w latach 19441950
2013
Wstêp
Pierwsze lata powojenne by³y w Polsce okresem, w którym rozpoczê³a siê kszta³towaæ nowa w³adza zarówno w skali kraju, jak i w skali powiatów.
Nowy ustrój wprowadzany by³ sukcesywnie w miarê likwidowania opozycji i wzmacniania kontroli nad ca³okszta³tem ¿ycia spo³ecznego. Przed nowo powsta³ym, choæ nie w pe³ni suwerennym, pozostaj¹cym pod dyktatem ZSRR i kremlowskich w³adców, pañstwem polskim stanê³o trudne zadanie zorgani-zowania gospodarczych i politycznych podstaw aparatu pañstwowego na
ca-³ym jego obszarze1. Najistotniejsze kwestie polityczne zosta³y rozstrzygniête stosunkowo wczenie, natomiast proces organizacji pod egid¹ PPR tereno-wych organów w³adzy trwa³ do 1950 r. Z powodu braku odpowiednich wzor-ców dla administracji w warunkach tworz¹cego siê pañstwa, a jednoczenie unikania w pierwszym okresie prostego naladownictwa ZSRR zaistnia³a koniecznoæ korzystania z dawnego, miêdzywojennego modelu.
Zgodnie z dekretem PKWN z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powo³ywa-nia organów administracji ogólnej I i II instancji, starostwa powiatowe by³y organami wykonawczymi administracji ogólnej I instancji2. Kompetencje or-ganów administracji rz¹dowej i czêciowo samorz¹dowej okrela³y w du¿ej mierze przepisy przedwojenne, takie jak rozporz¹dzenie Prezydenta Rzeczy-pospolitej Polskiej z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie dzia³a-nia w³adz administracji ogólnej3 czy ustawa z dnia 23 marca 1933 r.
o czêciowej zmianie samorz¹du terytorialnego4. Na czele starostwa sta³
1 Szerzej zob. E. Sokalska, Organizacja aparatu administracyjnego w Polsce w latach 19441950, Studia Prawnoustrojowe 2008, nr 8, s. 293302.
2 Dz.U. z 1944 r., nr 2, poz. 8.
3 Dz.U. RP z 1928 r., nr 11, poz. 86.
4 Dz.U. RP z 1933 r., nr 35, poz. 294.
starosta mianowany przez Ministra Administracji Publicznej na podstawie wniosku wojewody i opinii powiatowej rady narodowej. Podzia³ czynnoci oraz rzeczowy wykaz akt do starostw okrela³o rozporz¹dzenie Ministra Spraw Wewnêtrznych z dnia 30 stycznia 1930 r. w sprawie wewnêtrznej organizacji starostw oraz trybu ich urzêdowania5.
Niniejszy artyku³ jest prób¹ odtworzenia procesu organizowania w³adz powiatowych w powiecie ostro³êckim w drugiej po³owie lat 40. XX w. Szcze-góln¹ uwagê powiêcono strukturze w³adz powiatowych, identyfikacji refera-tów wchodz¹cych w sk³ad starostwa oraz ich zadaniom, jak równie¿ (w miarê mo¿liwoci) identyfikacji osób w starostwie pracuj¹cych. Powiat ostro³êcki, umiejscowiony administracyjnie w województwie warszawskim, nale¿a³ do powiatów redniej wielkoci. Organizacja w³adz przebiega³a stosunkowo tu szybko i w zasadniczych kwestiach nie odbiega³a od kszta³towania siê równo-leg³ych w³adz powiatowych na terenie województwa warszawskiego. Nieoce-nionym ród³em wiedzy w tym zakresie okaza³y siê ród³a archiwalne zgro-madzone w oddzia³ach Archiwum Pañstwowego m. st. Warszawy. Nale¿y przy tym podkreliæ, ¿e tradycje funkcjonowania administracji lokalnej w powiecie ostro³êckim przedstawi³ Janusz Go³ota w monografii Ostro³êka miasto i powiat w okresie miêdzywojennym, natomiast zagadnienie admini-stracji lokalnej w miecie po wojnie ukaza³ Jerzy Kijowski w monografii Dzieje Ostro³êki 194420006.
Powo³ywanie ostro³êckich w³adz
Starosta powiatowy by³ na obszarze starostwa nie tylko szefem admini-stracji ogólnej i samorz¹dowej, lecz tak¿e przedstawicielem rz¹du7. Funkcjê tê sprawowa³ na mocy rozporz¹dzenia z dnia 19 stycznia 1928 r. lub specjal-nego zlecenia rz¹du RP. Z racji pe³niospecjal-nego stanowiska zajmowa³ siê sprawa-mi z zakresu gospodarki i adsprawa-ministracji powiatowego zwi¹zku samorz¹dowe-go, podpisuj¹c w imieniu tego¿ zwi¹zku pisma. Jako przedstawiciel rz¹du mia³ prawo i obowi¹zek reprezentowania rz¹du na uroczystociach i wyst¹-pieniach w przypadku, gdy wy¿sza instytucja nie wys³a³a tam swojego
dele-5 Dz.U. RP z 1930 r., nr 55, poz. 464. Akt ten zosta³ przedrukowany w Warszawskim Dzienniku Wojewódzkim (nr 1 z 2 stycznia 1946 r.), poz. 2, 3 i 4 jako zarz¹dzenie Wojewody Warszawskiego z dnia 2 stycznia 1946 r. o wewnêtrznej organizacji i trybie urzêdowania sta-rostw powiatowych oraz instrukcji kancelaryjnych i podziale rzeczowym akt.
6 J. Go³ota, Ostro³êka miasto i powiat w okresie miêdzywojennym, Ostro³êka 2000, ss. 265;
J. Kijowski, Dzieje Ostro³êki 19442000, Ostro³êka 2002, ss. 675.
7 Archiwum Pañstwowe m. st. Warszawy (dalej: APW), Warszawska Wojewódzka Rada Narodowa 19441950, Urz¹d Wojewódzki Warszawski. Zjazdy starostów 1946; 1949, Protokó³ zjazdu starostów powiatowych województwa warszawskiego, odbytego dnia 12 i 13 maja 1946 r.
w Gostyninie, za³¹cznik: Stanowisko starostów jako przedstawicieli rz¹du, s. 1315.
gata. Do kompetencji starosty powiatowego jako szefa administracji ogólnej nale¿a³y sprawy dotycz¹ce administracji powiatu, o ile nie by³y one
zastrze-¿one dla innych w³adz rz¹dowych, naczelnych w³adz wojewódzkich, zwi¹z-ków samorz¹dowych gminnych, miejskich i wiejskich. W zakresie sprawowa-nia administracji ogólnej starosta powiatowy by³: (1) odpowiedzialnym wykonawc¹ zleceñ wojewody, (2) s³u¿bowym zwierzchnikiem odnonych w³adz, urzêdów i organów oraz prze³o¿onym funkcjonariuszy tych organów, (3) organem zarz¹dzaj¹cym, rozstrzygaj¹cym i stawiaj¹cym wnioski, (4) prze-wodnicz¹cym organów kolegialnych powo³anych do wspó³dzia³ania w
dzia-³ach administracji rz¹dowej. Na mocy dekretu PKWN z 23 listopada 1944 r.
o organizacji i zakresie dzia³ania samorz¹du terytorialnego8 starosta powia-towy lub w jego zastêpstwie wicestarosta pe³ni³ funkcjê przewodnicz¹cego wydzia³u powiatowego.
W³aciwie z ostro³êckich w³adz powiatowych starosta zosta³ ustanowiony jako pierwszy. Podczas zebrania w Czerwinie w dniu 15 wrzenia 1944 r., w którym uczestniczy³ przedstawiciel PKWN Antoni Bajkowski9, powo³ano na stanowisko starosty dr. Józefa Psarskiego znanego dzia³acza niepodle-g³ociowego, cz³onka Armii Krajowej, zwierzchnika ostro³êckiej s³u¿by zdro-wia i delegata rz¹du londyñskiego na pozdro-wiat ostro³êcki. Wiceprzewodnicz¹-cym zosta³ W³adys³aw Pstr¹gowski, równie¿ ¿o³nierz AK i dzia³acz SL.
Siedziba starostwa mieci³a siê na plebanii w Czerwinie. Kancelaria ogólna by³a prowadzona przez Helenê Rudnick¹ zastêpcê szefa Wojskowej S³u¿by Kobiet w obwodzie ostro³êckim, tak¿e nale¿¹c¹ do AK. Powo³ane zosta³y pierwsze trzy wydzia³y starostwa: rolny, aprowizacyjny i odbudowy. Pocz¹t-kowo zasiêg funkcjonowania ostro³êckich w³adz powiatowych obejmowa³ gmi-ny: Czerwin, Troszyn, Goworowo, Piski i czêæ gminy Rzekuñ. Po z³o¿eniu rezygnacji przez Józefa Psarskiego 21 stycznia 1945 r. nast¹pi³a zmiana na stanowisku starosty. Powo³ano wówczas do pe³nienia tej funkcji dotychczaso-wego zastêpcê starosty W³adys³awa Pstr¹gowskiego. Wicestarost¹ zosta³ natomiast Franciszek Jastrzêbski10.
W³adze powiatowe przenios³y siê do Ostro³êki w lutym 1945 r. Stanê³y przed nimi przyziemne zadania: przygotowanie pomieszczeñ umo¿liwiaj¹-cych normaln¹ pracê, przeszkolenie pracowników czy zebranie odpowiednich materia³ów. wiadcz¹ o tym informacje zawarte w protokole z II posiedzenia
8 Dz.U. RP z 1944 r., nr 14, poz. 74.
9 Tak ustali³ J. Kijowski na podstawie dokumentów znajduj¹cych siê w teczce osobowej Antoniego Bajkowskiego (Instytut Historii Ruchu Robotniczego), choæ wed³ug Tadeusza Kru-szewskiego przedstawicielem PKWN by³ Józef Szewczyk, a wed³ug dr. Józefa Psarskiego
Mieczys³aw Dañko (oba owiadczenia w zbiorach J. Kijowskiego).
10 Wykaz pracowników starostwa powiatowego w Ostro³êce (stan na dzieñ 31 maja 1947 r.) powiadcza, i¿ Franciszek Jastrzêbski rozpocz¹³ pracê jako wicestarosta od 1 stycznia 1945 r.
Zob. APW, Oddzia³ w Pu³tusku, Starostwo powiatowe w Ostro³êce 19451950, Sprawy osobowe urzêdników i funkcjonariuszy ni¿szych 1947 r., sygn. 1, s. 16.
PRN: starosta, jak i urzêdnicy sami porz¹dkowali lokal przeznaczony na biuro starostwa; zabezpieczono meble pozostawione po okupantach [...] drzwi i ramy okienne. W miêdzyczasie starosta wyje¿d¿a³ do Prus, gdzie otrzyma³ du¿¹ iloæ papieru biurowego i trzy maszyny do pisania11.
Starostwo zosta³o stosunkowo szybko zorganizowane. W czerwcu 1945 funkcjonowa³o 14 dzia³ów: ogólnoorganizacyjny, kancelaria ogólna, admini-stracyjnoprawny, karnoadministracyjny, aprowizacyjny, przemys³owy, bud¿e-towo-gospodarczy, odszkodowañ wojennych, pracy i opieki spo³ecznej, infor-macji i propagandy, zdrowia, weterynarii i wojskowy oraz tzw. Komitet Przesiedleñczy. Zatrudnionych by³o tam z regu³y 14 pracowników. Admini-stracja niezespolona obejmowa³a owiatê (Inspektorat Szkolny), rolnictwo (Powiatowe Biuro Rolne) i drogownictwo (Powiatowy Zarz¹d Drogowy). Na czele Inspektoratu Szkolnego stan¹³ Pawe³ Drozd (PPS), kierownikiem Biura Rolnego zosta³ Wincenty B³oñski, natomiast kierownikiem Powiatowego Za-rz¹du Drogowego Karol Kozdêba.
W³adys³aw Pstr¹gowski sprawowa³ funkcjê starosty do 15 padziernika 1946 r. Po nim stanowisko to przej¹³ Andrzej Chojnacki (SL), d³ugoletni pracownik samorz¹dowy, pocz¹tkowo pe³ni¹cy jedynie obowi¹zki starosty, po czym w maju 1947 r. otrzyma³ formaln¹ nominacjê12. Gdy od 1 grudnia 1948 r.
przeszed³ do pracy w Biurze Projektów i Inwestycji w Warszawie, jego miej-sce zaj¹³ Jan Czapla, dotychczasowy starosta powiatowy w P³oñsku (SL).
Franciszka Jastrzêbskiego na stanowisku wicestarosty zast¹pi³ Czes³aw
Bia-³oszewski13. Nominacja ta by³a zaskoczeniem dla niego, jak te¿ dla ostro³êckiej spo³ecznoci. Po przeniesieniu Jana Czapli na stanowisko starosty do Grójca w koñcu 1949 r. funkcjê starosty ostro³êckiego przej¹³ Czes³aw Bia³oszewski i pe³ni³ j¹ do czerwca 1950 r.14 Jak widaæ, w³adze rozpoczê³y negatywn¹ prak-tykê obsadzania kluczowych stanowisk w powiecie poprzez ludzi obcych.
Obowi¹zki i dzia³alnoæ starosty oraz organizacja prac starostwa
Starosta musia³ co miesi¹c w³adzom wy¿szym przedk³adaæ tzw. sprawoz-danie sytuacyjne. By³y one wysy³ane do wojewody warszawskiego, nastêpnie do Wydzia³u Spo³eczno-Politycznego Urzêdu Wojewódzkiego Warszawskiego.
11 APW, Urz¹d Wojewódzki Warszawski, Wydzia³ Samorz¹du 19441950, Protoko³y posie-dzeñ Powiatowej Rady Narodowej i Wydzia³u Powiatowego w Ostro³êce 1945, sygn. 23, Protokó³ z II posiedzenia Powiatowej Rady Narodowej w Ostro³êce odbytego 13 marca 1945 r., s. 2.
12 Wykaz pracowników starostwa powiatowego w Ostro³êce (stan na dzieñ 31 maja 1947 r.) podaje, jakoby Andrzej Chojnacki pe³ni³ obowi¹zki starosty ostro³êckiego ju¿ od 8 wrzenia 1944 r. Zob. APW, Oddzia³ w Pu³tusku, Starostwo powiatowe w Ostro³êce 19451950, Sprawy osobowe urzêdników i funkcjonariuszy ni¿szych 1947 r., sygn. 1, s. 1516.
13 Cz. Bia³oszewski, Moje trzydziestolecie, maszynopis w posiadaniu J. Kijowskiego, s. 1.
Schemat tych sprawozdañ by³ najczêciej nastêpuj¹cy: sytuacja ogólna i poli-tyczna, stan bezpieczeñstwa, sytuacja gospodarcza i finansowa, aprowizacja, akcja przesiedleñcza, sprawozdanie poszczególnych referatów starostwa, dzia³alnoæ partii i organizacji spo³ecznych, wspó³praca z samorz¹dami, opie-ka spo³eczna, dzia³alnoæ zwi¹zków zawodowych, akcja siewna lub ¿niwna15. Objêtoæ tych sprawozdañ by³a ró¿na, np. Sprawozdanie sytuacyjne starosty powiatu ostro³êckiego za miesi¹c luty 1948 r. z dnia 4 marca 1948 r. sk³ada³o siê z tylko dwóch stron i m.in. znalaz³y siê tam nastêpuj¹ce informacje:
Partie organizowa³y wiece, zebrania, itp. [...] W³adze bezpieczeñstwa likwi-duj¹ grasuj¹ce bandy16.
Starosta sk³ada³ równie¿ roczne sprawozdania na plenum Powiatowej Rady Narodowej. By³o to jakby podsumowanie rocznej dzia³alnoci staro-stwa. Przyk³adem tego mo¿e byæ sprawozdanie z dnia 26 stycznia 1950 r.:
Rok 1949 rok zwyciêskiego zakoñczenia planu trzyletniego przyniós³ naszemu krajowi wzrost stopy ¿yciowej szerokich mas pracuj¹cych. Wzrost stopy ¿yciowej mo¿na równie¿ stwierdziæ w powiecie ostro³êckim. Je¿eli po-równa siê przyp³yw pieniêdzy przez placówki sektora uspo³ecznionego, to wynika z tego niezbicie, ¿e ludnoæ powiatu ostro³êckiego o wiele wiêksz¹ sumê pieniêdzy otrzyma³a za wytworzone przez siebie towary (zbo¿e, ¿ywiec, len, itp.) b¹d za czynnoci us³ugowe (wywóz drewna, przewozy, itp.), ni¿
wyda³a na kupno potrzebnych jej towarów, ³¹cznie z wyrobami monopolowy-mi, b¹d wp³aci³a z tytu³u podatków, danin publicznych itd. Drugim wa¿nym osi¹gniêciem roku ubieg³ego jest dalszy wzrost sektora uspo³ecznionego, a zw³aszcza spó³dzielczoci. Nale¿y zanotowaæ przejêcie przez sektor uspo³ecz-niony od sektora kapitalistycznego niektórych dzia³ów handlu detalicznego i hurtowego17. Nastêpnie starosta przedstawia³ sytuacjê w poszczególnych
dzia-³ach. Wród nich znalaz³y siê: charakterystyka gospodarcza powiatu, obroty gminnych spó³dzielni, kontraktacja, podatki skarbowe, roboty wykonane, dzia³alnoæ Nadlenictwa Pañstwowego Ostro³êka, ogólne dane o dzia³alnoci administracji publicznej w powiecie Ostro³êka, Obwodowy Urz¹d Pocztowo-Telekomunikacyjny, ogólne dane o pracy starostwa powiatowego, sprawozda-nia z dzia³alnoci poszczególnych referatów starostwa.
Starostowie powiatów województwa warszawskiego mieli obowi¹zek braæ udzia³ w naradach starostów organizowanych przez wojewodê
warszawskie-14 Ibidem, s. 5.
15 APW, Urz¹d Wojewódzki Warszawski, Wydzia³ Spo³eczno-Polityczny 19441950, Spra-wozdania sytuacyjne Starostwa Powiatowego w Ostro³êce 1946 r., sygn. 158, Sprawozdanie sytuacyjne za miesi¹c padziernik 1946 r. z 5 XI 1946, s. 1214.
16 APW, Oddzia³ w Pu³tusku, Powiatowa Rada Narodowa i Wydzia³ Powiatowy w Ostro³ê-ce 19441950, Protoko³y z posiedzeñ gminnych rad narodowych pow. ostro³êckiego, sygn. 6, s. 120121.
17 APW, Oddzia³ w Pu³tusku, Powiatowa Rada Narodowa i Wydzia³ Powiatowy w Ostro³ê-ce 19441950, Protoko³y z posiedzeñ PRN w Ostro³êOstro³ê-ce 1950 r., sygn. 8a, s. 24.
go przeciêtnie raz, póniej dwa razy do roku. I tak np. pismem Wojewódzkiego Urzêdu Warszawskiego z dnia 18 marca 1947 r. zawiadomiono, i¿ w dniach 2829 marca 1947 r. odbêdzie siê w Gostyninie zjazd starostów powiatowych województwa warszawskiego18. Starostowie mieli przedstawiæ tam sprawoz-dania w formie ustnej i pisemnej. Polecono im wówczas powo³uj¹c siê na okólnik Nr 3 z dnia 24 stycznia 1946 r. L. O. Org. I-6b/1/46, aby sprawozda-nia pisemne zawiera³y nastêpuj¹ce dane:
1) obejmowa³y okres od ostatniego zjazdu,
2) ilustrowa³y stan bezpieczeñstwa w powiecie, podaj¹c przyczyny jego zmian,
3) ilustrowa³y sytuacjê polityczn¹ i jej przejawy, 4) ilustrowa³y ogóln¹:
sytuacjê gospodarcz¹,
odbudowê ¿ycia gospodarczego wsi i miast, podaj¹c przyczyny ich nie-domagania,
5) ilustrowa³y charakterystyczne przejawy ¿ycia spo³ecznego, 6) ujmowa³y aktualne zagadnienia samorz¹dowe,
7) ilustrowa³y stan dróg gospodarkê drogow¹ i prace prowadzone na dro-gach:
pañstwowych,
powiatowych,
8) ilustrowa³y akcje szczególne, jakie mia³y lub maj¹ miejsce i zawiera³y ich ocenê,
9) zawiera³y uwagi co do wspó³pracy z w³adzami i urzêdami niezespolonymi, 10) podawa³y sprawy i zagadnienia, w których Ob. Starostowie zwracali siê
do Urzêdu Wojewódzkiego, a które albo nie zosta³y jeszcze rozstrzygniê-te, albo te¿ których za³atwienie nie objê³o ca³okszta³tu sprawy i z tego powodu budz¹ one dalsze w¹tpliwoci,
11) podawa³y niedomagania w stanie organizacyjnym i dzia³alnoci starostw powiatowych i jego przyczyny,
12) zawiera³y uzasadnione i aktualne wnioski.
Sprawozdania te winny byæ opracowane w krótkiej i treciwej formie.
Sk³adane na dotychczasowych zjazdach przez ob. Starostów sprawozdania ustne nie ilustrowa³y najczêciej sytuacji powiatu, pomija³y lub zbyt ogólni-kowo nawietla³y ujawniaj¹ce siê na terenie powiatu zagadnienia aktualne i nie zawiera³y konkretnych wniosków. Sprawozdania te (ustne) winny byæ
18 APW, Oddzia³ w Pu³tusku, Powiatowa Rada Narodowa i Wydzia³ Powiatowy w Ostro³êce 19441950, Organizacja i tryb urzêdowania by³ego starostwa powiatowego w Ostro³êce 1947 r., sygn. 3, L.O. Org. I-6b-1/47, s. 95; zob. te¿ APW, Warszawska Wojewódzka Rada Narodowa 19441950, Urz¹d Wojewódzki Warszawski. Zjazdy Starostów 1946; 1949, sygn. 65, Protokó³ zjazdu starostów powiatowych województwa warszawskiego, odbytego w dniu 12 i 13 maja 1946 r.
w Gostyninie, s. 212.
tak ujête i przemylane, aby dawa³y ogólny obraz powiatu, przedstawia³y id¹cy w ró¿nych kierunkach (w zale¿noci od struktury powiatu) rozwój ¿ycia w powiecie, dawa³y analizê i ocenê tego rozwoju tak, aby z powy¿szych elementów powsta³ wyrany obraz tendencji rozwojowych w danym powiecie [...]. Proszê Ob. Starostów Powiatowych, aby kieruj¹c siê podanymi wy¿ej wytycznymi, opracowali dok³adne tak pisemne jako te¿ ustne sprawozda-nie19. Podpisa³ wojewoda Józef Garncarczyk.
Z kolei w dniach 2628 wrzenia odby³ siê wspólny zjazd w Gostyninie przewodnicz¹cych powiatowych rad narodowych oraz starostów. O porz¹dku dziennym tego¿ spotkania informowa³o pismo Urzêdu Wojewódzkiego War-szawskiego z dnia 13 wrzenia 1947 r. (zob. aneks nr 7)20. By³ on nastêpuj¹cy:
1. Zagajenie zjazdu przez ob. Wojewodê.
2. Przemówienie ob. Przewodnicz¹cego Wojewódzkiej Rady Narodowej.
3. Przemówienie przedstawiciela w³adz naczelnych.
4. Referat: Zagadnienie istoty samorz¹du i stosunek wzajemny Rad Naro-dowych i administracji pañstwowej.
5. Sprawozdania i wypowiedzi Przewodnicz¹cych Powiatowych Rad Naro-dowych i Starostów Powiatowych.
6. Referat: Sprawy szkolnictwa.
7. Referat: Sprawa walki ze spekulacj¹.
8. Komunikaty.
9. Dyskusja.
10. Zamkniêcie zjazdu21.
Starosta ostro³êcki z³o¿y³ wówczas sprawozdanie za okres od 1 maja do 1 padziernika 1947 r., dostosowuj¹c siê do wymogów formalnych co do zawar-toci22.
Przynajmniej raz w miesi¹cu w lokalu Starostwa Powiatowego w
Ostro-³êce odbywa³y siê zebrania naczelników w³adz i urzêdów pañstwowych I instancji. By³y one zwo³ywane przez starostê, zaczyna³y siê zazwyczaj ok. godz. 1000 i trwa³y do 13001400. Porz¹dek obrad sk³ada³ siê najczêciej z (1) zagajenia, (2) referatu starosty powiatowego na temat stosunków poli-tycznych, spo³ecznych i gospodarczych oraz wytycznych rz¹du w dziedzinie
19 Ibidem, s. 9595v.
20 APW, Oddzia³ w Pu³tusku, Powiatowa Rada Narodowa i Wydzia³ Powiatowy w Ostro³êce 19441950, Organizacja i tryb urzêdowania by³ego starostwa powiatowego w Ostro³êce 1947 r., sygn. 3, L. O. Org. I 6b-5/47, s. 58.
21 Ibidem, s. 59.
22 APW, Oddzia³ w Pu³tusku, Powiatowa Rada Narodowa i Wydzia³ Powiatowy w Ostro³êce 19441950, Organizacja i tryb urzêdowania by³ego starostwa powiatowego w Ostro³êce 1947 r., sygn. 3, Sprawozdanie Starosty powiatu ostro³êckiego na Zjazd Starostów Powiatowych w dniach 2628 wrzenia 1947 r. za okres od 1 maja 1947 r. do 1 padziernika 1947 r., s. 6062;
Por. te¿, Sprawozdanie Starosty Powiatowego M³awskiego, s. 71 oraz Sprawozdanie Starosty Powiatowego Ostrowskiego, s. 71v72.
najwa¿niejszych zagadnieñ, (3) sprawozdania kierowników urzêdów o sytu-acji ogólnej, (4) dyskusji, które by³y czêsto doæ ¿ywe i stanowi³y istotny element spotkañ. Wed³ug protoko³u z dnia 30 listopada 1946 r. w zebraniu uczestniczyli:
Przewodnicz¹cy zebrania Starosta Powiatowy ob. Andrzej Chjnacki, protoko³uje ob. T. Kruszewski, sporód zaproszonych Kierowników W³adz i Urzêdów na zebraniu obecni byli:
1) Kierownik S¹du Grodzkiego, ob. Faltynowicz Jan,
2) Komendant Rejonowej Komendy Uzupe³nieñ, ob. por. Sokalski, 3) Kierownik Powiatowego Urzêdu Publicznego, ob. Koc,
4) Naczelnik Urzêdu Skarbowego, ob. Doliñski,
5) Nadleniczy Nadlenictwa Ostro³êka, ob. Iglikowski, 6) Nadleniczy Nadlenictwa Morgowniki,
7) Nadleniczy Nadlenictwa Lipniki, 8) Zawiadowca stacji Ostro³êka,
9) Naczelnik Urzêdu Powiatowego w Ostro³êce, ob. Pawlak,
10) Kierownik Powiatowego Urzêdu Repatriacyjnego, ob. Krzypiak, 11) Zastêpca Przewodnicz¹cego Powiatowej Rady Narodowej, ob. Go³yñski, 12) Kierownik Biura Obwodowego Urzêdu Likwidacyjnego, ob. Gawrychowski, 13) Kontroler Akcyz i Monopolów Pañstwowych23.
Po dyskusji starosta podsumowa³ wyniki zebrania i stwierdzi³, ¿e jest ono powa¿nym krokiem na drodze do usprawnienia pracy organów w³adzy pañstwowej w tutejszym powiecie i przyrzek³ poparcie ze strony Starostwa przy rozwi¹zywaniu nastrêczaj¹cych siê urzêdom trudnoci w ich
dzia³alno-ci w zakresie mo¿liwodzia³alno-ci lokalnych, jak i interweniowanie w razie potrzeby u w³adz nadrzêdnych24.
Starostwo organizowa³o równie¿ comiesiêczne odprawy wójtów i sekreta-rzy gminnych oraz nadzwyczajne zebrania i konferencje, w razie zajcia takiej potrzeby z udzia³em zaproszonych osób. Ministerstwo Administracji Publicznej zarz¹dzi³o zreszt¹ pismem z dnia 3 listopada 1947 r. (l. dz. Insp.
1175/47)25 nadsy³anie kwartalnych wykazów periodycznych konferencji, od-praw, zjazdów kierowników w³adz niezespolonych, wójtów, burmistrzów
23 APW, Oddzia³ w Pu³tusku, Powiatowa Rada Narodowa i Wydzia³ Powiatowy w Ostro³êce 19441950, Organizacja i tryb urzêdowania by³ego starostwa powiatowego w Ostro³êce 1947 r., sygn. 3, Protokó³ zebrania naczelników w³adz i urzêdów pañstwowych I instancji, odbytego w dniu 30 listopada 1946 r., s. 53. Nieobecni usprawiedliwieni: Inspektor Szkolny, ob. Nowicki, Nadleniczy Nadlenictwa Myszyniec. Nieobecni bez usprawiedliwienia: Komisarz Ziemski, ob.
Mierzejewski, Kierownik Pañstwowego Urzêdu Informacji i Propagandy.
24 Ibidem, s. 54v.
25 APW, Oddzia³ w Pu³tusku, Powiatowa Rada Narodowa i Wydzia³ Powiatowy w Ostro³êce 19441950, Organizacja i tryb urzêdowania by³ego starostwa powiatowego w Ostro³êce 1947 r., sygn. 3, Urz¹d Wojewódzki Warszawski do Starostów Powiatowych dnia 16 padziernika 1947 r., nr OJ-0-7/47, l.dz. O.O. 3/4/47, s. 51.
i sekretarzy gmin, zwo³ywanych przez starostów powiatowych z podaniem daty odprawy, zjazdu, wzglêdnie konferencji i charakteru lub ich celu26.
Pod wzglêdem organizacyjnym w starostwie zosta³y utworzone dzia³y z podzia³em na referaty. W starostwach powiatowych województwa warszaw-skiego w 1946 r. podzia³ ten wygl¹da³ nastêpuj¹co27:
I. Referat Ogólny.
II. Referat Bud¿etowo-Gospodarczy.
III. Referat Spo³eczno-Polityczny.
IV. Referat Administracyjno-Prawny.
V. Referat Wodno-Prawny.
VI. Referat Karno-Administracyjny.
VII. Referat Przemys³owy.
VIII. Referat Aprowizacji i Handlu.
IX. Referat wiadczeñ Rzeczowych.
X. Referat Wojskowy.
XI. Referat Opieki Spo³ecznej.
XII. Referat Zdrowia.
XIII. Referat Weterynaryjny.
XIV. Referat Odbudowy.
XV. Referat Pomiarów.
XVI. Referat Kultury i Sztuki.
XVII. Referat Inwalidzki.
XVIII. Referat Odszkodowañ Wojennych.
Pismem Wojewody Warszawskiego z dnia 23 grudnia 1946 r. starostom powiatowym przekazano zmiany statutu organizacyjnego starostw, podzia³u rzeczowego akt i instrukcji kancelaryjnych28. W zwi¹zku z tym Referat
Spo-³eczno-Polityczny starostwa ostro³êckiego obejmowa³ odt¹d sprawy:
I. Polityczne:
1) zbierania materia³ów informacyjnych oraz opracowywania sprawozdañ i wniosków z dziedziny ¿ycia politycznego, gospodarczego i spo³ecznego na obszarze powiatu, w szczególnoci w zakresie:
a) ¿ycia legalnych stronnictw i stowarzyszeñ politycznych, dzia³alnoci politycznej, gospodarczej i spo³ecznej wybitniejszych dzia³aczy oraz pro-wadzenie ich ewidencji,
b) dzia³alnoci organizacji nielegalnych i organizacji antypañstwowych,
26 Zob. Aneks nr 6, Wykaz odpraw, konferencji i zebrañ za III kwarta³ 1947 r.
27 Zarz¹dzenie Wojewody Warszawskiego z dnia 2 stycznia 1946 r. o wewnêtrznej organi-zacji i trybie urzêdowania starostów powiatowych oraz instrukcji kancelaryjnych i podziale rzeczowym akt, Warszawski Dziennik Wojewódzki 1946, nr 1, poz. 2, 3 i 4.
28 APW, Oddzia³ w Pu³tusku, Powiatowa Rada Narodowa i Wydzia³ Powiatowy w Ostro³êce 19441950, Organizacja i tryb urzêdowania by³ego starostwa powiatowego w Ostro³êce 1947 r., sygn. 3, L. O. Org. II-3-7/46, s. 1523.
2) zagadnieñ administracyjnych, kulturalnych i gospodarczych o znaczeniu politycznym na obszarze powiatu,
3) spraw emigracji i remigracji z punktu widzenia politycznego, 4) zebrañ, wieców i zjazdów o charakterze politycznym,
5) interpelacji poselskie, 6) opinii personalnych,
7) opracowania materia³ów statystycznych.
II. Bezpieczeñstwa publicznego:
1) wspó³pracy z Powiatowym Urzêdem Bezpieczeñstwa Publicznego, 2) spraw bezpieczeñstwa pañstwa:
a) asystencji wojskowych,
b) ochrony obiektów pañstwowych, rodków komunikacji i ³¹cznoci, c) szpiegostwa, dywersji i sabota¿u,
3) zagadnieñ bezpieczeñstwa wynikaj¹cych z sytuacji gospodarczej, zwi¹z-ków zawodowych, bezrobocia i strajzwi¹z-ków, klêsk ¿ywio³owych itp.,
4) stanu wojennego,
5) stanu wyj¹tkowego i s¹dów doranych,
6) bezpieczeñstwa akcji wyborczych do cia³ ustawodawczych i samorz¹du, 7) przestêpczoci kryminalnej i inwigilacji,
8) materia³ów i wniosków dotycz¹cych stanu organizacyjnego Milicji Obywa-telskiej pod wzglêdem rzeczowym i personalnym, dyslokacji oraz rodków
³¹cznoci z punktu widzenia potrzeb i bezpieczeñstwa, skarg, za¿aleñ, odpraw komendantów MO.
III. Administracyjno-Spo³eczne:
1) rejestracji zwi¹zków i stowarzyszeñ, 2) potrzeb socjalnych,
3) zwi¹zków zawodowych,
4) prasy, wydawnictw i debitu pocztowego,
5) zebrañ, wieców i zgromadzeñ o charakterze spo³ecznym i zawodowym, 6) wspó³pracy z Urzêdem Informacji i Propagandy oraz Biurem Prasowym.
IV. Spo³eczno-Narodowociowe:
1) cudzoziemców, w szczególnoci dotycz¹ce wjazdu, pobytu, wyjazdu, azylu i osiedlenia siê,
2) osób o nieustalonej przynale¿noci pañstwowej, 3) paszportów i przepustek zagranicznych,
4) mniejszoci narodowych (¯ydów i innych narodowoci).
Referat Administracyjno-Prawny obejmowa³ sprawy:
I. Ogólnoprawne:
1) spraw budowlanych i sanitarnych z punktu widzenia administracyjno-prawnego,
2) wyw³aszczeñ na cele obrony pañstwa, dróg l¹dowych i wodnych oraz kolei,