Opis narzędzia

Jak czytamy w podręczniku z polską normalizacją ACL, test - „[…] służy do diagnozy różnych wymiarów osobowości²¹⁵”. Składa się z 300 przymiotników, pogrupowanych w 37 skal:

1. Całkowita liczba wybranych przymiotników – No.Ckd 2. Liczba wybranych przymiotników pozytywnych – Fav 3. Liczba wybranych przymiotników negatywnych – Unfav 4. Typowość - Com

5. Potrzeba osiągnięć – Ach 6. Potrzeba dominacji – Dom 7. Potrzeba wytrwałości – End 8. Potrzeba porządku – Ord

9. Potrzeba rozumienia siebie i innych – Int 10. Potrzeba opiekowania się – Nur

11. Potrzeba afiliacji – Aff

12. Potrzeba kontaktów heteroseksualnych – Het 13. Potrzeba ekshibicjonizmu psychicznego – Exh 14. Potrzeba autonomii – Aut

15. Potrzeba agresji – Agg 16. Potrzeba zmian – Cha

17. Potrzeba doznawania opieki i wsparcia – Suc 18. Potrzeba poniżania się – Aba

19. Potrzeba podporządkowania – Def 20. Gotowość do terapii – Crs

21. Samokontrola – S-Cn

214M. Matkowski, Test przymiotników jako narzędzie do badania struktury potrzeb jednostki, s. 521.

215K. Martowska, Lista Przymiotników ACL. Polska normalizacja, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2012, s. 6.

22. Zaufanie do siebie – S-Cfd 23. Przystosowanie osobiste – P-Adj 24. Ja idealne – Iss

25. Osobowość twórcza – Cps 26. Przywództwo – Mls 27. Męskość – Mas 28. Kobiecość – Fem 29. Rodzic Krytyczny – CP 30. Rodzic opiekuńczy – NP 31. Dorosły – A

32. Dziecko spontaniczne – FC 33. Dziecko uległe – AC

34. Wysoka oryginalność, Niska inteligencja – A-1 35. Wysoka oryginalność, Wysoka inteligencja – A-2 36. Niska oryginalność, Niska inteligencja – A-3 37. Niska oryginalność, Wysoka inteligencja – A-4

Skale zostały także pogrupowane według określonych konceptów teoretycznych, do których się odnoszą. Pierwsze cztery pełnią funkcje kluczy kontrolnych, pozwalających określić wiarygodność otrzymanych wyników. Kolejną część stanowi piętnaście skal, wywodzących się z koncepcji potrzeb psychicznych Henry’ego Murraya, następne dziewięć skal to grupa odnosząca się do różnych aspektów funkcjonowania intrapersonalnego i interpersonalnego. Czwarta część zawiera pięć skal powstałych na bazie koncepcji analizy transakcyjnej Erica Berne’a, a ostatnie cztery skale skonstruowane zostały na podstawie koncepcji G. Welsha.

Najbardziej jednak charakterystycznym elementem koncepcji Murraya stała się teoria potrzeb, w sposób najpełniejszy charakteryzująca dążenia i motywacje jednostki. Według Murraya:

Potrzeba jest konstruktem […] który reprezentuje pewną siłę […] w regionie mózgu, sile, która organizuje percepcję, apercepcje, myślenie, dążenia i działanie w taki sposób, aby przekształcić w pewnym kierunku istniejącą, niezadowalającą sytuację. Potrzeba jest niekiedy wywoływana bezpośrednio przez procesy wewnętrzne pewnego rodzaju […]

lecz częściej (gdy istnieje stan gotowości) przez wystąpienie jednej z niewielu skutecznych zazwyczaj presji [sił środowiskowych] […] Tak wiec potrzeba przejawia się w tym, że prowadzi organizm do poszukiwania lub unikania spotkania z pewnymi

rodzajami presji, a w razie ich napotkania – do zwracania uwagi i reagowania na nie.

Każdą potrzebę charakteryzuje towarzyszące jej określone uczucie lub emocja i tendencja wobec stosowania określonych form reagowania. […] dla utrzymania jej kierunku.

Potrzeba może być słaba lub silna, chwilowa lub trwała. Zwykle jednak trwa ona i daje początek pewnemu ciągowi zachowania zewnętrznego (lub fantazji) które […] zmienia początkowe warunki w taki sposób, aby doprowadzić do sytuacji końcowej, która uspokaja lub zaspokaja organizm²¹⁶.

Z definicji tej jasno wynika, że potrzeby są pewnymi tendencjami, wzbudzanymi zewnętrznie lub wewnętrznie, które kierują funkcjonowaniem jednostki – organizm dąży do redukcji wzbudzonej potrzeby i podejmuje wszystkie działania, które mu to umożliwiają.

Murray zaproponował listę 20 kluczowych potrzeb, których opis podlegał pewnym przekształceniom wraz z rozwojem teorii – dobrze prezentowały założenia koncepcji ich autora.

W klasyfikacji badacza potrzeby można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne (w zależności od źródła wzbudzenia); jawne i ukryte (realizowane w rzeczywistym życiu i pojawiające się w fantazjach i marzeniach sennych); skoncentrowane i zgeneralizowane (w zależności od stopnia ich związku z określoną klasą obiektów); proaktywne i retroaktywne (te pierwsze uruchamiają się samorzutnie, drugie w odpowiedzi na bodziec pochodzący ze środowiska). Poniżej zamieszczam tabelę zawierająca wszystkie 20 potrzeb wraz z ich charakterystyką.

Oprócz pojęcia potrzeb Murray wprowadził także kategorię presji, czyli determinant zachowania zlokalizowany w środowisku zewnętrznym. Do wyjaśnienia zachowania jednostki niezbędne jest więc poznanie jej wewnętrznych motywacji, tendencji kierunkowych, ale także obraz tego, jak wpływa na nią jej otoczenie i środowisko, w którym żyje.

Teoria Murray’a znalazła wielu propagatorów i popularyzatorów, którzy dostrzegli jej olbrzymi potencjał w wyjaśnianiu mechanizmów powstawania działań jednostki. Sam autor skonstruował wiele narzędzi badawczych, duża ich grupa powstawała także pod jego wyraźnym wpływem, jak choćby Test Apercepcji Tematycznej, który zaraz po Teście Rorschacha jest obecnie najpowszechniej stosowana metodą projekcyjną. W wielu kwestionariuszach i testach diagnostycznych wykorzystano także istotne elementy teorii badacza, jak choćby w Teście Przymiotników ACL. Postanowiłam wykorzystać możliwości, które ze sobą niesie, zakładając jego najwyższą użyteczność w analizie aspektów osobowości na podstawie listów nieżyjącego już twórcy.

216Cyt. za: L. Hall, G. Lindzey, J. Campbell, op.cit., s. 243.

Zadaniem osoby badanej jest zaznaczenie z lity przymiotników wszystkich tych, które w jego przekonaniu najbardziej się do niego odnoszą.

Bezsprzeczna użyteczność testu przymiotników ACL, wynikająca przede wszystkim z jego uniwersalności i wielozadaniowości, nie powinna jednak usuwać z pola widzenia pewnych ograniczeń w jego zastosowaniu. Każdy diagnosta, pragnący wykorzystywać potencjalne możliwości testu, musi zdawać sobie sprawę także z jego słabszych stron, zogniskowanych wokół kwestii braku normalizacji i danych dotyczących trafności testu w odniesieniu do polskiej populacji. Zagadnienia te dokładnie opisał Marek Matkowski, w tekście zatytułowanym Test przymiotników jako narzędzie badania struktury potrzeb jednostki. Najtrudniejszym etapem adaptacji testu do polskich warunków jest takie przetłumaczenie poszczególnych przymiotników, które zawiera nie tylko sens, ale i aspekt ewaluatywny. Matkowski podaje przykład słowa aggressive, przetłumaczonego w wersji polskiej jako „agresywny”, gdy w kulturze anglosaskiej jego znaczenie bliższe jest słowom

„energiczny, pełen inicjatyw, przedsiębiorczy”²¹⁷. Drobna z pozoru różnica w tłumaczeniu przenosi się także na kolejne warstwy testu – obejmując zagadnienia związane z zasadnością włączania tego słowa do określonych skal – w wersji oryginalnej nie znalazł się w grupie przymiotników negatywnych, był z kolei diagnostyczny dla takich skal jak „Zaufanie do siebie”

czy „Potrzeba osiągnięć”. Błędy w procedurze translacyjnej skutkują znacznymi rozbieżnościami w ostatecznym kształcie kwestionariusza – autor artykułu porównywał cztery różne wersje testu ACL i znalazł 61 różniących się słów na 300 znajdujących się w arkuszu.

Oznacza to, że w różnych ośrodkach badani testem przymiotników poddawani są nieco innemu diagnozowaniu – jak pisze Matkowski:

Nie byłoby w tym jeszcze może nic nagannego (poza nieuprawnionym używaniem nazwy) gdyby uzyskiwane wyniki traktowane li tylko jakościowo, tzn. jako jedna z form samo-opisu, przy użyciu narzuconego przez badającego zestawu określeń. Niestety w praktyce - a i nie tylko w praktyce – dość powszechnie traktuje się omawiane narzędzie w sposób psychometryczny, wykorzystując do obliczania wyników amerykańskie klucze i amerykańskie normy (te same klucze i te same normy do znacznie różniących się list przymiotników!). Oczywiście postępując w ten sposób w ten sposób można w efekcie otrzymać „profil osobowości” badanego, trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że profil ten jest nieinterpretowalny.

217M. Matkowski, ibidem, s. 521.

Pod tym względem jednak ACL nie rożni się znacząco od innych narzędzi badawczych,

„zapożyczonych” z innej kultury, w których różnice adaptacyjne ograniczają możliwości ich wykorzystania. Ponadto świadomość ograniczeń wynikających z tego faktu umożliwia bezpieczne wykorzystanie narzędzia i jego roli – nie tyle wyrokującej, co wspomagającej diagnozę. Warto też powołać się na słowa Katarzyny Martowskiej, autorki podręcznika z polską normalizacją, która jednoznacznie stwierdza, że „[…] analiza czynnikowa, którą przeprowadzono dwukrotnie – włączając skale polskie i skale oryginalne, nie ujawniła znaczących różnic w zakresie ujawnionych czynników po wprowadzeniu skal polskich w miejsce skal oryginalnych, co przemawia za ich równoważnością²¹⁸”.