Układ wielkości organizacyjnych : koncepcja metodologiczna badania rzeczywistości organizacyjnej

hŬųĂĚǁŝĞůŬŽƑĐŝŽƌŐĂŶŝnjĂĐLJũŶLJĐŚ

Moim dzieciom,

Hannie i Wojciechowi

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2018

hŬųĂĚǁŝĞůŬŽƑĐŝŽƌŐĂŶŝnjĂĐLJũŶLJĐŚ

<ŽŶĐĞƉĐũĂŵĞƚŽĚŽůŽŐŝĐnjŶĂ ďĂĚĂŶŝĂƌnjĞĐnjLJǁŝƐƚŽƑĐŝŽƌŐĂŶŝnjĂĐLJũŶĞũ

K ů Ă Ĩ  & ů Ă Ŭ

Henryk Bieniok

Podziękowania 9 Wprowadzenie

Od autora 11

Przesłanki podjęcia tematu 17

Problem badawczy, cele i przedmiot pracy 22 Struktura pracy 24

Rozdział 1

Uwarunkowania uprawiania nauk o zarządzaniu i tworzenia wiedzy o rzeczywistości organizacyjnej

1.1.

Rozwój nauki 33

Cele i funkcje nauki 39

1.3.

Rodzaje nauk i zjawisko niewspółmierności 43

Kryteria naukowości 47

1.5.

Uprawianie nauki 52

Cechy wiedzy 57

Rodzaje wiedzy 61

Tworzenie wiedzy 67

Źródła wiedzy 73

Niepewność wiedzy 78

1.11.

Redukowanie niepewności wiedzy 85

Uwarunkowania i definicje głównych elementów nauk o zarządzaniu

2.1.

Paradygmat i metoda naukowa 90

Problem badawczy i hipotezy 99

Teoria naukowa 109

2.4.

Twierdzenia i prawa naukowe 118

Znaczenie modelowania zjawisk 126

Definicje i rodzaje modeli zjawisk 130

Budowanie modelu zjawiska 136

Spis treści

3.1.

Znaczenie ontologii 144

Istota bytu 147

3.3.

Klasyfikacje, typologie i aksjomaty 151

3.4.

Dylemat matematyczności rzeczywistości organizacyjnej 156

Definicje organizacji 160

3.6.

Modele i metafory organizacji 164

Problemy organizatorskie 171

Grupa społeczna i współdziałanie 174

3.9.

Istota faktu w rzeczywistości organizacyjnej 178

Zasoby w rzeczywistości organizacyjnej jako fakty 183

Procesy w rzeczywistości organizacyjnej jako fakty 192

Tworzenie ontologii rzeczywistości organizacyjnej 201

Epistemologiczne podstawy nauk o zarządzaniu

4.1.

Znaczenie epistemologii 209

4.2.

Poznanie rzeczywistości organizacyjnej 215

Pytanie i odpowiedź w procesie poznania 224

Podejście ilościowe i jakościowe 228

4.5.

Metody badawcze 234

4.6.

Pojęcia zjawisk w rzeczywistości organizacyjnej 242

Istota definiowania pojęć 246

4.8.

Uwarunkowania wykorzystania języka w definiowaniu pojęć 250

Budowanie definicji pojęć 259

4.10.

Definicje operacyjne i pomiar 262

4.11.

Cechy, wymiary, zmienne i wskaźniki 270

Narzędzie pomiarowe i skala pomiaru 276

4.13.

Narzędzie menedżerskie jako narzędzie pomiarowe 287

Koncepcje wspomagające badanie rzeczywistości organizacyjnej

5.1.

Teoria informacji i jej znaczenie w naukach o zarządzaniu 292

Istota logiki i jej znaczenie w naukach o zarządzaniu 297

Zdania o rzeczywistości organizacyjnej w sensie logicznym 303

Pojęcie prawdy 308

5.5.

Wnioskowanie na temat rzeczywistości organizacyjnej 311

Istota podejścia systemowego 316

5.7.

Definicje i rodzaje systemów 322

Cechy systemu 325

5.9.

Dynamika i równowaga systemu 328

Koncepcja organizacji jako systemu 332

Relacja przyczynowości 335

Rozdział 6

Koncepcja układu wielkości organizacyjnych

6.1.

Wprowadzenie 342

6.2.

Charakterystyka koncepcji układu wielkości organizacyjnych 346

Nauki o zarządzaniu 348

6.4.

Rzeczywistość organizacyjna 350

6.5.

Ontologia rzeczywistości organizacyjnej 356

Epistemologia rzeczywistości organizacyjnej 363

Wiedza o rzeczywistości organizacyjnej 367

Wielkości organizacyjne 370

6.9.

Definiowanie wielkości organizacyjnych 374

Operacjonalizacja wielkości organizacyjnej 377

Elementy nauk o zarządzaniu 385

Podsumowanie

Realizacja celów badawczych 393 Rozwiązanie problemu badawczego 395

Ograniczenia rozwiązania problemu badawczego 406

Dotychczasowe wyniki badań z wykorzystaniem układu wielkości organizacyjnych 407

Dalsze badania nad układem wielkości organizacyjnych 415 Zastosowanie układu wielkości organizacyjnych w automatyzacji

pracy menedżera 418 Bibliografia 425

Spis tabel 471

Spis rysunków 473

Summary 475

Podziękowania

Książka ta nigdy nie powstałaby bez twórczej inspiracji i naukowego wsparcia wielu wspaniałych Profesorów, Kolegów i Mistrzów.

Bardzo dziękuję Pani Profesor Krystynie Doktorowicz, Dziekanowi Wydziału Ra- dia i Telewizji im. Krzysztofa Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, za opiekę merytoryczną i organizacyjną przy wydaniu tej książki, za życzliwość i wszelkie wsparcie okazane mi w pracy zawodowej, za wiarę w moje pomysły oraz umożliwienie mi wszechstronnego rozwoju naukowego.

Z całego serca dziękuję Panu Profesorowi Henrykowi Bieniokowi za cierpliwość w wytyczaniu mojej ścieżki w naukach o zarządzaniu oraz za wskazywanie, co jest w życiu ważne, a nade wszystko za mistrzowską lekcję zarządzania samym sobą.

Panu Profesorowi Marcinowi Grzegorzkowi dziękuję za umożliwienie mi realizacji marzeń w zakresie budowy narzędzi menedżerskich TransistorsHead, przekazywa- nie dobrych naukowych praktyk, a także za długoletnią przyjaźń oraz zaufanie.

Podziękowania za wszelką naukową mądrość przekazaną mi podczas spo- tkań i konsultacji składam Panom Profesorom Adamowi Nalepce, Kazimierzowi Śliwie, Markowi Lisińskiemu, Wojciechowi Dyduchowi, Wojciechowi Czakonowi i Grzegorzowi Głodowi. Za okazaną mi przychylność dziękuję Panu Profesorowi Jerzemu Łukaszewiczowi.

Bardzo dziękuję doktorowi Adrianowi Pyszce, pierwszemu recenzentowi prac nad koncepcją układu wielkości organizacyjnych.

Podziękowania za wiarę w ideę układu wielkości organizacyjnych składam dok- torom Kindze Hoffmann-Burdzińskiej, Monice Rutkowskiej, Annie Ujwary-Gil, Adrianowi Robakowi, Justynie Alnajjar, Annie Kimberley i wielu innym wspaniałym naukowcom i kolegom.

Specjalne podziękowania kieruję do mojego przyjaciela Rafała Ujmy za technicz- ną realizację narzędzi menedżerskich TransistorsHead i nieocenione wsparcie (nie tylko) informatyczne, a także do doktora Conga Yanga za wielką szkołę precyzji w myśleniu (Special thanks to my friend Cong Yang for the great lesson of precise thinking).

Autor

Wprowadzenie

Od autora

Przez ponad sto lat istnienia nauk o zarządzaniu, obok koncepcji i metod rozwiązy- wania problemów w organizacjach, sformułowano wiele koncepcji i metod z zakresu uprawiania tych nauk. Same tylko perspektywy poznawcze nauk o zarządzaniu1, nie wspominając o metodach prowadzenia badań, dają badaczowi rzeczywistości organizacyjnej szerokie pole wyboru podejść metodologicznych.

W obliczu tak bogatego dorobku nauk o zarządzaniu można postawić pytanie, czy nowa koncepcja metodologiczna w naukach o zarządzaniu jest rzeczywiście potrzebna. W ocenie autora, odpowiedź na to pytanie może być twierdząca, a in- spiracją do przemyśleń na ten temat były problemy metodologiczne napotkane przez autora podczas badań nad konkurencyjnością polskich przedsiębiorstw2.

Taka odpowiedź implikuje jednak wiele szczegółowych pytań dotyczących uwa- runkowań metodologicznych takiej koncepcji. Sformułowane odpowiedzi powinny czynić nową koncepcję w jakimś sensie i w jakimś stopniu bardziej efektywną od już istniejących.

Propozycją rozwiązania problemów metodologicznych związanych z uprawia- niem nauk o zarządzaniu jest koncepcja układu wielkości organizacyjnych, zapre- zentowana w rozdziale 6. Koncepcja ta została oparta na logicznym wnioskowaniu i podejściu heurystycznym, których podstawy teoretyczne zaprezentowano w roz- działach 1–5. Koncepcję metodologiczną definiuje się przy tym jako spójną wewnętrz- nie postawę metodologiczną, opartą na założeniach teoretycznych, wyrażającą

1 Więcej: Ł. Sułkowski: Epistemologia i metodologia zarządzania. Warszawa, PWE, 2012, s. 123–171.

2 Więcej: O. Flak: Wybrane dylematy badania konkurencyjności przedsiębiorstw. W: Orga-

nizacje komercyjne i niekomercyjne wobec wzmożonej konkurencji oraz wzrastających wymagań

konsumentów. Red. A. Nalepka. Nowy Sącz, Wyższa Szkoła Biznesu w Tarnowie, 2005,

s. 135–145. Jest to jedna z książek będących zbiorem referatów prezentowanych na dorocz-

nych seminariach. Publikacje takie ukazują się co rok, zawsze pod jednakowym tytułem,

różnicuje je rok wydania.

określone preferencje badawcze i eksponującą oryginalny wgląd w określony obszar problemowy3.

Stworzenie układu wielkości organizacyjnych zajęło autorowi prawie dekadę, a rozpoczęło się nie od problemu badawczego, będącego wynikiem logicznego wnioskowania, ale od przypuszczenia sformułowanego na podstawie intuicji. Z per- spektywy czasu można ocenić, że było dokładnie tak, jak zobrazował to M. Heller:

problemy naukowe powstają jak „w greckim dramacie: jakaś intryga, dzięki której zawiązuje się akcja, rozbudowują się różne wątki, które konkurując, ale i splatając się ze sobą, tworzą problem”4. W ten sposób wcześniejsze doświadczenia badawcze autora zaowocowały postawieniem następującego pytania badawczego: Czy można stworzyć całościową, spójną i sformalizowaną koncepcję metodologiczną nauk o zarządzaniu, która pozwoli w znaczącym stopniu rozwiązać obecne problemy metodologiczne w tych naukach?

Formowanie odpowiedzi na to pytanie nie przebiegało do końca liniowo, a proces ten zapoczątkowała myśl, że za punkt odniesienia można przyjąć układ SI5 w fi- zyce. W wyniku tego, w kontekście toczącej się w literaturze przedmiotu dyskusji o rozwoju nauk o zarządzaniu6, celem stało się stworzenie układu wielkości orga- nizacyjnych, który miałby pozwolić na „pełniejsze realizowanie funkcji nauk o za- rządzaniu, porównywanie badań naukowych oraz precyzyjniejsze formułowanie teorii lub twierdzeń naukowych”7. Następnie przyszedł czas na konceptualizację układu wielkości organizacyjnych i umiejscowienie rozważań w kontekście istnie- jących nurtów filozoficznych8. Powstała wówczas pierwsza koncepcja połączenia podejścia zasobowego i podejścia procesowego w naukach o zarządzaniu, a tym samym zasobów i procesów w organizacji, poprzez układ wzajemnie zależnych pojęć: odpowiednio wielkości organizacyjnej pierwotnej i wielkości organizacyjnej pochodnej9. Postawienie tezy o możliwości wykorzystania w badaniach naukowych

3 Więcej: M. Lisiński, M. Szarucki: Okresy przełomowe w rozwoju metodologii nauk o za- rządzaniu. W: Przełomy w zarządzaniu. Kontekst strategiczny. Red. Z. Dworzecki, B. Nogalski.

Toruń, TNOiK Dom Organizatora, 2011, s. 116.

4 B. Brożek: Myślenie według Hellera. W 80 lat dookoła wszechświata. „Tygodnik Powszech- ny” 2016, 12, s. 5.

5 Więcej: The International System of Units (SI). 8th edition. Paris, Organisation Intergo- uvernementale de la Convention du Mètre, 2006.

6 Przykład: K. Zimniewicz: Czy zarządzanie jest nauką? W: Przemiany społeczne, ekonomiczne i organizacyjne we współczesnej gospodarce. Red. K. Hanusik, M. Łangowska-Szczęśniak, S. Sokołowski. Opole, Uniwersytet Opolski, 2005, s. 253–254.

7 O. Flak: Układ wielkości organizacyjnych jako obiekt badań. W: Organizacje komercyjne i niekomercyjne wobec wzmożonej konkurencji oraz wzrastających wymagań konsumentów. Red.

A. Nalepka. Nowy Sącz, Wyższa Szkoła Biznesu, 2007, s. 64.

8 Więcej: L. Wittgenstein: Tractatus Logico-Philosophicus. Tłum. B. Wolniewicz. War- szawa, PWN, 2000.

9 O. Flak: Konceptualizacja układu wielkości organizacyjnych. W: Organizacje komercyjne i niekomercyjne wobec wzmożonej konkurencji oraz wzrastających wymagań konsumentów. Red.

A. Nalepka. Nowy Sącz, Wyższa Szkoła Biznesu, 2008, s. 13–21.

13 wielkości organizacyjnych wymagało podjęcia działań zmierzających do określenia sposobu ich definiowania10.

Na tym etapie został przerwany, zachowany dotąd, liniowy tok myślenia. Po pierwsze, ustalenia poczynione do tego momentu i dotyczące sposobu definiowania wielkości organizacyjnych zostały w późniejszych pracach autora istotnie zmienione.

Po drugie, równolegle do tworzenia koncepcji samej wielkości organizacyjnej autor podjął pierwsze próby teoretycznego rozwiązania problemu, jakim był pomiar wiel- kości organizacyjnych11. Aby stało się to możliwe, należało określić kwestię mierzal- ności wielkości organizacyjnych, czego rezultatem była propozycja podzielenia ich na wymiary, w skład których wchodziłyby już konkretne wielkości mierzone12.

Autor poczynił również pierwsze próby analizy skutków przyjęcia paradygmatu, zgodnie z którym świat, również w zakresie rzeczywistości organizacyjnej, jest matematyczny, a nie tylko matematyzowalny13. Podsumowanie tych rozważań, będących jednocześnie kontekstem konstruowania układu wielkości organizacyj- nych, przedstawił we współautorskiej publikacji Dylematy w doborze metod badania organizacji14, stanowiącej dwugłos odmiennych poglądów metodologicznych w za- kresie głównych problemów uprawiania nauk o zarządzaniu.

Następnie autor podjął prace nad narzędziami pomiarowymi, będącymi jed- nocześnie narzędziami menedżerskimi, ponownie zaburzając liniowość działań zmierzających do rozwiązania postawionego problemu badawczego. Narzędzia menedżerskie są zwykle wykorzystywane przez menedżera lub uczestników or- ganizacji w rozwiązywaniu problemu organizatorskiego15. Założenie użycia prak- tycznych narzędzi do naukowych celów wpisywało się w ideę autora, dotyczącą 10 O. Flak: Propozycja metody ustalania definicji w układzie wielkości organizacyjnych. W: Or- ganizacje komercyjne i niekomercyjne wobec wzmożonej konkurencji oraz wzrastających wymagań konsumentów. Red. A. Nalepka. Nowy Sącz, Wyższa Szkoła Biznesu, 2009, s. 11–20.

11 Więcej: O. Flak: Organizator spotkań. Formularze narzędzia oraz opis ich wykorzystania.

W: IT w organizacjach gospodarczych. Red. L. Kiełtyka, R. Kucaba, W. Jędrzejczyk. Toruń, TNOiK Dom Organizatora, 2010, s. 129–139; Idem: Organizator spotkań. Projekt narzędzia mene- dżerskiego wykorzystującego układ wielkości organizacyjnych. W: Technologie i systemy komunikacji oraz zarządzania informacją i wiedzą. Red. L. Kiełtyka. Warszawa, Difin, 2009, s. 58–69.

12 O. Flak: Wymiary i wielkości mierzone w układzie wielkości organizacyjnych. W: Organizacje komercyjne i niekomercyjne wobec wzmożonej konkurencji oraz wzrastających wymagań konsu- mentów. Red. A. Nalepka. Nowy Sącz, Wyższa Szkoła Biznesu, 2010, s. 11–21.

13 Więcej: R. Hamming: The Unreasonable Effectiveness of Mathematics. “The American Mathematical Monthly” 1980, 87: 2, s. 81–90; M. Heller: Czy świat jest matematyczny? „Za- gadnienia Filozoficzne w Nauce” 1998, 22, s. 3–14; M. Heller, J. Życiński: Matematyczność przyrody. Kraków, Petrus, 2010; B. Voorhees: Embodied Mathematics. “Journal of Conscious- ness Studies” 2004, 11: 9, s. 83–88; E.P. Wigner: Niepojęta skuteczność matematyki w naukach przyrodniczych. „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” 1991, 13, s. 5–18.

14 O. Flak, A. Pyszka: Dylematy w doborze metod badania organizacji. W: Dylematy za- rządzania organizacjami we współczesnej gospodarce. Red. A. Adamik, S. Lachiewicz. Łódź, Politechnika Łódzka, 2010, s. 153–171.

15 Więcej: O. Flak: Projekt narzędzia menedżerskiego wykorzystującego metodę generowania innowacji zarządczych. W: Komputerowo zintegrowane zarządzanie. T. 1. Red. R. Knosala. Opole, Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, 2011, s. 327–338.

Od autora

wskazania odpowiedniego połączenia tzw. teorii i praktyki zarządzania, czego potrzeba jest często wskazywana w literaturze przedmiotu16. Jako rezultat tych rozważań powstała koncepcja uniwersalnego narzędzia menedżerskiego, będącego narzędziem pomiaru dowolnej wielkości organizacyjnej pierwotnej17.

Ciąg dalszy tych prac odbywał się w ramach projektu badawczego „Pattern Recog- nition Techniques for Management Science”, finansowanego w ramach „Scholarship for Scientists and Academic Employees in Germany” (DAAD A/12/00329). W tym czasie autor stworzył dwa prototypy wspomnianego narzędzia. Prace eksperymen- talne i pierwsze wyniki badań empirycznych pozwoliły określić kolejne problemy metodologiczne dotyczące układu wielkości organizacyjnych, występujące też w dotychczasowej praktyce badawczej w naukach o zarządzaniu18. Jednocześnie autor rozwinął koncepcję ontologii rzeczywistości organizacyjnej z zamierzeniem przyszłego wykorzystania układu wielkości organizacyjnych w automatyzacji pracy menedżera19.

W następnym projekcie, „Pattern Recognition Techniques in Team Management Automation”, realizowanym w ramach instytutu FoKoS (ForschungsKollegSiegen – The Research Centre „Shaping the future” at the University of Siegen), autor zwiększył liczbę narzędzi pomiarowych do dziesięciu i udoskonalił sposób pomiaru wybranych wielkości organizacyjnych. Wyniki eksperymentów, przeprowadzonych metodą obserwacji nieuczestniczącej z wykorzystaniem tych właśnie narzędzi, opisał w poprzednich publikacjach20, a najważniejsze wnioski zostały przedsta- wione w Podsumowaniu.

16 Więcej: M. Lisiński: Współczesne problemy rozwoju metodologii nauk o zarządzaniu.

„Zarządzanie i Finanse” 2013, 4: 1, s. 168; J. Strojny: Teoretyk w biznesie – refleksje o teorii i praktyce zarządzania. W: Dylematy zarządzania organizacjami…, s. 103.

17 O. Flak: Concept of Managerial Tools Based on The System of Organizational Terms. W: In- novation in Management and Production Engineering. Red. R. Knosala. Opole, Oficyna Wy- dawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, 2014, s. 187–197.

18 Więcej: O. Flak: Dylematy badania organizacji. „Współczesne Zarządzanie – Contempo- rary Management Quarterly” 2013, 2, s. 58–67.

19 O. Flak: Theoretical Foundation for Managers’ Behavior Analysis by Graph-Based Pattern Matching. “International Journal of Contemporary Management” 2013, 12: 4, s. 110–123.

20 Więcej: O. Flak: Results of Observations of Managers Based on the System of Organizational Terms. W: Business and Non-Profit Organizations Fading Increased Competition and Growing Cus- tomers’ Demands. Vol. 12. Red. A. Nalepka, A. Ujwary. Nowy Sącz, Wyższa Szkoła Biznesu, 2013, s. 89–102; Idem: Ustalanie celów i zadań za pomocą narzędzi menedżerskich online – wyniki obserwacji. „Studia Ekonomiczne” 2013, s. 199, Technologie wiedzy w zarządzaniu publicznym, s. 46–57; O. Flak, J. Alnajjar: Ocena spójności intertekstowej w planowaniu projektu. Wyniki badania z wykorzystaniem układu wielkości organizacyjnych. „Lingwistyka Stosowana” 2015, 13, s. 1–14; Eidem: Linguistic Analysis of Managers’ Behaviour Aimed at Replacing Human Managers with Robots. W: Proceedings of the 15th European Conference on Research Methodology for Business and Management Studies: Kingston Business School, Kingston University: London, UK: 9–10 June 2016. Eds. V. Benson, F. Filippaios. [s.l.], Academic Conferences and Publishing International, [cop. 2016], s. 1–8; O. Flak, K. Hoffmann-Burdzińska: Management Techniques and Tools in Project Planning – Part 1. Quantitative Results of Research. W: Innovation in Management…, s. 277–

287; Eidem: Management Techniques and Tools in Project Planning – Part 2. Qualitative Results

15 Przyszedł wówczas czas na syntezę rozwiązań problemów metodologicznych, wy- cofanie lub rozwinięcie wielu wcześniejszych propozycji, a także na podjęcie tematów do tej pory nierozpatrywanych, a stanowiących niezbędne elementy w koncepcji metodologicznej nauk o zarządzaniu. Dla przykładu, określono wówczas: znacze- nie teorii informacji w pomiarze wielkości organizacyjnych, możliwość tworzenia wiedzy na temat rzeczywistości organizacyjnej na podstawie logiki formalnej, uwa- runkowania językowe tworzenia wiedzy itp. Podjęcie tych i wielu innych zagadnień, opisanych w rozdziałach 1–5 niniejszej pracy, pozwoliło dopełnić koncepcję układu wielkości organizacyjnych o konieczne elementy składowe.

Z perspektywy czasu okazało się, jak wiele aspektów niniejszej pracy było wy- nikiem zewnętrznej inspiracji, sprzecznych emocji, chęci odkrywania i radości tworzenia. Prawdziwy okazał się pogląd, że „intuicja i dyskurs w różny sposób są wplątane w całokształt procesów poznawania, czasem moment intuicyjny leży u początku myślenia dyskursywnego, czasem stanowi jego kres i pośredni wy nik”21.

Pomimo że tworzenie nauki polega na posługiwaniu się metodą naukową, nie można uprawiać nauki zupełnie bez intuicji, podpowiadającej badaczowi, w jakim obszarze wiedzy wybraną metodę zastosować. Inaczej sama metoda byłaby zwyk- łym naśladownictwem.

Zakres tematyczny pracy może wydawać się Czytelnikowi dość szeroki, w za- mierzeniu autora miał jednak odpowiadać funkcjom określonym w projektowanej koncepcji układu wielkości organizacyjnych. Autorowi towarzyszyło przekona- nie: „[…] zrozumienie struktury rzeczywistych sieci [szerzej: skomplikowanych struktur – przyp. O.F.] może nadejść tylko w wyniku połączenia idei i danych, któ- re leżą rozproszone po całym intelektualnym spektrum. Tworzą one fragmenty, z których każdy ma swoją fascynującą historię i pewien zasób wiedzy, ale żaden z nich nie stanowi klucza do całości”22. Dlatego praca, pod względem zarówno dyskursu naukowego, przedstawionego w rozdziałach 1–5, jak i wyniku tego dys- kursu, omówionego w rozdziale 6, nie mieści się w jednym nurcie naukowym ani w jednym dominującym paradygmacie. Koncepcje metodologiczne, filozoficzne i techniczne zaprezentowane w rozdziale 6 przenikają się w zakresie idei, jak

of Research. W: Innovation in Management…, s. 288–298; Eidem: Managerial Tools’ Influence on a Planning Process. Results of the Experiment. W: Business and Non-Profit Organizations Fading Increased Competition and Growing Customers’ Demands. Vol. 15. Red. A. Nalepka, A. Ujwary.

Nowy Sącz, Wyższa Szkoła Biznesu, 2016, s. 119–139; O. Flak, A. Pyszka: Differences in Percep- tion of the Participants in the Management Process and its Real Trajectory. “Journal of Entrepre- neurship, Management and Innovation” 2013, 9: 4, Nowy Sącz, Wyższa Szkoła Biznesu, s. 53–72;

O. Flak, C. Yang, M. Grzegorzek: Action Sequence Matching of Team Managers. W: Proceedings of the 6th International Conference on Pattern Recognition Applications and Methods. Vol. 1. Eds.

M. De Marsicio, G. Sanniti di Baja, A. Fred. Porto, ICPRAM, 2017, s. 386–393; K. Hoffmann- -Burdzińska, O. Flak: Management by Objectives as a Method of Measuring HR Teams Effective-

ness. “Journal of Positive Management” 2015, 6: 3, s. 67–82.

21 K. Wojtyła: Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne. Lublin, Towarzystwo Naukowe KUL, 1994, s. 191.

22 E. Bendyk: Antymatrix. Warszawa, WAB, 2004, s. 281; D.J. Watts: Six Degrees. The Sci- ence of a Connected Age. New York, Norton, 2003.

Od autora

również konkretnych przypisywanych im funkcji. W procesie formułowania od- powiedzi na postawione pytanie badawcze autorowi towarzyszyło przekonanie, że jeśli jakaś koncepcja wpisuje się w dany nurt metodologiczny, nie musi to oznaczać, że wpisuje się tylko w ten nurt ani że wpisuje się w pełni.

Rozważania, prowadzone na podstawie wielu koncepcji, mogą więc przypominać krętą drogę, prowadzącą czasami pomiędzy skrajnymi poglądami filozofów, badaczy z obszaru nauk o zarządzaniu, logików i metodologów. Droga ta niejednokrotnie przebiega wbrew osi czasu, zawracając w przeszłość do koncepcji jasnych i kla- rownych, po niewielkich modyfikacjach możliwych do zastosowania współcześnie.

Prowadzi pomiędzy twardymi symbolami logiki formalnej i teorii informacji a nie- raz mglistymi koncepcjami ontologicznymi lub epistemologicznymi. Wynikiem jej przebycia jest dotarcie do koncepcji układu wielkości organizacyjnych – zgodnie z zamysłem autora – prostej23 (choć jednocześnie złożonej24) i skalowalnej25, która powinna spełnić oczekiwania naukowe zarówno pozytywisty, jak i interpretatora.

Należy podkreślić, że podstawą prowadzonych rozważań jest podejście systemo- we. Choć w literaturze przedmiotu ogłaszano wielokrotnie schyłek podejścia syste- mowego w naukach o zarządzaniu, to autor jest podobnego zdania, jak H. Witczak, który pisał, że „niezadowalający poziom systemowości w obszarze metodologii dotyczy praktycznie wszystkich płaszczyzn: językowo-definicyjnej, logiki postę- powania naukowego, metod, technik i instrumentów naukowych oraz procedur naukowych”26. Trzeba dodać, że sam układ wielkości organizacyjnych systemem nie jest, co znajduje swoje odzwierciedlenie również w nazwie tej proponowanej koncepcji metodologicznej.

W analizie poglądów, przeprowadzonej w rozdziałach 1–5, można zauważyć kilka dominujących tendencji, będących jednocześnie – co naturalne – odbiciem przekonań naukowych autora.

Po pierwsze, przedstawiono koncepcje teoretyczne i poglądy naukowców, które, jak można sądzić, albo przetrwały, albo przetrwają próbę czasu. Niektóre z nich są w pełni aktualne, pomimo że od ich opublikowania minęło wiele dziesięcioleci.

Treść i forma prawdziwie dobrych myśli wydają się nie ulegać modom, nie starzeją się i nie znikają pod murami kolejnych koncepcji. Mowa w tym miejscu o koncep- cjach teoretycznych, a nie o wynikach badań empirycznych, zawsze podlegających przynajmniej częściowej dezaktualizacji.

Po drugie, autor starał się podkreślić wartość i aktualność zagranicznej i pol- skiej myśli organizatorskiej z lat 1960–2015, a także znaczenie działań podejmowa- nych przez jej twórców. Po trzecie, w rozdziałach 1–5 można było wyróżnić jedynie 23 Wiecej: H. Gauch: Scientific Method in Practice. Cambridge, Cambridge University Press, 2003; J. Such: Are There Difinitively Falsifying Procedures in Science? W: Polish Essays in the Philosophy of the Natural Sciences. Red. W. Krajewski. Dordrecht, D. Reidel Publishing Company, 1982, s. 113–126.

24 Więcej: M. Dombrowski: Złożona natura złożoności. „Diametros” 2013, 36, s. 53–56.

25 Więcej: E. Bonabeau, M. Dorigo, G. Thraulaz: Swarm Intelligence: From Natural to Artificial Systems. Oxford, Oxford University Press, 1999.

26 H. Witczak: Wstęp do systemu nauk o zarządzaniu. „Współczesne Zarządzanie – Con-

temporary Management Quarterly” 2013, 2, s. 28.

17 wybrane poglądy naukowe, zwykle formułowane przez wąską grupę badaczy. Po- nieważ niniejsza praca jest wielotematyczna, prezentowanie dorobku naukowego w danej dziedzinie było sztuką wyboru i dlatego zakres uwzględnionej literatury przedmiotu może wydawać się Czytelnikowi czasami zbyt wąski. Jednak takiej selekcji wymagała również ograniczona objętość książki.

Po czwarte, ze względu na istotność pewnych definicji i argumentów, a także obawę przed zmianą znaczenia, zagubienia sensu wypowiedzi i innymi wadami w tłumaczeniu lub parafrazie, autor zdecydował się przytaczać pewne treści jako cytaty. Po piąte, w rozdziałach 1–5 zostały przedstawione zarówno wybrane poglądy, jak i ich interpretacje poczynione przez innych autorów, zwłaszcza z dziedziny filo zofii. Podobnych interpretacji autor – ze względu na swoją specjalizację nauko- wą – nie miał śmiałości czynić samodzielnie.

Po szóste, pomimo że praca naukowa zwykle nie jest nacechowana ocenami, to jednak takie oceny można odnaleźć w rozważaniach autora zawartych w rozdzia- łach 1–5. Przyczyną nie całkiem kronikarskiego podejścia do dotychczasowego dorobku naukowego było to, że rezultatem prowadzonego dyskursu miała być wypracowana koncepcja metodologiczna nauk o zarządzaniu, zaprezentowana w rozdziale 6. Koncepcja ta, w zamierzeniu autora, ma w znacznej mierze cechy pracy projektowej.

Przedstawiony w rozdziale 6 układ wielkości organizacyjnych to nie koniec prac autora nad całościową, spójną i sformalizowaną koncepcją metodologiczną nauk o zarządzaniu pozwalającą rozwiązać obecne problemy metodologiczne dotyczące tych nauk. Kolejne obszary badawcze, zarówno teoretyczne, jak i empiryczne, opi- sano w Podsumowaniu. Przeprowadzone dotychczas badania pilotażowe dotyczące układu wielkości organizacyjnych jako koncepcji nauk o zarządzaniu, przybliżone w Podsumowaniu, dają podstawę do formułowania wizji rozwoju nauk o zarządzaniu, w której istotnym elementem będzie stopniowa automatyzacja pracy menedżera, a prawdopodobnie w przyszłości – nieokreślona dziś forma konkurencji pomiędzy menedżerem-człowiekiem i menedżerem-robotem.

Przesłanki podjęcia tematu

Luka poznawcza w rozwiązaniu problemów metodologicznych

Problemy metodologiczne są przedmiotem ożywionej dyskusji i zainteresowa- nia wielu współczesnych przedstawicieli nauk o zarządzaniu27. Dyskusja o toż- samości tych nauk i ich metodologicznych założeniach sięga 1961 roku, kiedy H. Koontz zainspirował badaczy rzeczywistości organizacyjnej pojęciem dżungli

27 Więcej: W. Czakon: Kryteria oceny rygoru metodologicznego badań w naukach o zarządza- niu. „Organizacja i Kierowanie” 2014, 1 (161), s. 51–62; M. Lisiński: Analiza metodologii nauk o zarządzaniu. W: Rozwój koncepcji i metod zarządzania. Red. J. Czekaj, M. Lisiński. Kraków, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 2011, s. 163–172; S. Sudoł: Nauki o za- rządzaniu. Węzłowe problemy i kontrowersje. Toruń, TNOiK Dom Organizatora, 2007.

Przesłanki podjęcia tematu

teorii zarządzania28, oznaczającym nieuporządkowany sposób uprawiania nauk o zarządzaniu oraz właściwe im coraz większe kontrowersje ontologiczne i episte- mologiczne. Mimo że od tego czasu upłynęło kilka dziesięcioleci, to „nadal mamy do czynienia z dżunglą teorii zarządzania, i to rozleglejszą i bujniejszą niż kiedy- kolwiek”29. Niektórzy autorzy podkreślają, że obecna sytuacja nauk o zarządzaniu świadczy o kryzysie tych nauk, a zwłaszcza ich podstaw filozoficznych i metodolo- gicznych. Kryzys ten uważany jest za systemowy i permanentny, do tego stopnia, że podważa nawet rację bytu nauk o zarządzaniu jako samodzielnej dyscypliny naukowej30. S. Sułkowski pisze nawet, że nie dysponują one „ani teoriami, ani prawami, ani nawet namiastką metody naukowej”31.

Podnoszony przez tego samego autora problem eklektyzmu nauk o zarządza- niu32 wydaje się wzmacniać tendencje rozproszenia wysiłków zmierzających do utrzymania naukowego charakteru badań rzeczywistości organizacyjnej. Jest tak, mimo że wielu badaczy rzeczywistości organizacyjnej jednoczy się wokół wysiłków stworzenia metodologii nauk o zarządzaniu o charakterze mierzalnym i optyma- lizacyjnym33. Przykładem próby scalenia podejść metodologicznych jest łączenie paradygmatu wymiany i paradygmatu wartości34 w naukach ekonomicznych i, poprzez analogię, łączenie podejścia zasobowego i podejścia procesowego w na- ukach o zarządzaniu.

Dlatego pierwszą przesłanką podjęcia prac nad układem wielkości organiza- cyjnych jako koncepcji metodologicznej nauk o zarządzaniu było to, że z jednej strony nierozwiązane problemy metodologiczne w naukach o zarządzaniu są poddawane krytyce35, a z drugiej strony można zauważyć pewien stopień pogo- dzenia się z permanentnym stanem „dżungli teorii zarządzania”36. Sprzeczność obu stanowisk tworzy lukę poznawczą w zakresie metodologii nauk o zarządza- niu, a próbą jej zapełnienia, w zamierzeniu autora, jest właśnie układ wielkości organizacyjnych.

28 Więcej: H. Koontz: The Management Theory Jungle. „The Journal of the Academy of Management” 1961, 4: 3, s. 174–188.

29 H. Witczak: Wstęp do systemu nauk o zarządzaniu…, s. 27.

30 J.R. Sobczyk: Kryzys podstaw metodologicznych nauk o zarządzaniu – kryzysem powino- wactwa z naukami społecznymi. „Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeconomica” 2010, 234, s. 335.

31 Ł. Sułkowski: Epistemologia w naukach o zarządzaniu. Warszawa, PWE, 2005, s. 55.

32 Więcej: Ł. Sułkowski: Między poznaniem a działaniem – eklektyzm metodologiczny w za- rządzaniu. „Organizacja i Kierowanie” 2004, 3, s. 33–42.

33 J. Niemczyk: Rozwój nauk o zarządzaniu a paradygmaty nauk ekonomicznych. „Organizacja i Kierowanie” 2014, 1A, s. 171.

34 Wiecej: B. Douglass: Economic Methodology and Nobel Laureates: Confirmation of a Methodological Paradigm Shift. “American Journal of Economics and Sociology” 2012, 71: 5, s. 1205–1218.

35 Przykład: S. Sudoł: Main Dilemmas of Management Science. “Organization and Manage- ment” 2010, 1 (139), s. 8–9.

36 Więcej: K.D. Miller, E.W.K. Tsang: Testing Management Theories: Critical Realist Phi-

losophy and Research Methods. “Strategic Management Journal” 2010, 32: 2, s. 139–158.

19

Problemy metodologiczne w naukach o zarządzaniu

Drugą przesłanką przeprowadzenia studiów literaturowych, a następnie złożonego procesu wnioskowania i projektowania koncepcji metodologicznej nauk o zarzą- dzaniu, były konkretne problemy tych nauk.

Po pierwsze, nie jest do końca pewne, czy nauki te należą do nauk idiograficz- nych czy nomotetycznych37. Rozstrzygnięcie tej kwestii wpływa na wiele decyzji podczas badania naukowego, począwszy od wyboru podejścia jakościowego albo ilościowego, przez kwestie wyboru obiektów badania, na narzędziu badawczym i sposobie interpretacji wyników kończąc.

Po drugie, w naukach o zarządzaniu dominuje badanie rzeczywistości organiza- cyjnej na podstawie sytuacji w pewnych przedziałach czasu, co prowadzi do statycz- nej i jedynie chwilowej oceny tej rzeczywistości38. Problem jest dość skomplikowany i posiada dwa aspekty. Pierwszy z nich dotyczy tego, że zwykle nie prowadzi się badań longitudinalnych, a jedynie dokonuje się pojedynczej rejestracji badanego zjawiska. Nie można wówczas wnioskować, jak badane zjawisko zmienia się w funk- cji czasu. Drugi aspekt wiąże się z tym, że nawet jeśli badania longitudinalne są prowadzone, przedziały czasu pomiędzy badaniami są zbyt długie, co w rezultacie prowadzi również do pojedynczej rejestracji badanego zjawiska.

Po trzecie, tworzenie teorii w naukach o zarządzaniu często przebiega pod wyraźnym wpływem wartościowania przez danego badacza jej elementów, co w perspektywie rozwoju nauki jest niekorzystnym zjawiskiem39. S. Sudoł dodaje, że obecnie łatwo jest formułować „nowe teorie zarządzania”, które nie zostały właściwie zweryfikowane, a wpływ subiektywności badaczy na teorie w naukach o zarządzaniu jest zbyt duży40.

Po czwarte, w naukach o zarządzaniu istnieją dwa dość krytyczne podejścia do kwestii prawdziwości wiedzy na temat rzeczywistości organizacyjnej. Zgodnie z pierwszym z nich, pozytywistyczne dążenie do odkrycia prawdy o rzeczywistości organizacyjnej i do osiągnięcia pewności poznania jest utopią i łączy się z próbą stworzenia lepszego ładu społecznego poprzez wdrożenie idei naukowego zarzą- dzania41. Zgodnie z drugim, istnieje „nadprodukcja prawdy” na temat rzeczywistości organizacyjnej w postaci setek milionów publikacji naukowych, a stopnia pewności

„prawdy” nie można dokładnie określić42.

37 K. Zimniewicz: O potrzebie dyskusji na temat metod zarządzania. W: Ku nowym paradyg- matom nauk o zarządzaniu. Red. J. Rokita. Katowice, Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa, 2008, s. 137.

38 J. Rokita: Systemowe podejście do badań nad zachowaniami organizacji. W: Kierunki i dy- lematy rozwoju nauki i praktyki zarządzania przedsiębiorstwem. Red. H. Jagoda, J. Lichtarski.

Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 2010, s. 258.

39 H.G. Hicks, F. Goronzy: On Methodology in the Study of Management and Organization.

“Academy of Management Journal” 1967, 10: 4, s. 383.

40 S. Sudoł: Main Dilemmas of Management Science…, s. 8–9.

41 Ł. Sułkowski: Utopia zarządzania. „Przegląd Organizacji” 2005, 11, s. 7.

42 Więcej: P. Darmer: The Subject(ivity) of Management. “Journal of Organizational Change Management” 2000, 13: 4, s. 334–351.

Przesłanki podjęcia tematu

Po piąte, w naukach o zarządzaniu można zauważyć zjawisko coraz większego zróżnicowania rozumienia tych samych pojęć43 oraz wprowadzania nowych, mimo że wspólny i spójny język jest podstawowym elementem istnienia dyscypliny na- ukowej44.

Po szóste, chociaż w literaturze z zakresu nauk o zarządzaniu dominuje po- gląd, że nauki te, podobnie jak inne dyscypliny45, cechuje kumulatywny model tworzenia wiedzy o rzeczywistości organizacyjnej, to – jak zauważył S. Sułkow- ski – teorie, koncepcje i metody zarządzania nie tworzą jednej, spójnej perspek- tywy badawczej46. Tak duża różnorodność podejść, paradygmatów i koncepcji metodologicznych uniemożliwia pełne wykorzystanie kumulatywnego modelu tworzenia wiedzy.

Po siódme, w naukach o zarządzaniu wyraźnie uwidacznia się problem niewspół- mierności całej dyscypliny naukowej, zwłaszcza w zakresie metod prowadzenia badań i interpretacji ich wyników47. Kwestia ta staje się szczególnie zauważalna, gdy przeciwstawia się podejście jakościowe (interpretatywne) ilościowemu (neo- pozytywistycznemu). Ze względu na zjawisko niewspółmierności wyników badań prowadzonych nawet w ramach tego samego podejścia nie można ich porównywać, co prowadzi do tworzenia się „wysp wiedzy”48.

Układ wielkości organizacyjnych jest próbą rozwiązania tych problemów, która – jak to zwykle bywa w przypadku problemów generalnych, będących fundamen- tami nauki – udała się w przypadku każdego z nich w różnym stopniu. W wielu obszarach zamiast wniosków, tez czy założeń w układzie wielkości organizacyjnych postawiono jedynie hipotezy, które dopiero w przyszłości, po ich zweryfikowaniu, mogą dopełnić rozwiązania wspomnianych problemów nauk o zarządzaniu.

Zjawiska we współczesnym świecie

Trzecią przesłanką stworzenia układu wielkości organizacyjnych, która w przeci- wieństwie do dwóch poprzednich dotyczy bardziej przyszłości niż przeszłości, jest postępująca cyfryzacja i automatyzacja współczesnego świata.

Po pierwsze, można zauważyć, że menedżerowie coraz częściej wykorzystują narzędzia elektroniczne, dzięki którym istnieje możliwość rejestrowania ich pra- cy, a pośrednio rejestrowania działania organizacji49. Po drugie, ukazuje się coraz

43 O. Flak: Układ wielkości organizacyjnych jako obiekt badań…, s. 66.

44 R. Hodge: Towards a Postmodern Science of Language. “Social Semiotics” 2003, 13: 3, s. 242.

45 Więcej: A.C. Edmondson, S.E. McManus: Methodological Fit in Management Field Research. “Academy of Management Review” 2007, 32: 4, s. 1158–1159.

46 Ł. Sułkowski: Problem niewspółmierności koncepcji w zarządzaniu. „Przegląd Organi- zacji” 2004, 4, s. 6.

47 Ibidem.

48 Więcej: M. Gleiser: The Island of Knowledge: The Limits of Science and the Search for Meaning. New York, Basic Books, 2014.

49 Więcej: B. Ewenstein, B. Hancock, A. Komm: Ahead of the Curve: The Future of Perform-

ance Management. “McKinsey Quarterly” 2016, May. http://www.mckinsey.com/business-

21 więcej publikacji na temat wizji zastąpienia menedżera przez oprogramowanie komputerowe, a w rezultacie tworzenia menedżerów-robotów50. Już w 1967 roku P. Drucker pisał, że systemy komputerowe (wówczas – computers) nie tylko będą służyły do gromadzenia informacji, ale też zapisane w nich algorytmy z czasem będą mogły zastąpić pracę menedżerów51. Pomimo upływu kilku dziesięcioleci tak się nie stało, choć systemy informatyczne wypełniają i automatyzują coraz więcej obszarów ludzkiego życia, a co za tym idzie, pracy menedżera.

Można zatem zadać pytanie, dlaczego w drugiej dekadzie XXI wieku nie można zatrudnić robota na stanowisko menedżera?

Wydaje się, że istnieje kilka warunków, które jeszcze nie zostały spełnione w wy- starczającym stopniu, aby było to możliwe. Warunkami tymi są:

− przewidywalność zachowania podmiotów, które ze sobą współpracują, w tym przypadku menedżera-robota i uczestników organizacji52;

− możliwość wywierania realnego wpływu przez menedżera-robota na uczest- ników organizacji i odwrotnie53;

− istnienie wspólnej dla menedżera-robota i uczestników organizacji podstawy komunikowania wiedzy na temat rzeczywistości organizacyjnej (nie chodzi tu jednak jedynie o język służący do komunikowania się, ale też o wspólną ramę po- jęciową i znaczenie pojęć)54.

Dodatkowo, pomimo dużej świadomości badaczy w zakresie znaczenia pomiaru zjawisk w rzeczywistości organizacyjnej, wydaje się, że dotychczasowe próby ujed- nolicenia metodologii badań naukowych – będącego podstawą spełnienia przed-

functions/organization/our-insights/ahead-of-the-curve-the-future-of-performance- management.

50 Przykład: ; M. Chui, J. Manyika, M. Miremadi: How Many of Your Daily Tasks Could Be Automated? “Harvard Business Review” 2015, December. https://hbr.org/2015/12/how- -many-of-your-daily-tasks-could-be-automated; Eidem: Four Fundamentals of Workplace

Automation. “McKinsey Quarterly” 2015, November. http://www.mckinsey.com/business- -functions/business-technology/our-insights/four-fundamentals-of-workplace-automation;

T.H. Davenport, J. Kirby: Beyond Automation. “Harvard Business Review” 2015, June. https://

hbr.org/2015/06/beyond-automation; M. Dewhurst, P. Willmott: Manager and Machine:

The New Leadership Equation. “McKinsey Quarterly” 2014, September. http://www.mckinsey.

com/global-themes/leadership/manager-and-machine; D. Fidler: Here’s How Managers Can Be Replaced by Software. “Harvard Business Review” 2015, April. https://hbr.org/2015/04/heres -how-managers-can-be-replaced-by-software#; E. Ziemba, I. Obłąk: Systemy informatyczne

w organizacjach zorientowanych procesowo. „Problemy Zarządzania” 2012, 10: 3, s. 8–24.

51 P.F. Drucker: The Manager and the Moron. “McKinsey Quarterly” 1967, December. http://

www.mckinsey.com/business-functions/organization/our-insights/the-manager-and-the- -moron.

52 Więcej: G. Klein et al.: Common Ground and Coordination in Joint Activity. W: Organiza- tional Simulation. Red. W.R. Rouse, K.B. Boff. New York, John Wiley & Sons, 2005.

53 Więcej: K. Christoffersen, D.D. Woods: How to Make Automated Systems Team Players.

“Advances in Human Performance and Cognitive Engineering Research” 2002, 2, s. 1–12.

54 Więcej: H.H. Clark, S.E. Brennan: Grounding in Communication. W: Perspectives on So- cially Shared Cognition. Red. L.B. Resnick, J.M. Levine, S.D. Teasley. Washington, American Psychological Association, 1991.

Przesłanki podjęcia tematu

stawionych warunków – nie przyniosły znaczących rezultatów55. Układ wielkości organizacyjnych jako koncepcja metodologiczna nauk o zarządzaniu w zamierzeniu autora ma umożliwić spełnienie tychże warunków poprzez ujednolicenie poszcze- gólnych obszarów badania rzeczywistości organizacyjnej, pełniąc podobną funkcję, jak układ SI56 w przypadku automatyzacji zjawisk fizycznych.

Problem badawczy, cele i przedmiot pracy

Problem badawczy

Problem badawczy, który został postawiony po etapie wstępnych studiów literaturo- wych i określeniu przesłanek podjęcia tematu, można przedstawić za pomocą już raz tu wskazanego pytania badawczego: Czy można stworzyć całościową, spójną i sfor- malizowaną koncepcję metodologiczną nauk o zarządzaniu, która pozwoli w zna- czącym stopniu rozwiązać obecne problemy metodologiczne w tych naukach?

W tym miejscu należy wyjaśnić trzy pojęcia zawarte w tak sformułowanym pytaniu. Po pierwsze, oparto je na warunku, że koncepcja powinna być całościo- wa, co oznacza, że powinna obejmować swoim zakresem wszystkie lub większość zagadnień stanowiących podstawę uprawiania nauki, takich jak założenia on- tologiczne i epistemologiczne, elementy nauki, sposoby wykorzystania języka, metody wnioskowania itp. Po drugie, zgodnie z założeniem wyrażonym w pytaniu badawczym, poszukiwana koncepcja metodologiczna powinna być spójna, a więc wewnętrznie niesprzeczna i wewnętrznie komplementarna. Po trzecie, koncepcja powinna być sformalizowana, a więc powinny istnieć ściśle określone reguły, jak stosować poszczególne jej elementy, określone albo w szczegółach, albo w postaci uniwersalnych i skalowanych zasad.

Cele badawcze

Głównym założeniem autora było stworzenie koncepcji metodologicznej nauk o zarządzaniu, nazwanej układem wielkości organizacyjnych, użytecznej w pro- wadzeniu badań naukowych w zakresie rzeczywistości organizacyjnej.

Dlatego w pracy sformułowano cele szczegółowe trojakiego typu: poznawcze, metodyczne i aplikacyjne. Należy podkreślić, że cele te w wielu przypadkach są zbieżne lub się przenikają. Ponieważ niniejsza praca ma charakter teoretyczny i projektowy, ich realizacja jest wynikiem szerokich studiów literaturowych, pro- cesu wnioskowania oraz heurystyki.

Cele poznawcze to:

− przedstawienie rozwoju nauk, a w szczególności nauk o zarządzaniu;

55 Więcej: C.A. Scherbaum, A.W. Meade: Measurement in the Organizational Sciences.

W: Handbook of Organizational Research Methods. Eds. D. Buchanan, A. Bryman. London, Sage, 2009, s. 636–653.

56 Więcej: E. Goebel, I.M. Mills, A.J. Wallard: The International System of Units (SI)…

23

− wyodrębnienie kluczowych elementów koncepcji metodologicznej nauk o za- rządzaniu;

− usystematyzowanie wiedzy na temat elementów nauki i ich roli w tworzeniu wiedzy o rzeczywistości organizacyjnej;

− określenie podstaw ontologicznych i epistemologicznych nauk o zarządzaniu;

− sprecyzowanie roli logiki formalnej w nauce, a w szczególności w naukach o zarządzaniu;

− zredefiniowanie roli podejścia systemowego w naukach o zarządzaniu;

− określenie znaczenia teorii informacji w tworzeniu wiedzy o rzeczywistości organizacyjnej;

− określenie rodzajów i uwarunkowań relacji pomiędzy poszczególnymi elemen- tami rzeczywistości organizacyjnej.

Wśród celów metodycznych wyróżniono:

− wskazanie cech koncepcji ontologicznej w naukach o zarządzaniu będącej po- łączeniem podejścia zasobowego i podejścia procesowego;

− wskazanie cech koncepcji epistemologicznej w naukach o zarządzaniu będącej połączeniem podejścia ilościowego i podejścia jakościowego;

− sformułowanie zasad tworzenia wiedzy na temat rzeczywistości organizacyjnej, łączących tzw. teorię i praktykę zarządzania;

− opracowanie sposobu tworzenia elementów nauki i ich wzajemnych relacji;

− opracowanie sposobu wykorzystania języka do zapisu elementów nauki;

− wskazanie sposobów wykorzystania logiki formalnej w procesie wnioskowania na temat rzeczywistości organizacyjnej;

− opracowanie sposobu przeprowadzania pomiaru zjawisk w rzeczywistości organizacyjnej;

− wskazanie zasad tworzenia narzędzi pomiarowych do pomiaru zjawisk w rze- czywistości organizacyjnej.

Cele aplikacyjne określono jako:

− przygotowanie założeń teoretycznych narzędzi menedżerskich, za pomocą których można rozwiązywać problemy organizatorskie;

− przygotowanie założeń teoretycznych narzędzi pomiarowych będących jedno- cześnie narzędziami menedżerskimi, które umożliwiają rejestrację informacji na temat rzeczywistości organizacyjnej;

− opracowanie sposobu tworzenia wiedzy o rzeczywistości organizacyjnej w celu automatyzacji pracy menedżera i w konsekwencji zastąpienia go w pewnym za- kresie menedżerem-robotem.

Przedmiot pracy

Przedmiotem pracy jest całościowa, spójna i sformalizowana koncepcja metodo- logiczna nauk o zarządzaniu, której funkcje zostały zawarte w przedstawionym już problemie badawczym. Istotą tej koncepcji jest reprezentacja rzeczywistości organizacyjnej za pomocą pewnych wielkości, podobnie jak w przypadku zja- wisk fizycznych reprezentowanych przez jednostki i odpowiadające im wielkości

Problem badawczy, cele i przedmiot pracy

fizyczne w układzie SI57. Należy jednak podkreślić, że ze względu na ontologiczne i epistemologiczne uwarunkowania nauk o zarządzaniu układ SI jest jedynie pewną daleką analogią tworzonej koncepcji, a z punktu widzenia chronologii prac nad tą koncepcją stał się dla autora inspiracją do postawienia problemu badawczego.

Sednem opracowanej koncepcji są wielkości organizacyjne, które w wyniku analizy uwarunkowań ontologicznych rzeczywistości organizacyjnej podzielono na wielkości pierwotne i pochodne. Wielkości organizacyjne reprezentują fakty występujące w rzeczywistości organizacyjnej, a fakty te odpowiadają ontologicznej koncepcji bytu. W wyniku połączenia tego typu uwarunkowań ontologicznych oraz dalekiej analogii, jaką jest układ SI, powstała nazwa opracowanej koncepcji metodologicznej – układ wielkości organizacyjnych. Szczegółowy projekt koncepcji układu wielkości organizacyjnych został przedstawiony w rozdziale 6.

Struktura pracy

Praca składa się z dwóch komplementarnych części. W rozdziałach 1–5 autor do- konał przeglądu literatury z zakresu stanowiącego podstawę stworzenia całościo- wej, spójnej i sformalizowanej koncepcji metodologicznej nauk o zarządzaniu.

W rozdziale 6 natomiast przedstawił tę koncepcję, nazwaną układem wielkości organizacyjnych. Z tego powodu obie tak wyodrębnione części istotnie różnią się zarówno pod względem treści, jak i sposobu jej prezentacji.

Rozdziały 1–5 są w pełni teoretyczne i zostały opracowane na podstawie literatury przedmiotu z zakresu nauk o zarządzaniu, filozofii, metodologii nauk, informatyki oraz logiki. Ze względu na szeroką tematykę, którą wzięto pod uwagę w projekto- waniu układu wielkości organizacyjnych, w bibliografii znalazło się ponad 1200 pozycji. Uwzględniona literatura przedmiotu pochodzi z różnych epok – od czasów Arystotelesa do 2017 roku i obejmuje wydawnictwa zwarte, drukowane periodyki naukowe, a także publikacje elektroniczne. Część stwierdzeń w układzie wielkości organizacyjnych oparto na tradycyjnych koncepcjach naukowych, część zaś sfor- mułowano, biorąc pod uwagę najnowsze tematy badawcze.

W pierwszych pięciu rozdziałach wykorzystano wiele treści w formie cytatów.

Zdecydowano się na takie rozwiązanie wszędzie tam, gdzie parafraza tekstu była niewskazana ze względu na przeprowadzany proces wnioskowania lub wyko- rzystanie na przykład koncepcji lub fragmentu teorii już istniejącej w literaturze przedmiotu. Cytaty z dzieł obcojęzycznych (teksty, tabele, rysunki) podano w tłu- maczeniu własnym. Chcąc uniknąć błędu niewłaściwej interpretacji, wynikającego z szerokiego spektrum omawianych tematów, w wielu przypadkach sięgnięto nie do tekstów źródłowych, ale do już opublikowanych interpretacji lub podsumowu- jących opracowań.

Wykorzystano trzy rodzaje odwołań do literatury przedmiotu. Ich użycie i zna- czenie przedstawia tabela 1.

57 Ibidem.

25

Tab. 1. Wykorzystanie i znaczenie odwołań w tekście

Wykorzystanie przypisu Przykład Znaczenie

Odwołanie po cytowanym fragmencie tekstu

„…wieloznaczności reguł

badania i interpretacji”1 Dosłowne przytoczenie treści z literatury przedmiotu Odwołanie po zdaniu

lub akapicie

…posługuje się również aparatem formalno- -logicznym2.

Nawiązanie w danym fragmencie do literatury przedmiotu

Odwołanie po słowie

lub wyrażeniu M. Heller nazywa je

humanistycznymi3… Przytoczenie nazwy pojęcia lub zjawiska

Przyjęto układ treści, który pozwolił na w miarę liniowy, a więc przystępny opis zagadnień metodologicznych związanych z układem wielkości organizacyjnych.

Z tego również względu w rozdziałach 1–5 znajduje się wiele odwołań do rozważań zawartych w poprzednich lub późniejszych podrozdziałach.

Rozdział 1 dotyczy uwarunkowań związanych z rozwojem nauk, w tym nauk o zarządzaniu. Zaprezentowano w nim cele i funkcje nauki, a także podział nauk na rodzaje oraz zjawisko niewspółmierności nauki. W dalszej części opisano kryteria naukowości formułowane na podstawie założenia o racjonalności nauki, podlegające jednak ograniczeniu wynikającemu z prawa K. Goedla, opozycyjne poglądy na temat uprawiania nauki oraz przedstawiane przez badaczy argumenty za matematycz- nością świata.

W dalszej części rozdziału podjęto rozważania na temat szczegółowych zagadnień dotyczących uprawiania nauk o zarządzaniu, zmierzające do tworzenia wiedzy o rzeczywistości organizacyjnej. Opisano cechy, jakie powinien posiadać zasób informacji, aby mógł być traktowany jako wiedza. Poruszono problem nieprzekła- dalności języków w tworzeniu wiedzy, neutralności poznania i pomiaru, a także kwestię matematycznej i logicznej prostoty wiedzy oraz pewności wiedzy. Scha- rakteryzowano główne rodzaje wiedzy i jej źródła w kontekście poznania rzeczy- wistości organizacyjnej. Zarysowano problemy związane z tworzeniem wiedzy w naukach o zarządzaniu, wynikające z niekonsekwencji traktowania nauk o za- rządzaniu jako nauk idiograficznych albo nomotetycznych, interdyscyplinarności nauk o zarządzaniu, niewspółmierności wiedzy oraz „dżungli teorii zarządzania”58.

W ostatniej części rozdziału 1 skupiono uwagę na sposobach rozwiązania tych pro- blemów poprzez zapewnienie wysokiej stabilności wiedzy w naukach o zarządzaniu, omówiono kryterium falsyfikowania teorii K.R. Poppera oraz zasadę ceteris paribus w prowadzeniu badań naukowych. Treść zaprezentowana w tym rozdziale była podstawą formułowania ogólnych założeń układu wielkości organizacyjnych oraz zamierzonych jego funkcji, które ukierunkowały dalsze prace nad tą koncepcją metodologiczną.

58 H. Koontz: The Management Theory Jungle…, s. 174–188.

Struktura pracy

Kolejna część pracy została poświęcona szczegółowemu i w miarę możliwości pełnemu przedstawieniu uwarunkowań tworzenia elementów nauki oraz mo- delowania rzeczywistości organizacyjnej. Rozdział 2 nie dotyczy wyłącznie nauk o zarządzaniu, dokonano w nim uporządkowania uniwersalnych elementów nauki w zamierzeniu zastosowania ich w układzie wielkości organizacyjnych. W rozdziale tym przedstawiono rolę paradygmatu w nauce ze wskazaniem na główne paradyg- maty nauk o zarządzaniu, wprowadzono definicję metody naukowej i problemu badawczego, określono jego miejsce w badaniu naukowym i konsekwencje dla dalszych etapów badania naukowego. Opisano również problematykę formułowania hipotez badawczych, ich rodzajów oraz związku hipotezy z tezą.

Duży fragment rozdziału 2 stanowią rozważania na temat znaczenia teorii w na- uce oraz dychotomii teorii i praktyki, która została w układzie wielkości organi- zacyjnych podważona poprzez podjęcie próby połączenia tych dwóch odmien- nych sposobów widzenia rzeczywistości organizacyjnej. Należy podkreślić, że ten fragment jest istotny z perspektywy przesłanek podjęcia tematu niniejszej pracy, a zwłaszcza przesłanki dotyczącej zjawisk automatyzacji działania organizacji we współczesnym świecie. Omawiając te zagadnienia, powrócono do sposobu falsyfi- kowania teorii na podstawie koncepcji K.R. Poppera, obejmując nią elementy, jakimi są twierdzenia i prawa. Należy podkreślić, że zasadniczym celem autora było to, aby efekty studiów literaturowych były przydatne do określenia uwarunkowań elementów nauki tworzonych w układzie wielkości organizacyjnych.

W dalszej części rozdziału 2 poruszono tematykę modelowania rzeczywistości or- ganizacyjnej. Model rzeczywistości organizacyjnej jest ważnym elementem układu wielkości organizacyjnych, ułatwiającym korzystanie z tej koncepcji metodologicz- nej. Dlatego wskazano wybrane podejścia do modelowania, określono cechy, jakie model może posiadać, zaprezentowano pewne rodzaje modeli, opisano sposoby ich tworzenia, w szczególności wykorzystany w układzie wielkości organizacyjnych model rozprzestrzeniającej się aktywacji i sieć semantyczną.

W rozdziale 3 przedstawiono miejsce ontologii w badaniu naukowym oraz jej zna- czenie w tworzeniu wiedzy. Postawiono fundamentalne pytania o byt i jego istotę. Na określenie uwarunkowań ontologicznych rzeczywistości organizacyjnej w układzie wielkości organizacyjnych miały wpływ założenia ontologiczne L. Wittgensteina i rodzaje bytów zaproponowane przez R. Ingardena. Rezultaty proponowanej syntezy poglądów tych dwóch filozofów zostały przybliżone w ostatnich podrozdziałach.

Wykorzystano koncepcję podziału logicznego, aby podzielić byty występujące w rzeczywistości organizacyjnej na klasy, oraz określono zasady ich podziału na typy. Opowiedziano się przy tym ściśle za matematycznością świata i wybór ten określił sposób rozumowania przyjęty przez autora w kwestii uwarunkowań epi- stemologicznych rzeczywistości organizacyjnej.

W rozdziale 3 opisano ponadto kolejne zagadnienie szczególnie istotne z punktu

widzenia uprawiania nauk o zarządzaniu. Zagadnieniem tym jest rzeczywistość or-

ganizacyjna, w której centralne miejsce zajmuje organizacja i jej różne ujęcia w lite-

raturze przedmiotu – ujęcie rzeczowe, atrybutowe i procesowe. Wskazano metafory

organizacji dominujące w naukach o zarządzaniu. Szczegółowo przedstawiono

podstawę teoretyczną definiowania i ustalania założeń narzędzi menedżerskich,

27 wykorzystaną w rozdziale 4. Mianowicie, scharakteryzowano metodę i technikę organizatorską w połączeniu z celem ich stosowania, czyli rozwiązaniem problemu organizatorskiego. Omówiono również społeczny kontekst organizacji – funkcjo- nowanie grupy społecznej składającej się z menedżera i uczestników organizacji oraz występujące w niej procesy społeczne. Zagadnienia te można uznać za fun- damentalne dla układu wielkości organizacyjnych jako koncepcji metodologicznej nauk o zarządzaniu, a w konsekwencji dla wykorzystania opisanej w tej koncepcji metody naukowej, metod badawczych i narzędzi pomiarowych.

W ostatnich podrozdziałach wprowadzono pojęcie faktu jako składnika rzeczy- wistości oraz stanu rzeczy jako cechy faktu, zgodnie z ontologią L. Wittgensteina.

Biorąc pod uwagę rozróżnienia poczynione w tym zakresie przez R. Ingardena, okreś lono dwa rodzaje faktów: fakty klasy rzecz i fakty klasy zdarzenie, reprezentu- jące zasób i proces – odpowiednio – w podejściu zasobowym i podejściu procesowym w naukach o zarządzaniu. Wprowadzono również pojęcia faktu subiektywnego i obiektywnego, co miało znaczenie w zakresie rozważań epistemologicznych oraz wyboru metody badawczej, przedstawionych w rozdziale 4.

Zaproponowane rozwiązanie pozwoliło zrealizować założenie leżące u podstaw układu wielkości organizacyjnych, jakim było połączenie podejścia zasobowego i procesowego w naukach o zarządzaniu. Jednocześnie stanowiło podstawę do wpro- wadzenia w układzie wielkości organizacyjnych pojęcia wielkości organizacyjnej pierwotnej i wielkości organizacyjnej pochodnej, co znalazło dalsze konsekwencje, omówione w rozdziale 6. Należy dodać, że rozdział 3 zawiera również przegląd literatury przedmiotu na temat podejścia zasobowego i podejścia procesowego, a także przykłady metodyki tworzenia ontologii organizacji.

W rozdziale 4 scharakteryzowano uwarunkowania epistemologiczne układu wielkości organizacyjnych. W pierwszej części wskazano znaczenie epistemo - logii w naukach o zarządzaniu, a także główne podejścia i pytania epistemologiczne.

Wynikiem tego było skoncentrowanie się na kwestiach związanych ze źródłem poznania rzeczywistości przez człowieka, jego strategiach poznawczych, konserwa- tyzmie poznawczym i zaprezentowanie wybranych teorii poznania. Nieodłącznym elementem poznania jest język, dlatego – mając na uwadze konstrukcję narzędzia pomiarowego – określono, w jaki sposób należy budować pytania dotyczące rze- czywistości organizacyjnej. Ustalono rodzaje możliwych pytań o rzeczywistość organizacyjną oraz rodzaje możliwych odpowiedzi.

Ważnym fragmentem rozdziału 4 jest porównanie dominujących podejść w na- ukach o zarządzaniu – ilościowego (pozytywistycznego) i jakościowego (interpre- tatywnego). Ponieważ pierwsza z wymienionych przesłanek podjęcia tematu ni- niejszej pracy ujawniła sprzeczności tych obu podejść, jednym z celów stworzenia układu wielkości organizacyjnych było znalezienie sposobu ich połączenia. Re- zultatem było zaproponowanie metody mieszanej jako głównej metody badawczej w układzie wielkości organizacyjnych. Takie rozstrzygnięcie miało wpływ na rodzaj i konstrukcję narzędzi pomiarowych.

W rozdziale 4 poruszono również temat wykorzystania elementów nauki i języka w tworzeniu wiedzy o rzeczywistości organizacyjnej. Zostały przedstawione ogól- ne uwarunkowania budowania pojęć, rola języka w definiowaniu, a także rodzaje

Struktura pracy

definicji, które przyjęto w układzie wielkości organizacyjnych dla poszczególnych klas wielkości organizacyjnych. Dużą uwagę poświęcono aspektom związanym z tworzeniem nazw pojęć, czyli w opracowanej koncepcji metodologicznej – nazw wielkości organizacyjnych. Wielkościom organizacyjnym przypisano adekwatne rodzaje definicji oraz szczegółowo określono zasady budowania tych definicji.

Należy podkreślić, że rozdział stanowi wprowadzenie do treści przedstawionych w rozdziale 5, dotyczących związku języka ze strukturą świata opisywaną na grun- cie logiki formalnej. Ponadto język, będący jednym z tematów rozdziału 4, służy do wyrażania wszelkich rezultatów uprawiania nauki i z tego powodu jego odpowied- nie użycie warunkuje poprawność tworzenia elementów nauki.

Kolejne podrozdziały zawierają konkretne propozycje rozwiązań w zakresie operacjonalizacji pojęć, jakimi są wielkości organizacyjne. Poruszono w nich za- gadnienia związane z trafnością i rzetelnością definicji operacyjnych, zdefiniowano pojęcie pomiaru, wskazując przy tym jego najważniejsze cechy i rodzaje. Następnie skierowano uwagę na operacjonalizację wielkości organizacyjnej, a kontynuując rozważania z rozdziału 3, zdefiniowano wymiar wielkości organizacyjnej oraz jej wielkość mierzoną. We fragmencie dotyczącym narzędzia pomiarowego nakreś- lono problemy związane z jego skalą pomiarową i konsekwencje tych problemów w zakresie trafności, rzetelności i rozdzielczości pomiaru, a także błędów towa- rzyszących pomiarowi.

Ostatnia część rozdziału 4 stanowi ważny element koncepcji układu wielkości organizacyjnych. Opisana została w niej koncepcja narzędzia menedżerskiego, słu- żącego do rozwiązywania przez menedżera lub uczestników organizacji problemu organizatorskiego, oparta na „jednostce zachowania”59. W rozdziale 4 określono relację pomiędzy narzędziem menedżerskim i narzędziem pomiarowym, co w od- niesieniu do rozdziału 3 i zamieszczonych w nim rozważań na temat działania organizacji oraz roli menedżera i uczestników organizacji jest domknięciem kon- cepcji układu wielkości organizacyjnych. W ten sposób stała się możliwa realizacja przedstawionego w rozdziale 2 postulatu, zgodnie z którym nie należy budować podziału pomiędzy tzw. teorią i praktyką zarządzania, ponieważ nie ma pomiędzy nimi sprzeczności.

W ostatnim, 5 rozdziale, stanowiącym podstawę teoretyczną układu wielkości organizacyjnych przybliżono trzy główne zagadnienia: koncepcję informacji, pro- blematykę logiki formalnej oraz podejście systemowe. Mimo że ma on pomocniczy charakter, wiele z zaprezentowanych w nim wniosków i tez przesądziło o możli- wości rozwiązania przyjętego problemu badawczego.

Wspomniane zagadnienia przedstawiono w sposób narzędziowy w kontekście uprawiania nauk o zarządzaniu. W przypadku tematyki związanej z informacją oparto się na teorii informacji C. Shannona, jednocześnie podejmując dyskusję z do- minującym w naukach o zarządzaniu podejściem do związku pomiędzy informacją, danymi a wiedzą. Określono również związek pomiędzy informacją a działaniem

59 J.D. Hatfield, D. Weider-Hatfield: The Comparative Utility of Three Types of Behavioral

Units for Interaction Analysis. “Communication Monographs” 1978, 45: 1, s. 44–50.

29 organizacji, w tym menedżera i uczestników organizacji, który został uznany za podstawę tworzenia wiedzy o rzeczywistości organizacyjnej.

Dalszą część rozdziału 5 poświęcono tematyce logiki formalnej – jej roli w nauce i możliwości zastosowania w naukach o zarządzaniu. Wskazano wpływ logiki na język, w jakim wyrażane są zdania o rzeczywistości. Przytoczono również głów- ne koncepcje użycia języka w nauce, na przykład w postaci zdań elementarnych, oraz sposoby wnioskowania na gruncie logiki formalnej i problem kryterium prawdy60. W ostatniej części rozdziału został zaprezentowany sposób wykorzy- stania logiki formalnej we wnioskowaniu o rzeczywistości organizacyjnej na podstawie przesłanek, czyli zaobserwowanych faktów w tej rzeczywistości. Na- leży podkreślić, że rozważania w tym zakresie miały znaczny wpływ na określe- nie uwarunkowań epistemologicznych dotyczących poznania, przedstawionych w poprzednim rozdziale.

W rozdziale 5 omówiono ponadto genezę teorii systemów, wykorzystanie tej teorii w naukach o zarządzaniu, a także główne rodzaje i definicje systemu. Podejście sys- temowe profiluje sposób postrzegania zarówno układu wielkości organizacyjnych jako koncepcji metodologicznej nauk o zarządzaniu, jak i organizacji. Definicja systemu pozwoliła na doprecyzowanie pojęcia układu, które jest głównym elemen- tem nazwy projektowanej koncepcji metodologicznej. Cechy systemu odniesiono do układu wielkości organizacyjnych i ustalono, które mogą, a które z nich muszą istnieć, aby układ wielkości organizacyjnych mógł stanowić rozwiązanie problemu badawczego postawionego w pracy. Rozdział ten zawiera również opis zagadnień ważnych z punktu widzenia uwarunkowań ontologicznych rzeczywistości organi- zacyjnej, wskazanych w rozdziale 3. Opisano mianowicie zjawisko zmian kwalita- tywnych, kwantytatywnych, mereologicznych i substancjalnych, odnoszących się do bytów w rzeczywistości organizacyjnej. Innym, konstytutywnym dla układu wiel- kości organizacyjnych zagadnieniem było pojęcie przyczynowości w rzeczywistości organizacyjnej, a co za tym idzie – relacji pomiędzy bytami w tej rzeczywistości.

Rozdział 6, jak wspomniano, stanowi rezultat wnioskowania w zakresie zagad- nień przedstawionych w rozdziałach 1–5. Jest to tym samym opis układu wielkości organizacyjnych jako koncepcji metodologicznej nauk o zarządzaniu.

Składa się z dziesięciu podrozdziałów o innej strukturze niż rozdziały teoretyczne.

Wywód został tu podporządkowany zasadzie uszczegóławiania poruszonych kwestii, zaczynając od treści najogólniejszych, a kończąc na najbardziej szczegółowych.

Podrozdział 6.1. zawiera wskazówki, jak czytać kolejne podrozdziały oraz jak rozumieć użyte w nich symbole, nawiasy i inne oznaczenia.

Opis układu wielkości organizacyjnych rozpoczęto od cech układu wielkości organizacyjnych w podrozdziale 6.2. Jest on o tyle istotny, że ustalono w nim cele opracowania tej koncepcji metodologicznej, jej elementy składowe, główne rozstrzy- gnięcia w zakresie wykorzystanych paradygmatów, a także – nieco wyprzedzając dalsze stwierdzenia w układzie wielkości organizacyjnych – opis związku pomiędzy wielkościami organizacyjnymi i ontologią rzeczywistości organizacyjnej.

60 J.M. Bocheński: Współczesne metody myślenia. Poznań, Wydawnictwo „W drodze”, 1993, s. 18.

Struktura pracy