Jednym.z.najważniejszych.zadań.rządu.RP.w.okresie.wojny.było.zapewnienie. opieki.rozsianym.po.świecie.obywatelom.polskim.–.uchodźcom.wojennym .Sprawy. te.pozostawały.w.kompetencji.Ministerstwa.Opieki.Społecznej.(na.mocy.dekretu. prezydenta.z.11.września.1940.r .Ministerstwo.Pracy.i.Opieki.Społecznej),.jednego. z.najwcześniej.zorganizowanych.resortów.rządu .Uchwałą.Rady.Ministrów.z.dnia. 10.stycznia.1940.r .ministerstwo.otrzymało.wyłączne.prawo.wypłacania.zasiłków. uchodźcom.cywilnym.(z.wyjątkiem.żon.żołnierzy.oraz.wdów.i.sierot.po.poległych. żołnierzach) . Miało. również. sprawować. kontrolę. nad. wszystkimi. organizacjami. państwowymi.i.prywatnymi,.zajmującymi.się.opieką.nad.uchodźcami217
Od.2.października.1939.r .do.24.listopada.1944.r .ministrem.pracy.i.opie-ki.społecznej.w.gabinetach.W .Sikorskiego.i.S .Mikołajczyka.był.Jan.Stańczyk,.
216.Spektakularnym.przykładem.wpływów.S .Kota.były.zmiany.w.obsadzie.placówek.na.po-czątku.1943.r .(mianowanie.Drohojowskiego.konsulem.w.Jerozolimie,.Korsaka.konsulem.w.Bej-rucie.i.odwołanie.Karszo-Siedlewskiego.do.centrali.MSZ.w.Londynie) .S .Stroński,.op. cit ,.t .3. (depesza.W .Sikorskiego.do.S .Kota.z.23.II.1943),.s .593
217.Protokoły z posiedzeń Rady Ministrów ,.t .1.(zał .2.do.protokołu.posiedzenia.9.i.10.I.1940),.
s .170;.M .Hułas,.Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie wrzesień 1939 – lipiec 1943,.War-szawa.1996,.s .172–174
polityk.PPS.i.przede.wszystkim.długoletni.działacz.związkowy218 .Był.to.jedyny. przypadek.w.historii.polskiego.rządu.emigracyjnego.w.latach.wojny,.gdy.jednym. ministerstwem.tak.długo.kierowała.ta.sama.osoba .W.rządzie.Tomasza.Arciszew-skiego.nie.powołano,.z.kolei,.nowego.ministra,.lecz.kierownikiem.resortu.został. sam.premier219 1.marca.1940.r .Rada.Ministrów.uchwaliła.wniosek.ministra.Stańczyka.re-gulujący.zasady.sprawowania.opieki .Zdecydowano,.że.w.niektórych.skupiskach. uchodźczych.powołani.zostaną.specjalni.delegaci.rządu.do.spraw.opieki,.podlegli. MPiOS.oraz.komitety.obywatelskie,.stanowiące.organy.doradcze.i.wykonawcze. delegatów .W.początkowym.okresie.wojny.agendy.opiekuńcze.rządu.powstały. w.Rumunii.i.na.Węgrzech220 . Na.Bliskim.Wschodzie.pierwsza.instytucja.rządowa.zajmująca.się.opieką.nad. uchodźstwem.została.powołana.w.Palestynie .27.marca.1941.r .„delegatem.dla. spraw.uchodźstwa.polskiego.w.Palestynie”.został.mianowany.były.radca.handlo-wy.i.komisarz.ewakuacyjny.ambasady.w.Bukareszcie.Tadeusz.Lubaczewski221 . Stanowisko.to.powierzono.prawnikowi.i.ekonomiście,.długoletniemu.pracowni-kowi. służby. zagranicznej,. mającemu. duże. doświadczenie. konsularne . 28. mar-ca.Lubaczewski.przybył.statkiem.„Warszawa”.z.Mersin.do.Hajfy.i.na.początku. kwietnia.rozpoczął.organizowanie.delegatury.w.Jerozolimie222
Kluczowym. zagadnieniem.dla. funkcjonowania. aparatu. opieki. było. ustale-nie. zasad. jej. przyznawania . Podstawowe. reguły. zostały. sformułowane. jeszcze. w.okresie,.gdy.opiekę.nad.uchodźcami.sprawowały.placówki.konsularne .Rząd. przyjął,.zgodnie.z.sugestiami.konsula.w.Jerozolimie.W .Korsaka.i.byłego.delegata. w.Rumunii.M .Arciszewskiego,.że.opieką.powinni.być.objęci.uchodźcy.wojenni. przybywający.od.12.listopada.1940.r ,.to.znaczy.od.momentu.pierwszego.oficjal-nego.transportu.rządowego.uchodźców.do.Palestyny .Postanowiono.przy.tym,.że. opieka.obejmie.również.uchodźców,.którzy.przedostali.się.do.Palestyny,.chociaż.
218.Zob .jego.biogram:.J .Walczak,.Stańczyk Jan (1886–1953),.PSB,.t .42,.Warszawa–Kraków. 2003,.s .244–250 .Warto.zauważyć,.że.Stańczyk.należał.do.najostrzej.krytykowanych.(nie.tylko. przez.opozycję).ministrów.rządów.Sikorskiego.i.Mikołajczyka .Generalnie.uważano,.że.kierowanie. tym.ważnym.resortem.przekraczało.jego.możliwości
219.M .Hułas,.Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie wrzesień 1939 – lipiec 1943,. Warszawa.1996,.s .172–174;.B .Kroll,.Struktura polskich centralnych władz emigracyjnych w
la-tach 1939–1945,.„Czasopismo.Prawno-Historyczne”,.t .28,.1976,.z .2,.s .227–228
220.Protokoły posiedzeń Rady Ministrów..., t .1.(protokół.z.1.III.1940.oraz.zał .20D.–.wniosek.
min .J .Stańczyka),.s .217,.224–229 .Zob .też:.J .Kulnianin,.Z badań nad działalnością społeczną
i opiekuńczą rządu RP na emigracji w latach 1939–1944,.„Dzieje.Najnowsze”,.R .XIX,.1987,.nr.2,.
s .65–67
221.Zob .o.nim:.Rocznik Służby…,.s .211;.Polska służba…,.s .113 .Lubaczewski.był.przed.woj-ną.m in .radcą.poselstwa.w.Belgradzie.i.radcą.ekonomicznym.w.centrali.MSZ
222.AAN,.HI-MSZ,.mf.437,.Pismo.min .J .Stańczyka.do.MSZ.z.27.III.1941.r ,.fol .15;.AAN,. MPiOS,.t .94,.Sprawozdanie.z.działalności.delegata.MPiOS.w.Palestynie.od.1.IV.1941.do.31.III. 1942.r .z.1.V.1942.r ,.k .1
nie.znaleźli.się.na.oficjalnych.listach.ewakuacyjnych,.jeśli.tylko.przybyli.po.12.li-stopada .W.ogólnym.zamieszaniu.ewakuacyjnym.ustalenie.personaliów.tych.osób. okazało.się.praktycznie.niemożliwe223
Instrukcja. ministra. Stańczyka. polecała. mu. zachowanie. maksymalnej. oszczędności.przy.organizowaniu.aparatu.opieki .Urzędników.miał.on.dobierać. spośród.uchodźców.gotowych.pracować.jako.wolontariusze.lub.za.niewielką.do-płatą.do.zasiłku.uchodźczego .Jednym.z.pierwszych.zadań.delegata.miało.być. przeprowadzenie.rejestracji.uchodźców.i.określenie.liczby.osób.objętych.opieką . Instrukcja.wskazywała.również,.że.prawo.do.występowania.wobec.władz.miej-scowych.zachowały.konsulaty .Minister.spraw.zagranicznych.A .Zaleski.wyrażał,. z.kolei,.nadzieję,.że:.„współpraca.panów.konsulów.z.Delegatem.ułoży.się.dobrze . Konsulaty.zachowują.[ ].nadal.swe.kompetencje.w.zakresie.opieki.konsularnej,. [ ].jedynie.bezpośrednia.opieka.nad.uchodźcami.zlecona.Delegatowi .Zasadni-cze.wnioski.delegata.winny.być.uzgodnione.z.konsulem.z.podaniem.ewentualnej. odmiennej.opinii”224 W.porozumieniu.z.konsulem.Korsakiem.Lubaczewski.wybrał.na.siedzibę.de-legatury.Jerozolimę.ze.względu.na.jej.„stołeczny”.charakter .Na.swego.zastępcę. powołał.Leona.Kryja,.byłego.attaché.ambasady.w.Bukareszcie225 .Od.1.czerwca. 1941.r .zastępcą.Lubaczewskiego.został.Władysław.Horwath,.były.starosta.choj-nicki.(wcześniej.działdowski).i.delegat.rządu.do.spraw.opieki.nad.uchodźcami. w.Jugosławii226 .Ze.względu.na.skoncentrowanie.uchodźstwa.w.Tel.Awiwie.i.Haj-fie.oraz.brak.zgody.władz.mandatowych.na.prowadzenie.opieki.przez.społeczne. komitety.uchodźcze,.delegat.zdecydował.o.powołaniu.tam.placówek.delegatury . 20.kwietnia.powstała.ekspozytura.w.Tel.Awiwie,.a.na.jej.czele.stanął.bardzo.do-świadczony.pracownik.służby.konsularnej,.były.konsul.w.Szczecinie.i.Strasburgu. Jerzy. Lechowski227 . Z. kolei,. 1. maja. powstała. ekspozytura. w. Hajfie,. a. jej. kie-rownikiem.został.również.były.urzędnik.konsularny,.a.zarazem.artysta.malarz,.
223.AAN,.HI-MSZ,.mf.437,.Tel .szyfr .od.konsula.W .Korsaka.z.8.I.1941.r ,.fol .14;.ibidem,. Pismo.podsekretarza.stanu.w.MPiOS.do.MSZ.z.10.I.1941.r ,.fol .14;.ibidem,.Tel .szyfr .od.konsula. W .Korsaka.z.17.I.1941.r ,.fol .15;.ibidem,.Tel .szyfr .od.W .Korsaka.z.1.II.1941.r ,.fol .15;.mf.265,. Tel .szyfr .od.min .J .Stańczyka.do.konsula.W .Korsaka.z.22.I.1941.r ,.k .540
224.AAN,.HI-MSZ,.mf.265,.Tel .szyfr .od.min .A .Zaleskiego.do.konsula.gen .w.Jerozolimie. z.31.III.1941.r ,.k .464–465
225.AAN,.HI-MSZ,.mf.265,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(od.T .Lubaczewskiego). dla.min .J .Stańczyka.z.17.IV.1941.r ,.k .252–253
226.AAN,.HI-MSZ,.mf.437,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(od.T .Lubaczewskiego). dla.min .J .Stańczyka.z.9.VI.1941.r ,.fol .16;.Z życia uchodźców,.„Biuletyn.Informacyjny”.(Jerozo-lima),.8.VI.1941,.nr.15,.s .2 .
227.AAN,.HI-MSZ,.mf.265,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(od.T .Lubaczewskiego). dla.min .J .Stańczyka.z.4.IV.1941.r ,.k .274;.AAN,.MPiOS,.t .94,.Sprawozdanie.T .Lubaczewskiego. z.1.V.1942.r .k .1;.IPMS,.A.9Id /42,.List.J .Lechowskiego.do.min .spraw.wew .W .Banaczyka.z.27.IX. 1943.r .Biogram.J .Lechowskiego.zob :.Słownik biograficzny polskiej służby ,.s .85–86
Jan.Chmieliński228 .Ekspozytura.w.Hajfie.została.zlikwidowana.już.w.czerwcu. 1941.r ,.gdy.władze.brytyjskie.zażądały.ewakuacji.uchodźców.z.tego.portowego. miasta.oraz.jego.okolic.(ośrodki.uchodźców.w.Karmel.oraz.Bialik-Motzkin) .Był. to.rezultat.paniki.wśród.uchodźców.wywołanej.ogłoszeniem.Hajfy.portem.wojen-nym.w.związku.z.inwazją.brytyjską.w.Syrii229 Do.najważniejszych.zadań.delegatury.w.pierwszym.okresie.jej.funkcjonowa- nia.należało:.przyjęcie.i.zakwaterowanie.kolejnych.grup.uchodźców,.zorganizo- wanie.wypłat.zasiłków,.powołanie.służby.zdrowia.i.zapewnienie.bezpłatnej.opie-ki. medycznej,. stworzenie. instytucji. kształtujących. życie. społeczne. uchodźców. (komitety.uchodźcze).oraz.opieka.nad.Szkołą.Polską.w.Tel.Awiwie
Napływ.większych.grup.uchodźców.zakończył.się.zasadniczo.w.czerwcu . W.tym.samym.miesiącu.delegatura.zorganizowała.ewakuację.i.zakwaterowanie. uchodźców. z. Hajfy. i. okolic. oraz. stanęła. wobec. wspomnianego. już. problemu. przybycia.tzw .grupy.cypryjskiej .Kłopoty.z.systemem.zasiłków.wynikały.między. innymi.z.wciąż.zmieniającej.się.liczby.uprawnionych .Część.uchodźców.trafiała. do. wojska,. jednak. wszyscy. uchodźcy. oczekujący. decyzji. komisji. wojskowych. otrzymywali.zasiłki.doraźne .Liczbę.otrzymujących.zasiłki.powiększały,.z.kolei,. osoby.zwolnione.z.wojska.z.przyczyn.zdrowotnych230 .
System. zasiłkowy. opierał. się. na. zasadzie. wypłacania. każdej. osobie. takiej. samej.kwoty,.niezależnie.od.wieku.i.sytuacji.rodzinnej .Zdaniem.Lubaczewskie-go. zasady. te. były. niesprawiedliwe,. sytuacja. rodzin. wieloosobowych. była. bo-wiem.znacznie.korzystniejsza.niż.osób.samotnych .Wskutek.interwencji.delegata. zwiększono. zasiłek. dla. samotnych,. nieposiadających. dodatkowych. dochodów. i.zmniejszono.zasiłek.dla.dzieci.poniżej.10.lat .Oprócz.podstawowych.zasiłków. delegatura.doraźnie.wypłacała.tak.zwane.zasiłki.odzieżowe.na.zakup.ubrań.tropi-kalnych .Delegatura.dążyła,.natomiast,.do.stopniowej.likwidacji.dodatków.miesz- kaniowych,.wprowadzonych.jeszcze.przed.jej.utworzeniem.przez.konsulat.gene-ralny.w.Jerozolimie .W.okresie.od.1.kwietnia.1941.r .do.31.marca.1942.r .zasiłki. i.zapomogi.stanowiły.84,1%.wydatków.delegatury .Liczba.uchodźców.uprawnio-nych.do.zasiłków.oscylowała.w.tym.okresie.między.1100.a.1400.osób231
228.AAN,.HI-MSZ,.mf.265,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.z.18.V.1941.r ,.k .734 . Biogram.J .Chmielińskiego.zob :.Słownik biograficzny polskiej służby ,.s .54–55 .Później.był.kon-sulem.w.Nairobi.i.Kampali.(Uganda)
229.AAN,.MPiOS,.t .94,.Sprawozdanie.T .Lubaczewskiego.z.1.V.1942.r ,.k .6;.AAN,.HI-MSZ,. mf.437,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(od.T .Lubaczewskiego).dla.J .Stańczyka.z.7.VI. 1941.r ,.fol .18
230.AAN,. mf. 265,. Tel . szyfr . z. konsulatu. gen . w. Jerozolimie. (od. T . Lubaczewskiego). dla. J .Stańczyka.z.25.IV.1941.r ,.k .242–243
231.AAN,.MPiOS,.t .94,.Sprawozdanie.T .Lubaczewskiego.z.1.V.1942.r ,.k .9–10;.AAN,.HI--MSZ,.mf.265,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(od.T .Lubaczewskiego).do.J .Stańczyka. z.22.IV.1941.r ,.k .249,.z.25.IV.1941.r ,.k .242–243;.mf.437,.Tel .szyfr .od.T .Lubaczewskiego.dla. J .Stańczyka.z.2.V.1941.r ,.fol .16;.mf.265,.tel .szyfr .od.J .Stańczyka.do.T .Lubaczewskiego.z.8.VIII. 1941.r ,.k .759
Ważnym. osiągnięciem. delegatury. było. zorganizowanie. bezpłatnej. służby. zdrowia .Personel.w.znacznej.mierze.rekrutował.się.spośród.lekarzy.oddelego-wanych.z.wojska .Pierwszym.szefem.służby.zdrowia.delegatury.(naczelnym.le-karzem). został. płk. lek . Franciszek. Bałaszeskul,. były. szef. służby. zdrowia. Do-wództwa.Okręgu.Korpusu.w.Przemyślu .Utworzono.przychodnie.i.ambulatoria. w.Jerozolimie,.Tel.Awiwie,.Hajfie,.Bialik,.Tyberiadzie .Założono.także.dom.dla. rekonwalescentów.i.osób.o.słabym.zdrowiu.w.Betanii .Delegatura.zwracała.rów-nież.od.50.do.100%.kosztów.lekarstw .Jedynie.w.przypadku.długiego.leczenia. szpitalnego,.potrącano.uchodźcy.część.zasiłku.na.koszty.leczenia .Chorzy.na.gruź-licę.otrzymali.możliwość.leczenia.w.sanatorium.w.Mkor-Chaim.koło.Jerozolimy. dzięki.umowie.delegatury.z.żydowskim.towarzystwem.przeciwgruźliczym232 Zapewnienie.godnych.warunków.bytu.uchodźcom.było.zadaniem.trudnym . Gospodarka.Palestyny.opierała.się.przede.wszystkim.na.zasobach.przedwojen-nych .Niewielki.import,.jeszcze.bardziej.ograniczony.po.przystąpieniu.do.woj-ny.Japonii.oraz.masowe.zakupy.dokonywane.przez.armię.brytyjską.prowadziły. do.olbrzymiej.drożyzny .Na.przykład,.w.październiku.i.listopadzie.1941.r .ceny. wzrosły. przeciętnie. od. 30. do. 50% . Lubaczewski. wysyłał. do. Londynu. drama-tyczne.meldunki,.w.których.pisał.o.„tragicznej.sytuacji”.finansowej.delegatury,. zmuszającej.go.do.czasowego.zawieszania.wypłat.zasiłków,.a.zarazem.apelował. o.ich.zwiększenie233 .Delegat.dostrzegał.szansę.na.poprawę.sytuacji.poprzez.za-trudnienie.części.uchodźców.w.kolonialnej.administracji.brytyjskiej.w.Afryce .Na. polecenie.MPiOS.w.listopadzie.1941.r .zorganizowano.w.delegaturze.referat.do. spraw.zatrudnienia,.na.czle.którego.stanął.Jan.Chmieliński,.były.szef.ekspozytury. w.Hajfie .Miał.on.przede.wszystkim.poszukiwać.możliwości.pracy.dla.polskich. specjalistów.technicznych.różnych.szczebli.w.krajach.Bliskiego.Wschodu234 .Plan. zatrudnienia. większej. liczby. uchodźców. przez. władze. brytyjskie. nie. przyniósł. jednak. spodziewanych. rezultatów . Część. uchodźców. nie. była. zainteresowana. podjęciem.pracy235,.jednak.przede.wszystkim.niechętne.stanowisko.zajmowały.
232.AAN,.MPiOS,.t .94,.Sprawozdanie.T .Lubaczewskiego.z.1.V.1942.r ,.k .2–3;.AAN,.HI--MSZ,.mf.265,.Tel .szyfr .od.T .Lubaczewskiego.dla.J .Stańczyka.z.11.IV.1941.r ,.k .260,.z.12.V. 1941.r ,.k .737
233.AAN,.HI-MSZ,.mf.437,.Tel .szyfr .od.T .Lubaczewskiego.dla.J .Stańczyka.z.4.IX.1941.r ,. fol .18,.z.18.XI.1941.r ,.fol .19;.mf.449,.Tel .szyfr .od.T .Lubaczewskiego.dla.J .Stańczyka.z.11.XII. 1941.r ,.k .617 .Na.temat.spraw.finansowych.delegatury.w.1941.r .zob .też:.AAN,.HI-MSZ,.mf.265,. Tel .szyfr .od.T .Lubaczewskiego.dla.J .Stańczyka.z.29.V.1941.r ,.k .703;.mf.437,.Tel .szyfr .od. T .Lubaczewskiego.dla.J .Stańczyka.z.26.VII.1941.r ,.fol .17,.z.25.IX.1941.r ,.fol .18,.z.23.X.1941.r ,. fol .18,.z.22.XI.1941.r ,.fol .19,.z.12.XII.141.r ,.fol .19
234.AAN,.HI-MSZ,.mf.437,.Pismo.dyr .Dep .Polit .MSZ.M .Arciszewskiego.z.MSZ.do.konsu-latu.gen .w.Jerozolimie.(dla.T .Lubaczewskiego).z.27.XI.1941.r ,.fol .12;.AAN,.HI-MSZ,.mf.449,. Tel .szyfr .od.T .Lubaczewskiego.dla.J .Stańczyka.z.11.XII.1941.r ,.k .617
235.Niechęć.do.pracy.była.jednak.sporym.problemem,.bowiem.w.czerwcu.1942.r .min .J .Stań-czyk.zdecydował.się.na.przymus.pracy,.a.w.stosunku.do.opornych.nakazywał.obniżenie.zasiłku . AAN,.HI-MSZ,.mf.449,.Tel .szyfr .min .E .Raczyńskiego.do.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(dla. T .Lubaczewskiego).z.13.VI.1942.r ,.k .599
władze.brytyjskie .W.późniejszym.okresie.sami.Brytyjczycy.wysuwali.projekty. zatrudnienia.Polaków,.uzależniając.jednak.ich.realizację.od.przyznania.pracow-nikom.statusu.wojskowego,.co.z.kolei.spotykało.się.z.oporem.ze.strony.polskich. władz.wojskowych236 .Należy.również.pamiętać,.że.znaczna.część.uchodźstwa,. którą.stanowiły.osoby.powyżej.60.roku.życia,.przewlekle.chorzy.i.kobiety.z.ma-łymi.dziećmi,.nie.była.zdolna.do.podjęcia.pracy.zarobkowej237 W.pierwszych.miesiącach.działalności.status.i.kompetencje.delegatury.w.Je-rozolimie.nie.były.do.końca.jasne .Używała.ona.nazwy.„Delegatura.do.Spraw. Uchodźstwa.w.Jerozolimie”.i.była.traktowana.po.prostu.jako.delegatura.rządu . W.listopadzie.1941.r .przebywający.w.Kairze.premier.Sikorski.oficjalnie.określił. jej.charakter.jako.delegatury.MPiOS,.ograniczonej.do.zadań.związanych.z.opieką. nad.cywilnymi.uchodźcami238 .Stopniowo.kształtowała.się.struktura.organizacyjna. delegatury,.wzrastała.też.liczba.zatrudnionych .W.kwietniu.1941.r .obok.delegata. i.jego.zastępcy.pracowali.jedynie.buchalter.i.maszynistka239 .W.sierpniu.1942.r . było.już.14.urzędników .W.biurze.w.Jerozolimie.pracowali:.delegat,.zastępca,. referent.ds .zatrudnienia,.referent.ds .zasiłków,.buchalter,.pracownik.prowadzący. archiwum.i.kartotekę,.sekretarka,.stenotypistka .Zespół.ekspozytury.w.Tel.Awi-wie.stanowili:.kierownik,.zastępca.i.referent.ds .zasiłków,.referent.spraw.woj-skowych.i.ewidencji,.kasjer,.maszynistka .Jeden.urzędnik.sprawował.opiekę.nad. ośrodkiem.w.Rehowot240 .W.listopadzie.1942.r .powołano.drugiego.zastępcę.dele-gata,.Juliana.Maliniaka,.działacza.PPS,.wcześniej.pracującego.w.aparacie.opieki. społecznej.ambasady.w.Kujbyszewie241 .W.kompetencji.W .Horwatha.pozostały.
236.AAN,.HI-MSZ,.mf.437,.Pismo.min .J .Stańczyka.do.MSZ.z.11.II.1941.r ,.fol .15;.AAN,.HI--MSZ,.mf.449,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(od.T .Lubaczewskiego).do.MPiOS.z.17.IV. 1942.r ,.k .489;.ibidem,.mf.470,.Tel .szyfr .od.sekr .gen .MPiOS.L .Grosfelda.do.T .Lubaczewskiego. z.2.VII.1942.r ,.k .92;.ibidem,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(od.T .Lubaczewskiego).dla. MPiOS.z.23.VII.1942.r ,.k .90;.NA,.CO,.Tel .sekretarza.stanu.ds .kolonii.do.rządu.palestyńskiego. z.23.IV.1943.r ;.AAN,.MPiOS,.t .94,.Sprawozdanie.T .Lubaczewskiego.z.działalności.Delegatury. MPiOS.w.Palestynie.od.1.VI.do.31.VIII.1943.r ,.k .30
237.IPMS,.Kol .25/23A,.Sprawozdanie.T .Lubaczewskiego.z.działalności.Delegatury.MPiOS. w.Palestynie.za.okres.od.1.IV.1942.do.30.IX.1942,.Jerozolima.5.X.1942.r
238.AAN,.HI-MSZ,.mf.264,.Tel .szyfr .z.Pos .RP.w.Kairze.(od.W .Sikorskiego).dla.J .Stańczyka. z.22.XI.1941.r ,.k .45;.GP,.8.VIII.1941,.nr.15,.s .4 .Premiera.wyraźnie.zdenerwowało.uznawanie.się. Lubaczewskiego.za.delegata.rządu,.a.nie.MPiOS .Określał.to.nawet.jako.„bezprawne” .S .Stroński,.
op. cit.,.t .2.(depesza.W .Sikorskiego.z.ambasady.w.Kujbyszewie.do.wicepremiera.S .Mikołajczyka.
z.7.XII.1941),.s .526
239.AAN,.HI-MSZ,.mf.265,.Tel .szyfr .od.T .Lubaczewskiego.do.min .J .Stańczyka.z.17.IV. 1941.r ,.k .252–253
240.AAN,.HI-MSZ,.mf.279,.Tel .szyfr .od.T .Lubaczewskiego.dla.MPiOS.z.10.VIII.1942.r ,.k .352 241.AAN,.HI-MSZ,.mf.279,.Tel .szyfr .od.J .Stańczyka.dla.T .Lubaczewskiego.z.23.XI.1942.r ,. k .638 .Julian.Maliniak,.ekonomista,.był.przez.szereg.lat.dyrektorem.administracyjnym.organu.PPS. „Robotnika” .Po.zwolnieniu.z.łagru.był.delegatem.Ambasady.RP.w.ZSRR.w.Nowosybirsku.i.za-stępcą.delegata.w.Barnaule .Zob .J .Tomicki,.Maliniak Julian (1889–1972),.PSB,.t .19,.Wrocław. 1974,.s .325–326
sprawy.administracyjne,.finansowe,.wojskowe,.zatrudnienia.i.opieki.medycznej . Maliniakowi. powierzono. sprawy. kulturalno-oświatowe,. organizacji. życia. spo-łecznego,.nadzór.nad.komitetami.uchodźców.i.wydawnictwami242 .
Niebawem. organizację. delegatury. zmodyfikowano,. powołując. odrębną. ekspozyturę. w. Jerozolimie,. która. miała. zajmować. się. opieką. nad. uchodźca-mi. przebywającyuchodźca-mi. w. stolicy. mandatu. i. jej. okolicy. oraz. w. Tyberiadzie . Do. kompetencji.ekspozytury.należały.także.sprawy.uchodźców.w.Egipcie,.opie-kę.nad.nimi.powierzono.bowiem.również.delegaturze.jerozolimskiej .Na.czele. ekspozytury.stanął,.zachowując.stanowisko.zastępcy.delegata,.Julian.Maliniak . Z.kolei.ekspozytura.w.Tel.Awiwie.obejmowała.Tel.Awiw,.Rehowot,.Hajfę.i.wy-brzeże. Morza. Śródziemnego . Ekspozytury. sprawowały. bezpośrednią. opiekę. nad.uchodźcami,.dokonywały.wypłat.zasiłków.i.innych.świadczeń,.prowadziły. kartotekę.uchodźców.i.ewidencje.świadczeń .Służbą.zdrowia.kierowali.naczelni. lekarze.ośrodków.w.Jerozolimie.i.Tel.Awiwie .Delegatura.odpowiadała.również. za. uchodźców. we. francuskiej. Syrii,. ponieważ. jednak. do. schyłku. 1944. r . ich. liczba.była.znikoma.opiekę.nad.nimi.sprawował.w.jej.imieniu.konsulat.gene-ralny.w.Bejrucie .Zmiany.organizacyjne.wiązały.się.ze.wzrostem.liczby.pra-cowników .W.maju.1941.r .delegatura.zatrudniała.7.pra.Zmiany.organizacyjne.wiązały.się.ze.wzrostem.liczby.pra-cowników,.we.wrześniu. tego.roku.już.17;.w.styczniu.1943.r .było.już.23.pracowników,.a.w.lipcu.tego. roku.28.(delegat,.dwóch.zastępców,.kierownik.ekspozytury.w.Tel.Awiwie,.11. urzędników.ekspozytury.w.Jerozolimie.i.9.–.ekspozytury.w.Tel.Awiwie.oraz.4. „niższych.funkcjonariuszy”)243
Latem. 1943. r . zmianie. uległ. status. pracowników. delegatury . Wcześniej. byli.oni.traktowani.jako.uchodźcy.i.pobierali.jedynie.dodatek.za.pracę.w.opiece. społecznej .W.czasie.wizyty.na.Bliskim.Wschodzie.minister.J .Stańczyk.polecił. przyznać.wszystkim.pracownikom.delegatury.status.kontraktowych.urzędników. państwowych244
Przy. delegaturze. działała. także. Komisja. Zakupów,. której. zadaniem. było. dokonywanie.zakupów.dla.wszystkich.polskich.urzędów.i.instytucji.użyteczno-ści.publicznej.w.Palestynie .W.jej.skład,.obok.delegata.MPiOS,.wchodzili.także. przedstawiciele.konsulatu.w.Jerozolimie,.dowództwa.WP.na.Środkowym.Wscho-dzie,.Agencji.Żydowskiej.i.PCK245
242.AAN,.HI-MSZ,.mf.279,.Tel .szyfr .od.T .Lubaczewskiego.dla.J .Stańczyka.z.1.XII.1942.r ,. k .784 243.IPMS,.A18/48,.Instrukcja.organizacji.pracy.i.działalności.Delegatury.MPiOS.dla.spraw. uchodźstwa.polskiego.w.Palestynie,.Syrii.i.Egipcie.wydana.przez.T .Lubaczewskiego.22.VII.1943.r ;. AAN,.MPiOS,.t .96,.Protokół.kontroli.Delegatury.MPiOS.w.Jerozolimie.dokonanej.z.ramienia.Naj-wyższej.Izby.Kontroli,.Jerozolima.1.IX.1943.r ,.k .23–35 244.IPMS,.A.11E/654,.Pismo.T .Lubaczewskiego.do.MPiOS.z.3.II.1945.r
245.AAN,.MPiOS,.t .99,.Odpis.pisma.T .Lubaczewskiego.do.Komisji.Badawczej.Min .Spra-wiedliwości.z.19.V.1942.r ,.k .14;.t .97,.Regulamin.Komisji.Zakupów.w.Palestynie.z.28.I.1943.r ,. k .11
Rozbudowa. aparatu. delegatury. wiązała. się. z. systematycznym. zwiększa-niem.się.liczby.uchodźców .W.rezultacie.ewakuacji.z.ZSRR.do.Iranu.zaczę-ły. napływać. do. Palestyny. nowe. grupy. uchodźców . Pilną. sprawą. stawało. się. klarowne.określenie.zasad.przyznawania.pomocy .4.listopada.1942.r .minister. Stańczyk. przesłał. delegaturze. instrukcję. określającą. nowe. kategorie. uchodź-ców,.które.miały.otrzymywać.stałe.zasiłki .Byli.to.zwolnieni.z.wojska.i.Pomoc-niczej. Służby. Kobiet. wraz. z. rodzinami. (o. ile. członkom. rodzin. przysługiwał. także. status. uchodźców. wojennych),. rodziny. jeńców,. internowanych. i. pole-głych. oraz. „inni. bezsporni. uchodźcy” . Instrukcja. podkreślała,. że. do. zasiłku. mają. prawo. jedynie. osoby. niemające. pracy,. a. ewentualna. odmowa. przyjęcia. zaofiarowanej.pracy.oznaczała.pozbawienie.zasiłku .Delegatura.miała.również. wypłacać. władzom. wojskowym. zasiłki. na. dożywianie. młodzieży. junackiej . Z. kolei. rodziny. wojskowe. żołnierzy. do. stopnia. plutonowego. włącznie. miały. otrzymywać.wyrównanie.do.kwoty.zasiłku.uchodźczego .Zgodnie.z.instrukcją. powołana.została.przy.delegaturze.Komisja.Zasiłków.i.Zapomóg,.która.miała. podejmować.decyzje.o.przyznawaniu.zasiłków.w.sprawach.spornych,.a.także. o.zapomogach.nadzwyczajnych.i.pozbawianiu.zasiłków .Początkowo.komisja.ta. była.de.facto.wewnętrznym.organem.delegatury,.w.jej.skład.wchodzili.bowiem. delegat.Lubaczewski,.zastępca.Horwath.i.wyznaczony.przez.delegata.adwokat. Zygmunt.Hoffman .Dopiero.w.czerwcu.1943.r .skład.komisji.poszerzono.o.re- prezentantów.„czynnika.społecznego”.w.osobach.prezesów.komitetów.uchodź-ców.polskich.w.Jerozolimie.i.Tel.Awiwie246 . 22.lipca.1943.r .sam.Lubaczewski.wydał.instrukcję.regulującą.organizację. i.działalność.delegatury.oraz.zasady.przyznawania.pomocy .W.odróżnieniu.od. wcześniejszych.instrukcji.ministerialnych.była.ona.znacznie.bardziej.szczegó-łowa .Stwierdzano.w.niej,.że.status.uchodźcy.przysługuje.każdej.osobie,.któ-ra.opuściła.Polskę.w.wyniku.działań.wojennych.po.1.września.1939.r .Każdy. nowo.przybyły.do.Palestyny.uchodźca.miał.prawo.swobodnego.wyboru.miejsca. zamieszkania,.o.ile.powiadomił.delegaturę.o.adresie.lub.jego.zmianach .Każ- demu.uchodźcy.bez.względu.na.narodowość,.wyznanie.czy.przekonania.poli-tyczne.przysługiwała.opieka.i.pomoc.ze.strony.delegatury .Prawo.do.pomocy. nie.oznaczało.prawa.do.stałego.zasiłku,.który.przysługiwał.jedynie.tak.zwanym. bezspornym.uchodźcom,.to.znaczy.osobom.ewakuowanym.urzędowo .Pełny.za-siłek.przysługiwał.także.wszystkim.osobom.zwolnionym.z.wojska,.bez.względu. na.posiadany.stopień .Rodziny.szeregowych.w.służbie.czynnej,.oficerów.w.sta- nie.spoczynku.i.urlopowanych.do.stopnia.majora.włącznie.oraz.rodziny.ofice-rów.w.służbie.czynnej.do.stopnia.kapitana.włącznie.otrzymywały.wyrównanie.
246.AAN,.HI-MSZ,.mf.449,.Tel .szyfr .od.min .J .Stańczyka.dla.T .Lubaczewskiego.z.4.XI. 1942. r ,. k . 582–583;.AAN,. MPiOS,. t . 96,. Protokół. kontroli. Delegatury. MPiOS. z. 1. IX. 1943. r ,. k .8–10 .W.protokole.NIK.stwierdzono,.że.instrukcja.ta.została.wydana.przez.delegaturę.i.nie.zosta-ła.zatwierdzona.przez.MPiOS .Przeczy.temu.jednak.cytowana.depesza.od.min .J .Stańczyka
do.pobieranych.od.władz.wojskowych.dodatków.rodzinnych .W.określonych. przypadkach. uchodźcy. mogli. otrzymywać. na. podstawie. decyzji. Komisji. Za-siłków.i.Zapomóg.specjalne.zapomogi,.między.innymi.na.dożywianie,.kupno. odzieży,. inwalidzkie,. na. naukę. oraz. jako. wynagrodzenie. za. pracę. społeczną . Kobiety. niebędące. polskimi. obywatelkami. lub. obywatelki. polskie. niemające. prawa.do.opieki.społecznej.nabywały.te.uprawnienia.po.wyjściu.za.mąż.za.pol-skiego.uchodźcę .Z.kolei.polskie.uchodźczynie.traciły.prawo.do.opieki.po.po-ślubieniu.obcego.obywatela .Uchodźcy.samotni.oraz.dzieci.i.młodzież.do.lat.