5.1. Identyfikacja kluczowych czynników rozwoju turystyki w województwie podlaskim
Do realizacji I etapu procesu badawczego508 zaproszona została siedmioosobowa grupa ekspertów z terenu województwa podlaskiego. W skład grupy wchodziło dwóch przedstawicieli nauki (w tym jeden ekspert z zakresu badań foresightowych), dwóch ze sfery biznesu, jeden z administracji, dwóch z organizacji pozarządowych. Należy nadmienić, iż autorka uczestniczyła w każdym etapie prac badawczych, pełniąc zara-zem funkcję ich koordynatora.
Grupa ekspertów I na początku procesu badawczego dokonała analizy literatury, raportów, dokumentów strategicznych, biuletynów i informacji ze źródeł interneto-wych dotyczących rozwoju turystyki w regionie w aspekcie identyfikacji czynników determinujących jej rozwój. W tym celu eksperci wyszukali, zebrali i poddali analizie dostępne dane wtórne z takich źródeł, jak: literatura naukowa, publikacje, dokumenty strategiczne, raporty, biuletyny, publikacje portali internetowych. Każdy z ekspertów miał za zadanie zidentyfikować co najmniej trzy czynniki wpływające na badany ob-szar w każdej z grup: społecznych (S), technologicznych (T), ekonomicznych (Ekon), ekologicznych (Ekol), politycznych (P), wartości (V) oraz prawnych (L). W wyniku
508 I etap procesu badawczego zrealizowano od 10 marca 2014 roku do 23 maja 2014 roku.
prowadzonych prac eksperci wskazali łącznie 210 czynników, w tym: społecznych – 35, technologicznych – 25, ekonomicznych – 36, ekologicznych – 28, politycznych – 34, odnoszących się do wartości – 28, prawnych – 24509.
W ramach spotkania panelu eksperckiego skompletowana została lista czynników analizy STEEPVL. Zidentyfikowane czynniki zostały poddane dyskusji, dzięki czemu wykluczono czynniki powtarzające się. Poddano je również weryfikacji i agregacji.
W rezultacie otrzymano listę 154 czynników STEEPVL, w tym: społecznych – 24, techno-logicznych – 17, ekonomicznych – 33, ekotechno-logicznych – 19, politycznych – 22, odnoszą-cych się do wartości – 19 i prawnych – 20. Wykaz czynników stanowi załącznik 2.
Następnie do udziału w badaniu zaproszono grupę ekspertów II. Zaproszenia wy-słano do 80 osób wybranych celowo na podstawie informacji o ich doświadczeniu, wiedzy i umiejętnościach w zakresie działalności w sferze turystyki. Udział w badaniu zadeklarowało 56 osób. W strukturze respondentów kobiety stanowiły 48,2%, a męż-czyźni 51,8%. Najliczniejsze grupy reprezentowali przedstawiciele administracji (23,4%), biznesu (18,8%) i nauki (18,8%). Nieco mniej było przedstawicieli organizacji pozarządowych (17,2%) oraz obszarów chronionych (10,9%). Nieliczną grupę stanowili przedstawiciele mediów (4,7%), instytucji kultury (3,1%) oraz studenci (3,1%), (rys. 5.1).
Należy nadmienić, że niektórzy z badanych jednocześnie reprezentowali dwie sfery, na przykład biznesu i nauki lub biznesu i organizacji pozarządowych. W wypadku większości grup udział był zgodny z zakładaną strukturą badawczą. Udział grup przed-stawicieli obszarów chronionych i administracji był nieco większy od założonego.
Wskazana grupa ekspertów wzięła udział w dwóch badaniach ankietowych zwią-zanych z przeprowadzeniem analizy STEEPVL. Badanie zostało wykonane przy użyciu techniki CAWI. W ramach zadania 3 każdy z ekspertów otrzymał w postaci elektro-nicznego formularza zestaw 154 czynników STEEPVL wpływających na rozwój tury-styki w regionach. Zadaniem ekspertów było dokonanie wyboru trzech, ich zdaniem najistotniejszych, czynników determinujących rozwój turystyki w województwie pod-laskim w każdej z siedmiu grup czynników. W efekcie eksperci wyłonili 21 czynników głównych, w każdym z obszarów po trzy najważniejsze czynniki (o najwyższej liczbie wskazań510), których zestawienie zaprezentowano w tabeli 5.1.
509 D. Szpilko, Wykorzystanie badań foresightowych w procesie identyfikacji determinant rozwoju turystyki w województwie podlaskim w perspektywie 2030 roku, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie” 2014, vol. 15, nr 8, cz.1, s. 400.
510 W przypadku takiej samej liczby wskazań w odniesieniu do 3 i 4 czynnika (pod względem najwyż-szej liczby wskazań) należy wykonać badania uzupełniające, w wyniku których eksperci dokonają wyboru jednego z nich.
Rysunek 5.1. Struktura ekspertów według reprezentowanej sfery sektora turystycznego [n=56]
Źródło: opracowanie własne.
Tabela 5.1. Główne czynniki rozwoju turystyki w województwie podlaskim
Akronim Grupa czynników
CZYNNIKI SPOŁECZNE (S) S1 Poziom zamożności społeczeństwa
S2 Poziom kwalifikacji i kompetencji zawodowych społeczeństwa regionu (w tym w zakresie turystyki)
S3 Zachowania przedsiębiorcze lokalnego społeczeństwa CZYNNIKI EKONOMICZNE (Ekon) Ekon1 Nakłady regionu na jego promocję
Ekon2 Aktywność ekonomiczna społeczności lokalnej
Ekon3 Poziom jakości i cen dóbr i usług turystycznych w regionie CZYNNIKI TECHNOLOGICZNE (T) T1 Poziom rozwoju infrastruktury turystycznej w regionie T2 Dostępność komunikacyjna regionu (drogowa, kolejowa)
T3 Zdolność do tworzenia innowacyjnych produktów i usług turystycznych w regionie CZYNNIKI EKOLOGICZNE (Ekol)
Ekol1 Stan, jakość środowiska i jego poszczególnych komponentów w regionie Ekol2 Zasoby przyrodnicze regionu (obszary przyrodniczo cenne, chronione) Ekol3 Ranga/unikatowość walorów przyrodniczych regionu
przedstawiciele
Akronim Grupa czynników CZYNNIKI POLITYCZNE (P) P1 Sprawność i skuteczność władzy lokalnej i regionalnej P2 Regionalna polityka turystyczna
P3 Przygraniczne położenie regionu
CZYNNIKI ODNOSZĄCE SIĘ DO WARTOŚCI (V) V1 Stan zachowania dziedzictwa materialnego i niematerialnego regionu
(zabytków, tradycji, folkloru)
V2 Promowanie kultury, regionalnej kuchni, rzemiosła ludowego V3 Otwartość, gościnność mieszkańców regionu
CZYNNIKI PRAWNE (L) L1 Jasność i przejrzystość przepisów prawnych L2 Plany zagospodarowania przestrzennego regionu
L3 Przepisy wizowe i celne (ruch bezwizowy i uproszczenia odpraw celnych) Źródło: D. Szpilko, Wykorzystanie badań foresightowych..., op. cit., s. 400–401.
W ramach zadania 3 eksperci otrzymali formularz ze zidentyfikowanymi 21 głów-nymi czynnikami determinującymi rozwój turystyki w województwie podlaskim.
Ich zadaniem było dokonanie dwuwymiarowej oceny: ważności i przewidywalności wpływu czynników na rozwój turystyki w województwie podlaskim w perspektywie do 2030 roku. Ocena została przeprowadzona z wykorzystaniem elektronicznego kwe-stionariusza badawczego, w którym zastosowano 7-stopniową skalę oceny Likerta.
Eksperci przypisywali czynnikom wartości od „1” do „7”, gdzie „1” oznaczała bardzo małą ważność lub przewidywalność czynnika, a „7” – bardzo istotną ważność lub wy-soką przewidywalność czynnika w perspektywie do 2030 roku. Poziom przewidywal-ności na potrzeby dalszych analiz poddany został konwersji na poziom niepewprzewidywal-ności zgodnie z zależnością: 8 minus poziom przewidywalności.
W grupie czynników społecznych najwyżej oceniony pod względem ważności zo-stał czynnik S3 – zachowania przedsiębiorcze lokalnego społeczeństwa (5,6), a najni-żej S2 – poziom kwalifikacji i kompetencji zawodowych społeczeństwa regionu (w tym w zakresie turystyki), (4,7). Czynnik S2 eksperci uznali jednocześnie za najmniej waż-ny w perspektywie 2030 roku spośród wszystkich analizowaważ-nych czynników z siedmiu kategorii. Przyznano mu także niską ocenę pod względem niepewności – 3,6. Grupa czynników społecznych uzyskała średnią ocenę pod względem ważności na poziomie 5,1, a pod względem niepewności na poziomie 3,9 w 7-stopniowej skali Likerta (tab. 5.2).
Tabela 5.2. Ocena ważności i niepewności czynników społecznych determinujących rozwój turystyki w województwie podlaskim w perspektywie do 2030 roku
Akronim Czynnik Poziom
ważności Poziom niepewności
S1 Poziom zamożności społeczeństwa 5,2 4,0
S2 Poziom kwalifikacji i kompetencji zawodowych społeczeństwa
regionu (w tym w zakresie turystyki) 4,7 3,6
S3 Zachowania przedsiębiorcze lokalnego społeczeństwa 5,6 4,0
Średnia 5,1 3,9
Źródło: opracowanie własne.
W grupie czynników technologicznych za czynnik o najwyższym stopniu ważności eksperci uznali T1 – poziom rozwoju infrastruktury turystycznej w regionie (6,1), a o najniższym T3 – zdolność do tworzenia innowacyjnych produktów i usług tury-stycznych w regionie (5,7). Czynnik T3 został także oceniony jako najbardziej nieprze-widywalny w grupie czynników technologicznych – na poziomie 4,2. Grupa czynników technologicznych uzyskała średnią ocenę ekspertów pod względem ważności na po-ziomie 5,9, a pod względem niepewności na popo-ziomie 3,6 w 7-stopniowej skali Likerta (tab. 5.3).
Tabela 5.3. Ocena ważności i niepewności czynników technologicznych determinujących rozwój turystyki w województwie podlaskim w perspektywie do 2030 roku
Akronim Czynnik Poziom
ważności Poziom niepewności T1 Poziom rozwoju infrastruktury turystycznej w regionie 6,1 3,3 T2 Dostępność komunikacyjna regionu (drogowa, kolejowa) 5,9 3,2 T3 Zdolność do tworzenia innowacyjnych produktów i usług
tury-stycznych w regionie 5,7 4,2
Średnia 5,9 3,6
Źródło: opracowanie własne.
W grupie czynników ekonomicznych za czynnik o najwyższym stopniu ważności eksperci uznali Ekon3 – poziom jakości i cen dóbr i usług turystycznych w regionie (5,8), a o najniższym Ekon1 – nakłady regionu na jego promocję (5,4). Za czynnik o najwyższym poziomie niepewności uznano Ekon2 – aktywność ekonomiczna spo-łeczności lokalnej (4,3). Grupę czynników ekonomicznych oceniono pod względem
ważności na poziomie 5,5, a pod względem niepewności na poziomie 4,0 w 7-stopniowej skali Likerta (tab. 5.4).
Tabela 5.4. Ocena ważności i niepewności czynników ekonomicznych determinujących rozwój turystyki w województwie podlaskim w perspektywie do 2030 roku
Akronim Czynnik Poziom
ważności Poziom niepewności
Ekon1 Nakłady regionu na jego promocję 5,4 3,8
Ekon2 Aktywność ekonomiczna społeczności lokalnej 5,3 4,3 Ekon3 Poziom jakości i cen dóbr i usług turystycznych w regionie 5,8 3,9
Średnia 5,5 4,0
Źródło: opracowanie własne.
W grupie czynników ekologicznych oraz wśród wszystkich analizowanych czynni-ków najwyżej oceniony pod względem ważności został czynnik Ekol3 – ran-ga/unikatowość walorów przyrodniczych regionu (6,2). Za czynnik o najniższej nie-pewności eksperci uznali Ekol2 – zasoby przyrodnicze regionu (obszary przyrodniczo cenne, chronione), (2,5). Jednocześnie czynnik Ekol2 został uznany za najmniej nie-pewny wśród wszystkich analizowanych siedmiu kategorii czynników, co oznacza w opiniach ekspertów, że jego kształtowanie się w perspektywie do 2030 roku jest wysoce przewidywalne. Grupa czynników ekologicznych uzyskała średnią ocenę pod względem ważności na poziomie 6,0, a pod względem niepewności na poziomie 2,8 (tab. 5.5). Eksperci uznali ją za grupę czynników najbardziej przewidywalnych, a zara-zem najsilniej oddziałujących na rozwój turystyki w województwie podlaskim w per-spektywie do 2030 roku.
Tabela 5.5. Ocena ważności i niepewności czynników ekologicznych determinujących rozwój turystyki w województwie podlaskim w perspektywie do 2030 roku
Akronim Czynnik Poziom
ważności Poziom niepewności Ekol1 Stan, jakość środowiska i jego poszczególnych komponentów
w regionie 5,8 3,1
Ekol2 Zasoby przyrodnicze regionu (obszary przyrodniczo cenne,
chronione) 6,0 2,5
Ekol3 Ranga/unikatowość walorów przyrodniczych regionu 6,2 2,7
Średnia 6,0 2,8
Źródło: opracowanie własne.