Pojêcia patriotyzm/patriota/wartoœci (patriotyczne) wydaj¹ siê, zw³aszcza w ostatnim czasie w naszym kraju, nie schodziæ z nag³ówków mediów, przewijaj¹ siê w wypowiedziach nieomal wszystkich grup spo³ecznych, znajduj¹c ujœcie w rozmaitych okolicznoœciach i kontekstach sytuacyjnych. Nietrudno zreszt¹ dostrzec, i¿ wymienione tu kategorie, wokó³ których skupia siê uwaga licznych œrodowisk i interesów ulegaj¹ wspó³czeœnie pewnym przeobra¿eniom – stajemy siê niejako naocznymi uczestnikami przemieszczeñ i zmian w polu przypisywa-nych im (dot¹d) znaczeñ, które prowadz¹ do mo¿liwych redefinicji i przewarto-œciowañ. Patriotyzm, wartoœci i postawy patriotyczne, ojczyzna, naród zawsze (tak i teraz) pozostaj¹ wypadkow¹ istniej¹cych warunków historycznych, które przes¹dzaj¹ o ich aktualizacji. Zyskuj¹ ró¿ne sensy i interpretacje, które uobecnio-ne w konkretnych ideach i konceptach, manifestowauobecnio-ne w okreœlonych d¹¿eniach i dzia³aniach, owocowa³y wydarzeniami, jakie umieœciæ mo¿na na osi rozpostartej pomiêdzy wznios³ymi, pe³nymi dobra i szlachetnymi porywami, po najstraszliw-sze granice i manowce ludzkich decyzji i czynów.
Podejmuj¹c dyskusjê, w której mowa o wartoœciach patriotycznych, nieodzow-ne staje siê pochylenie nad zagadnieniem wartoœci w ogóle – okazuje siê bowiem, i¿ pojêcie wartoœci od dawien zaprz¹ta³o uwagê przedstawicieli ró¿nych nauk – filozofii, socjologii, psychologii. Prymarn¹ rolê pe³ni tu aksjologia, która w Ency-klopedii PWN [https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/aksjologia;3866999.html] oraz Powszechnej Encyklopedii Filozofii [http://www.ptta.pl/pef/pdf/w/wartosc.pdf] definiowana jest jako dziedzina filozofii, która w centrum swojego
zainteresowa-nia lokuje wartoœci: eksploruje ich naturê, dokonujeustaleñ w obrêbie hierarchii wartoœci, wyznacza kryteria wartoœciowania, konstytuuje i ustala normy. Aksjolo-gia rozumiana mo¿e byæ dwojako: w znaczeniu/ujêciu szerokim – jako ogólna teo-ria wartoœci, podejmuj¹ca wielow¹tkowe dociekania ogólnoteoretyczne nad pojê-ciem wartoœci, zakorzenione w etyce dobra: „ zajmuje siê analiz¹ natury wartoœci (tego, co cenne, dobre), a wiêc zagadnieniem, czym jest wartoœæ, jaki jest jej charakter (subiektywny, obiektywny, absolutny, wzglêdny itp.), dociekaniem Ÿróde³ i me-chanizmów jej powstawania; w aspekcie systematyzuj¹cym i postulatywnym – podstawami i kryteriamiwartoœciowania,klasyfikacj¹ wartoœci (np. wyodrêbnia-niem wartoœci jako celów samych w sobie i s³u¿¹cych do ich realizacji wartoœci in-strumentalnych), budowaniem ich hierarchii i ustalaniem, co stanowi wartoœæ najwy¿sz¹ (tzw. summum bonum), ich statusem ontycznym, relacjami z innymi by-tami, sposobami ich poznawania i realizowania; w aspekcie socjologicznym i teoretyczno-kulturowym – badaniem spo³ecznego funkcjonowania wartoœci w danej epoce historycznej, zbiorowoœci spo³ecznej i kulturze” [ https://encyklo-pedia.pwn.pl/haslo/aksjologia;3866999.html].
To samo Ÿród³o wskazuje, i¿w znaczeniu wê¿szym aksjologia ujmowana jest jako szczegó³owa teoria wartoœci, która przynale¿y do / powi¹zana jest z okreœlo-nymi dyscyplinami naukowymi, w obrêbie których toczy siê dyskusja i rozwa¿ania nad w³aœciwymi dla danej dziedziny wartoœciami np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi. W obszarze nauki polskiej problema-tykê aksjologii reprezentuj¹ m.in. W. Tatarkiewicz [1919], R. Ingarden [1966], W. Stró¿ewski [1981], J. Tischner [1982].
W kontekœcie przedmiotowym niniejszej wypowiedzi – podejmuj¹c w¹tek wartoœci patriotycznych - czyniæ nale¿a³oby odwo³ania do aksjologii ojczyzny i patriotyzmu. Jeœli mia³abym w jakiœ sposób odnieœæ siê do teoretycznego opraco-wania, które na potrzeby swojej pracy magisterskiej dokona³a D. Kuchta – mu-sia³bym podj¹æ z ni¹ dyskusjê, zupe³nie tak samo, gdy jeszcze rozmawia³yœmy osobiœcie, pochylaj¹c siê nad kolejnymi fragmentami rozdzia³u stanowi¹cego teo-retyczn¹ podstawê jej pracy. Argumentowa³am bowiem wówczas swoj¹ niepe³n¹ aprobatê dla dokonanego przez ni¹ wyboru literatury Ÿród³owej, a w konsekwen-cji sposobu prezentakonsekwen-cji definiowanych i analizowanych kategorii: patriotyzmu, ojczyzny, wartoœci patriotycznych. Studentka podesz³a bowiem do opisu wy¿ej wymienionych pojêæ skupiaj¹c na w¹skim, by nie rzec jednostronnym ich ujêciu. Skoncentrowa³a siê na rozumieniu patriotyzmu, ojczyzny, wartoœci patriotycz-nych w sposób tradycyjny, gdzie w definiowaniu pojêcia „ojczyzny”, „narodu” dominuje ich rozumienie jako grupy genetycznej (ujêcie naturalistyczne) czy spo³eczeñstwa jednonarodowego, co w jego cz³onkach wzbudza poczucie / od-czuwanie wspólnoty z w³asnym narodem, mi³oœæ /oddanie ojczyŸnie, z charakte-rystyczn¹ swoist¹ retoryk¹ wznios³oœci i patetyzmu. Konstruuj¹c ten fragment
w³asnej pracy Daria okaza³a pewn¹ stanowczoœæ w takim ujêciu obszaru przed-miotowego, nie kryj¹c swoich ideowych preferencji. Pozostawa³am z szacunkiem dla takiej osobistej postawy studentki, nie wartoœciowa³am jej - wszak samo w so-bie takie ujêcie definicyjne omawianych pojêæ jest uprawnione. A spojrzenie na
patriotyzm – rozumiany w³aœnie w taki sposób – czyli jako mi³oœæ do ojczyzny, znajduj¹ca ekspresjê w zdolnoœci do poœwiêcania siê i altruistycznych postaw, w których dobro wspólne zajmuje prymarne miejsce wobec dobra osobistego – odnajdujemy np. w pracach takich autorów jak np.M. Dziewiecki [2011], J. Milu-ska [2009], A. Zwoliñski [2005]. Jednak, do czego próbowa³am nak³oniæ Dariê – w dyskursie akademickim warto, by nakreœliæ inne, mo¿liwe sposoby interpre-towania kategorii ojczyzny, narodu, patriotyzmu, niezale¿nie od w³asnych pogl¹dów i przekonañ, czyni¹c wywód bardziej wielowymiarowym.
Takie wieloaspektowe podejœcie do patriotyzmu, ojczyzny, bycia patriot¹, wartoœci patriotycznych – choæby skrótowo zarysowane – znajduje swoje uzasad-nienie, jeœli odnieœæ wymienione pojêcia do aktualnego kontekstu historycznego, w jakim znajduj¹ siê poszczególne pañstwa/kraje zglobalizowanego œwiata, zwa-¿aj¹c na rozmaite konsekwencje i skutki fenomenu jakim w³aœnie jest globalizacja. Nale¿¹ do nich zauwa¿alne przeobra¿enia (spo³eczne, kulturowe, polityczne, ekonomiczne, gospodarcze, ludnoœciowe i in.), które inicjuj¹ zmiany w polu zna-czeñ przypisywanych kategorii ojczyzny, narodu, patriotyzmu, bycia patriot¹, wartoœci patriotycznych. To z kolei otwiera przestrzeñ do namys³u i dyskusji – czêsto niepozbawionej polemik, sporów czy napiêæ – zarówno nad determinanta-mi zarysowuj¹cych siê niejednoznacznoœci w pojmowaniu/rozudeterminanta-mieniu wydeterminanta-mie- wymie-nionych pojêæ, ale tak¿e dla podejmowania prób odpoznania ich wspó³czesnych interpretacji oraz sposobów ekspresji/manifestowania przez okreœlone jednostki czy grupy spo³eczne.
Okazuje siê bowiem, na co zwracaj¹ uwagê m.in. P. Burgoñski [2008], J. Salij [2005], J. Nikitorowicz [2008], ¿e wspó³czesne definicyjne ujêcie ojczyzny, patrio-tyzmu ulega swoistemu rozmyciu i wydaje siê, ¿e aktualnie pojêcie patriotyzm, patriota/bycie patriot¹, ojczyzna, naród oraz wi¹zanych z nimi wartoœci, jawi¹ siê mo¿liwe, by spojrzeæ na nie z punktu widzenia ró¿nych ujêæ czy koncepcji teorety-cznych. Jedn¹ z opcji jest np. odniesienie do uniwersalistycznej i relatywistycznej koncepcji wartoœci wraz z tendencj¹ do oderwania rozumienia ojczyzny jako gene-tycznej wspólnoty / jednonarodowego pañstwa, a tak¿e bezpoœredniego wi¹zania patriotyzmu li tylko z narodem/ojczyzn¹. Kolejna autorka, M. Megier [2011, s. 30–31] dopowiada: „Zanika pojmowanie wspólnoty narodowej jako odwiecznej, odzie-dziczonej po przodkach, organicznej, jednolitej, opartej na powszechnie podzie-lanych pogl¹dach i emocjach oraz niekwestionowanych wartoœciach. Równoczeœnie nastêpuje chaotyzacja przekazów to¿samoœciowych, uwik³anych w ró¿norodne
konteksty kulturowe, wyzwolonych z kontroli politycznej i czêœciowo (ze wzglê-du na dostêpnoœæ nowych technologii) z ograniczeñ ekonomicznych”.
W publikacjach M. Cichockiego [2011], A. Jêdrzejewskiego [2009] czy D. Simo-nides [1998] wyczytujê np. sugestiê, i¿ wspó³czesny patriotyzm i postawy patrio-tyczne, bycie patriot¹ staje siê synonimem dobrze wype³nianych obowi¹zków obywatelskich – zaistnieniu jako dobry obywatel, starannie i rzetelnie pe³ni¹cy obowi¹zki obywatelskie. Patriot¹ jest siê w wymiarze lokalnym – w dzia³aniu na rzecz miejscowej wspólnoty oraz w wymiarze szerszym, czyli na poziomie pañ-stwa, jednako ho³duj¹c wartoœciom obywatelskim, takim jak ofiarnoœæ, solidar-noœæ, troska i wsparcie wspólnoty, z jednoczesn¹ œwiadomoœci¹ w³asnych korzeni i poczucia dumy z bycia np. Polakiem.
Ewentualna kontynuacja badañ œwiata wartoœci patriotycznych osób z nie-pe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ wydaje mi siê mo¿liwa jedynie w ramach solidnie skonstruowanego projektu, wspartego szczegó³owym rozpoznaniem obszernego piœmiennictwa, które stanowi¹ zarówno teoretyczne rozwa¿ania usytuowane w polu ró¿nych obszarów i dyscyplin naukowych, jak i prezentowane przyk³ady badañ, w których podjêto rozpoznanie i prezentacjê wspó³czesnych sposobów rozumienia/ interpretowania kategorii patriotyzmu, bycia patriot¹, ojczyzny, na-rodu, to¿samoœci narodowej.
Do takiego dzia³ania ju¿ teraz zachêca fragment wypowiedzi P. Burgoñskiego [2009, s. 103], który o teraŸniejszym patriotyzmie mówi nastêpuj¹co: „(…) mamy dziœ do czynienia z bogactwem jego przejawów. Wspó³czeœnie w spo³ecznoœciach postawy patriotyczne mo¿na bowiem odnaleŸæ na ró¿nych poziomach: lokal-nym, regionallokal-nym, narodowym oraz europejskim. Ró¿ni¹ siê one miêdzy sob¹ nie tylko rodzajem przedmiotu afirmacji, ale te¿ natê¿eniem postawy, udzia³em elementu emocjonalnego, stosunkiem do innych spo³ecznoœci.”
Do owego „bogactwa przejawów” – uwzglêdniaj¹cych ró¿ne sposoby inter-pretacji oraz ekspresji patriotyzmu, bycia patriot¹ i zwi¹zanych z nimi wartoœci, niew¹tpliwie nale¿y œwiat wartoœci patriotycznych osób doros³ych z niepe³no-sprawnoœci¹ intelektualn¹. Do jego fragmentu uda³o siê przybli¿yæ w swoich bada-niach Darii Kuchcie, nie dane jej by³o jakkolwiek samej swoje poczynania badaw-cze zaprezentowaæ w publikacji. Czyniê to zatem za ni¹ / w jej imieniu, pozostaj¹c w przekonaniu, ¿e tego by sobie ¿yczy³a. Nadaj¹c zaœ zrealizowanym przez D. Kuchtê badaniom w³asny ogl¹d, chcê raczej spojrzeæ na osoby doros³e z nie-pe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹ jako na podmioty, które na miarê w³asnych, indywidualnych mo¿liwoœci ¿ywo i aktywnie uczestnicz¹ w okreœlonych frag-mentach rzeczywistoœci spo³ecznej i kulturowej. Przeciwstawiaj¹ siê jednako nie tylko okreœlonym stereotypom, które dotycz¹ wymienionej grupy, ale tak¿e sk³aniaj¹ do namys³u i dyskusji nad (wspó³czesn¹) kondycj¹ osoby niepe³nospraw-nej intelektualnie, m.in. w kontekœcie obywatelskiego modelu wsparcia. Ten w¹tek zasygnalizujê w dalszej czêœci publikacji.
Prezentuj¹c fragmenty badañ D. Kuchty podda³am anonimizacji miejsce rea-lizacji badañ oraz zmieni³am imiona osób, których wypowiedzi bêd¹ przy-wo³ywane.
(…) Patriotyzm to takie wa¿ne s³owo, ja nie wiem czy dam radê.
Bo¿ena