Tomasz Matuszewski, Paweł Pietrzko, Aleksander Zakrzewski
Klinika Chorób Infekcyjnych i Alergologii Centralnego Szpitala Klinicznego Ministerstwa Obrony Narodowej Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie; kierownik: prof. dr hab. n. med. Jerzy Kruszewski
Streszczenie. Wiele objawów i zmian skórnych może się wiązać z zarażeniami pasożytniczymi. Dermatologiczne zmiany chorobowe mogą być efektem bezpośredniego działania pasożyta na skórę, mogą również być przyczyną wystąpienia skórnych objawów alergicznych. Najczęstszą ich manifestacją jest pokrzywka przewlekła. W artykule podjęto próbę wyjaśnienia braku spójności pomiędzy infestacją pasożytniczą a występowaniem alergicznych objawów skórnych.
Porównano istotne podobieństwa reakcji immunologicznej alergicznej i w przebiegu zarażenia pasożytniczego, do których zalicza się przede wszystkim zwiększenie liczby eozynofilów oraz całkowitego stężenia immunoglobuliny E (IgE). W obu przypadkach występuje również wzbudzenie odpowiedzi komórkowej, w której przewagę uzyskują limfocyty Th2 nad subpopulacją limfocytów Th1.
Słowa kluczowe: skórne reakcje alergiczne, zarażenie pasożytnicze
Abstract. Many of the symptoms and skin lesions may be associated with parasitic infestations. Dermatological lesions may be the result of direct action of a parasite on the skin, but can also cause skin allergic symptoms. The most common manifestation is chronic urticaria. The article attempts to explain the lack of a consistent relationship between the parasitic infestation and the occurrence of skin allergic symptoms The essential similarity of the allergic immune response and in the course of parasitic infestation was compared. The most significant of these include the increase in the number of eosinophils and total serum Immunoglobulin E (IgE). In both cases also occurs the excitation of cellular response in which Th2 cells gain an advantage over Th1 lymphocyte subpopulation.
Key words: allergic skin reactions, parasitic infestation
Nadesłano: 27.11.2012. Przyjęto do druku: 11.02.2013 Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Lek. Wojsk., 2013; 91 (2): 199–201 Copyright by Wojskowy Instytut Medyczny
Adres do korespondencji:
dr n. med. Tomasz Matuszewski al. H. Sienkiewicza 49, 05‑126 Nieporęt
tel. +48 501 510 772, e‑mail tmatuszewski@wim.mil.pl
PRACE POGLĄDOWE
Cytokiny wydzielane przez limfocyty Th1 są w sta‑
nie skutecznie zabijać pasożyty w ich wczesnych sta‑
diach rozwoju. Antygeny powierzchniowe komórek pa‑
sożyta mogą prawdopodobnie skutecznie ingerować w mechanizm prezentacji antygenu i aktywacji komó‑
rek. To zaburzenie doprowadza do produkcji przez ko‑
mórki immunokompetentne gospodarza interleukiny-10 oraz innych mediatorów hamujących fazę efektorową odpowiedzi komórkowej. Być może występowanie obja‑
wów alergii skórnej w przebiegu robaczyc nie u wszyst‑
kich chorych wynika z odmienności immunogenetycz‑
nych komórek układu odpornościowego u poszczegól‑
nych pacjentów [14]. Rozwojowi zarażenia pasożytnicze‑
go sprzyjają także niższa produkcja interferonu gamma i hamowanie wydzielania interleukiny-4 i interleukiny-5.
Indukcja IgE-zależnej odpowiedzi może powodować do‑
datkową korzyść dla rozwoju pasożytów w obcym orga‑
nizmie. IgE w przeciwieństwie do IgG nie są w stanie ak‑
tywować układu dopełniacza, ponieważ IgE nie wcho‑
dzi w interakcje ze składową C1 komplementu. Niektóre cząstki wydzielane bezpośrednio przez pasożyta wywie‑
rają silniejszy wpływ na klasyczną drogę aktywacji do‑
pełniacza niż szlak alternatywny, co może stanowić ko‑
lejny mechanizm unikania odpowiedzi obronnej układu immunologicznego gospodarza.
Badania te pokazują, że pasożyty nie są w stanie wy‑
łączyć odpowiedzi humoralnej, ale mogą zmienić jej cha‑
rakter, zmieniając profil odpowiedzi Th1/Th2. Odpowiedź oparta na przewadze limfocytów Th2 i przeciwciał IgE za‑
pewnia lepsze możliwości przetrwania pasożytów po‑
przez zaburzenie właściwej aktywacji dopełniacza [15].
Pokrzywka może występować jedynie w czasie mi‑
gracji pasożyta przez bariery biologiczne. Istnieją dane pokazujące, że nie tylko mechanizmy układu odporno‑
ściowego gospodarza czy wzmożona produkcja IgE spe‑
cyficznego przeciw antygenom pasożyta są przyczy‑
ną alergicznych objawów skórnych. Po spożyciu anty‑
genów pasożyta pod postacią liofilizowanych larw nie obserwowano objawów klinicznych u osób uczulonych.
Obserwowano natomiast zależność zmian alergicznych na skórze od aktualnej fazy rozwojowej cyklu życiowego pasożyta lub jego etapu migracji [16,17]. Wiele danych wskazuje, że objawy pokrzywki mogą się więc wiązać z etapem larwalnym lub aktualną penetracją tkankową pasożyta. Może to tłumaczyć brak wyraźnych korelacji między zarażeniem pasożytami a rozwojem alergicz‑
nych objawów skórnych. Do ich rozwoju prowadzi także wzmożona migracja eozynofilii i hipereozynofilia miej‑
scowa w pobliżu pasożyta. Uważa się, że w wywoływa‑
niu wykwitów alergicznych większe znaczenie ma hiper‑
eozynofilia w przypadku pasożytów tkankowych, a duże stężenie IgE w przypadku pasożytów jelitowych. Komór‑
ki kwasochłonne uczestniczą z jednej strony w obronie organizmu przed pasożytami, z drugiej jednak mogą uła‑
grupach porównawczych. Jedną grupę powinni stano‑
wić pacjenci zdrowi, drugą chorzy z pokrzywką przewle‑
kłą. W większości dostępnych prac, gdzie przeprowadzo‑
no takie badania porównawcze, stwierdzono istotne sta‑
tystycznie, częstsze występowanie zarażeń pasożytami jelitowymi w grupie osób z przewlekłą pokrzywką. Różni‑
ce mieściły się w zakresie 20–30% badanych. U pacjen‑
tów z przewlekłą pokrzywką, u których potwierdzono ist‑
nienie zarażenia pasożytniczego, wdrożono odpowiednie leczenie. Mimo to, tylko u około 50% leczonych uzyski‑
wano całkowite i stałe ustąpienie wysiewów pokrzywki, u pozostałych osób nadal obserwowano nawroty obja‑
wów pomimo zastosowanego leczenia [3,4].
Ten brak spójnego związku pomiędzy infestacją pa‑
sożytniczą a skórnymi objawami alergicznymi nasuwa pytanie, co jest przyczyną występowania bądź nie ma‑
nifestacji alergicznej u pacjentów zarażonych pasożyta‑
mi. Brak takiej ewidentnej zależności kontrastuje z fak‑
tem, że niektóre pasożyty są bardzo silnymi induktora‑
mi eozynofilii i produkcji IgE.
Reakcje immunologiczne w przypadku robaczyc i chorób alergicznych mają pewne istotne podobieństwa.
Do najistotniejszych z nich zaliczyć należy właśnie zwięk‑
szenie liczby eozynofilów oraz całkowitego stężenia IgE.
W obu przypadkach występuje również wzbudzenie od‑
powiedzi komórkowej, w której przewagę uzyskują limfo-cyty Th2 nad subpopulacją limfocytów Th1. Robaczyce stymulują nie tylko produkcję IgE specyficznych prze‑
ciwko własnym antygenom, ale także nasilają syntezę niespecyficznych poliklonalnych przeciwciał IgE [5,6].
Pasożyty wykształciły szereg mechanizmów obron‑
nych, które umożliwiają im dokonanie skutecznej inwa‑
zji do organizmu gospodarza i przetrwania w nim oraz reprodukcji. Są one zdolne do wytwarzania i uwalnia‑
nia licznych molekuł, które pozwalają im przeniknąć ba‑
riery obronne organizmu i uniknąć skutecznego ataku układu odpornościowego gospodarza. Są to najczę‑
ściej enzymy lub inhibitory enzymów proteolitycznych gospodarza. Pasożyty wydzielają również szereg homo‑
logów ludzkich cytokin, które wpływają na odpowiedź immuno logiczną, zniekształcając ją w kierunku odpowie‑
dzi z przewagą limfocytów Th2, a więc komórek o charak‑
terze hamującym procesy zapalne. Do tkanki w miejscu inwazji wydzielają także szereg cząsteczek unieczynnia‑
jących zarówno ważne dla obrony gospodarza metalo-proteinazy, jak również własne proteinazy [7-10]. W kilku pracach podkreślono, że to przekierowanie odpowiedzi z Th1 na Th2 zależy od liczby pasożytów i masywności zakażenia. Niewielkie infestacje nie powodowały uzyska‑
nia przewagi przez limfocyty Th2 [11]. Z kolei potwierdzo‑
no, że rozwój pasożytów w organizmie gospodarza zale‑
żał od stężenia przeciwciał klasy IgG1 i IgA, co pośrednio również warunkowałoby charakter odpowiedzi komórko‑
wej zależnej od stosunku Th1 do Th2 [12,13].
PRACE POGLĄDOWE
Zarażenia pasożytnicze a skórne reakcje alergiczne – wspólne mechanizmy immunologiczne 201
twiać ich wnikanie przez osłabienie naturalnych barier biologicznych.
Podsumowanie
Aktualne dane sugerują, że występowanie skórnych ob‑
jawów alergicznych w przebiegu chorób pasożytniczych może się wiązać z pewnymi etapami cyklu rozwojowego pasożyta w organizmie człowieka, a nie samą jego obec‑
nością. Wynika to z jego zdolności do ingerencji w układ immunologiczny gospodarza poprzez zmianę profilu ko‑
mórek immunokompetentnych – głównie Th1 i Th2, zmia‑
ny profilu produkowanych przeciwciał ze znaczną prze‑
wagą IgE oraz zdolności do zaburzeń aktywacji układu dopełniacza.
Piśmiennictwo
1. Ronellenfitsch U., Bircher A., Hatz C. i wsp.: Parasites as a cause of urticaria.
Helminths and protozoa as triggers of hives? Hautarzt, 2007; 58: 133–134 2. De Gentile L., Grandiere-Perez L., Chabasse D.: Urticaria and parasites. Allerg.
Immunol., 1999; 31: 288–291
3. Dogruman A.F., Adisen E., Kustimur S. i wsp.: The role of protozoan parasites in etiology of urticaria. Turkiye Parazitol. Derg., 2009; 33: 136–139 4. Cribier B., Noacco G.: Chronic urticaria and infectious diseases. Ann.
Dermatol. Venerol., 2003; 130: S43–S52
5. Lynch N.R., Hagel I.A., Palenque M.E. i wsp.: Relationship between helmin-thic infection and IgE response in atopic and nonatopic children in a tropical environment. J. Allergy Clin. Immunol., 1998; 101(2 Pt 1): 217–221 6. Mingomataj E.C., Xhixha F., Gjata E.: Helminths can protect
them-selves against rejection inhibiting hostile respiratory allergy symptoms.
Allergy, 2006; 61: 400–406
7. Figueiredo C.A., Barreto M.L., Rodrigues L.C. i wsp.: Chronic intestinal helm-inth infections are associated with immune hyporesponsiveness and induc-tion of a regulatory network. Infect. Immun., 2010; 78: 3160–3167 8. Maizels R.M.: Infections and allergy helminths, hygiene and host immune
regulation. Curr. Opin. Immunol., 2005; 17: 656–661
9. Moreau E., Chauvin A.: Immunity against helminths: interactions with the host and the intercurrent infections. J. Biomed Biotechnol., 2010; 2010: 428 593 10. Dzik J.M.: Molecules released by helminth parasites involved in host
coloniza-tion. Acta Biochim. Pol., 2006; 53: 33–64
11. de Macedo Soares M.F., de Macedo M.S.: Modulation of anaphylaxis by hel-minth-derived products in animal models. Curr. Allergy Asthma Rep., 2007;
7: 56–61
12. Paterson S., Wilkes C., Bleay C. i wsp.: Immunological responses elicited by different infection regimes with Strongyloides ratti. PLoS One, 2008; 3:
e2509
13. Bleay C., Wilkes C.P., Paterson S. i wsp.: Density-dependent immune re-sponses against the gastrointestinal nematode Strongyloides ratti. Int.
J. Parasitol., 2007; 37: 1501–1509
14. Vuitton D.A.: The ambiguous role of immunity in echinococcosis: protection of the host or of the parasite? Acta Trop., 2003; 85: 119–132
15. Gadjeva M.G., Rouseva M.M., Zlatarova A.S. i wsp.: Interaction of human C1q with IgG and IgM: revisited. Biochemistry. 2008; 47: 13 093–13 102 16. Sastre J., Lluch-Bernal M., Quirce S. i wsp.: A double-blind,
placebo-con-trolled oral challenge study with lyophilized larvae and antigen of the fish parasite, Anisakis simplex. Allergy, 2000; 55: 560–564
17. Daschner A., Alonso-Gomez A., Cabanas R. i wsp.: Gastroallergic anisakiasis:
Borderline between food allergy and parasitic disease-clinical and allergo-logic evaluation of 20 patients with confirmed acute parasitism by Anisakis simplex. J. Allergy Clin. Immunol., 2000; 10 (1 Pt 1): 176–181
PRACE POGLĄDOWE
Choroby układu krążenia są najczęstszą przyczyną umie‑
ralności w krajach wysoko rozwiniętych [1], a wszyst‑
kie strategie prowadzące do zapobiegania wystąpieniu i rozwojowi tych chorób mają istotne znaczenie.
Badania obserwacyjne i eksperymentalne przypisują istotną rolę wielonienasyconym kwasom tłuszczowym (polyunsaturated fatty acids – PUFA) omega-3 i ome‑
ga-6. Pierwsze obserwacje dotyczące PUFA pochodzące z lat 70. dotyczyły Inuitów zamieszkujących Grenlandię, którzy mimo diety ubogiej w owoce, warzywa i złożone
węglowodany, a bogatej w tłuszcze i cholesterol mie‑
li stosunkowo małe stężenie triglicerydów, chylomikro‑
nów, cholesterolu LDL i duże stężenie cholesterolu HDL w surowicy i chorowali rzadziej na zawał serca niż kon‑
trolna populacja Duńczyków. W licznych badaniach wy‑
kazano, że dieta Inuitów jest uboga w tłuszcze nasycone i jednocześnie bogata w wielonienasycone kwasy tłusz‑
czowe (PUFA) pochodzące z ryb i ssaków morskich ży‑
wiących się rybami [2]. W diecie Inuitów kwasy tłusz‑
czowe należały głównie do rodziny omega-3, a w diecie