Partie robotnicze
Rozwój przemysłu w Królestwie Polskim i zmiany w rolnictwie po 1864 r. spowodowały wzrost liczby robotników zatrudnionych w fabrykach. Warunki życia robotników (proletariatu) były bardzo trudne.
Dzień roboczy trwał kilkanaście godzin, a wynagrodzenie za ciężką pracę z trudem wystarczało na skromne wyżywienie.
Robotnicy walczyli o poprawę swego bytu, organizując strajki. Kończyły się one zazwyczaj interwencją policji i wojska, aresztowaniem i zwalnianiem z pracy uczestników strajków. Robotnicy zaczęli więc tworzyć organizacje. W Królestwie zainteresowanie sprawą robotniczą było związane z sytuacją robotników rosyjskich. Wielu Polaków przebywających w Rosji zetknęło się z ideami socjalistycznymi.
Do Warszawy przybyła z Rosji grupa konspiratorów, a wśród nich Ludwik Waryński, który pracując w fabryce Lilpopa w Warszawie rozpoczął działalność agitacyjną wśród robotników.
W ruchu robotniczym na ziemiach polskich można wyodrębnić dwa nurty:
- rewolucyjny, komunistyczny - przeciwstawianie się dążeniom niepodległościowym: po zwycięstwie rewolucji znikną państwa i zapanuje braterstwo między narodami; walka o zdobycie władzy drogą rewolucji, wprowadzenie dyktatury (czyli jednej władzy) proletariatu (partie: „Proletariat” i SDKPiL -Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy);
- niepodległościowy, reformistyczny - walka o wyzwolenie narodowe i przemiany na drodze pokojowych reform (partia: PPS - Polska Partia Socjalistyczna)
Partie robotnicze i ich program kapitalistycznego drogą rewolucji proletariackiej ruchem rewolucyjnym, uznanie rewolucji socjalistycznej i przejęcia władzy przez robotników za główne cele walki robotników
Nazwa partii Rok
powstania Główni przywódcy Program działania
Polska Partia
Socjalistyczna (PPS)
1893 Bolesław Limanowski
Józef Piłsudski
Ignacy Daszyński
główny cel robotników: walka o odzyskanie niepodległości i przeprowadzenie reform w niepodległej Polsce
Działacze SDKPiL, Julian Marchlewski i Feliks Dzierżyński, byli później uczestnikami rewolucji październikowej w Rosji.
Przywódcy PPS, Bolesław Limanowski i Józef Piłsudski, zostali wybitnymi działaczami w walce o odzyskanie przez Polskę niepodległości. Józef Piłsudski pochodził z zamożnej szlacheckiej rodziny z Wileńszczyzny. Za działalność konspiracyjną przeciw Rosji został wraz z kolegami skazany na pięcioletni pobyt na Syberii. Był członkiem kierownictwa PPS i redaktorem naczelnym pisma
„Robotnik”. Na początku XX wieku założył w Galicji tajną organizację wojskową Związek Walki Czynnej, której zadaniem była walka zbrojna z zaborcami o odzyskanie niepodległości.
Początki ruchu ludowego
W latach osiemdziesiątych XIX wieku w Galicji powstał i rozwinął się ruch ludowy. Złożyło się na to kilka przyczyn:
- możliwa była legalna działalność polityczna,
- istniały tradycje walki chłopów o ich prawa z lat 1846-1848,
- nierozwiązany był problem uprawnień chłopów do korzystania z dworskich pastwisk i lasów.
W środowisku chłopskim działał ksiądz Stanisław Stojałowski, który organizował kółka rolnicze, wydawał pisemka „Wieniec” i „Pszczółka”, budząc poczucie przynależności do narodu polskiego i zachęcając do współudziału w sprawowaniu władzy. Inni działacze: Bolesław i Maria Wysłouchowie, Jan Stapiński, wydawcy „Przeglądu Społecznego” i „Przyjaciela Ludu” przekonywali, że chłopi to przyszli wyzwoliciele Polski.
Pierwsza partia chłopska powstała na zjeździe w Rzeszowie w 1895 r. pod nazwą Stronnictwo Ludowe. W programie partii wyznaczono jej cele:
- zdobycie prawa wyborczego i zorganizowanie powszechnych wyborów do galicyjskiego Sejmu Krajowego pod hasłem: „Chłopi wybierajcie chłopów!”,
- ograniczenie przywilejów ziemiaństwa w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym.
W 1903 roku Stronnictwo Ludowe zmieniło nazwę partii na Polskie Stronnictwo Ludowe, którego uczestnicy domagali się większej samodzielności dla Galicji, praw narodowych dla Polaków w innych zaborach oraz przyznania chłopom pełni praw obywatelskich i upowszechnienia oświaty. Na zjeździe w 1903 roku PSL ustaliło datę Święta Ludowego w rocznicę bitwy pod Racławicami - 4 kwietnia. Polskie Stronnictwo Ludowe w swym programieopowiadało się za odzyskaniem niepodległości.
Powstanie obozu narodowego
Obóz narodowy na ziemiach polskich powstał jako nurt polityczny, który za sprawę najważniejszą uznawał interesy własnego narodu.
Cele ruchu narodowego:
- walka o niepodległość Polski, - obrona interesów narodu polskiego,
- odbudowa państwa polskiego w granicach sprzed rozbiorów.
Zapamiętaj:
Ruch polityczny, którego działacze pragną utwierdzać naród w poczuciu własnej odrębności, a często wyższości w stosunku do innych narodów oraz posiadać i umacniać własne państwo, żądając dla niego przywilejów, nazwano nacjonalizmem - od łacińskiego słowa natio - naród.
Organizacją polskiego ruchu narodowego była Liga Polska powstała w 1887 r. w Szwajcarii, która miała oparcie wśród polskiej młodzieży studenckiej w Warszawie. Następnie grupa działaczy w Królestwie Polskim, z Romanem Dmowskim na czele, przekształciła Ligę Polską w Ligę Narodową.
Jej działacze głosili hasło solidaryzmu społecznego, czyli zgodnego współdziałania wszystkich klas (właścicieli ziemskich i chłopów, fabrykantów i robotników oraz inteligencji) celem ożywienia ogólnonarodowej więzi między Polakami i obrony przed wynarodowieniem. Ze swoim programem docierali do wszystkich warstw społeczeństwa polskiego, szukali porozumienia z ziemiaństwem i duchowieństwem, działali na wsi, wśród inteligencji, studentów i rzemieślników.
Roman Dmowski, wieloletni przywódca obozu narodowo-demokratycznego, nazwany został ojcem polskiego nacjonalizmu. Występował w obronie zagrożonych interesów narodowych Polaków.
Opowiadał się za współpracą z Rosją, jako przeciwnikiem Niemiec (w których upatrywał głównego wroga Polski), ale był przeciwny rewolucji, która wybuchła w Rosji w 1917 roku. Szukał poparcia dla sprawy polskiej u mocarstw zachodnich. Dmowski był zwolennikiem antysemityzmu oraz asymilacji mniejszości narodowych, zwłaszcza Ukraińców i Białorusinów.
W 1897 roku przywódcy Ligi Narodowej utworzyli w Galicji legalną organizację, Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, zwaną endecją (ND). Endecy odrzucali program ruchu robotniczego, jako wyraz obrony interesów jednej klasy - robotników - a nie całego narodu.
Endecja była najsilniejszą i najbardziej wpływową partią na ziemiach polskich na początku XX wieku, działała we wszystkich trzech zaborach.