Perspektywa strukturalna

Podejście strukturalne zostało zapoczątkowane w latach 70. publikacja-mi Granovettera oraz Burta. Zakłada ono, że korzyści płynące z sieci po-wiązań dla przedsiębiorcy są wynikiem jego pozycji w strukturze sieci, która wspomaga proces identyfikacji szans oraz pozyskiwania zasobów, dostarcza cennych informacji oraz pozwala na kontrolowanie ich przepły-wu przez wypełnienie luk strukturalnych. W celu pokazania mechani-zmów tego procesu niezbędne jest wprowadzenie podstawowych charak-terystyk sieci powiązań, jakimi są wielkość, gęstość oraz dywersyfikacja sieci, a także siła oraz redukowalność więzi w niej występujących.

W i e l k o ś ć s i e c i jest określana za pomocą łącznej liczby występu-jących w niej relacji. Badania wskazują, że na wstępnym etapie rozwoju przedsiębiorstwa wielkość sieci powiązań przedsiębiorcy jest pozytyw-nie skorelowana z prawdopodobieństwem osiągnięcia przez pozytyw-niego suk-cesu154. Jednak wzrost liczby kontaktów nie zawsze prowadzi do wzro-stu korzyści płynących z ich posiadania. Po pierwsze, utrzymywanie nadmiernie rozbudowanej sieci powiązań absorbuje czas przedsiębiorcy, który mógłby być przeznaczony na inne działania niezbędne dla rozwoju przedsiębiorstwa155. Po drugie, zwiększenie liczby kontaktów, nie musi oznaczać dostępu do nowych zasobów. Aby to pokazać, należy wprowa-dzić kolejną z charakterystyk sieci, jaką jest gęstość.

G ę s t o ś ć s i e c i powiązań określa się za pomocą proporcji między liczbą wszystkich możliwych kontaktów w sieci a liczbą istniejących w danym czasie relacji156. Pod tym względem wyróżnia się dwa rodzaje sieci powiązań: z w a r t e oraz r o z r z u c o n e. Pierwsze zawierają znacz-ną liczbę więzi r e d u k o w a l n y c h (redundant contacts), które prowa-dzą do tych samych osób, a w konsekwencji do analogicznych informa-cji, które mogą być uzyskiwane również przez inne kontakty157. W takiej sytuacji mamy do czynienia z asymetrią relacji, ponieważ z jednej stro-ny utrzymywanie takich więzi jest czasochłonne, wymaga wysiłku oraz zaangażowania, z drugiej zaś takie relacje nie oferują w zamian oczeki-wanych korzyści w postaci cennych informacji. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę koszty utraconych możliwości w postaci korzyści, które mogły

154 R.S. Burt, The Network Entrepreneur, in: R. Swedberg, Entrepreneurship. The so‑ cial Science View, Oxford University Press, 2000, p. 285.

155 J.M. Bloodgood, H.J. Sapienza, A.L. Carsrud, The Dynamics of New Business Start-ups: Person, Context, and Process in: „Advancies in Entrepreneurship, Firm Emergence and Growth” 1995, Vol. 2, JAI Press INC, p. 130.

156 N. Schulman, Network Analysis..., op. cit., s. 311.

być uzyskane przez nawiązane w tym czasie inne kontakty. Zwiększenie udziału w sieci więzi redukowalnych prowadzi do obniżenia efektywno-ści sieci158. S i e c i r o z r z u c o n e z kolei składają się głównie z w i ę z i n i e r e d u k o w a l n y c h, które stanowią jedyne połączenie między oso-bami, zapewniając przepływ cennych informacji.

Analizując relacje łączące poszczególne jednostki w sieci, Granovet-ter w swoim przełomowym artykule The Strength of Weak Ties (Siła sła‑

bych więzi) wyróżnił dwa rodzaje relacji: s ł a b e oraz s i l n e159. Siła więzi

jest określana za pomocą stopnia natężenia czterech czynników charak-teryzujących relacje. Są to: zainwestowany czas, emocjonalne zaanga-żowanie, stopień prywatności oraz wzajemność usług. Silne więzi łączą członków rodziny, krewnych, dawnych znajomych, przyjaciół, którzy do-brze się znają, często spędzają ze sobą czas, mają wspólnych znajomych oraz należą do tych samych środowisk. Badania wskazują, że im silniej-sza jest więź między osobami, tym bardziej są one do siebie podobne160. W konsekwencji, takie kontakty dostarczają zbieżnych informacji, które nie mają strategicznego znaczenia oraz nie stwarzają wyjątkowych moż-liwości dla ich posiadacza161. Natomiast s ł a b e w i ę z i najczęściej łączą jednostki reprezentujące różne środowiska, mające inne zainteresowa-nia oraz odmienne sposoby postrzegazainteresowa-nia otaczającego świata, w tym po-jawiających się w nim problemów oraz szans. Właśnie takim relacjom Granovetter nadał szczególne znaczenie, określając je mianem s t r u k-t u r a l n y c h m o s k-t ó w (sk-truck-tural bridges), kk-tóre umożliwiają dosk-tęp do cennych informacji z innych środowisk. Autor przywołuje wyniki badań, które stały się impulsem do stworzenia koncepcji i są obecnie znakomi-tą ilustracją siły słabych więzi. Z próby 54 menedżerów, zmieniających pracę w danym okresie, ponad 80% wskazało, że kluczowe informacje o nowym miejscu zatrudniania uzyskało od osób, które nie należały do ich najbliższego otoczenia, a kontakty z nimi ograniczały się do spora-dycznych spotkań162.

Silne więzi są bardziej k o mp l e k s o w e, ponieważ wspólnie spędza-ny czas oraz zaangażowanie emocjonalne sprawiają, że wymiana infor-macji dotyczy w nich rozmaitych aspektów życia codziennego jednostki163. Uczestnicy są bardziej skłonni do przedstawiania sobie swoich przyjaciół, co zwiększa gęstość sieci, czyniąc relacje w niej redukowalne, obniżając tym samym jej efektywność. Natomiast słabe więzi istnieją zazwyczaj na

158 R.S Burt, The Social Structure..., op. cit., s. 22.

159 M. Granovetter, The Strength of Weak Ties, in: R. Cross, A. Parker, L. Sasson, Networks in Knowledge Economy, Oxford University Press, 2003, p. 109.

160 Ibidem, s. 110.

161 J.R. Lincoln, J. Miller, Work and Friendship Ties in Organizations: a Comparative Analysis of Relational Networks, „Administrative Science Quarterly” 1979, Vol. 24, No. 6, p. 184; H. Ibarra, Personal Networks..., op. cit., p. 62.

162 M. Granovetter, op. cit., s. 117.

jednej płaszczyźnie i dotyczą wąskiego obszaru aktywności jednostki, na przykład mogą to być relacje przedsiębiorcy z dostawcą określonego su-rowca do produkcji bądź przedstawicielem organizacji finansującej. Takie relacje, charakterystyczne dla sieci rozrzuconych, są nieredukowalne oraz dostarczają różnorodnych informacji, przez co są bardziej efektywne164.

Atutem posiadania słabych więzi jest możliwość dostępu do większego grona osób, podczas gdy silne więzi, ze względu na swój charakter, mo-gą łączyć wyłącznie ograniczoną grupę ludzi165. Informacje uzyskiwane przez słabe więzi mają różnorodny charakter oraz nie są dostępne w śro-dowisku przedsiębiorcy, co sprzyja identyfikacji przez niego pojawiają-cych się szans rynkowych. Przez silne relacje przekazywane są głównie informacje znane lub niemające znaczącej wartości dla przedsiębiorcy. Potwierdzają to badania prowadzone przez socjologów, których wyniki wskazują, że w obrębie grup cyrkulacja informacji jest znacznie większa niż między grupami166. Ma to bezpośrednie przełożenie na zasady two-rzenia zespołu przez przedsiębiorcę. Badania przeprowadzone przez We-isza, Vassolo oraz Coopera wskazują, że im niższa jest gęstość sieci po-wiązań członków zespołu przed rozpoczęciem realizacji przedsięwzięcia, tym lepsze są wyniki przez nich osiągane167. Takie zróżnicowanie może być osiągnięte w sytuacjach, kiedy wspólnicy są dobierani na zasadzie komplementarności, a nie podobieństwa, a relacje ich łączące są słabe168.

Utrzymywanie słabych więzi przez przedsiębiorcę ma również po-zytywny wpływ na jego kreatywność. Badania wskazują, że jednocze-sny dostęp do wielu źródeł informacji sprzyja realizacji zadań oraz roz-wiązywaniu problemów. To właśnie przez słabe więzi przedsiębiorca ma dostęp do zróżnicowanych zasobów wiedzy, ma możliwość poznawania odmiennych perspektyw postrzegania rozpatrywanego zjawiska lub sposobów rozwiązywania konkretnego problemu, co przy umiejętnym zestawieniu może prowadzić do powstawania unikalnych rozwiązań. Pozytywny wpływ na rozwój kreatywności ma również niezależność jednostek połączonych słabymi więziami, która nie wywołuje zachowań konformistycznych. Natomiast w przypadku silnych więzi, tworzących zwartą sieć, presja wywierana na jednostkę wymaga podporządkowania się oraz akceptacji obowiązujących zasad działania, co nie pozostawia miejsca na kreatywność169.

164 R.S. Burt, op. cit., s. 289.

165 M. Granovetter, op. cit., s. 115; H.E. Aldrich, op. cit., s. 83.

166 R.S. Burt, The Network Entrepreneur..., op. cit., s. 4.

167 N. Weisz, R.S. Vassolo, A.C. Cooper, op. cit., s. 5.

168 H. Ibarra, Structural Alignments, Individual Strategies, and Managerial Action: Elements Toward a Network Theory of Getting Things Done, w: N. Nohria, R.G. Ecc-les, Network and Organizations..., op. cit., s. 180.

169 J.E. Perry-Smith, C.E. Shalley, The Social Side of Creativity: a Static and Dyna‑ mic Social Network Perspective, „Academy of Management Review” 2003, Vol. 28, No. 1, p. 94.

Alternatywną, a zarazem komplementarną koncepcję do teorii Gra-novettera przedstawił inny wybitny socjolog zajmujący się problematyką przedsiębiorczości – Burt. W swoich rozważaniach podkreślał, że to nie słabość więzi jest czynnikiem bezpośrednio decydującym o jej znaczeniu. Przyczyny należy upatrywać w luce strukturalnej (structural hole), któ-rą taka więź wypełnia170. L u k ę s t r u k t u r a l n ą autor definiuje jako szansę na dokonywanie kontroli nad przepływem informacji oraz odgry-wanie roli pośrednika w relacjach między osobami, które nie są w żaden inny sposób powiązane ze sobą w strukturze społecznej171. Przedsiębior-ca, wypełniając lukę między dwoma albo kilkoma jednostkami, jest tym trzecim (tertius gaudens), który korzysta z transakcji najbardziej, mając pierwszeństwo dostępu do informacji o pojawiających się szansach ryn-kowych. Postępując według zasady „dziel i rządź”, decyduje o tym, kto, kiedy i na jakich warunkach będzie uczestniczył w realizacji dostrzeżo-nej szansy. Burt podkreśla, że koniecznym warunkiem wystąpienia ta-kiej przewagi jest niepewność, wynikająca z braku porozumienia mię-dzy stronami albo braku przekonania co do możliwości kontrolowania sytuacji przez jedną ze stron. Umiejętne wykorzystanie dominującej po-zycji negocjacyjnej daje przedsiębiorcy możliwość narzucenia korzyst-nych dla siebie warunków transakcji, a w rezultacie osiągnięcia wyso-kiej stopy zwrotu z inwestycji172.

Przykład wypełnienia luk strukturalnych za pomocą słabych więzi jest przedstawiony na schemacie 1.6. Przedsiębiorca, oznaczony literą P, jest otoczony silnymi relacjami (wyraźne linie ciągłe), łączącymi go z osobami z własnego środowiska. Utrzymuje również słabe kontakty z osobami A i B (linie przerywane), należącymi do innych kręgów. Kon-takty te stanowią, używając terminologii Granovettera, strukturalne pomosty. Zdaniem Burta w takiej sytuacji mamy do czynienia z trze-ma grupami luk strukturalnych. Pierwsza występuje między osobami ze środowiska A a jednostkami ze środowiska przedsiębiorcy – P. Druga dotyczy analogicznego mechanizmu, tylko z B. Trzecia grupa luk struk-turalnych występuje między środowiskami osób A i B. W takiej sytu-acji przedsiębiorca ma najbardziej korzystną pozycję w sieci powiązań, kontrolując przepływy informacji między trzema środowiskami. Osoby A i B również mają w dyspozycji luki strukturalne, lecz ich liczba oraz zakres są znacznie mniejsze173.

Przedsiębiorca, uzyskując kontrolę nad przepływem informacji mię-dzy środowiskami poprzez wypełnienie luki strukturalnej, odnosi trzy ty-py korzyści. Są to: d o s t ę p d o ź r ó d e ł d a n y c h, s z y b k o ś ć o b i e g u

170 R.S. Burt, The Social Structure..., op. cit., s. 32.

171 Idem, The Contingent Value of Social Capital, „Administrative Science Quarterly” 1997, Vol. 42, p. 340.

172 Idem, The Network Entrepreneur..., op. cit., s. 297.

i n fo r m a c j i oraz ł a t w o ś ć n a w i ą z y w a n i a n a s t ę p n y c h k o n -t a k -t ó w174. Przedsiębiorca, występując w roli jedynego ogniwa łączącego różne sieci kontaktów, uzyskuje dostęp do informacji w nich cyrkulują-cych, które są dostarczane przez jednostki bezpośrednio z nim powiąza-ne. Istotne jest przy tym, że osoby te dokonują pierwotnej selekcji infor-macji z uwzględnieniem jej znaczenia dla odbiorcy, firmując jednocześnie swoim nazwiskiem jej wiarygodność. Jednostki współpracujące z innych środowisk oferują także dostęp do osób o potwierdzonych charaktery-stykach, które mogą przyczynić się do pozyskania niezbędnych zasobów w celu maksymalnego wykorzystania potencjału dostrzeżonej szansy.

Występując w roli jedynego łącznika między środowiskami, przedsię-biorca uzyskuje informacje znacznie szybciej niż przeciętny uczestnik rynku, co daje mu przewagę nad potencjalnymi konkurentami. T i m i n g, czyli wyczucie chwili albo robienie rzeczy we właściwym czasie, jest jednym z kluczowych czynników decydujących o sukcesie każdego przed- sięwzięcia175. Krytyczne znaczenie ma szybkość reakcji przedsiębiorcy

174 Idem, The Network Entrepreneur..., op. cit., s. 286.

175 J.A. Timmons, New Venture Creation. Entrepreneurship for the 21st Century, 5th Edition, Irwin/McGraw-Hill, 1999, p. 43, 94.

P

A

B

Obszar prywatny Obszar efektywny Obszar rozszerzony

Schemat 1.6. Słabe więzi wypełniające luki strukturalne

Źródło: opracowanie własne na podstawie R.S. Burt, The Social Structure of

Competition, in: R. Cross, A. Parker, L. Sarson, Networks in Knowledge Econo‑ my, Oxford University Press, 2003, p. 31.

przy ocenie potencjału rynkowego oraz realizacji dostrzeżonej szansy, przy czym pojawienie się za wcześnie albo za późno jest równoznaczne z porażką176.

Wypełniając lukę strukturalną, przedsiębiorca staje się postacią zna-ną w różnych środowiskach. Zwiększa to jego szanse na partycypowanie w realizacji okazji dostrzeżonych przez inne jednostki, z którymi stał się on związany w sposób pośredni lub bezpośredni przez rozszerzenie sieci kontaktów. Zaufanie osób cieszących się autorytetem daje przedsiębior-cy możliwość pozyskiwania zleceń oraz kontrahentów wśród szerszego grona osób, bez konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów utrzy-mywania kontaktów.

Sieć powiązań obfitująca w luki strukturalne wywiera również wpływ na motywację przedsiębiorcy do podejmowania działań przedsiębior-czych. Dostrzeżona szansa o wysokim potencjale rynkowym przyciąga chętnych do osiągnięcia korzyści z jej realizacji. Parafrazując słowa Bur-ta, można powiedzieć, że jest to ten moment, kiedy uczestnik sieci, decy-dując się na konkretny ruch, przestaje być scenerią i staje się graczem177. Sukces przedsięwzięcia zależy od sposobu rozegrania gry przez przed-siębiorcę: od obranej przez niego taktyki zarządzania luką strukturalną oraz umiejętności w zakresie dopasowania pozostałych elementów pro-cesu przedsiębiorczego – zespołu oraz zasobów. Pozyskanie odpowied-nich zasobów jest również uzależnione od stopnia rozbudowania oraz dywersyfikacji sieci osobistych powiązań. Inną możliwością jest świado-me budowanie sieci kontaktów od początku z myślą o przyszłych oka-zjach, przez zawieranie znajomości w różnych środowiskach oraz tworze-nie w pełni kontrolowanych luk strukturalnych. Jest to jednak zadatworze-nie znacznie trudniejsze. Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami, zajęcie centralnej pozycji w sieci wymaga dużej kreatywności, a nowe kontakty są pozyskiwane głównie przy okazji wykonywania nowych projektów178. W celu nawiązania cennych znajomości doświadczeni przedsiębiorcy czę-sto podejmują decyzje o zaangażowaniu się w realizację przedsięwzięć mających nikłe szanse na powodzenie, które jednak nie jest traktowane jako porażka, a koszt osiągnięcia różnorodnych korzyści179.

W podejściu strukturalnym korzyści osiągane przez przedsiębiorcę z uczestniczenia w sieci powiązań są oparte na słabych więziach. Jed-nak poleganie na takich relacjach jest związane z wieloma niebezpie-czeństwami, których świadomość może pomoc w ich uniknięciu. Słabe

176 N. Nohria, Information and Search in the Creation of New Business Ventures: The Case of 128 Venture Group, in: N. Nohria, R.G. Eccles, Network and Organizations..., op. cit., s. 244.

177 R.S. Burt, The Social Structure..., op. cit., s. 13.

178 Ibidem, s. 38; H.E. Aldrich, op. cit., s. 87; J.E. Perry-Smith, C.E. Shalley, op. cit., s. 102.

179 R.G. McGrath, Falling Forward: Real Options Reasoning and Entrepreneurial Fa‑ ilure, „Academy of Management Review” 1999, Vol. 24, No. 1, p. 15.

relacje, łącząc jednostki z różnych środowisk, zakładają często powierz-chowną znajomość na zasadzie ograniczonego zaufania, co implikuje niepewność. Związana jest ona z nieprzewidywalnością zachowań po-tencjalnego partnera, szczególnie w sytuacjach kryzysowych. Partne-rzy mogą nie czuć się zmotywowani do wsparcia podejmowanych przez przedsiębiorcę działań oraz udzielania porad. Słabe relacje często stano-wią jedyny łącznik z określonym środowiskiem, co może prowadzić do nadmiernego uzależnienia przedsiębiorcy od takiej więzi oraz powsta-wania asymetryczności relacji.

Badania wskazują, że w celu ograniczenia niepewności oraz uniknię-cia uzależnienia związanego z utrzymywaniem słabych więzi przedsię-biorcy decydują się na dwa podstawowe rozwiązania. Pierwsze zakłada nawiązywanie redukowalnych kontaktów z wybranymi środowiskami, co pozwala na obniżenie ryzyka utraty relacji oraz polepszenie pozycji negocjacyjnej. Drugim rozwiązaniem jest wzmocnienie istniejącej więzi przez poświęcenie dodatkowego czasu oraz zwiększenie emocjonalnego zaangażowania. Obydwa działania nieuchronnie prowadzą do obniżenia efektywności sieci180.