175 […] para jest raczej trwałym stosunkiem, w którym nie zachodzą istotne

zjawiska charakterystyczne dla liczniejszych zbiorowości. […] Nie ma tam wpływu układu elementów zbiorowości […] na to, co dzieje się między dwoma członkami [grupy – przyp. O.F.]261.

Należy również dodać, że w literaturze przedmiotu można odnaleźć pojęcie

„zarządzanie samym sobą”262, co z pozoru stoi w sprzeczności z przedstawionymi uwarunkowaniami funkcjonowania jednostki w organizacji. Analizując uwarun-kowania zarządzania samym sobą, można jednak dojść do wniosku, że jest to szcze-gólny przypadek rozwiązywania problemu organizatorskiego263 przez jednostkę w organizacji.

Powracając do pojęcia grupy społecznej, można stwierdzić, że elementy składowe grupy społecznej to:

– członkowie i ich cechy;

– zasady określające identyczność grupy i ciągłość jej trwania;

– zadania grupy;

– funkcje jej członków;

– środki służące realizacji zadań grupy;

– mechanizmy psychospołeczne wytwarzane w celu realizacji zadań;

– elementy utrzymujące spójność wewnętrzną grupy;

– wzory wzajemnych oddziaływań i stosunków;

– środki regulujące styczność członków;

– środki regulujące wzajemne oddziaływania;

– środki regulujące stosunki z członkami innych grup;

– elementy materialne;

– symbole i wartości stanowiące podstawę trwania i integracji grupy264.

S. Nowak formułuje definicję grupy społecznej przez wymienienie jej cech.

W kontekście układu wielkości organizacyjnych można postawić tezę, że członków organizacji określają wszystkie elementy tej definicji:

– „względnie trwała łączność przestrzenna, bądź przynajmniej systematyczne kontakty przestrzenne i towarzyszące im kontakty społeczne;

– poczucie więzi, wspólnoty w ramach pewnej zbiorowości i poczucie odrębności wobec ludzi znajdujących się na zewnątrz tej zbiorowości;

– wzajemne zależności, a zwłaszcza podział czynności i współpraca w ramach pewnego zbiorowego zachowania;

– podobieństwo ważnych cech społecznych o charakterze absolutnym, a w szcze-gólności podobieństwo cech kultury, uznanie wspólnych wzorów wartości;

261 J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii…, s. 246.

262 Więcej: H. Bieniok: Zarządzanie biznesem i samym sobą. Warszawa, Difin, 2016.

263 Więcej: H. Bieniok: Istota przedsiębiorczości osobistej w kontekście zarządzania samym sobą. W: Współczesne dylematy badań nad przedsiębiorczością. Red. M. Kosała, M. Urbaniec, A. Żur. Kraków, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, 2016, s. 65–83.

264 M. Sundel: Individual Change Through Small Groups. New York – London, Free Press – Collier Macmillan, 1985, s. 42–45.

3.8. Grupa społeczna i współdziałanie

– podobieństwo ważnych cech społecznych o charakterze relatywnym, a w szcze-gólności zajmowanie podobnej pozycji w ramach podziału dóbr ekonomicznych, drabiny władzy, hierarchii prestiżu”265.

Grupa społeczna w organizacji, będąca ważnym elementem koncepcji układu wielkości organizacyjnych, powinna posiadać cztery główne cechy, podane przez J. Szczepańskiego. Są to:

– istnienie odrębności;

– organizacja (struktura) wewnętrzna;

– istnienie świadomości „my”;

– podzielanie przez uczestników pewnych wartości266.

Określając zbiorowość ludzką, w jakiej ma funkcjonować układ wielkości or-ganizacyjnych, należy wspomnieć o tym, „co robią jednostki tej zbiorowości”267, czyli uczestnicy organizacji. Pojęcie, jakie będzie przydatne w dalszych rozwa-żaniach, to „działanie grupowe”, rozumiane jako każde działanie, które przynosi korzyści grupie268. Działanie grupowe zawsze zachodzi w określonej grupie spo-łecznej269.

Punktem wyjścia do opisania działań grupowych w organizacji, zmierzających do rozwiązywania problemów organizatorskich, jest pojęcie kooperacji prostej. Polega ona na tym, że efekt jej funkcjonowania jest wytwarzany przez wielu uczestników kooperacji i jest sumą ich równoległych prac270. Kooperacja prosta to takie dzia-łanie grupowe, w którym wszyscy uczestnicy wykonują jednocześnie takie same czynności, i wynika ona z prostego podziału pracy271.

Można zatem wnioskować, że organizacja, której dotyczy układ wielkości orga-nizacyjnych, jest tworzona przez ludzi, a kooperacja prosta przebiega pomiędzy ludźmi poprzez procesy społeczne. Pojęcie procesów społecznych w koncepcji układu wielkości organizacyjnych odgrywa szczególną rolę. Procesy społeczne są to „serie zjawisk dotyczących osobowości, grup społecznych, zbiorowości, w taki sposób, że są one seriami zjawisk tylko społecznych”272.

Jeśli jednak dodatkowo występuje jakaś relacja pomiędzy członkami grupy spo-łecznej, na przykład specjalizacja lub chronologia przebiegu pracy, wówczas dzia-łanie grupowe staje się dziadzia-łaniem zespołowym273.

Z punktu widzenia nauk o zarządzaniu kluczowy rodzaj procesów społecznych to współpraca. Współpraca jest pochodną podziału pracy, istoty każdej

organiza-265 S. Nowak: Metodologia badań socjologicznych…, s. 41–42.

266 J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii…, s. 248.

267 P. Smirnow: Osobowość jako społeczny wymiar…, s. 25.

268 P.E. Oliver: Formal Models of Collective Action. “Annual Review of Sociology” 1993, 19, s. 273.

269 G. Marwell, P.E. Oliver, R. Prahl: Social Networks and Collective Action: A Theory of the Critical Mass. “American Journal of Sociology” 1988, 94: 3, s. 502–503.

270 K. Piłejko: Prakseologia – nauka o sprawnym działaniu. Warszawa, PWN, 1976, s. 122.

271 W.H. Knowles: The Nature of Industrial Cooperation. “Southern Economic Journal”

1952, 18: 3, s. 350–361.

272 J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii…, s. 467.

273 J. Kurnal: Teoria organizacji i zarządzania. Warszawa, PWE, 1979, s. 88.

177 cji274. „Współpraca jest działaniem zharmonizowanym, w którym poszczególne jednostki czy grupy wykonują zadania częściowe w osiąganiu jednego wspólnego celu, obojętnie jaki jest to cel”275.

Chcąc w pełni pokazać istotę współdziałania w organizacji, należy wymienić ro-dzaje procesów społecznych, które zachodzą w grupie społecznej. Pierwszy rodzaj to procesy intrapersonalne, ze swej natury albo psychologiczne, albo społeczne276.

Drugim rodzajem są procesy zachodzące pomiędzy dwoma jednostkami (w dal-szych rozważaniach nazywane interpersonalnymi). Są to wzajemne oddziaływania, a również wyrażane oceny lub sposoby wzajemnej percepcji277.

Trzeci rodzaj to procesy zachodzące pomiędzy jednostką i grupą. Może to być na przykład „podporządkowanie, identyfikacja, dążenie do dominowania, sprzeciw”278.

J. Szczepański obrazuje te procesy jako serię występowania postaw, następnie za-chowań i później konsekwencji tych zaza-chowań.

Czwarty rodzaj procesów to procesy zachodzące pomiędzy dwiema grupami279.

Mogą one przebiegać bezpośrednio pomiędzy członkami tych grup, przybierając formę procesów interpersonalnych, a także między grupami, jako procesy wza-jemnej „współpracy, pomocy, tolerowania się, niechęci”280.

J. Szczepański wymienia również ważny z punktu widzenia nauk o zarządzaniu rodzaj procesów – procesy zmieniające organizację i strukturę grup. Mogą one być wywołane „pojawieniem się nowych elementów, zmianami stosunków między elementami […], wzajemnego przyporządkowania”281.

274 A. Zakrzewska-Bielawska: Organizowanie działalności przedsiębiorstwa. W: Podstawy zarządzania. Teoria i ćwiczenia…, s. 252.

275 J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii…, s. 478.

276 T.A. Beauregard: Introduction: The Import of Intrapersonal and Interpersonal Dynamics in Work Performance. “British Journal of Management” 2010, 21, s. 257, 260.

277 D.M. Fisher: Distinguishing Between Taskwork and Teamwork Planning in Teams: Rela-tions with Coordination and Interpersonal Processes. “Journal of Applied Psychology” 2014, 99: 3, s. 423–436.

278 J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii…, s. 467.

279 Więcej: G.A. Fine: Forgotten Classic: The Robbers Cave Experiment. “Sociological Forum”

2004, 19: 4, s. 663–666; M. Sherif et al.: Intergroup Conflict and Cooperation: The Robbers Cave Experiment. Oklahoma, University of Oklahoma Book Exchange, 1961.

280 J. Szczepański: Elementarne pojęcia socjologii…, s. 469–471.

281 Ibidem.

3.8. Grupa społeczna i współdziałanie

3.9. Istota faktu w rzeczywistości organizacyjnej

W opracowaniach wielu autorów z filozofii282, logiki283, metodologii nauk284, a nawet psychologii285 i socjologii286 pojawia się fundamentalne słowo dla koncepcji układu wielkości organizacyjnych: fakt. J. Brzeziński wskazuje (przypisując to stwierdzenie A. Einsteinowi), że punktem wyjścia każdej nauki muszą być „fakty i one też muszą być jej punktem docelowym”287.

Za A. Nowaczykiem można stwierdzić, że rzeczywistość tworzą przedmioty o okreś lonych własnościach, powiązane różnymi relacjami, które w ten sposób tworzą fakty288. Można również przywołać porównanie dotyczące nauki i faktów, jakiego użył H. Poincaré: „Naukę tworzy się z faktów, tak jak dom buduje się z ka-mieni; lecz zbiór faktów nie jest nauką, tak jak stos kamieni nie jest domem”289. Stąd też jedną z podstaw jednego z założeń koncepcji układu wielkości organizacyjnych stanowi stwierdzenie: „[…] fakt wynika z orzeczenia […], że istnieje jakiś stan rzeczy.

Nauka opiera się na racjonalnie połączonych ze sobą faktach”290.

M. Heller proponuje bardzo prostą, ale sugestywną definicję faktu. Pisze on, że fakt jest to wynik obserwacji lub eksperymentu291. Jednocześnie dodaje, że w historii nauki można wskazać wiele przykładów sytuacji, w których zależność pomiędzy faktami a teorią była obustronna, co zwykle zaburzało postrzeganie faktu właśnie w ten sposób292. Można powiedzieć, że teoria narzuca sposób postrzegania faktów albo nawet sama tworzy fakty293.

Założenie, że świat jest zbiorem faktów i poszczególne fakty można opisać za pomo-cą zdań elementarnych, było tak proste i zarazem odkrywcze, że wielu filozofów, a póź-niej twórców nauk o zarządzaniu, przyjęło taki obraz świata294. E. Skrzypek i M. Hof-man w kontekście działań praktycznych w przedsiębiorstwie również dostrzegają

282 Przykład: L. Wittgenstein: Tractatus Logico-Philosophicus…

283 Przykład: Z. Ziembiński: Logika praktyczna…

284 Przykład: T. Kotarbiński: Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk.

Wrocław, Ossolineum, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1990.

285 Przykład: S. Brinkmann: Psychology’s Facts and Values: A Perennial Entanglement.

“Philosophical Psychology” 2005, 18: 6, s. 749–765; A. Machado, O. Lourenco, F.J. Silva: Facts, Concepts and Theories: The Shape of Psychology’s Epistemic Triangle. “Behaviour and Philosophy”

2000, 28, s. 1–40.

286 Przykład: R. Kadakal: Truth, Fact and Value: Recovering Normative Foundations for Sociology. “Society” 2013, 50: 6, s. 592–597.

287 J. Brzeziński: Elementy metodologii badań psychologicznych. Warszawa, PWN, 1978, s. 9.

288 A. Nowaczyk: Filozofia analityczna. Warszawa, PWN, 2008, s. 25.

289 K. Ciesielski, Z. Pogoda: Bezmiar matematycznej wyobraźni. Warszawa, Prószyński i S-ka, 2008, s. 82.

290 R.G.A. Dolby: Niepewność wiedzy. Tłum. J. Spólny. Warszawa, Amber, 1998, s. 63.

291 M. Heller: Filozofia nauki. Wprowadzenie…, s. 28.

292 Ibidem.

293 Ibidem.

294 Przykład: L. Krzyżanowski: O podstawach kierowania organizacjami inaczej…

179