(OPRAC. RADOSŁAW IGNATIEW) 1
Art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni prze-ciwko Narodowi Polskiemu
Zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 powołanej wyżej ustawy o IPN […] zbrodniami komunistycznymi są czyny
„stanowiące przestępstwa według polskiej ustawy karnej obowiązującej w czasie ich popełnienia”, a więc za-równo zbrodnie, jak i występki i to nie w rozumieniu obecnie obowiązujących przepisów kodeksu karnego, ale przepisów obowiązujących w chwili popełnienia czynu. Rezultatem takiego rozwiązania ustawowego jest konieczność dokonania przez prokuratora, a później oczywiście także przez sąd orzekający w sprawie, analizy takiego czynu w aspekcie zarówno jego strony podmiotowej, jak i przedmiotowej ze wszystkimi konsekwencja-mi przewidzianykonsekwencja-mi przez obowiązujące wówczas prawo karne. Analiza ta musi również uwzględniać treść art. 4
§ 1 k.k., bowiem stosowanie tego przepisu do czynów będących zbrodniami komunistycznymi jest ograniczone, ale tylko i wyłącznie do kwestii związanych z biegiem terminów przedawnienia, co wynika wprost z redakcji art. 4 powołanej wyżej ustawy o IPN […]. Kwestia ta jest o tyle istotna, że bez pozytywnego ustalenia, że mamy do czynienia z czynami „stanowiącymi przestępstwa według polskiej ustawy karnej obowiązującej w czasie ich popełnienia” nie można mówić o istnieniu zbrodni komunistycznej, nawet wówczas gdy pozostałe przesłanki […] zostały spełnione.
Postanowienie SN z dnia 5.07.2005 r., sygn. WZ 14/05.
2
Art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigani Zbrodni prze-ciwko Narodowi Polskiemu
Podjęcie akcji pacyfi kacyjnej zmierzającej do stłumienia strajku wszelkimi sposobami wobec strajkujących […]
oraz użycie wobec nich broni palnej, skutkującej śmiercią […] i powstaniem ciężkich obrażeń ciała […] stanowiło więc naruszenie podstawowych praw człowieka, a mianowicie prawa do życia i prawa do wolności przejawiającej się w prawie do strajku. Działanie powodujące taki skutek jest zbrodnią komunistyczną w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o IPN, o ile w toku procesu zostanie ustalone, że jej sprawcą był funkcjonariusz państwa komunistycznego, a czyn stanowił przestępstwo według polskiej ustawy karnej obowiązującej w czasie jego popełnienia.
Wyrok SA w Warszawie z dnia 10.02.2005 r., sygn. II AKa 440/04.
3
Art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni prze-ciwko Narodowi Polskiemu
Brak jest również jakichkolwiek podstaw do twierdzenia, że zbrodniami komunistycznymi są tylko takie przestępstwa, które zostały popełnione z motywów politycznych. W rzeczywistości przy dokonywaniu oceny materialno-prawnej motywy polityczne sprawcy zbrodni komunistycznej, podobnie jak w przypadku innych przestępstw, mają znaczenie dla ustalenia stopnia winy i społecznej szkodliwości czynu. Uprawniona jest też teza, że zbrodnie komunistyczne, ze swej istoty, mają charakter przestępstw umyślnych. Zgodnie z defi nicją zawartą w art. 2 ust. 2 ustawy [o IPN], sprawcą zbrodni komunistycznej jest osoba, która była funkcjonariuszem państwa komunistycznego, utożsamiana z funkcjonariuszem publicznym, a także osoba, która podlegała ochro-nie równej ochroochro-nie funkcjonariusza publicznego.
Wyrok SA w Rzeszowie z dnia 21 czerwca 2007 r., sygn. II AKa 41/07.
4 Art. 1 kk
W wypadku gdy wynikający z pobudek patriotycznych udział oskarżonego w organizacji, uznawanej w prze-szłości za nielegalną, był realizacją przysługujących każdej osobie praw człowieka albo korzystaniem z prawa do samoobrony indywidualnej czy zbiorowej wobec stosowanego przez władzę terroru – czyn taki nie mógł być uznany ani w dacie sądzenia, ani tym bardziej nie może być uznany i obecnie za przestępstwo, jako nie wypeł-niający defi nicji określonej w art. 1 k.k.
Wyrok SN z dnia 27 lutego 1991 r., sygn. II KRN 69/91, OSNKW 1991, z. 4–6, poz. 21.
Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 125
Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 125 2008-06-19 09:44:542008-06-19 09:44:54
126
5 Art. 240 kk z 1932 r., 246 kk z 1932 r., 286 § 1 kk z 1932 r.
1. Niedopuszczalność zarzutu kasacyjnego z mocy prawa powoduje niedopuszczalność kasacji w części dotyczącej tego zarzutu.
2. Czyny funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa publicznego, popełnione w okresie do 31 grudnia 1956 r., a polegające na znęcaniu się fi zycznym lub moralnym nad osobami pozbawionymi wolności (art. 246 k.k. z 1932 r.), udziale w pobiciu osób pozbawionych wolności (art. 240 k.k. z 1932 r.) czy nadużyciu władzy (art. 286 § 1 k.k.
z 1932 r.), wyczerpują znamiona zbrodni przeciwko ludzkości, określone w aktach prawa karnego międzyna-rodowego, jedynie wówczas, gdy sprawcy działający w strukturach systemu państwa totalitarnego – o jakim mowa w art. 2 lit. a ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytucie Pamięci Narodowej, obowiązującej do wejścia w życie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r.
o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – posługującego się na wielką skalę terrorem dla realizacji celów politycznych i społecznych, co najmniej aprobowali taki sposób realizacji celów politycznych i społecznych; popełniając te czyny brali tym samym świadomie udział w prześla-dowaniach ze względów politycznych.
Postanowienie SN z dnia 4.12.2001 r., sygn. II KKN 175/99, OSNKW 2002, z. 5–6, poz. 47.
6 Art. 523 § 1 kpk
Kodeks Wojskowy Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR z 1943 r. nie miał mocy obowiązującej prawa karnego, gdyż został wydany przez organ nie posiadający legitymacji do stanowienia przepisów rangi kodeksowej oraz w czasie obowiązywania Kodeksu Karnego Wojskowego z 1932 r. (Dz. U. nr 91, poz. 765, ze zm.), który stracił moc dopiero z dniem wejścia Kodeksu Karnego Wojska Polskiego z 1944 r. (Dz. U. nr 6, poz. 27), tj. z dniem 30 września 1944 r. (por. art. I Przepisów wprowadzających k.k. WP – Dz. U. nr 6, poz. 28). Skazanie na podstawie przepisów K.W. PSZ w ZSRR stanowiło więc rażące naruszenie prawa i w związku z tym obecnie może być podstawą kasacji (art. 523 § 1 k.p.k.).
Wyrok Izby Wojskowej SN z dnia 19.06.2001 r., sygn. WKN 13/01, WPP 2003, nr 1, s. 134.
7 Art. 399 kpk
Przedmiotem osądu jest zawsze konkretne zdarzenie faktyczne, a nie jego kwalifi kacja prawna, a zatem w wypadku ustalenia przez sąd w sposób odmienny od proponowanego przez oskarżenie, czy to istotnego frag-mentu czynu, czy okoliczności należącej do znamion danego przestępstwa i jego oceny prawnej, sąd winien dokonać koniecznych zmian w opisie czynu i ustalić poprawną kwalifi kację prawną przypisanego oskarżonemu zachowania, a nie uniewinniać oskarżonego od popełnienia czynu w postaci wskazanej w akcie oskarżenia, jed-nocześnie przyjmując, iż czyn faktycznie został przez sprawcę popełniony aczkolwiek w zmienionej postaci.
Wyrok SA w Katowicach z dnia 20 kwietnia 2006 r., sygn. II AKa 115/06, OSN SA NSA i TK 2007, z. 4, poz. 31.
8
Art. 283 § 1 kpk z 1969 r., zd. pierwsze (obecnie art. 434 kpk, zd. pierwsze)
Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, co do którego sąd pierwszej instancji umorzył postępowanie na jakiejkolwiek podstawie prawnej, a więc i na podstawie przepisów ustawy o amnestii z dnia 7 grudnia 1989 r.
(Dz.U. Nr 64, poz. 390).
Uchwała SN z dnia 12 października 1990 r., sygn. V KZP 23/90, OSNKW 1991, z. 4–6, poz. 17.
9
Art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7.12.1989 r. o amnestii, 246 kk, 184 kk z 1969 r., 246 kk z 1932 r.
Czyn wyczerpujący obecnie znamiona przestępstwa określonego w art. 246 k.k., a przed dniem 1 września 1998 r. – w art. 184 k.k. z 1969 r., zakwalifi kowany – z uwagi na treść art. 4 § 1 k.k. – na podstawie przepisu, który stracił moc obowiązującą (art. 246 k.k. z 1932 r.), podlega wyłączeniu na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 2 usta-wy z dnia 7 grudnia 1989 r. o amnestii (Dz.U. Nr 64, poz. 390) spod działania tej ustausta-wy.
Uchwała Izby Karnej SN z dnia 28.09.2006 r., sygn. I KZP 17/06, OSN SA NSA i TK 2007, z. 1, poz. 10.
Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 126
Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 126 2008-06-19 09:44:552008-06-19 09:44:55
127 10
Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 7.12.1989 r. o amnestii
Pokrzywdzonemu przysługuje prawo do wniesienia sprzeciwu na postanowienie o umorzeniu postępowania na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 7 grudnia 1989 r. o amnestii (Dz. U. Nr 64, poz. 390), jeżeli złoży jed-nocześnie oświadczenie na piśmie, że chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Wyrok SN z dnia 11 czerwca 1990 r., sygn. V KZP 19/90, OSNKW 1991, z. 1–3, poz. 2.
11
Art. 10 ust. 1 dekretu z dnia 26.10.1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu są-dowym
„Wynagrodzenie biegłego za wykonaną pracę”, o którym stanowi art. 10 ust. 1 dekretu z dnia 26 październi-ka 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. z 1950 r., Nr 49, poz.
445 ze zm.), nie obejmuje zwrotu należności za czas zużyty na dojazd do miejsca czynności sądowej.
Uchwała SN z dnia 21 września 2005 r., sygn. I KZP 27/05, OSN SA NSA i TK 2005, z. 12, poz. 11.
12
Art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 23.02.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjono-wanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tzw. ustawy lutowej)
Uprawnienia określone w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wy-danych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U.
Nr 34, poz. 149) w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 16 lipca 1998 r., zmieniającą ustawę lutową (Dz. U.
Nr 97, poz. 604) nie są ograniczone żadnym terminem do zgłoszenia żądania odszkodowania i zadośćuczynie-nia.
Wyrok SA w Warszawie z dnia 18 października 2000 r., sygn. II AKa 352/2000, OSN SA NSA i TK 2001, z. 7-8, poz. 24.
13 Art. 1 ust. 2 ustawy lutowej
Ustawodawca, wprowadzając w przepisie art. 1 ust. 2 ustawy „lutowej” wymóg, by czyn został popełniony w celu uniknięcia represji za działalność niepodległościową, nie wnika w całokształt sfery motywacyjnej czynu.
Za istotne dla unieważnienia orzeczenia uznaje tylko, by tak określony cel (uniknięcie represji) zawierał się w motywacji sprawcy w chwili popełnienia czynu.
Postanowienie S.A. w Warszawie z dnia 6 października 1998 r., sygn. II AKa 372/98, OSN S.A. NSA i TK 1998, z. 11–12, poz. 26.
14 Art. 1 ust. 1 ustawy lutowej
Przedmiotem postępowania o unieważnienie orzeczenia prowadzonego na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz nie-podległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 34, poz. 149) mogą być także orzeczenia ówczesnych kolegiów karno-administracyjnych.
Uchwała SN z dnia 24 maja 1994 r., sygn. I KZP 10/94, OSNKW 1994, z. 5–6, poz. 31.
15 Art. 1 ust. 1 ustawy lutowej
Czynem związanym z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w rozumieniu art. 1 ust.
1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 34, poz. 149) jest nie tylko czyn popełnio-ny w ramach organizacji (związku), którego celem była walka o niepodległość Kraju, lecz także i indywidualne zachowanie zmierzające do odzyskania niepodległości przez Państwo Polskie.
Uchwała SN z dnia 12 marca 1992 r., sygn. I KZP 5/92, OSNKW 1992, z. 5–6, poz. 36.
Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 127
Zbrodnie Przeszlosci 2.indd 127 2008-06-19 09:44:552008-06-19 09:44:55