WOJEWÓDZTWACH NA TLE REGIONÓW UNII EUROPEJSKIEJ
2.2. PKB PER CAPITA
Na mapie 2.1 zostało zilustrowane przestrzenne zróżnicowanie średniego pozio-mu PKB per capita w krajach Unii Europejskiej w latach 2002–2010. W Polsce po-ziom rozważanej zmiennej makroekonomicznej był równy 13,3 tys. euro, co dało jej
1 Wybór tych zmiennych wynikał w głównej mierze z ich dostępności na stronach internetowych Eurostatu.
24 lokatę pośród 27 państw Unii Europejskiej. Niższymi wartościami PKB na miesz-kańca charakteryzowały się jedynie: Łotwa (12,6 tys. euro), Rumunia (9,6 tys. euro) oraz Bułgaria (9,5 tys. euro). Wartość analizowanej zmiennej w Polsce była prawie pięciokrotnie niższa niż w Luksemburgu (63,8 tys. euro) oraz ponad dwukrotnie niż-sza niż w krajach skandynawskich i państwach Europy Zachodniej, takich jak: Irlandia (34,1 tys. euro), Holandia (32,5 tys. euro), Austria (31,1 tys. euro), Dania (30,8 tys.
euro), Szwecja (30,5 tys. euro), Belgia (29,6 tys. euro), Wielka Brytania (29,1 tys. euro), Niemcy (28,6 tys. euro), Finlandia (28,5 tys. euro), czy Francja (27,1 tys. euro). Po-nadto pod względem PKB na mieszkańca Polska zajęła ostatnią pozycję pośród krajów wchodzących w skład Grupy Wyszehradzkiej, w której wartości PKB per capita były następujące: Czechy (19,6 tys. euro), Słowacja (15,8 tys. euro) oraz Węgry (15,6 tys.
euro, por. mapa 2.1).
28,6–63,8 19,6–28,5 9,5–19,5
Mapa 2.1. Przestrzenne zróżnicowanie PKB per capita w krajach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 (tys. euro, przy purchasing power standard – dalej PPS, ceny stałe 2010)
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
Tablica 2.1. PKB per capita w krajach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 (tys. euro, przy PPS, ceny stałe 2010)
Grupy krajów
Lata Rok 2010
w stosunku do roku 2002 (rok 2002 = 100)
2002 2010
I Luksemburg 57,5 Luksemburg 65,2 Rumunia 162,1
Irlandia 33,2 Holandia 32,1 Bułgaria 140,5
Holandia 32,0 Dania 31,3 Litwa 139,7
Dania 30,8 Austria 31,1 Słowacja 137,6
Austria 30,5 Irlandia 31,0 Łotwa 134,1
Belgia 30,1 Szwecja 30,2 Polska 131,9
Szwecja 29,3 Belgia 29,2 Estonia 129,7
Wielka Brytania 28,7 Niemcy 29,0 Luksemburg 113,3
Francja 27,7 Finlandia 27,8 Cypr 111,3
II Finlandia 27,5 Wielka Brytania 27,2 Czechy 110,9
Niemcy 27,4 Francja 26,5 Węgry 108,5
Włochy 27,0 Włochy 24,7 Malta 106,5
Hiszpania 24,1 Hiszpania 24,3 Niemcy 105,8
Grecja 21,7 Cypr 23,6 Słowenia 103,5
Cypr 21,2 Grecja 21,4 Szwecja 103,1
Malta 19,8 Malta 21,1 Portugalia 102,5
Słowenia 19,8 Słowenia 20,5 Austria 102,1
Portugalia 19,2 Portugalia 19,7 Dania 101,6
III Czechy 17,6 Czechy 19,5 Finlandia 100,9
Węgry 14,6 Słowacja 17,9 Hiszpania 100,7
Słowacja 13,0 Węgry 15,9 Holandia 100,3
Estonia 12,0 Estonia 15,5 Grecja 98,7
Polska 11,6 Polska 15,3 Belgia 97,0
Litwa 10,7 Litwa 14,9 Francja 95,8
Łotwa 9,8 Łotwa 13,2 Wielka Brytania 94,7
Bułgaria 7,6 Rumunia 11,4 Irlandia 93,5
Rumunia 7,0 Bułgaria 10,7 Włochy 91,6
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
W tablicy 2.1 przedstawiono wartości oraz względną zmianę poziomu PKB per capita w latach 2002 i 2010 w 27 krajach Unii Europejskiej. Kraje zostały podzielone na trzy grupy: o wysokim, średnim oraz niskim poziomie badanej cechy. Zarówno Polska, jak
i Czechy, Węgry, Słowacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Bułgaria oraz Rumunia (a zatem wszystkie gospodarki byłego bloku radzieckiego wchodzące obecnie w skład Unii Euro-pejskiej), zarówno w roku 2002, jak i w roku 2010 należały do grupy o niskich wartościach PKB na mieszkańca. Warto nadmienić, że pozycje wszystkich państw Unii Europejskiej w analizowanym zestawieniu były bardzo stabilne, co potwierdza wartość współczynnika korelacji Pearsona pomiędzy rangami krajów w roku 2002 i 2010 równa 0,988.
Przechodząc do krótkiej charakterystyki dynamiki PKB per capita należy zauważyć, że w Polsce poziom tej zmiennej był w roku 2010 o 31,9% wyższy niż w roku 2002.
Lokuje to Polskę wśród krajów Unii Europejskiej charakteryzujących się najwyższą dynamiką wzrostu omawianej zmiennej makroekonomicznej. Ponad 30% wzrost PKB na mieszkańca w tym okresie odnotowały także: Rumunia, Bułgaria, Litwa, Słowacja oraz Łotwa. W sześciu państwach Unii Europejskiej tj. Grecji, Belgii, Francji, Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz we Włoszech poziom PKB na mieszkańca w roku 2010 był niż-szy niż w roku 2002. (por. dane w tablicy 2.1).
Warto zwrócić uwagę, że zazwyczaj kraje o wysokich wartościach PKB na mieszkań-ca charakteryzował niski przyrost owej zmiennej w analizowanym okresie. Współczyn-nik korelacji pomiędzy względną zmianą PKB per capita w latach 2002–2010 (Δln(y)) a logarytmem naturalnym z opisywanej cechy w roku 2002 (ln(y)) wyniósł –0,835.
Ujemna wartość tego współczynnika może być podstawą do stwierdzenia, że w latach 2002–2010 w krajach Unii Europejskiej występował silny proces β-konwergencji opi-sywanej zmiennej makroekonomicznej (por. też wykres 2.1)2.
Mapa 2.2. oraz tablica 2.2 prezentują przestrzenne zróżnicowanie poziomu roz-ważanej zmiennej makroekonomicznej w 270 regionach Unii Europejskiej w latach 2002–2010. W tablicy 2.2 zestawiono liczby regionów poszczególnych państw człon-kowskich w grupach kwintylowych ze względu na wysokość przeciętnego PKB per ca-pita. W pierwszej grupie znajdują się regiony o najwyższym poziomie PKB na miesz-kańca, w ostatniej – piątej grupie kwintylowej regiony o najniżej wartości omawianej zmiennej.
Jednostkom terytorialnym Unii Europejskiej na poziomie NUTS 2 odpowiadają pol-skie województwa. 15 z nich znalazło się w 20% regionów Unii Europejpol-skiej o naj-niższych wartościach PKB per capita. Jedynie województwo mazowieckie należało do czwartej grupy kwintylowej (21,1 tys. euro, 179 miejsce w rankingu 270 regionów Unii Europejskiej). Spośród pozostałych polskich regionów najwyższe rangi w zesta-wieniu średnich wartości PKB per capita uzyskały województwa: śląskie (14,4 tys.
euro, 234), dolnośląskie (14,1 tys. euro, 236), wielkopolskie (14,0 tys. euro, 237) i pomorskie (13,0 tys. euro, 240). Najniżej w rankingu uplasowały się województwa:
2 Jak już wspomniano w rozdziale pierwszym β-konwergencja to jedna z technicznych miar konwergencji.
Proces, z którym mamy do czynienia wówczas, gdy występuje malejąca zależność pomiędzy osiąganą stopą wzro-stu a początkowym poziomem rozważanej zmiennej makroekonomicznej. Szerzej na ten temat por. np. A. Wojtyna Polityka ekonomiczna a wzrost gospodarczy, „Gospodarka Narodowa” nr 6/1995, P. Gajewski, praca doktorska na-pisana pod kierunkiem T. Tokarskiego, Katedra Makroekonomii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2007, K. Malaga, P. Kliber Konwergencja a nierówności regionalne w Polsce w świetle neoklasycznych modeli wzrostu, Wydawni-ctwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań, 2007 lub P. Wójcik Wzorce konwergencji regionalnej w Polsce, praca doktorska napisana pod kierunkiem Z.B. Liberdy, Uniwersytet Warszawski Warszawa, 2008 oraz rozważania w rozdziałach pierwszym i siódmym.
warmińsko-mazurskie (10,0 tys. euro, 255), podlaskie (9,9 tys. euro, 257), podkarpackie (9,2 tys. euro, 259) i lubelskie (9,1 tys. euro, 260). Należy zaznaczyć, że wartości oma-wianej zmiennej makroekonomicznej w polskich województwach znacznie odbiegały od PKB per capita najbogatszych regionów Unii Europejskiej, takich jak: Inner Lon-don (Wielka Brytania, 80,2 tys. euro, 1), Luxembourg (Luksemburg, 63,8 tys. euro, 2), Région de Bruxelles-Capitale (Belgia, 57,4 tys. euro, 3), Hamburg (Niemcy, 48,5 tys.
euro, 4) czy Île de France (Francja, 43,1 tys. euro, 5)3.
Wykres 2.1. Korelogram Δln(y) i ln(y) w krajach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 y - PKB per capita w roku 2002;
Δln(y) – względna zmiana PKB per capita w latach 2002–2010.
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
Natomiast najbiedniejsze polskie województwo – lubelskie – charakteryzowało się wyższym przeciętnym poziomem PKB na mieszkańca tylko od regionów: Nord-Vest (Rumunia, 9,0 tys. euro, 261), Yugoiztochen (Bułgaria, 8,2 tys. euro, 262), Severoizto-chen (Bułgaria, 8,2 tys. euro, 263), Sud-Est (Rumunia, 8,1 tys. euro, 264), Sud-Munte-nia (RumuSud-Munte-nia, 8,0 tys. euro, 265), Sud-Vest OlteSud-Munte-nia (RumuSud-Munte-nia, 7,5 tys. euro, 266), Seve-ren tsentralen (Bułgaria, 7,0 tys. euro, 267), Yuzhen tsentralen (Bułgaria, 7,0 tys. euro, 268), Severozapaden (Bułgaria, 6,7 tys. euro, 269) oraz Nord-Est (Rumunia, 6,3 tys.
euro, 270; por. mapa 2.2).
3 W rozdziale drugim, podobnie jak ma to miejsce na stronach internetowych Eurostatu, będą używane rodzime nazwy regionów Unii Europejskiej.
Mapa 2.2. Przestrzenne zróżnicowanie PKB per capita w regionach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 (tys. euro, przy PPS, ceny stałe 2010)
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
Dla porównania warto jeszcze przyjrzeć się, jak w analizowanych kwintylach roz-kładały się regiony państw należących do Grupy Wyszehradzkiej. Spośród 8 regionów czeskich jeden znalazł się w pierwszej grupie kwintylowej (Praha, 41,5 tys. euro, 7), 3 w czwartej, a 4 w grupie piątej. Spośród 4 regionów słowackich 1 należał do grupy pierwszej (Bratislavský kraj, 37,1 tys. euro, 19), pozostałe do grupy piątej. Z 7 regio-nów węgierskich, 1 znajdował się w grupie trzeciej (Közép-Magyarország, 25,5 tys.
euro, 112), a pozostałe 6 w grupie piątej. W każdym z państw Grupy Wyszehradzkiej najwyżej w klasyfikacji był region centralny4. Przeciętny poziom PKB per capita w ba-danym okresie w województwie mazowieckim klasyfikuje je na ostatniej pozycji po-śród regionów centralnych państw Grupy Wyszehradzkiej (por. mapa 2.2 i tablica 2.2).
4 Przez region centralny rozumiany będzie dalej region na poziomie NUTS 2, w którym leży stolica danego kraju.
Tablica 2.2. Liczby regionów Unii Europejskiej w grupach kwintylowych ze względu na PKB per capita w latach 2002–20105
Kraj Grupa kwintylowa
pierwsza druga trzecia czwarta piąta
Luksemburg 1 0 0 0 0
Irlandia 1 0 1 0 0
Holandia 6 4 2 0 0
Austria 5 2 1 1 0
Dania 1 3 1 0 0
Szwecja 1 7 0 0 0
Belgia 3 3 2 3 0
Wielka Brytania 7 10 14 6 0
Niemcy 12 12 6 6 2
Finlandia 2 1 2 0 0
Francja 1 2 14 6 3
Włochy 8 3 1 6 3
Hiszpania 4 3 6 6 0
Cypr 0 0 1 0 0
Grecja 0 2 1 10 0
Słowenia 0 1 0 1 0
Malta 0 0 0 1 0
Czechy 1 0 0 3 4
Portugalia 0 1 1 3 2
Słowacja 1 0 0 0 3
Węgry 0 0 1 0 6
Estonia 0 0 0 0 1
Litwa 0 0 0 0 1
Polska 0 0 0 1 15
Łotwa 0 0 0 0 1
Rumunia 0 0 0 1 7
Bułgaria 0 0 0 0 6
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
5 Kraje w tablicy 2.2 uporządkowane są w malejącej kolejności średniej wartości PKB per capita w latach 2002–2010.
Analiza średnich wartości PKB na mieszkańca w regionach Unii Europejskiej poka-zała, że najbiedniejsze regiony (w większości leżące w krajach byłego bloku wschodnie-go) dzieli duży dystans od regionów najbogatszych (znajdujących się głównie w krajach tzw. starej Unii Europejskiej). Zależność pokazana na wykresie 2.2 świadczy jednak o tym, że wspomniane różnice pomiędzy regionami Unii Europejskiej w poziomie PKB na mieszkańca w latach 2002–2010 zmniejszały się. Współczynnik korelacji pomiędzy Δln(y) i ln(y) liczony dla regionów Unii Europejskiej był równy –0,592. Należy jednak dodać, że proces β-konwergencji PKB per capita był słabszy na poziomie regionów, niż na poziomie krajów (por. wykresy 2.1–2.2).
Wykres 2.2. Korelogram Δln(y) i ln(y) w regionach Unii Europejskiej w latach 2002–2010 y - PKB per capita w roku 2002;
Δln(y) – względna zmiana PKB per capita w latach 2002–2010.
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
Dystans do najbogatszych regionów Unii Europejskiej zmniejszały także polskie województwa, co potwierdzają dane zebrane w tablicy 2.3. W pierwszej części tabli-cy 2.3 zestawiono miejsca województw w rankingu poziomu PKB per capita w roku 2002, roku 2010 oraz różnice pozycji pomiędzy rokiem 2002 i 2010. W drugiej czę-ści tablicy 2.3 zaprezentowano relację wartoczę-ści PKB na mieszkańca w województwach w stosunku do mediany wartości owej zmiennej w regionach Unii Europejskiej w roku 2002 i 2010 oraz zmianę wspomnianej relacji w latach 2002–2010 (wyrażoną w punk-tach procentowych).
Tablica 2.3. Polskie województwa na tle regionów Unii Europejskiej pod względem PKB per capita w latach 2002–20106
Województwo Rangi w latach Zmiana pozycji w roku 2010 w latach (mediana = 100)
Zmiana w roku
Mazowieckie 201 110 –91 76,9 109,2 32,3
Śląskie 232 219 –13 54,3 71,9 17,7
Dolnośląskie 235 208 –27 50,8 75,4 24,7
Wielkopolskie 234 227 –7 51,3 69,7 18,5
Pomorskie 237 238 1 49,7 64,5 14,7
Łódzkie 245 240 –5 45,2 61,8 16,6
Zachodniopomorskie 238 242 4 48,2 58,3 10,1
Lubuskie 247 246 –1 43,7 56,6 12,9
Kujawsko-pomorskie 244 248 4 45,2 56,1 10,9
Małopolskie 248 245 –3 42,7 57,0 14,3
Opolskie 253 249 –4 39,7 53,5 13,8
Świętokrzyskie 255 251 –4 38,2 50,9 12,7
Warmińsko-mazurskie 256 252 –4 37,7 49,1 11,4
Podlaskie 254 253 –1 38,2 48,7 10,5
Podkarpackie 258 258 0 35,2 45,2 10,0
Lubelskie 257 257 0 35,2 45,2 10,0
Źródło: obliczenia własne na podstawie: www.epp.eurostat.ec.europa.eu (dostęp: ).
Województwem, które zdecydowanie najszybciej niwelowało różnice w poziomie opisywanej zmiennej makroekonomicznej w stosunku do najbogatszych regionów Unii Europejskiej, było województwo mazowieckie. W latach 2002–2010 awansowało o 91 pozycji w zestawieniu regionów pod względem PKB per capita, a relacja warto-ści rozważanej zmiennej w tym województwie w stosunku do mediany poprawiła się o 32,3 punktu procentowego. Warto także podkreślić, że w roku 2008 województwo mazowieckie przeszło z czwartej do trzeciej grupy kwintylowej, zajmując 148 miejsce w opisywanym rankingu, w roku 2009 plasowało się na 121 pozycji, a w roku 2010 zaj-mowało już 110 miejsce. Szybka konwergencja województwa mazowieckiego wynikała z dwóch przyczyn. Po pierwsze była skutkiem tego, że wszystkie polskie wojewódz-twa na ogół rozwijały się szybciej od najbogatszych regionów w Unii Europejskiej.
Po drugie była rezultatem tego, że województwo mazowieckie rozwijało się w latach 2002–2010 szybciej od pozostałych polskich województw (por. tablica 2.3).
6 Województwa w tablicy 2.3 uporządkowane są w malejącej kolejności średniego poziomu PKB per capita w latach 2002–2010.
Na szczególną uwagę w kontekście badania konwergencji zasługują także woje-wództwa dolnośląskie oraz śląskie. Województwo dolnośląskie w latach 2002–2010 po-prawiło swoją pozycję w zestawieniu awansując z miejsca 235 na 208 i tym samym w roku 2010 przeszło do czwartej grupy kwintylowej regionów Unii Europejskiej pod względem PKB na mieszkańca. Wartość PKB per capita w tym województwie popra-wiła się o 24,7 punktu procentowego w odniesieniu do mediany w regionach Unii Eu-ropejskiej. Z kolei województwo śląskie awansowało o 13 miejsc w rankingu, ponadto poprawiając swoją relację do mediany o 17,7 punktu procentowego.
Wśród pozostałych polskich województw awans w roku 2010 w stosunku do roku 2002 zanotowały także województwa: wielkopolskie, łódzkie, opolskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, małopolskie, lubuskie i podlaskie. Pozycja województw podkar-packiego i lubelskiego nie zmieniła się, a pozycja województw pomorskiego, zachod-niopomorskiego i kujawsko-pomorskiego pogorszyła się. Na zakończenie tej części rozdziału drugiego warto podkreślić, że wszystkie polskie województwa zmniejszyły dystans, który dzielił ich od mediany wartości PKB per capita w regionach Unii Euro-pejskiej, co jednak nie w każdym przypadku przełożyło się na awans w rankingu. Wy-nika to z tego, że proces β-konwergencji nie dotyczył jedynie polskich województw, ale również większości regionów biedniejszych gospodarek Unii Europejskiej.