Dynamika gospodarcza pozostaje pod przemoznym wplywem z rozmaitq sitg dzialajqcych czynniköw (geograficzne, socjologiczne, materjalne). Nie zawsze pobudzajg one rozwöj zycia ekonomicz- nego; w licznych wypadkach krzyzuj^ si§ wzajemnie, cz^sto zas paralizujq si§ lub neutralizujg. Bezwzgl^dnym warunkiem prawi- diowego rozwoju ekonomicznego, a st^d i naczelnem zadaniem wtadz kierowniczych (na wszystkich szczeblach hierarchji go- spodarczej) jest koordynacja przytoczonych czynniköw, obj^ta tu nazw3 w e w n ^ t r z n e j o r g a n i z a c j i p r z e s t r z e n i g o s p o - d a r c z e j . Glöwny nacisk tej akcji zmierza w kierunku opanowa- nia przestrzeni, przez co rozumiec nalezy raz rozbudzenie wzgl^dnie spot^gowanie pewnych gat^zi gospodarki, kiedyindziej umozliwienie prawidiowej wymiany towarowej. Ze wzgl^du na to, ze poszcze- gölne (mniejsze) obszary, wykrojone z wi^kszej przestrzeni gospo- darczej, zdradzajq indywidualne rysy przyrodnicze, socjologiczne i materjalne, a co zatem idzie i geograficzno-gospodarcze, najwaz- niejszym instrumentem organizacji wewn§trznej jest siec komuni- kacyjna, jako umozliwiajqca racjonalne rozprowadzanie prqdöw wyröwnawczych.
W zwiqzku z powyzszem rozpatrzymy rol§ Kresöw w orga- nizmie gospodarczym Rzeczypospolitej — co umozliwi nam po- wzi^cie s^du o dzisiejszym stanie wewn^trznej organizacji prze
strzeni gospodarczej na Kresach, o bolqczkach i brakach tejze orga
nizacji jakotez o drogach i sposobach usuni^cia niedomogöw, a przeprowadzenia dyktowanej nakazem ogölno-panstwowego planu gospodarczego reorganizacji.
K r e s y j a k o p r o d u c e n t i k o n s u m e n t (m. 47—72). — Z poprzedzajqcych rozwazan wynika niedwuznacznie, ze Kresy s$ gtöwnie dostawcq i producentem (niektörych) surowcöw. Na pierwszem miejscu stoi niewqtpliwie d r z e w o (m. 4 7 —53), ktöre
— 173 —
Kresy w duzych ilosciach i pod rozmaitemi postaciami wysylajq.
Eksport ten, o ile idzie o gatunki, jest wyraznie zregjonalizowany.
Röwnie ostro zaznacza si§ udziai Kresöw na tle zaopatrzenia gtöw- niejszych polskich osrodköw odbiorczych w poktady kolejowe, w drzewo celulozowe i zapatczane (tabl. XXV). Z jedenastu stacyj importujqcych progi (m. 49) jedna tylko sprowadza z Kresöw mniej anizeli 1/ 2; pozostate pokrywajq na Kresach conajmniej 63%
swego catorocznego zapotrzebowania.
TABLICA XXV.
Kresy jako producent poktadöw, celulozy i drzewa zapatczanego (1925) w edtug 33.
U d z ia l K r e s o w w z a - )p a tr z e n iu
U d z ia l K r e s ö w w z a - o p a tr z e n iu
w pokiady w laluloze w ürzewo
zapalczane w pokiady w celuloz; w drzewo
zapalczane w y n o s il w r. 1^25 w %
lo k a ln e j k o n s u m p c ji
w y n o sil w r. 1925 w % lo k a ln e j k o n s u m p c ji
Blonie . . . . _ 9 4 ' - Pruszköw . . 8 4 ' - _
Chelm W ielki . 2 4 ' — — — Röwne . . . . 1 0 0 - —
Cz§stochowa . — 1 2 ‘- 6 9 - Solec Kujawski 7 3 ' — — Dziedzice . . — — 1 0 -— Tama
Garbar-Hotoby . . . 7 2 ' - — ska . . . . — — 8 4
-t ö d z ... 8 5 ' — - — Warszawa . . 9 4 ' — — —
Murcki . . . . — 8 : — — W ioclawek . . — 1 3 - —
Myszköw . . - 5 1 - Woropajewo . 1 0 0 '— — —
Oströw Mazow. 9 3 - — — Zqbkowice . . 9 1 ' - — —
Otwock . . . ' 6 7 - — — Zyrardöw . . — — 9 3 ' —
Tak wi^c w zakresie poktadöw kolejowych sq Kresy najpo- wazniejszym producentem w Polsce. Drzewo celulozowe (m. 51) z Kresöw gra powazniejszq rol§ w Myszkowie, pozatem z odle- gtosciq traci na znaczeniu. Znacznie silniejszem jest stanowisko Kresöw jako dostawcy drzewa zapatczanego (m. 52). Fabryka w Btoniu importuje 94% drzewa ze wschodu (stan z r. 1925), zaktady cz^stochowskie 69%, poznanskie 84%, zyrardowskie 93%.
Dla kresowego handlu drzewem charakterystyczny jest, jako kie- runek wywozowy, kierunek zachodni z cz^stem odchylenietn ku pötnocy, wtasciwem dla handlu zagranicznego (Gdahsk, Gdynia, Prusy Wschodnie). Silne skupienia przemystu tartacznego, opar- tego na importowanem drzewie, powodujq niekiedy odchylenia od wzmiankowanego kierunku (Görny Dniestr, m. 47). Drzewo nie- obrobione (m. 47) znajduje pojemny rynek zbytu na Mazowszu
Udziat Kresöww polskimhandlnwewn^trznymi zagranicznym(rok1925) wedtug33.
— 175 —
— 176 —
i Kujawach oraz w Lublinie, powazne ilosci idq w swiat bqdzto przez Gdansk (39.000 t.), bqdztez do Niemiec (30.000 t.), Prus W schodnich (13.000 t.) i t. d.
Handel tym gatunkiem drzewa gra pierwszorz§dnq rol§ go- spodarczq na Kresach (tabi. XXVI). Dowodzi tego wysokosc udzialu Kresöw zaröwno w obrocie wewn^trznym jak i w handlu zagra- nicznym. W obrocie wewnejtrznym nadaty Kresy przeszto Vs na_
dania ogölno-polskiego (20'8°/0), udziat w handlu zagranicznym t. j. w wywozie zaznaczyt si§ jeszcze wyrazniej, osiqgajqc 23'5°/0;
w stosunku do wywozu polskiego.
Drzewo przetarte, obrobione (m. 48) sprow adza W arszawa (40.000 t.), pozatem ogromne ilosci wywozi si^ morzem (55.000);
pokazny import wykazujq Niemcy (30.000). Z ubolewaniem pod- kreslic tu trzeba, ze drzewo obrobione nie zajmuje naleznej mu pozycji gospodarczej. Udziat Kresöw w obrocie wewn^trznym wy- nosi w tym wypadku 15'2%, w handlu zagranicznym jest jeszcze nizszy (12'3% ). W zmiankowany na wst^pie handel progami, po- ktadami i sleeperami (m. 49) zdradza röwniez godne uwagi cechy.
Jak w handlu wewn^trznym tak i w zagranicznym Kresy dzierzq prymat mi^dzy ziemiami polskiemi. W r. 1925 wystaty one przezGdansk 220.000 t, do Lotwy, do Niemiec zas i Prus Wschodnich ä 30.000 t.
Szczegölnie uderzajqcym jest wywöz do Lotwy, ktöra zachowuje si$ naogöt w wymianie drzewa wzgl^dnie wstrzemi^zliwie. W ogöl- noäci nadaty Kresy w handlu wewn^trznym 48'3% ogölno-pol
skiego przewozu krajowego. Wystaty zas zagranic^ prawie 2/s z ogötu eksportowanego towaru. Kopalniaki kresowe (m. 50) zbie- gajq si§ w zagt^biu görnoslqskiem. Duzy import wykazuje Gdy
nia, jako posrednik w eksporcie zagranicznym i Niemcy (ä ± 5.0001.).
Wywöz do Lotwy nie doszedt w r. 1925 ani 3.000 t. (2.600). Ze wszystkich gatunköw drzewa handel kopalniakami najmniejsze po- siada znaczenie. Na rynku wewn^trznym partycypujq tu Kresy w 8'6°/0, na zagranicznym w 5'6%- Gtöwnym zagranicznym od- biorcq drzewa celulozowego (m. 51) sq Prusy Wschodnie. W chta- niajq one 80% catego kresowego eksportu. Na drugiem miejscu stojq Niemcy (19%). Dla eksportu zagranicznego jest celuloza Kre
söw szczegölnie wazna. Udziat .Kresöw w handlu zagranicznym wyraza si§ 47’9%, na rynku wewn^trznym jest stabszy (31‘5%X Drzewo zapatczane (osika) (m. 52) eksportuje si$ w 50% d°
Niemiec, okoto 35% sprowadza Czechostowacja. Powazniejszym odbiorcq jest jeszcze Austrja (1.100 t.). Natomiast Prusy W schodnie
— 177 —
i Gdansk graja podrzQdnq roli. Dla rozwoju polskiego przemystu zapatczanego posiadaja Kresy, jako producent % znajdujacej s ii na rynku wew nitrznym osiki, nieocenione znaczenie. Ponadto na uw agi zastuguje fakt, ze z ogölnej ilosci wystanego zagranici drzewa osikowego na Kresy przypada 74’6%. Drzewo opatowe (m. 53) zachowato do tej pory na duzych obszarach Rzeczypo- spolitej znaczenie jedynego srodka opatowego % Kosztowne oplaty za przewöz w igla wptywaja potigujaco na konsumpcji drzewa.
Kresy zaopatruja w drzewo opatowe prawobrzezne obszary Wisly (Lubelskie i pötnocno-wschodnie Mazowsze) oraz obszar miidzy Pilica, W artq a Wisla, przyczem sama W arszawa sprowadza po
nad 50.000 t. Z eksportu zagranicznego 70% kieruje s ii do Lotwy.
W handlu wew nitrznym rzucaja Kresy na rynek % drzewa opa- lowego, ich udziat w handlu zagranicznym obliczono na 1 6 i° /0.
Jako lokalne oSrodki kolejowego handlu drzewem graja znacz- niejsza ro li Brze^c n./B. (drzewo nieobrobione, obrobione, opa
towe), Nowowilejka (nieobr.), Kowel (nieobr., obrob.), Luck (dtto), Röwne (obrob., sleepery, opat.), W oropajewo (sleepery), Zdotbu- nöw (opat.) i Pinsk (nieobrob.).
Analogiczne znaczenie posiadaja polozone nad drogami wod
nemi: Wilno, Stotpce i Stonim.
Z innych produktöw drewnianych na szczegölna wzm ianki za- sluguje handel klepkami beczkowemi (m. 38). Towar, wywozony z Kresöw, stanowi wmcej anizeli % ogölno-polskiego eksportu (42'5°/o). Z tego 50% odbiera Gdaösk, wiicej anizeli % Niemcy, Czechostowacja zas wraz z Austrja okoto 1.450 t. Mimo wysokiej lesistoSci nie wszystkie okolice Kresöw sa wystarczajaco zaopa- trzone w drzewo. Zachodnie Polesie wykazuje pod tym wzglidem lokalne niedobory, podobnie zreszta jak i niektöre okolice Nowo- grödzkiego. Silniejszy import do miast ttomaczy sii w wielu wy- padkach wystipow aniem zaktadöw przemystowych, jakkolwiek i samemu faktowi zagiszczenia ludnosci niepodobna odmöwiö znaczenia.
Stanowisko Kresöw w krajowej produkcji rolniczej zostato juz.
kilkakrotnie zarysowane. Oddaje je jeszcze wyrazniej tabl. XXVII.
Dla jej zrozumienia przypomniec tu trzeba, ze powierzchnia Kre
söw stanowi 32*2% obszaru ogölno-paöstwowego, oraz ze po
wierzchnia, pozostajaca pod uprawa sze^ciu gtöwnych
ziemiopto-J) Istnieja coprawda okolice (pn.-w schöd od Trembowli), gdzie glö w - nym srodkiem opalowym jeszcze dzisiaj jest stoma!
2 y c ie G o sp o d arcze
— 178 — kiegoz obszaru ogölno-polskiego. W äwietle tych dwöch wartosci wyst^puje z cal^ wyrazistoöciq z jednej strony szczuploöc kreso- wej powierzchni rolnej, z drugiej natomiast uzyskujemy skal^ po- röwnawczq dla oceny wzgl^dnego znaczenia tej lub innej uprawy.
Na tem jednak nie koniec. Ostatnia kolumna tabl. XXVII uwzgl^dnia poröwnawczo rozmiar odchylenia plonöw zhaod sredniej ogölno- polskiej ^.Uwzgl^dniajac 28 ziemioplodöwzestawionychwtabl. XXVII uzyskujemy nast^pujacy ogölny obraz (tablica XXVIII) stosunköw:
1) Dla wi^cej anizeli 50% ziemioplodöw powierzchnia obsiewu
*) T. zn. od sredniej w kazdym razie silnie obnizonej przez uwzgl'§d- aiienie niskich kresowych plonöw.
— 179 —
TABLICA XXVIII.
I. Ilosc ziem ioplodöw, ktörych powierzchnia pod uprawy wzgl^dnie zbiör ogölny stanowiq:
0 - 1 0 1 0 - 2 0 2 0 - 3 0 3 0 - 4 0 4 0 - 5 0 ponad 50 0/ 0/
Io /( powierzchni danych upraw i plonöw ogölno-polskich
Powierzchnia pod uprawq 3 12 6 5 1 1
Zbiör o g ö l n y ... 10 10 5 2 — 1
II. Ilosc ziem ioplodöw, ktörych plon z ha jest nizszy (—) wzglqdnie w yzszy ( + ) od sredniego plonu ogölno-polskiego o
6 0 - 5 0 5 0 - 4 0 40 30 3 0 - 2 0 2 0 - 1 0 1 0 - 0 0 - 1 0 1 0 - 2 0
2 3 6 10 5 1 — 1
jest nizsza od äredniej ogölno-polskiej powierzchni obsiewu. Wy- nika stad, ze ziemioplody te posiadaja silnie ograniczone znaczenie w caloksztalcie polskiej produkcji agrarnej.
2) Ogölny plon ksztattuje si§ jeszcze gorzej. Z göra 60% zie
mioplodöw wykazuje produkcj§ nizsza od sredniej polskiej.
3) Ten stan rzeczy jest zrozumialy, jeSli si§ uwzgl^dni, ze za wyjqtkiem jednego chmielu wszystkie ziemioplody daja nizsze od Srednich ogölno-polskich plony z ha. Röznice dochodza 60°/0, przy- czem 57% ziemioplodöw wykazuje zbiör z ha o 20 do 40°/0 skgpszy.
Nast^pujgce momenty wymagaja osobnego omöwienia: 1) Kresy nie znaja zupelnie uprawy cykorji, ktöra w örodkowej i potud- niowo-zachodniej Polsce zatacza coraz szersze kr§gi, 2) w za- kresie uprawy chmielu plon kresowy jest wyzszy od sredniego ogölno-polskiego, charakterystycznego dla panstwa, przyczem od
setek ogölnego zbioru (w odniesieniu do zbioru panstwowego) jest wyzszy anizeli odsetek odnoänej powierzchni uprawnej. Szcze- göl ten dowodzi wyraznie intensywnosci uprawy. Znajduje on po- zatem poparcie w datach przedstawionych dla lubinu i seradeli na nasienie, ktöreto roäliny dzi^ki meljoracyjnemu charakterowi wykazuja röwniez wzgl^dnie wysoki zbiör.
Naprowadzone argumenty podkreälaja watle znaczenie ziem kresowych w paöstwowym organizmie agrarnym. Mimo tego
po-12*
— 180 —
Swi^cimy nieco uwagi analizie handlu. W handlu zbozami cha- rakterystyczny jest dla Kresöw poludniowy wzgl^dnie potudniowo- zachodni kierunek eksportu i zachodni kierunek importu. Oczy- wiscie schemat ten nie wyczerpuje nawet stanu faktycznego z roku 1925, jest jednak o tyle ciekawy, ze g^öciej zaludniona Polska Za- chodnia wysyta zboze w slabiej zaludnione obszary kresowe, pod- czas gdy Kresy eksportujq do bardzo g§sto zaludnionej Polski, potudniowej, cierpiqcej na brak zböz chlebowych.
Mimo przywozu pszenicy (m. 54) mozna Kresy uznac w naj- lepszym razie za samostarczalne pod tym wzgl^dem. Fakt ten nie wyklucza istnienia wewn^trznego handlu pszenicq, dla ktörego cha- rakterystyczny jest import ziarna do mlynöw w Röwnem. Pozatem handel pszenicq zwiqzany jest jaknajsci^lej z nieslychanie niskq, lokalnq konsumpcjq. W agonowe przesytki pszenicy podqzajq z za- chodu na Kresy, podczas gdy Kresy aprowizujq Podlasie, obszar mi^dzy dolnym i srodkowym Bugiem a Wistq, zachodnie Podkar- pacie oraz okolice nad görnym Sanem i Dniestrem. Z ogölno- polskiego zagranicznego importu pszenicy odbierajq Kresy 2'5%,.
uczestniczqc w eksporcie zagranicznym na l 'l° / 0. W ten sposöb wzgl^dne saldo Kresöw jest bierne. Jest ono röwnoczeönie wskaz- nikiem tego, co na Kresach jest do zrobienia. W nadaniu wewn§trz- nem przesytajq Kresy 8'7°/0 krajowego obrotu pszenicy. Odmiennie przedstawia si§ handel zytem (m. 55). W handlu zagranicznym, saldo jest czynne (prawie 7.000 t.); w ogölno-polskim wywozie zagranicznym przypada Wschodowi Polski 4 i°/o , w przywozie 2 i °/0, W rz^dzie gtöwnych odbiorcöw zagranicznych stojq Lotwa (4000 t.) i Czechostowacja (3000 t.), do krajowych zaliczajq si§ Görny Slqsk, okolice na pölnoc od görnego Dniestru i obszar wybitnej;
uprawy pszenicy w Lubelszczyznie. Mimo tego przewozy w handlu wewn^trznym dochodzq zaledwie 8'6%- Sq wi^c nizsze od nadan.
pszenicy, Handel j^czmieniem (m. 56) nosi zupelnie specyficzne- rysy. Rzuca si§ w oczy uderzajqco wysoki import z Pomorza i z Lubelskiego. Na podkreslenie zasluguje wzgl^dnie wysoki udzial Kresöw w handlu zagranicznym (3% eksportu); Gdahsk odbiera 1.200 t., Czechostowacja 1.100 t. W nadaniu krajowem partycy- pujq Kresy w 7‘2%- Niewiele od stosunköw wyzej opisanych odbiega handel owsem (m. 57). Istnieje jednak pew na röznica.
Rozmiary handlu wewn^trznego sq wi^ksze, a saldo w obrocie z zagranicq zdecydowanie ujemne (nadwyzka importu nad eks- portem okoto 800 t.). Polesie wraz z potudniowem Nowogrödzkiem
— 181 ' —
jest dziedzinq niedoboru owsa. Silnym konsumentem jest Wilno.
Znaczne nadania skierowane sq z Kresöw na pötnocne Podole.
Najpowazniejszym odbiorcq zagranicznym jest Czechoslowacja (600 t); gtöwnym dostawcq Gdafisk (800 t), Niemcy (600 t) i Prusy Wschodnie (3 0 0 1). Udziat Kresöw w zagranicznym eksporcie owsa ustalono na 2.2% podczas gdy w obrocie wewn^trznym wynosi on 14-9%.
Bardzo niekorzystnie przedstawiajq si§ röwniez stosunki w za- kresie handlu ziemniakiem (m. 58). Nawet pod tym wzgl^dem nie :sq Kresy samostarczalne, importujqc okoto 6000 t z pobliskiego wojewödztwa Biatostockiego. Ponadto stosunkowo znaczny jest import z Polski Zachodniej (kilkadziesiqt wagonöw). Ogötem spro- wadzono na Kresy w 1925 roku 7.600 t ziemniaköw. W wielkich rozmiarach opiera si§ upraw a ziemniaka na zasadach samostarczal- noSci, czego najlepszym dowodem znikomy udziat ziemniaka kreso- wego w obrocie wewn^trznym
(0’6%)-Buraka cukrowego (m. 59) wwiozty Kresy takq samq iloäc z Podola (15.000 t), jakq eksportowaty w Lubelskie i do Przewor- ska. Cate nadanie na Kresach wynosito 52.300 t, co odpowiada '2'7% ogölno-polskiego nadania.
Katastrofalnie wprost z punktu widzenia gospodarki spotecz- nej przedstawia si§ na Kresach handel mqkq zbozowq i kaszami (m. 60). Lokalne nadania na Kresach nie stanowity nawet 10%
(9'8% ) nadania ogölno-polskiego. Kresy importowaty powazne ilosci mqki i kasz z poludniowego Poznariskiego, z Wotynia i z pöt- nocnego Poznariskiego. W sumie wynosit import krajowy 15.200 t, zagraniczny 3.550 t, co czyni razem okrqgto okoto 20.0001. W tych samych mniejwi§cej rozmiarach obracat si§ wywöz mqki i kasz z Kresöw. W zwiqzku z tem uwazamy za konieczne podkreslic ponownie fakt gospodarczego niezgrania si^ Kresöw. Srodkowy Wotyh jest krainq importujqcq zboze, a wywozqcq mqki i kasze do potudniowej Polski przedewszystkiem i w zachodnie cz^ci wyzyny Matopolskiej na drugiem miejscu. Waznym obszarem od- biorczym sq tez wschodnie dziedziny wojewödztwa Biatostockiego.
Jezeli wi^c dla wywozu mqki najwazniejszym jest kierunek potud- niowy i potudniowo-wschodni, to dowöz odbywa si^ z zachodu.
Z zagranicznych dostaw cöw pami^tac trzeba o Gdansku (2.700 t);
nawet mata Lotwa dowiozta na Kresy okoto 500 t mqki i kasz.
Z ogölno-polskiego importu zagranicznego Kresy odebraty 2,4% , podczas gdy ich udziat w eksporcie wyrazat si§ cyfrq
1'5%-— 182 —
C u k i e r ( m . 61) n i e p r z e d s t a w i a t w r o k u 1925 p o w a z n i e j s z e g o z n a c z e n i a w h a n d l u w e w n ^ t r z n y m . O g ö l n e n a d a n i e n a K r e s a c h w y n o s i t o 3 ' 2 % n a d a n i a o g ö l n o - p o l s k i e g o . I m p o r t n a K r e s y b y t 2 4 0 % w i ^ k s z y , a n i z e l i l o k a l n e z a l a d o w a n i e . W h a n d l u z a g r a n i c z - n y m w w y w o z i e z a z n a c z y l y K r e s u s w ö j u d z i a t 1 '9°/0. K r a j o w y r y n e k z b y t u d l a k r e s o w e g o c u k r u l e z y w d o r z e c z u D n i e s t r u i n a P o d l a s i u m i ^ d z y B u g i e m a N a r w i q . O b s z a r i m p o r t o w y w y c i q g n i ^ t y j e s t w z d t u z p r z e k a t n i p ö t n o c n y z a c h ö d — p o t u d n i o w y w s c h ö d , p r z y - c z e m z e w z g l ^ d u n a b l i z s z e p o t o z e n i e o g r o m n a r o l § g r a L u - b e l s k i e .
Eksport bydta i nierogacizny (m. 62 i 63 oraz m. 35, 44) byt poprzednio przedmiotem dyskusji. Do uwag wtedy poczynionych dodac nalezy, ze najwazniejszym rynkiem krajowym dla kreso- wego bydta jest W arszawa z okolica, dalej zagt^bie Slqsko-Kra- kowskie i Borystawskie. W handlu zagranicznym udziat Kresöw jest minimalny; bydto tamtejszej proweniencji stanowi 2’2 °/0>
nierogacizna 2% catego wywozu. Znikomoäc tego udziatu wy- st^puje tem silniej, ze lokalne zaladowanie bydta dochodzi Vs (18-8% ), zas nierogacizny y i0 ogölno-polskiego zatadowania w ru- chu wewn^trznym. Gtöwnym odbiorcq kresowego bydta jest Cze- chostowacja (80% ); z eksportowanej trzody chlewnej odbiera Austrja niespetna % (70%).
Jaja (m. 64), rzucane przez Kresy na rynek wewn^trzny, od- powiadaty w omawianym roku 8’7% ilosci tadowanej w obrocie wewn^trznym. W wywozie zagranic^ partycypowaty Kresy na 2%.
Prawie caty wywöz jaj w handlu wewn^trznym kieruje si§ do W arszawy.
Uderzajqcem zjawiskiem na Kresach jest stosunkowo silnie rozwini^ty handel swiezem miesem. Zaladowanie kresowe prze- kracza Vs (211 °/0) ogölno-polskiego krajowego nadania. Nie istnieje natomiast prawie wywöz zagranic^ (0'4°/0 eksportu polskiego).
W kazdym jednak razie 70% mi^sa importuje Austrja.
Z tatwo zrozumiatych powodöw dowozi si§ na Kresy prze- twory naftowe (m. 65). W roku 1925 importowaty Kresy zpotud- niowej Polski 28.000 t. W ewn^trzny handel przetworami naftowemi positkuje si$ na Kresach w wysokiej mierze drogami kotowemi;
pozatem sprowadzany towar kieruje si§ zasadniczo do ostatniej stacji kolejowej. Tem tez ttomaczy si$ szczupte przewozy lokalne kolejami ( 1' 1% nadania ogölno-polskiego).
Analogiczne stosunki panujq i w zakresie handlu solq (m. 66)
— 183 —
z ta röznica, ze gtöwnym dostawca sa kopalnie pötnocno-poznan- skie. Dostarczyty one w roku 1925 ponad 50.000 t. Wewnqtrzny obröt sola notowany na kolejach byt stabszy jeszcze od obrotu nafta. Nadania soli na Kresach nie doszty nawet 1% (0*8°/0) za- tadowania ogölno-polskiego.
Jak to juz podkre^lono Kresy sa ogromnym importerem cegty, dachöwek, rurek i drenöw, kafli, ptyt oraz tafli glinianych i piasko- wych i t. d. (m. .67). Ogölem importowano na Kresy w roku 1925 ponad 45.000 t, co odpowiada 4% calego krajowego obrotu we- wnitrznego. Lokalne przewozy nie przekroczyty 3% (2'7°/0) w sto- sunku do nadania ogölno polskiego. Na Kresach wyrözniaja si§
3 osrodki wywozowe: 1) obszar miidzy Wilnem, Niemnem po Slonim, 2) dalej obszar zrödliskowy Prypeci i 3) potudniowo-za- chodni Wotyn. W imporcie gra ro li najpowazniejsza potudniowe Pomorze, nastipnie Slask, wschodnie okolice Biatostockiego i Lu- belskie; ponadto zaznaczaja swöj udziat wschodnia cz$£c wyzyny Matopolskiej, pogörze zachodnio-karpackie i dolny odcinek dorze- cza görnego Dniestru.
W handlu wapnem, cementem i betonem (m. 68) przygniata- jace stanowisko zajmuje Slask i zachodnia kraw idz wyzyny Ma
topolskiej. Na drugiem miejscu stoi Lubelszczyzna (Chetm). Ogölny import wapna, cementu i betonu wynosit w 1925 roku 26.000 t.
Nadanie w ew nitrzne byto minimalne (0'3% krajowego obrotu we- wnitrznego).
W analogiczny sposöb t. zn. importem pokrywa sii cate za- potrzebowanie zelaza handlowego i takiejze stali (m. 69) Jest rze- cza nader charakterystyczna, ze kupiectwo Kresöw korzysta w duzej mierze z ustug posredniköw, nie starajac sii dotrzec wprost do producenta. Dowodzi tego geograficzny rozktad osrodköw, wywo- zacych na Kresy zelazo i stal. I tak m iidzy innemi sprowadzity Kresy z zagtibia Dabrowskiego 3.011 t, z Görnoslaskiego 4.742 t, z Ostrowca 3.416 t, z Wierzbnika 877 t, Poznan, Lublin i Lwöw dostarczyty po kilkaset ton, W arszawa zas 5.320 t. Zestawienie to wskazuje, ze gtöwny kierunek importu zelaza i stali uktada sii wzdluz osi biegnacej od potudniowego zachodu ku pötnocnemu wschodowi. Catkowity import zelaza i stali przekroczyt 21.000 t;
obröt wew nitrzny osiagnat 1' 1% ogölno-polskiego nadania.
Stare zelazo, niezdatne do bezpoöredniego uzytku (m. 70) byto wywozone na potudniowy zachöd. Wysokosc jego zatadowania doszta w stosunku do krajowego obrotu 5*2%, co pozostaje w
nie-— 184 —
wqtpliwym zwiqzku z minionemi dziataniami wojennemi i z po- zostawieniem zniszczonych materjalöw. Ogölem wywieziono ponad 18.000 t starego zelaziwa.
Caty handel wyrobami metalurgicznemi nosi pi^tno impor- towe. Naczynia blaszane, metalowe i t. p. sprowadzajq Kresy z Cz^stochowy, Blachowni, Myszkowa, Zawiercia, Suchedniowa, Kiele, Warszawy, Olkusza, Radomia i Konskich, razem w ilosci 3000 t. W handlu lokalnym przewieziono ponad 10% importowa- nego towaru, co odpowiada 0'8% krajowego nadania.
Najgtöwniejszym dostaweq wyroböw zelaznych jest W arszawa (3.500 t), na drugiem miejscu stoi Nieklan (809 t), dalej Zagl^bie (736 t), Radomsko, Blachownia, Radom, Bielsk i t. d. Landwaröw rzucil na rynek wewn^trzny Kresöw okolo 240 t wyroböw zelaz
nych. Krajowy import doszedl prawie 9000 t. W nadaniu we- wn^trznem przewieziono 1' 1% ogölno-polskiego obrotu.
W arszawa jest röwniez dostaweq narz^dzi i instrumentöw (600 t.). Mniejsze znaczenie posiadajq Radomsko z Cz^stochowq (433 t), Lublin (390 t), Zawiercie (216 t). Ogölem wchlon^ly Kresy w 1925 roku 2.843 t narz^dzi i instrumentöw. W handlu lokalnym przewieziono 934 t, co odpow iada 4 i % krajowych przewozöw w komunikaeji wewn^trznej.
Ogromne znaczenie z punktu widzenia intensyfikaeji gospo
darki posiada handel maszynami rolniczemi (m. 71) i nawozami sztucznemi (m. 72). Maszyn rolniczych importowaly Kresy w r. 1925 prawie 4.400 t, przewozqc w obrocie wewn^trznym 958 t (2'6%
pahstwowych przewozöw wewn§trznych). Prym w eksporcie ma
szyn rolniczych na Kresy dzierzy Lublin (940 t); W arszawa do- starczyla 802 t. Znacznie mniejsze znaczenie posiadal import z Lo- chowa (536 t), Grudziqdza (464 t) i szeregu innych m iejscow oscix).
Przewodnie rysy handlu nawozami sztucznemi (m. 72) nakre- slono poprzednio. Tutaj w kilku slowach pragn^libysmy zwröcic uwag^ na rozlozenie obszaröw, produkujqcych nawozy sztuczne.
Produkcja nawozöw potasowych skupia si§ w poludniowej Polsce (Stebnik, Katusz), fosforowych i azotowych, bqdzto w Poznaniu i na Görnym Slqsku, bqdztez na wyzynie Matopolskiej i w W ar- szawie (Podole nie wchodzi dla Kresöw w rachub^). Przewozy lokalne nawozöw sztucznych na Kresach sq minimalne (0 1 4 do 0'4% nadania ogölno-polskiego).
x) Np. Poznan 186 t, Kutno 167 t, to m z a 123 t, Chelm 213 t.
— 185 —
W y m i a n a h a n d l o w a m i § d z y K r e s a m i a P o 1 s k q.
iNa podstawie przeprowadzonej änalizy mozna podjqc pröb§ oceny tendencyj wewn^trzno-handlowych Polski z Kresami i odwrotnie.
Produkty importowane na Kresy nadchodzq z potudnia wzgl^dnie z zachodu (pomijamy kierunek pötnocno-zachodni i pölnocny, jako drogi handlu zagranicznego). Ponadto nader waznq rol§ gra kie
runek z poludniowego-zachodu na pölnocny wschöd, odpowiada- jqcy w gospodarczej strukturze paristwa osi produkcji görniczo- przemyslowej i hutniczej oraz nieorganicznej wytwörczoSci prze- myslowej. Z tego kierunku importujq Kresy fabrykaty i pötfabry- katy pochodzenia nieorganicznego, jakkolwiek utrzymujq takze sto
sunki handlowe z zachodem i poludniem. Surowce pochodzenia organicznego i cz^ciow o fabrykaty importowane sq z zachodu, juzto import ich uszeregowany jest wzdtuz osi przemystu rolnego i intensywniejszej uprawy (pötnocny zachöd — potudniowy wschöd)
Niemniej charakterystycznym jest geograficzny rozktad krain, importujqcych z Kresöw, a to tem wi^cej, ze wywöz z Kresöw odznacza si§ röwniez nader symptomatycznem ustaleniem pewnych kierunköw dla äciöle okreSlonych grup produktöw. Fabrykaty po
chodzenia organicznego kierujq si§ do Polski potudniowej, takiez surowce röwniez do Polski potudniowej, ale ponadto na potud
niowy zachöd, a takze i do stolicy. Wreszcie surowce nieorganiczne podqzajq na zachöd i potudniowy zachöd.
W ten sposöb wymiana handlowa uj^ta kierunkami i grupami
“towaröw przedstawia si§ (dla wazniejszych przedyskutowanych towaröw) nast^pujqco:
P o d q z a j q n a K r e s y :
1. z zachodu: surowce i fabrykaty organiczne (zboze, mqka)
•oraz fabrykaty nieorganiczne (söl, nawozy sztuczne);
2. z potudniowego-zachodu: fabrykaty nieorganiczne (zelazo,
•cegta);
3. z potudnia: fabrykaty nieorganiczne (nawozy sztuczne, cegta, nafta).
Z K r e s ö w p o d q z a j q :
1 a. na zachöd: surowce i pölfabrykaty organiczne (np. drzewo);
2 a. na potudniowy zachöd: surowce organiczne (zboza);
3 a. na potudnie: surowce i fabrykaty organiczne (buraki, cukier).
Kierunki wymiany handlowej znajdujq gt^bokie uzasadnienie w catoksztatcie czynnosci gospodarczych cztowieka, ktöre wpty- wajq nie tylko na rozmieszczenie oärodköw produkcyjnych ale
— 186 —
i na zakres wymiany handlowej. Nie jest naszem zadaniem wy- kazywac o ile wzmiankowane wspötzaleznosci dochodzq do gtosu na calym obszarze Rrzeczypospolitej, tem usilniej jednak pragnfj- libysmy wyznaczyc je na Kresach.
P rob lem kom unikacji na K resach. — Zagadnienie powyz- sze streszcza si§ w problemie komunikacyjnym, ktörego waga i znaczenie szczegölnie na Kresach jest nalezycie przez spoteczen- stwo polskie oceniana i zrozumiana. Chwilowy stan komunikacji jest z tego powodu ogromnie wazny dla rozwoju wewn^trznego zycia gospodarczego, ze siec komunikacyjna ma do spetnienia nie tylko pewne zadania na dzis, ale takze i na jutro. Abstrahuj^c nawet w tej chwili od kwestji organizacji obrony pafistwowej,.
przedewszystkiem winna ona rozniecac na terenach, ktöre prze- cina, pulsacj^ gospodarczg, winna je wi^zac z resztq ziem polskich nie tylko w sposöb najszybszy i najkrötszy (z czego niejednokrotnie mozna zrezygnowac), ale i gospodarczo najbardziej wskazany.
Tymczasem komunikacyjny zwigzek Kresöw z Polskq niejedno pozostawia do zyczenia.
K o l e j e z e l a z n e . — Szlaki kolejowe, przecinajgce Kresy znajdujq wspölne ujscie w Warszawie, ktöra rozbudowana zostata przez Rosjan w pierwszorz^dny punkt wgzlowo-komunikacyjny.
Najgtöwniejsze linje kolejowe na pötnoc od Prypeci zorjentowane sq w kierunku z pötnocnego wschodu na poludniowy zachöd.
Takie przeprowadzenie trasy trzeeh linij kolejowych zwraca uwag^.
Takie przeprowadzenie trasy trzeeh linij kolejowych zwraca uwag^.