W.latach.wojny.na.Bliskim.Wschodzie.zorganizowano.wiele.instytucji.rządu. RP.na. uchodźstwie,.jednak.placówki.Ministerstwa.Spraw.Zagranicznych.zacho-wały.szczególną.pozycję1 .W.odróżnieniu.od.innych.placówek.w.większości.dzia-łały.one.przed.wojną .Pomimo.różnych.kontrowersji,.ostatecznie.uznano,.że.jako. jedyne.polskie.instytucje.miały.formalne.prawo.występować.w.sprawach.uchodź-ców.i.utrzymywać.kontakty.z.władzami.miejscowymi2 . W.chwili.wybuchu.wojny.na.interesującym.nas.obszarze.znajdowały.się.nastę- pujące.placówki.polskiej.służby.zagranicznej:.jedna.ambasada.(Ankara),.dwa.posel-stwa.(Kair.i.Teheran),.dwa.konsulaty.generalne.(Stambuł.i.Jerozolima),.trzy.konsulaty. (Tel.Awiw,.Bagdad,.Kabul),.trzy.konsulaty.honorowe.(Aleksandria,.Hajfa.i.Limassol) . W.związku.z.napływem.polskich.uchodźców.oraz.powstaniem.formacji.wojskowych. doszło.do.znaczącej.rozbudowy.i.reorganizacji.placówek.MSZ.na.Bliskim.Wschodzie Znaczenie.Palestyny.jako.ośrodka.uchodźstwa.polskiego.sprawiło,.że.szcze-gólnie. istotna. stała. się. rola. tamtejszych. placówek. konsularnych,. a. zwłaszcza. konsulatu.generalnego.w.Jerozolimie,.siedzibie.brytyjskich.władz.mandatowych . Konsulat.powstał.tam.w.1922.r .(oficjalnie.rozpoczął.działalność.1.stycznia.1923),. a.w.1925.r .uzyskał.status.konsulatu.generalnego .Ze.względu.na.emigrację.pol- skich.Żydów.do.Palestyny.już.w.okresie.międzywojennym.placówka.ta.zajmowa-ła.znaczącą.pozycję.w.hierarchii.polskiej.służby.konsularnej3 .W.chwili.wybuchu.
1. Na.temat.organizacji.i.funkcjonowania.polskiej.służby.zagranicznej.podczas.II.wojny.świa-towej.zob :.Historia.dyplomacji polskiej,.t .5.(1939–1945),.red .W .Michowicz,.Warszawa.1999;. H .Batowski,.Polska dyplomacja na.obczyźnie.1939–1941,.Kraków.1991;.E
.Kołodziej,.Organi-zacja centrali i placówek Ministerstwa Spraw.Zagranicznych w latach 1918–1945 i pozostałe po nich akta,.„Teki.Archiwalne”.(seria.nowa),.t .4,.2000,.s .203–230;.idem,.Rola polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych w latach 1939–1945,.w:.Władze RP na.obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945,.red .Z .Błażyński,.Londyn.1994,.s .774–820
2.AAN,.HI-MSZ,.mf.186,.Instrukcja.dla.kierowników.urzędów.dyplomatyczno-konsularnych. w.sprawie.stosunku.ich.do.delegatów.innych.ministerstw,.Londyn.26.V.1944.r ,.k .93
3.Szerzej.zob :.M .Szulkin,.Żydzi palestyńscy w świetle raportów polskiej służby
dyplomatycz-nej, cz. I (1923–1935),.„Biuletyn.ŻIH”.1980,.nr.4,.s .127–128;.W .Skóra,.Służba konsularna Dru-giej Rzeczypospolitej. Organizacja, kadry i działalność,.Toruń.2006,.s .51,.75,.98,.104–105,.126,.
wojny.zakres.działania.konsulatu.obejmował.obszar.Palestyny.(z.wyjątkiem.okręgu. Jafa,.którym.zajmował.się.konsulat.w.Tel.Awiwie).oraz.Transjordanii .Podlegały. mu.następujące.konsulaty.honorowe:.wicekonsulat.honorowy.w.Hajfie.(ustanowio-ny.w.1936.r ),.którym.kierował.Julian.Wyderka,.konsulat.honorowy.w.Limassol.na. Cyprze.(ustanowiony.w.1936.r ),.na.czele.którego.stał.George.Kirzis,.a.także.wice-konsulat.w.Bejrucie,.siedzibie.francuskich.władz.mandatowych.w.Syrii4 Od.1.marca.1937.r .konsulatem.generalnym.w.Jerozolimie.kierował.Witold. Hulanicki,.który.wcześniej.był.konsulem.w.Londynie .Hulanicki,.weteran.Pol-skiej.Organizacji.Wojskowej.na.Ukrainie,.miał.opinię.protegowanego.marszałka. Edwarda.Śmigłego-Rydza5 .Chociaż.rząd.gen .Władysława.Sikorskiego.nie.pod- jął.radykalnych.czystek.personalnych.w.służbie.zagranicznej,.to.jednak.dla.dyplo-matów.szczególnie.kojarzonych.z.„sanacją”.i.Józefem.Beckiem.nie.było.miejsca. w.nowym.MSZ6 .Hulanicki.z.etykietką.„ozonowego.sanatora”.został.pierwszym. kierownikiem.placówki.na.Bliskim.Wschodzie.zwolnionym.ze.stanowiska.przez. nowe.władze .Odwołano.go.15.grudnia.1939.r 7 .Brytyjczycy.mieli.jednak.wy-soką.opinię.o.kwalifikacjach.byłego.konsula.i.zatrudnili.go.w.cenzurze.urzędu. Wysokiego.Komisarza.w.Jerozolimie .Sytuacja.ta.stała.się.powodem.niepokoju. i.zdenerwowania.„antysanatorów”.z.kół.rządowych,.czego.wyrazem.były.bez-skuteczne.zabiegi.u.władz.mandatowych.w.sprawie.zwolnienia.Hulanickiego.ze. służby.brytyjskiej.inspirowane.przez.samego.premiera.Sikorskiego .Hulanicki.dla. władz.mandatowych.był.cenionym.i.kompetentnym.urzędnikiem,.Wysoki.Komi-sarz.sondował.jeszcze.jesienią.1940.r .możliwość.ponownego.objęcia.przez.niego. konsulatu.w.Jerozolimie .Było.to.oczywiście.nierealne,.gdyż.w.oczach.polskiego. rządu.Hulanicki.był.postacią.niemal.demoniczną,.przypisywano.mu.większość. sekretnych.akcji.antyrządowych.w.Palestynie.i.darzono.zapiekłą.wrogością .Trud-575,.603–604,.889 .Konsulatem.kierowali.kolejno:.Jerzy.Adamkiewicz.(1923–1924),.Otton.Hubicki. (1925–1927),.Tytus.Zbyszewski.(1927–1930),.Zdzisław.Kurnikowski.(1931–1937)
4.Rocznik Służby Zagranicznej RP wg stanu na 1 VI 1939,.Warszawa.1939,.s .121–122 .Warto.
zauważyć,.że.wcześniej.odpowiedzialność.terytorialna.konsulatu.była.jeszcze.większa,.obejmowała. całą.Palestynę,.Syrię,.Cypr,.Egipt.i.Irak
5.M . Sokolnicki,. Na rozdrożu czasów (marzec – sierpień 1939),. „Kultura”. (Paryż). 1957,. nr.1–2,.s .136–137 .Sokolnicki.podkreślał.„doskonałe.stosunki”.konsula.z.władzami.mandatowymi . Jego.zdaniem.przekonanie.o.bliskich.związkach.ze.Śmigłym.wynikało.z.faktu,.że.marszałek.był.oj-cem.chrzestnym.córki.Hulanickiego .Zob .też.biogram.Hulanickiego:.Słownik biograficzny polskiej
służby zagranicznej 1918–1945,.oprac .K .Smolana,.Z .Szymański,.t .1,.Warszawa.2007,.s .71–72;. Rocznik Służby...,.s .195
6.W .Michowicz,.Organizacja polskiej służby dyplomatycznej w okresie II wojny światowej,. w:.Historia dyplomacji ,.t .5,.s .25–33 .Uznaje.się,.że.w.służbie.pozostało.ok .90%.dotychcza-sowego.personelu.MSZ .Warto.zauważyć,.że.część.dawnej.opozycji.(zwłaszcza.ludowcy),.doma-gała.się.szeroko.zakrojonych.„czystek”,.nieograniczających.się.do.osób.ewidentnie.kojarzonych. z.ekipą.Becka
7.AAN,.HI-MSZ,.mf .244,.Tel .szyfr .wicekonsula.w.Jerozolimie.Jana.Webera.do.MSZ.z.11.XII. 1939.r ,.k .754
no.powiedzieć,.w.jakim.stopniu.z.punktu.widzenia.interesów.rządu.obawy.przed. rolą.polityczną.Hulanickiego.były.uzasadnione .Niewątpliwie.wspierał.on.akcje. polityczne.piłsudczyków,.korzystając.zarazem.ze.swej.pozycji.u.Brytyjczyków. miał.udzielać.cennego.wsparcia.polskiemu.aparatowi.opieki.społecznej.w.Pale-stynie8 .Dalsze.losy.Hulanickiego.były.tajemnicze.i.do.dziś.nie.zostały.do.końca. wyjaśnione,.a.tragiczna.śmierć.w.Palestynie.26.lutego.1948.r .wywołała.falę.spe-kulacji9 Odwołanie.Hulanickiego.zostało.wykorzystane.przez.propagandę.niemiecką,. która.informowała.o.rzekomym.zamknięciu.konsulatu.w.Jerozolimie10 .Tymcza-sowe.kierownictwo.konsulatu.po.odwołaniu.Hulanickiego.objął.wicekonsul.Jan. Weber .Ostatecznie.kierował.on.placówką.niemal.przez.rok,.zmagając.się.z.takimi. wyzwaniami,.jak.przybycie.z.Syrii.Brygady.Karpackiej.czy.napływ.uchodźców. cywilnych.z.Bałkanów.w.drugiej.połowie.1940.r .Dopiero.1.grudnia.1940.r .no-wym. konsulem. generalnym. mianowano. Witolda. Ryszarda. Korsaka,. wcześniej. radcę.poselstwa.w.Sofii11 .Został.on.zarekomendowany.ministrowi.spraw.zagra- nicznych.Augustowi.Zaleskiemu.przez.wpływowego.konsula.generalnego.w.Bej-rucie.Karola.Badera,.pod.którego.kierownictwem.pracował.niegdyś.w.poselstwie. w.Wiedniu12
8.AAN,.HI-MSZ,.mf .3,.Pismo.posła.RP.w.Teheranie.J .Karszo-Siedlewskiego.do.premiera. W .Sikorskiego.z.5.X.1940.r ,.k .60;.mf .287,.Tel .szyfr .konsula.gen .w.Tel.Awiwie.H .Rosmarina. do.min .spraw.zagr .z.9.VII.1942.r ,.k .527;.mf .352,.Pismo.W .Sikorskiego.do.min .E .Raczyńskiego. z.23.XI.1942.r ,.k .345;.NA,.FO.371/31105,.List.F K .Robertsa.(FO).do.E B .Boyd’a.(CO).z.26.XI. 1942. r ;.AAN,. HI-MSZ,. mf . 352,. List. konsula. gen . w. Jerozolimie.A .Wdziękońskiego. z. 19. XI. 1943.r ,.k .533 .Wśród.„antysanatorów”.do.rzadkości.należała.opinia.K .Badera,.który.przyznawał. Hulanickiemu.„dużo.dobrej.woli”,.wskazując.zarazem,.że.jest.on.„przesiąknięty.żalem.i.urazem.do. rządu.naszego”
9.Zob .na.ten.temat:.W .Żeleński,.Sprawa Witolda Hulanickiego,.„Zeszyty.Historyczne”.[dalej. ZH].1982,.z .60,.s .228–232;.I .Ginor,.G .Remez,.A Cold War Casualty in Jerusalem, 1948: The
As-sassination of Witold Hulanicki,.„Israel.Journal.of.Foreign.Affairs”.2010,.vol .4,.no .3,.s .135–156.
[israelcfr com/documents/4-3/4-3-8-IsabellaGinorandGideonRemez pdf];.Listy.do.red .ZH:.J .Szuł-drzyńskiego,.W .Żeleńskiego,.M .Kahana,.1983,.z .63,.s .228–232;.Listy.do.red .„Kultury”:.Z Ja-kubskiego,.1957,.nr.9,.s .152;.Z .Zawadowskiego,.1958,.nr.9,.s .156;.W .Michniewicza,.1957,.nr.5,. s .157–158;.W .Michniewicz,.Jeszcze w sprawie Hulanickiego,.„Kultura”.1958,.nr.7–8,.s .189–194;. Zob .też:.Instytut.Pamięci.Narodowej.[dalej.IPN],.BU.0236/65,.Notatka.„Sprawa.Hulanickiego”. z.12.III.1948.r .Najprawdopodobniej.Hulanicki.został.zamordowany.przez.członków.organizacji. Lehi.(grupa.Sterna).z.powodu.współpracy.z.tajnymi.służbami.brytyjskimi.lub.w.wyniku.„tragicznej. omyłki”;.pojawiły.się.również.sugestie,.że.jego.zabójstwo.inspirowały.tajne.służby.sowieckie.lub. Polski.„ludowej” Tę.ostatnią.wersję.za.najbardziej.prawdopodobną.uznają.izraelscy.badacze.I .Gi-nor.i.G .Remez.(op. cit ),.którzy.podkreślają.dobre.relacje.Hulanickiego.z.syjonistami,.w.tym.także. z.grupą.Sterna
10.Polskie Dokumenty Dyplomatyczne [dalej.PDD] 1940,.red .M
.Hułas,.Warszawa.2010.(Ra-port.chargé.d’affaires.w.Kairze.T .Zażulińskiego.dla.min .A .Zaleskiego.z.3.I.1940),.s .4
11.Rocznik Służby…,.s .203;.Polska służba zagraniczna po 1 września 1939 r.,.Londyn.1954,.s .108
12.Instytut.Józefa.Piłsudskiego.w.Londynie.[dalej.IJP/L],.Kol .142,.List.K .Badera.do.min . A .Zaleskiego.z.6.XII.1940.r
Niewątpliwym.osiągnięciem.konsulatu.w.pierwszych.miesiącach.urzędowa- nia.Korsaka.stało.się.zorganizowanie.podstaw.opieki.nad.uchodźcami.ewakuowa-nymi.z.Bałkanów .W.kwietniu.1941.r .zadania.te.przejęła.utworzona.wówczas. delegatura.MPiOS13 .Wobec.organizowania.kolejnych.placówek.różnych.resor-tów.w.Palestynie.rząd.przewidywał.dla.konsulatu.w.Jerozolimie.rolę.nadrzędną . Na. posiedzeniu. gabinetu. 11. czerwca. 1941. r . uchwalono. wniosek. premiera. Si- korskiego.nakazujący.podporządkowanie.konsulatowi.generalnemu.w.Jerozoli-mie. wszystkich. polskich. urzędów. cywilnych. w. Palestynie,. a. zatem. konsulatu. generalnego.w.Tel.Awiwie.oraz.agend.opieki.społecznej,.łączności.z.krajem.itp 14. Zarządzenie.to.Sikorski.potwierdził.w.instrukcji.z.22.listopada.1941.r .Premier. podkreślił.wówczas,.że:.„[…].Konsul.Generalny.w.Jerozolimie.jest.jedynym.po-litycznym.reprezentantem.rządu.polskiego.w.Palestynie .Nadaje.on.obowiązujący. kierunek.polityce.placówek.polskich.w.stosunku.do.miejscowego.społeczeństwa. żydowskiego.i.arabskiego,.jak.również.kieruje.stosunkami.polskimi.z.ośrodkami. urzędowymi.i.uchodźczymi.narodowości.innych .[…].Uprawniony.jest.również. do.kontroli.wszelkich.druków.wydawanych.przez.obywateli.polskich.na.terenie. Palestyny.oraz.wszelkiego.rodzaju.publicznych.enuncjacji.o.charakterze.politycz-nym.(przemówienia,.wywiady.itp ) .Konsul.Generalny.jest.jedynym.uprawnio-nym.interpretatorem.polityki.rządu”15 Wytyczne.takie.były.niezbędne.wobec.rozbudowy.aparatu.rządowego,.am-bicji.kierowników.placówek.i.atmosfery.intryg.politycznych .Konsolidacja.pol-skiego. aparatu. rządowego. w. Palestynie. i. sprawowanie. rzeczywistego. nadzoru. politycznego.nad.uchodźstwem.stawiało.przed.konsulem.duże.wymagania .Rząd. coraz.częściej.otrzymywał.informacje,.że.Korsak.nie.radzi.sobie.z.tak.nakreśloną. rolą . Już. w. momencie. nominacji. Korsaka. jego. protektor. Karol. Bader. uważał,. że.dobrze.poradzi.on.sobie.w.relacjach.z.władzami.brytyjskimi,.lecz.może.nie. sprostać.zadaniu.kontroli.nad.politykującym.uchodźstwem,.a.zwłaszcza.zwalcza-nia.„wpływów.sanacyjnych” .Bader.proponował.nawet.przydzielenie.Korsako-wi.„jakiegoś.energicznego.człowieka,.który.by.[…].trzymał.porządek.jak.polic-. jant”16 .W. anonimowej. poufnej. notatce. z. połowy. 1941. r . konsula. scharaktery-zowano. w. następujący. sposób:. „[…]. przyzwoity,. lojalny. urzędnik,. gentleman. w.każdym.calu
.W.dobrych.stosunkach.z.rządem.palestyńskim.o.ile.ich.nie.ogra-13.AAN,. HI-MSZ,. mf. 437,. Tel . szyfr . od. min . J . Stańczyka. i. A . Zaleskiego. do. konsula. W R .Korsaka.z.15.II.1941.r ;.Tel .szyfr .W R .Korsaka.do.MSZ.z.1.III.1941.r
14.Protokoły posiedzeń Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej,. red . nauk . M . Zgórniak,.
oprac .W .Rojek.przy.współpracy.A .Suchcitza,.t .2,.Kraków.1995.(protokół.posiedzenia.z.11.VI. 1941.r ),.s .377;.AAN,.HI-MSZ,.mf.437,.Pismo.min .A .Zaleskiego.do.min .min .M .Stańczyka. i.S .Kota.z.9.VI.1941.r .(dotyczy.nadrzędności.konsulatu.w.Jerozolimie.nad.konsulatem.w.Tel. Awiwie)
15.AAN,.HI-MSZ,.mf.264,.Tel .szyfr .od.W .Sikorskiego.do.posła.RP.w.Kairze.T .Zażulińskie-go.z.22.XI.1941.r .(instrukcja.dla.konsula.gen .w.Jerozolimie),.k .42–43
niczają.wyczyny.[…].Witolda.Hulanickiego .Korsak.sam.za.słaby.do.neutralizo-wania.akcji.sanacyjnej.i.żydowskiej .Przebywający.stale.za.granicą.nie.orientuje. się.w.wewnętrznych.sprawach”17 Zwolennicy.Korsaka,.jak.choćby.jego.zaangażowani.w.polityczne.rozgrywki. zastępcy,.Karol.Rozwadowski.i.Władysław.Kański,.podkreślali.z.kolei,.że.jest.on. filarem.działań.rządowych.w.Palestynie .Negatywne.opinie.o.konsulu.przypisy- wali.intrygom.„sanacji”.(przede.wszystkim.oczywiście.Hulanickiemu).oraz.par-tyjnym.rozgrywkom,.a.jego.możliwe.odwołanie.nazywali.„ciosem.dla.całej.grupy. prorządowej”.i.„skandalem.pożądanym.i.obiecywanym.przez.sanację”18 .Jednak. w.maju.1942.r .MSZ.zaczęło.sondować.stanowisko.dyplomacji.brytyjskiej.wobec. ewentualnej.zmiany.na.stanowisku.konsula.w.Jerozolimie .Korsaka.zamierzono. mianować.chargé.d’affaires.przy.rządzie.etiopskim,.a.na.jego.następcę.powołać. Władysława.Günthera-Schwarzburga,.posła.przy.emigracyjnym.rządzie.greckim,. którego.kandydatura.nie.wzbudziła.jednak.entuzjazmu.Brytyjczyków19 .Ostatecz-nie.sam.Foreign.Office.zaczął.poufnie.domagać.się.odwołania.Korsaka,.chociaż. motywy.tych.działań.nie.były.jasne20 Mimo.że.dymisję.Korsaka.uważano.za.przesądzoną.już.w.czerwcu.1942.r ,. utrzymał.się.on.na.placówce.w.Jerozolimie.jeszcze.ponad.pół.roku,.co.pokazy-wało,.że.znalezienie.odpowiedniego.następcy.nie.było.sprawą.łatwą .Ostatecznie. o.zmianie.konsula.zadecydował.faktycznie.wszechwładny.minister.stanu.Stanisław. Kot.podczas.swej.misji.na.Bliskim.Wschodzie .Minister.Kot.początkowo.rozważał. kandydaturę.konsula.generalnego.w.Stambule.Alfreda.Ponińskiego21 .Ostatecznie. opowiedział.się.jednak.za.osobą.swego.faworyta.Jana.Drohojowskiego22 W.grudniu.1942.r .Kot.przekonywał.kierującego.MSZ.Edwarda.Raczyń- skiego,.że.jedynie.Drohojowski.będzie.w.stanie.uporządkować.sprawy.pol- skie.w.Palestynie,.zapewniając,.że.to.człowiek,.który.„poskromi.chaos,.próż-niactwo,.demoralizację,.intrygi.polityczne,.odbuduje.naszą.powagę.w.oczach. Anglików.i.będzie.mądrze.kierował.polityką.z.Żydami”23 .Zarazem.minister.
17.IPMS,.PRM,.t .51,.Poufna.notatka.„Palestyna”,.b d .[1941] .Wśród.głównych.przeciwników. Korsaka.notatka.wymieniała.delegata.MPiOS.T .Lubaczewskiego,.dowódcę.Ośrodka.Zapasowego. SBSK.gen .J .Kordiana-Zamorskiego.i.konsula.gen .w.Tel.Awiwie.H .Rosmarina
18.AAN,. HI-MSZ,. mf. 352,. Tel . szyfr . z. konsulatu. gen . w. Jerozolimie. (od. wicekonsulów. K .Rozwadowskiego.i.W .Kańskiego).z.12.VI.1942,.k .29.i.z.10.IX.1942.r ,.k .108
19.NA,.FO.371/31099,.List.Franka.Savery’ego.z.bryt .amb .przy.rządzie.RP.do.F K .Robertsa. z.FO.z.1.VI.1942.r .Savery.wskazywał,.że.Schwarzburg.słabo.zna.jęz .ang .i.Brytyjczyków
20.AAN,.HI-MSZ,.mf.352,.Pismo.dyr .Biura.Prezydialnego.PRM.z.22.VI.1942.r ,.k .26 21.AAN,.HI-MSZ,.mf.286,.Tel .szyfr .z.Pos .RP.w.Teheranie.(od.S .Kota).do.min .E .Raczyń-skiego.z.5.IX.1942.r ,.k .778–779
22.Zob .jego.biogram:.A H [ejman],.Drohojowski Jan 1901–1979,.w:.Współcześni polscy
pisa-rze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny,.red .J .Czachowska,.A .Szałagan,.t .2,.Warszawa.
1994,.s .202–203 .Drohojowski.zrezygnował.z.pracy.w.MSZ.po.przewrocie.majowym.i.wyemigro-wał.do.USA .W.pierwszych.latach.wojny.był.sekretarzem.i.radcą.ambasady.w.Waszyngtonie
domagał.się.dla.Drohojowskiego.specjalnych.uprawnień,.oznaczających.obję-cie.przez.konsula.rzeczywistego.kierownictwa.polskiego.aparatu.rządowego. w. Palestynie . Kot. widział. zatem. przyszłego. konsula. w. roli. swego. rodzaju. delegata.rządu.w.Palestynie,.odgrywającego.kluczową.rolę.w.sprawach.we-wnętrznej.polityki24 .
W.styczniu.1943.r .Sikorski.i.Raczyński.zgodzili.się.na.nominację.Drohojow-skiego,.chociaż.zarazem.premier.krytycznie.odniósł.się.do.pomysłu.specjalnych. uprawnień,. wykraczających. poza. zasady. ustalone. w. uchwale. rządu. z. czerwca. 1941.r .i.instrukcji.premiera.z.listopada.1941.r .Stosunek.premiera.do.Drohojow- skiego.był.zresztą.pełen.dystansu.i.pozbawiony.entuzjazmu,.co.wyraźnie.niepo-koiło. jego. protektora,. ministra. Kota25 . Kandydaturę. krytykował. również. mini-ster.pracy.i.opieki.społecznej.Jan.Stańczyk,.twierdząc,.że.Drohojowski.w.latach. trzydziestych.w.USA.redagował.prasę.i.broszury.o.wymowie.antysemickiej,.co. miało.czynić.go.szczególnie.niefortunnym.kandydatem.na.placówkę.w.Palesty-nie .Minister.obawiał.się.miało.czynić.go.szczególnie.niefortunnym.kandydatem.na.placówkę.w.Palesty-niewątpliwie,.że.misja.Drohojowskiego.oznaczać.będzie. przejęcie. przez. niego. zwierzchnictwa. nad. podległym. MPiOS. aparatem. opieki. społecznej.w.Palestynie26
Drohojowski. do. Palestyny. przybył. prosto. z. Chin,. gdzie. organizował. pol-ską.ambasadę.w.Czungkingu .19.lutego.1943.r .przejął.kierownictwo.konsulatu. od.Korsaka,.mianowanego.konsulem.generalnym.w.Bejrucie .Pozycje.nowego. konsula.wzmacniało.nadanie.mu.rangi.dyplomatycznej.ministra.pełnomocnego27 . Jednak.misja.Drohojowskiego.zakończyła.się.zaskakująco.szybko .Minister.Kot. włożył.wiele.wysiłku,.by.doprowadzić.do.powierzenia.mu.placówki.w.Palestynie,. jednak.gdy.w.marcu.został.ministrem.informacji.i.dokumentacji.postanowił.mia-nować.Drohojowskiego.sekretarzem.generalnym,.czyli.de.facto.swoim.zastępcą. w.ministerstwie .15.kwietnia.1943.r .oficjalnie.pożegnał.on.polskie.uchodźstwo.
24.AAN,.HI-MSZ,.mf.277,.Tel .szyfr .z.Pos .RP.w.Kairze.(od.S .Kota).do.min .E .Raczyńskiego. z.27.XII.1942.r ,.k .652–653;.AAN,.HI-MSZ,.mf.279,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(od. S .Kota).do.min .E .Raczyńskiego.z.30.XII.1942.r ,.k .734
25.AAN,.HI-MSZ,.mf.299,.Tel .szyfr .od.premiera.W .Sikorskiego.do.konsulatu.gen .w.Jero-zolimie.(dla.S .Kota).z.22.I.1943.r ,.k .446–447;.ibidem,.Tel .szyfr .od.W .Sikorskiego.do.konsulatu. gen .w.Jerozolimie.(dla.S .Kota).z.25.I.1943.r ,.k .439;.IPMS,.PRM,.t .107,.Tel .szyfr .z.konsulatu. gen .w.Jerozolimie.(od.S .Kota).do.W .Sikorskiego.z.4.II.1943.r .Premier.wskazywał.m in .na.jego. krytykę.MSZ.oraz.zabiegi.o.sprowadzenie.do.Jerozolimy.narzeczonej.(późniejszej.żony).Natalii. Aszkenazy
26.AAN,.HI-MSZ,.mf.351,.List.min .J .Stańczyka.do.wicepremiera.S .Mikołajczyka.z.28.XII. 1942.r ,.k .960–961,.z.2.I.1943.r ,.k .602–603 .Po.spotkaniu.z.Drohojowskim.w.Palestynie.Stańczyk. wyraził.jednak.o.nim.pozytywną.opinię,.uznając.wcześniejsze.zastrzeżenia.za.nieuzasadnione
.Ibi-dem,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(od.J .Stańczyka).dla.S .Kota.z.20.IV.1943.r ,.k .47
27.AAN,.HI-MSZ,.mf.299,.Tel .szyfr .min .E .Raczyńskiego.do.konsulatu.gen .w.Jerozolimie. (dla.Drohojowskiego).z.6.II.1943.r ,.k .612–613;.ibidem,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie. (od.J .Drohojowskiego).dla.E .Raczyńskiego.z.10.II.1943.r ,.k .539;.IPMS,.Kol .25/61A,.Tel .szyfr . J .Drohojowskiego.do.gen .W .Andresa.z.19.II.1943.r
i.urzędy.i.udał.się.do.Londynu28 .Trudno.powiedzieć,.jakie.byłyby.rezultaty.dzia-łalności.Drohojowskiego,.gdyby.pozostawiono.go.w.Jerozolimie .Wydaje.się.jed-nak,.że.powierzenie.tak.ważnej.placówki.zaufanemu.człowiekowi.ministra.Kota,. budzącego.tak.wielkie.kontrowersje.w.wojsku.i.znacznej.części.uchodźstwa,.mo- gło.prowadzić.raczej.do.narastania.konfliktów.niż.do.uspokojenia.sytuacji.i.wzro-stu. autorytetu. rządu . Sam. Drohojowski. wspominał,. że. podczas. jego. krótkiego. pobytu.w.Palestynie.miał.napięte.relacje.z.gen .Andersem,.a.część.uchodźstwa. uważało.go.za,.jak.to.określił,.„czarnego.luda”29
Tymczasowe.kierownictwo.konsulatu.objął.ponownie,.tak.jak.to.miało.miej-sce.w.1939.r ,.wicekonsul.Jan.Weber30 .Rozpoczęło.się.poszukiwanie.kandydata. na.nowego.konsula .Minister.Stańczyk.usiłował.przeforsować.swojego.delegata. w.Palestynie.Tadeusza.Lubaczewskiego,.zawodowego.dyplomatę .Nie.cieszył.się. on.jednak.zaufaniem.rządu .Swoich.kandydatów.miał.nawet.były.szef.placówki. jerozolimskiej.Witold.Korsak,.oponował.on. zarazem.przeciw.kandydaturze.Luba-czewskiego,.z.którym.miewał.konflikty.podczas.swej.misji.w.Palestynie31 .Rząd. zdecydował. jednak. powierzyć. placówkę.Aleksemu.Wdziękońskiemu,. zastępcy. kierownika. konsulatu. generalnego. w. Stambule. i. bardzo. doświadczonemu. pra-cownikowi.służby.konsularnej32 .31.maja.1943.r .Wdziękoński.został.odwołany. z.dotychczasowej.funkcji,.a.1.czerwca.mianowany.konsulem.generalnym.w.Jero-zolimie .7.czerwca.wyjechał.do.Palestyny,.przybył.tam.13.czerwca,.a.15.czerwca. objął.swoje.stanowisko33 Nominacja.Wdziękońskiego.wskazywała,.że.rząd.zrezygnował.z.koncepcji. „silnego.człowieka”.w.Palestynie.lub.też.nie.był.w.stanie.znaleźć.kandydata.od-powiadającego.takiemu.zamysłowi .Wśród.krytyków.nominacji.znalazł.się.były.
28.AAN,.HI-MSZ,.mf.351,.Tel .szyfr .od.premiera.W .Sikorskiego.do.konsula.gen .w.Jerozoli-mie.J .Drohojowskiego.z.30.III.1943.r ,.k .957;.mf.299,.Tel .szyfr .J .Drohojowskiego.do.MSZ.z.6.IV. 1943.r ,.k .787;.„Gazeta.Polska”.[dalej.GP],.16.IV.1943.r ,.nr.91,.s .4
29.[J . Drohojowski],. Jana Drohojowskiego wspomnienia dyplomatyczne,. wyd . 3,. Kraków. 1972,.s .213–219 .Wspomnienia.Drohojowskiego.należy.traktować.zasadniczo.z.dużą.ostrożnością . O.swojej.misji.w.Palestynie.pisał.raczej.oględnie,.zdawkowo.i.tendencyjnie .
30.GP,.7.V.1943,.nr.107,.s .4
31.AAN,.HI-MSZ,.mf.352,.Tel .szyfr .z.konsulatu.gen .w.Jerozolimie.(od.min .J .Stańczyka). dla.min .S .Kota.z.20.IV.1943.r ,.k .47;.mf.295,.Tel .szyfr .od.konsula.gen .w.Bejrucie.W .Korsaka.do. min .E .Raczyńskiego.z.22.IV.1943.r ,.k .980–981 .Korsak.proponował.Józefa.Zarańskiego,.byłego. delegata.rządu.na.Węgrzech.i.konsula.w.Budapeszcie.lub.Tadeusza.Buynowskiego,.byłego.konsula. m in .w.Czerniowcach
32.Zob :.Słownik biograficzny polskiej służby...,.s .122–123;.Rocznik Służby…,.s .248 .Wdzię-koński.posiadał.także.doświadczenie.w.sprawach.opieki.nad.uchodźcami,.gdyż.w.1940.r .w.Rumu-nii.był.dyrektorem.głównej.organizacji.opiekuńczej.–.Amerykańskiej.Komisji.Pomocy.Polakom. (i.zarazem.polskiej.YMCA) .T .Dubicki,.Polscy uchodźcy w Rumunii 1939–1945. Studia i materiały,. Warszawa.1995,.s .52,.167,.144
33.AAN,.HI-MSZ,.mf.298,.Tel .szyfr .od.min .E .Raczyńskiego.do.konsulatu.gen .w.Stambule. (dla.A .Wdziękońskiego).z.14.V.1943.r ,.k .1020;.mf.299,.Tel .szyfr .od.konsula.gen .w.Jerozolimie. A .Wdziękońskiego.do.MSZ.z.15.VI.1943.r ,.k .982
ambasador.w.ZSRR.i.kandydat.na.delegata.rządu.na.Bliskim.Wschodzie.Tadeusz. Romer .Nazywał.on.konsulat.w.Jerozolimie.„jedną.z.najtrudniejszych.i.najważ-niejszych.placówek.naszych.na.Wschodzie”.i.uważał,.że.„jej.obsadzenie.przez. miękkiego.poczciwca.nie.znającego.języków.skończy.się.znowu.przewagą.Hu-lanickiego. i. narazi. nas. już. wkrótce. na. jeszcze. jedną. kompromitującą. zamianę. […]”34 . Przewidywania. ambasadora. jednak. nie. potwierdziły. się . Wdziękoński. nie.został.odwołany.ani.przez.samego.Romera,.gdy.ten.został.szefem.dyploma-cji.w.rządzie.Stanisława.Mikołajczyka,.ani.przez.ministra.Adama.Tarnowskiego. z. gabinetu. Tomasza.Arciszewskiego . Pozostał. ostatnim. konsulem. generalnym. w.Jerozolimie.mianowanym.przez.rząd.RP.na.uchodźstwie
Nie.była.to.misja.łatwa .Na.okres.urzędowania.Wdziękońskiego.przypadł. pobyt. w. Palestynie. formacji.APW,. sprawa. dezercji. Żydów. i. wzrost. napięcia. w. stosunkach. polsko-żydowskich,. dramatyczna. sytuacja. międzynarodowa. Polski,.której.rezultatem.była.gorąca.atmosfera.polityczna.wśród.uchodźców . W.marcu.1944.r .konsul,.mający.za.sobą.pracę.na.wielu.placówkach.w.ZSRR,. Francji,.Niemczech,.w.Rumunii.i.Turcji,.stwierdził,.że.„na.żadnej.z.nich.pra-ca. nie. była. tak. trudną. i. pełną. przykrości”35 . Poważnym. problemem. pozostał. stosunek.konsulatu.wobec.rozbudowanych.placówek.różnych.resortów .Konsul. ponosił.odpowiedzialność.za.ich.działalność.wobec.brytyjskich.władz.mandato-wych,.nigdy.bowiem.oficjalnie.nie.uregulowano.statutu.relacji.agend.rządowych. z.tymi.władzami .Brytyjczycy.traktowali.zatem.placówki.jako.integralną.część. konsulatu,.utyskując,.że.zatrudnia.on.ponad.100.osób,.tylu.bowiem.pracowni-ków.miał.polski.aparat.rządowy.w.Jerozolimie .Chociaż.minister.spraw.zagra-nicznych. już. w. momencie. nominacji.Wdziękońskiego. potwierdził. nadrzędną. pozycję.konsula,.zgodną.z.ustaleniami.z.1941.r ,.jednak.w.rzeczywistości.nigdy. nie.zlikwidowano.znaczącej.samodzielności.placówek,.będącej.wynikiem.am-bicji.ich.kierowników,.a.przede.wszystkim.ich.ministerialnych.zwierzchników. w.Londynie36 Wdziękoński.pozostawał.konsulem.w.Jerozolimie.także.w.pierwszych.mie-siącach.po.wojnie .Placówką.kierował.do.śmierci.30.stycznia.1946.r 37
34.AAN,.HI-MSZ,.mf.306,.Tel .szyfr .z.Pos .RP.w.Teheranie.(od.amb .T .Romera).do.min . E .Raczyńskiego.z.11.VI.1943.r ,.k .632
35.IPMS,.A. 11E/965,. List. konsula. gen . w. Jerozolimie.A .Wdziękońskiego. do. NN. z. 21. III. 1944.r
36.Ibidem;.AAN,.mf.299,.Tel .szyfr .od.min .E .Raczyńskiego.do.konsula.gen .w.Jerozolimie.
z.31.V.1943.r ,.k .899;.mf.164,.Tel .szyfr .konsula.gen .w.Jerozolimie.A .Wdziękońskiego.do.mini-stra-delegata.ds .polskich.na.Wschodzie.H .Strasburgera.z.29.XII.1943,.k .1021–1022
37.IPMS,.A11E/1065,.Tel .szyfr .od.posła.RP.w.Bejrucie.Z .Zawadowskiego.do.MSZ.z.28.VIII.