1.
Odbudowa zniszczeń, stanowiąca naczelny problem gospo
darczy P olski po ostatniej w ojnie, wym agała ujęcia naszego me
chanizmu gospodarczego w ram y planowania, którego próby zaobserwować można b yło już w pierw szych chw ilach po w y zwoleniu, Tem po i ro zm ia ry odbudow y o kre śla ł plan in w e stycyjny, którego treść czy iorm a zewnętrzna, ja k i związana z nim m etodyka planowania, ulegały stałej ew olucji, W ewo
lucji tej w yró żn ić możemy trz y okresy:
1. od w yzw olenia do k w ie tn ia 1946 r.f 2. od k w ie tn ia 1946 r. do końca tegoż roku, 3. od początku 1947 r,
O kres od w yzw olenia do początku drugiego kw a rta łu 1946 r. wobec nagromadzenia się całego szeregu problem ów , wym agających natychm iastowego, radykalnego załatw ienia, uie m ógł być z n a tu ry rzeczy u ję ty w żaden plan, obejm ujący dłuższy okres czasu. Ówczesny plan inw e stycyjny m ia ł cha
ra k te r o d cin ko w y i ograniczał się do kw artalnego rozdzielnika kredytów . Te doraźne, nieplanow ane w dłuższych okresach czasu rozstrzygnięcia p rz y c z y n iły się do opanowania sytuacji ekonomicznej kraju, stw arzając tym samym w a ru n k i, w k tó rych można b y ło p rzystąpić do zestaw ienia planów na nieco dłuższą metę.
Etap następny został zapoczątkow any sporządzenietn trz y - kw artalnego budżetu państwowego i wejściem w życie 9-mie- sięcznego pla nu inw estycyjnego na 1946 r. z dniem 1 kw ie tn ia
21
łego roku. N ią b y ł to już miesięczny czy k w a rta ln y rozdziel- m k k re d y tó w inw estycyjnych, lecz swego rodzaju plan — plan sfinansowania inw estycji.
T rzeci okres w reszcie rozpoczął się ro kie m 1947, w cho
dzącym w skład Planu O dbudow y Gospodarczej, w kraczając w yraźnie w stadium układania planów dla całej gospodarki i na .dłuższe okresy czasu. Plan inw estycyjny przeszedł tu dalszą ewolucję, polegającą na w spółm iernym z częścią finansową opracow aniu strony rzeczowej.
Pierwsze dwa okresy — to „w c z o ra j” naszego planowania inwestycyjnego. O kres dzisiejszy — to realizow any obecnie p la n ro ku 1947, O ile dw a pierwsze okresy możemy już ocenić z p e rs p e k ty w y czasu i podać pewne c y fry dotyczące ich re a li
zacji, o tyle odnośnie okresu trzeciego można rzucić i zanali
zować liczb y zaplanowane oraz — na. podstaw ie dotychczaso
wych osiągnięć — postaw ić hipotezę odnośnie efektów , k tó re ma przynieść w w yn iku .
Pozostawiając na uboczu pierwsze ro zd zie ln iki k re d ytó w inw estycyjnych, stanowiące_ „w c z o ra j” polskiego planowania inwestycyjnego, zajm ijm y się szczegółowiej zbadaniem w ię k szego fragm entu tego zagadnienia, ja kim jest trz y k w a rta ln y plan sfinansowania inw estycyj w 1946 r.
2.
- . O i^om zniszczeń wojennych, z ja k im i rozpoczęliśm y re a li
zację pierwszego 9-miesięcznego planu inw estycyjnego kazał nam skoncentrow ać bieżące n a kła d y inw estycyjne na k ilk u o d
cinkach, stanowiących zagadnienie kluczow e dla całości życia gospodarczego. Za o dcinki kluczow e uznane zostały przede w szystkim kolej, porty, łączność, akcja siewna oraz większość gu ęzi przem ysłu z^ przemysłem węglowym i energetycznym na czele. K lucz podziału k re d y tó w inw estycyjnych oraz środków w łasnych inw estorów , k tó re w kw ocie 40,4 m ld z ł w ch o dziły w skład .planu sfinansowania, został ustalony w ten sposób, aby w ym ienionym wyżej dziedzinom gospodarki narodowej za
pew nić jak najw iększy udział w planie. W zw iązku z tym kom unikację, łączność, żeglugę i p o rty p rzyp ad ło 40% planow anej sumy,
na przem ysł, górnictw o i rzem iosło 30,4%, na ro ln ictw o , leśnictw o i ry b o łó w stw o 13,2%,
na resztę (budow nictw o, oświata, zdrow ie, opieka, ró ż
nej 16,4%.
Również k re d y ty zagraniczne, k tó ry c h ogólną w artość w 1946 r. oceniono na 13,4 mld zł zostały rozdzielone w ten sposób, by inw estycjom w om ówionych pow yżej dziedzinach naszej gospodarki zapewnić jak najw iększą ilość środków.^ In westycyjne dostaw y zagraniczne na te cele w 1946 r, podzielić można na:
a) pomoc U N R R A ,
b) im p o rt urządzeń dem obilow ych w oparciu o k re d y ty zagraniczne.
Im p ort urządzeń dem obilow ych związany b y ł z udziele
niem k re d y tu w wysokości 50 min doi, za pośrednictwem E x p o rt-Im p o rt Bank.
Konieczność skoncentrow ania nakładów na odcinkach kluczow ych spowodowała w rezultacie daleko idące ograni
czenia inw estycyj konsumcyjnych, które w stosunku do in w e stycyj produ kcyjn ych w planie 1946 r. p rzedstaw iały się ja k 1 : 4 . W p ra ktyce w p łyn ęło to na zw olnienie tempa odbudo
w y W arszaw y oraz innych m iast na rzecz zrealizow ania całe
go szeregu inw estycyj produkcyjnych o charakterze ^ kluczo
wym, mogących w przyszłości w płynąć na realizację m westy- cyj konsum cyjnych w w iększym niż dotychczas zakresie.
W grupie inw estycyj produkcyjnych przyjęto k ry te riu m natychmiastowego efektu gospodarczego, co w p ra ktyce u w i
doczniło się w przesunięciu na okres późniejszy naw et najbar
dziej gospodarczo uzasadnionych inw estycyj, o ile nie m ia ły przyczynić się do bezpośredniego w zrostu p ro d u k c ji w najbliż
szej przyszłości.
Realizacja powyżej omówionego planu, napotykała na ko losalne trudności. C h a rakte r tych trudności b y ł dw ojaki.
1. finansowe, będące w yn ikie m stale postępującej zw yżki cen. co doprow adziło do tego, że zaplanowane c y try planu nie b y ły w stanie p okryć kosztu danej in w e stycji;
2. m ateriałow e, będące w y n ik ie m słabej jeszcze _ synchro
nizacji planu inw estycyjnego z p rodukcją i im portem a rty k u łó w inw estycyjnych.
A nalizując w ięc w y n ik i planu inw estycyjnego z 1946 r., należy rozpatrzeć je w dwu aspektach: w aspekcie finanso
w ym i w aspekcie rzeczowym.
Plan in w e stycyjny na odcinku finansowym zrealizow any został w 91,5%, tz n „ że tyle uruchom iono k re d y tó w z ogoine.]
p u li przeznaczonej na inw estycje. Natężenie uruchom ienia 23
k re d y tó w dało się zauważyć szczególnie na jesieni, o czym po
za praw em sezonu inw estycyjnego (k tó ry odegrał tu mniejszą rolę) zadecydowała przede w szystkim popraw a sytuacji skar
bowej państwa. Uruchom ienie k re d y tó w w poszczególnych szczególnych gałęziach gospodarstwa narodowego, to rzecz p ro sta, najw ięcej będzie nas kosztow ała jego realizacja w tych
Najważniejszą pozycję w planie kom unikacyjnym stanow i
ły koleje, któ re w y k o n a ły swój plan rzeczow y w 68%. W ra m ieszkalnych, p rz y jednoczesnym zwiększeniu! przelotności lin ij i bezpieczeństwa ruchu. M niejszy stopień realizacji planu rzeczowego, bo ty lk o w 61 %, osiągnięto na o dcinku urządzeń mechanicznych. Zakupiono tu m iędzy in n ym i 149 parow ozów t p ra w ie 5 000 wagonów.
24
W ykonanie planu w innych dziedzinach kom unikacyjnych pozw oliło na realizację zamierzeń od 65% w dziedzinie m oto
ryzacji, do 78% na o dcinku dróg wodnych. D ało to w efekcie częściowe pow strzym anie d eka p italizacji dróg kołow ych, uspławnienie szeregu dróg wodnych, w ydobycie i rem ont za
topionego taboru, odbudowę p o rtó w lo tniczych i cały szereg innych w y n ik ó w , k tó re p rz y c z y n iły się do opanowania sytuacji kom unikacyjnej kraju, co b y ło głów nym celem naszej p o lity k i inwestycyjnej.
Inw estycje przemysłowe, przeprowadzone w ramach p la nu w ro ku 1946, s tan o w iły 76% zamierzeń. W zrost pro du kcji węgla o 12,5%, su rów ki o 60 000 t, wagonów o 290%, tkan in 0 35%, cukru o 61% — oto efekt przeprow adzonych inw estycji w dziedzinie przemysłu.
Na czoło zagadnień agrarnych poza akcją siewną w ysunię
to sprawę przebudow y ustroju rolnego, k tó re to zagadnienia znalazły żyw e odbcicie w 80-procentow ym zrealizow aniu za
mierzonych prac w tej dziedzinie. Poza scaleniem, parcelacją 1 podziałem regulacyjnym setek tysięcy h e kta ró w i dziesiątek tysięcy gospodarstw, w ykonano cały szereg prac m e lio ra c y j
nych, uzupełnień inw e nta rza czy rem ontów tra k to ró w i ma
szyn rolniczych.
K luczow e problem y polskiego budow nictw a — to odbudo
wa W arszaw y oraz w si w pasie zniszczeń wojennych. Zostały One w raz z in n ym i pom niejszym i zagadnieniami budow lanym i zrealizowane w 81 %, choć odcinkow o w w y n ik u uzyskania do
datkow ych k re d ytó w , ja k i odpow iedniej p o lity k i budowlanej, odało się p rzekroczyć spodziewane efekty.
Pozostałe w y d a tk i planowane na ro k 1946, łącznie z w y datkam i na człow ieka, m usiały z konieczności partycypow ać 8łcromną pozycją w planie. Ich realizacja na odcinku rzeczo
w ym stanowi w ięc jedynie m a ły w ycin e k całości prac.
Streszczając rozważania na temat planu inwestycyjnego w 1946 r, należy stwierdzić, że był to plan przede wszystkim remontów i zabezpieczeń majątku narodowego, przynoszący tył*
ko na niektórych odcinkach kluczowych rekonstrukcję aparaai Produkcji, że był to plan olbrzymich, niespotykanych dotąd wy
rzeczeń i ofiar społeczeństwa polskiego na rzecz odbudowy,
*e był to pierwszy plan w szerszym tego słowa znaczeniu, gdyż obejmował już pewien dłuższy określony trzema kwartałam i okres czasu. W ykonanie w 91,5% jego części finansowej 5 w 75% rzeczowej, przy istnieniu całego szeregu
niesprzyjają-25
cych okoliczności gospodarczych, należy uważać za całkiem pozytywne osiągnięcia w dziedzinie planowania,
3,
Realizowany obecnie plan inw estycyjny, stanowi znaczny postęp w porów naniu z pierwszym , om ów ionym przed chw ilą planem w 1946 r. Różnica ta w yraża się frie ty lk o w tym , że s plan zeszłoroczny b y ł w łaściw ie ty lk o opracowaniem strony 1 finansowej pew nych grup robót i że obejm ow ał ty lk o trz y 1 k w a rta ły , ale przede w szystkim w tym , że uległo zm ianie jego- 1 zasadnicze ujęcie, polegające na w spółm iernym ze stroną fin a n ' sową opracow aniu strony rzeczowej planu. Tegoroczny plan f inwestycyjny jest więc równocześnie i planem rzeczowym i pla- ; nem sfinansowania inwestycyj. Uwzględnia on rów nież — cho- ' ciąż nie ca łko w icie — bazę zatrudnienia i bazę m ateriałow ą. 5 Te w szystkie uzupełnienia planu pozw olą uniknąć błędów , ja- ' kie p ow sta ły p rz y planow aniu inw estycyj w ro k u ubiegłym . 1 N ajważniejszym i zagadnieniami, k tó re w ysuwają się na:¡
czoło p rzy budow ie planu inwestycjnegO' są:
1. określenie skali nakład ó w inw estycyjnych w danym roku, czy li w ielkość planu,
2. rozłożenie w y d a tk ó w na poszczególne cele w ew nątrz planu, czy li jego struktura.
W ielko ść planu zależy od m ożliw ości m ateriałow ych, w y znaczających optym alne rozm iary ruchu inwestycyjnego, a przede w szystkim od określania w ie lko ści elem entu fin a n
sowego, !
T w ó rc y polskiego planu inwestycyjnego na i 947 r. m usieli * przede w szystkim wziąć pod uwagę finansowe m ożliw ości 1 skarbu państwa (konieczność uniknięcia chociażby przejście- 1 w ych zjaw isk inflacyjnych), k tó re de facto w yzn a czyły jego roz
m iary. D rugim elementem, w p ływ a ją cym na ro zm ia ry planu l b y ł prze w id yw a ny d o p ływ środków z zagranicy.
W y d a tk i ze środków kra jo w ych w edług rządowego przed
łożenia planu sfinansowane zostaną:
a) w 22,6 m ld zł przez k re d y ty skarbowe, k tó ry c h pod- ’ k ła d w zw iązku z ich bezzw rotnym charakterem sta- j now ić będzie głów nie nadw yżka budżetu państw ow e
go i k w o ty , uzyskane ze sprzedanych to w a ró w U N R R A , b) w 54,6 m ld zł przez k re d y ty bankowe, znajdujące swe
p o k ry c ie głów nie w funduszach przedsiębiorstw , w Funduszu Inw estycyjno-O brotow ym Przem ysłu Ziem 26
Odzyskanych w loka ta ch i w kładach bankowych, dalej
d a rt życio w y uda się uzyskać ty lk o p rz y posiadaniu odpow ied
niego przem ysłu czy kom unikacji, k tó re to elem enty w a ru n ko wać będą w przyszłości produkcję d óbr konsumcyjnycB w w iększych niż obecnie rozm iarach.
Przewidziane w planie k w o ty : 100 m in z ł jako rezerw a na wypadek klęsk żyw io ło w ych , oraz 180 min, jako rezerw a na zaspokojenie potrzeb, nagle w y n ik ły c h i nie przewidzianych na ro k bieżący, prowadzą nas do zagadnienia planu d o d a tko w e go, O kazało się bowiem , że zaplanowane k w o ty nie w y s ta r
czą na p o krycie zniszczeń pow odziow ych i dodatkow ych w y d a tk ó w pow stałych już po uchw aleniu planu przez Radę M in i
strów , ^ Tegoroczna klęska pow odzi, konieczność przekucia to ró w Zagłębie — K ra k ó w — Przemyśl, oraz sprawa z w ię k szenia sumy na popraw ienie ko m u nika cji stołecznej — to głów ne przyczyny pow stania dodatkowego planu inwestycyjnego, Suma planu dodatkow ego zam knięta została kw o tą 3,3 m ld z l
Ponadto Sejm dokonał całego szeregu różnych zmiafl w form alnej i m erytorycznej stronie planu, W zw iązku z tym ogólna suma planu wzrosła do 89,7 m ld zł i p rz y rozbiciu na poszczególne grupy finansowe przedstaw ia się, ja k następuje:
k re d y ty skarbow e , . , , 23,4 m ld z ł ,, bankow e , , , . 55,5 „ „ śro d ki własne ...10,8
4,
B y zdać sobie sprawę ze s tru k tu ry naszego planu in w e sty
cyjnego należy rozpatrzeć go na tle planów istniejących w in nych państwach E uropy, W prow adźm y w ięc do tego p o ró w nania plan Z w iązku Radzieckiego, czeski plan dw uletni, fra n cuski plan M onneta i plan holenderski.
Na odcinku przem ysłu, stanowiącego dom inantę planu p o l
skiego, ustępujem y ze swoim i 39% miejsca Z w ią zko w i Ra
dzieckiem u (63,4%), utrzym ując się na drugim miejscu. Prze
wyższamy tu nieznacznie Czechosłowację (36%), a już pow aż
nie Francję (27%).
Druga cecha występująca plastycznie na tle porównania tych pięciu planów — to najwyższe w y d a tk i planu polskie
go na kom unikację, O ile Francja pre lim ino w a ła w swych p la nach 23% na te cele, Czechosłowacja 22%, H olandia 19,5%, a Zw iązek R adziecki ty lk o 10,6%, o tyle Polska ze swoimi 24%, któ re bez uw zględnienia planu dodatkowego przeznaczo
no na kom unikację, wysuwa się pow ażnie naprzód.
28
t, Również w y d a tk i na ro ln ic tw o w planie p olskim są w iększe , *dż w om awianych przez nas planach innych państw — inwesto*
|. rów : I ta k 15,2% w y d a tk ó w na ro ln ic tw o w planie polskim , predestynuje nas do zajęcia pierwszego miejsca razem z Frań*
a cją (15,6%), przed ZSRR (12,3%) i Czechosłowacją (7,2%), Na odcinku budow nictw a mieszkaniowego i adm inistracyj*
I, nego ustępujem y jednak zarów no F ra n cji (29,3%), ja k i Cze- chosłowacji (20,5%). Skromne ram y . naszego budow nictw a ograniczone cyfrą 11% nie w ytrzym u ją porów nania z omawia- ] oym i planami.
Streszczając uw agi na tem at dzisiejszego planu inw esty- } cyjnego, należy stw ierdzić, że olbrzym ie w y s iłk i społeczeństwa . polskiego na rzecz odbudow y przyczynią się jedynie w skrom*
. nej części do usunięcia zniszczeń wojennych. Obliczono, że in*
, westując w te m p ie '1947 r, p rzy założeniu p okryw an ia z inne}
, Puli w y d a tk ó w na bieżącą amortyzację, odbudujem y poszczę*
u Sólne dziedziny gospodarstwa narodowego w term inie od kil*
j kunastu (rolnictw o, kom unikacja) do kilku d zie się ciu la t (bu- , dow nictw o — 40 lat). Chęć skrócenia tych procesów musi po- , stawić rząd wobec dylem atu: zw iększyć obciążenie społeczeń
stwa inw estycjam i lub uzyskać pomoc zagranicy.
Dotychczasowe osiągnięcia na odcinku finansowania in westycji z środków kra jo w ych zdają się w skazyw ać na to, że jego realizacja w 1947 r. będzie wyższa niż w ro k u ubiegłym , O stopniu w ykonania planu rzeczowego zadecyduje, poza kształtow aniem się poziomu cen, w y s iłe k całego społeczeń- ' *t-wa.
W Y K O N A N IE P L A N U P R Z E M Y S Ł O W E G O W I P Ó Ł R O C Z U 194 7 r.
W nr 12 „P o ra dn ika P racow nika Społecznego“ podaliśmy przybliżone dane o w ykonaniu planu przem ysłowego w prze*
myślę w I półroczu. Poniżej pub liku je m y szczegółowe wyliczę-' ma ostateczne, dostarczone naszej re d a kcji przez Departament Planowania M in iste rstw a Przem ysłu i Handlu.
W artość p ro d u kcji przem ysłow ej I półrocza 1947 *r.
W yszczególnienie Plano
wano
W y p ro dukowano
% ’
w ykonania
Energetyka 2 420 8 3 024,0 124 9
Przem ysł w ęglow y 12 680,2 16 698,2
131,7
„ hutniczy 18 017,1 15 964,7 89,0
. m etalow y 9 069,0 11 822,0 130,3
* elektrotechniczny 2 363,6 2 788,1 118,0
» p a liw płynnych ' 1 606,1 1 881,1 117,1
» w łókienniczy 27 291,8 32 388,6 118 6
„ chemiczny 6 218,8 6 186,7 99,5
» skórzany 1 651,9 1 312,6 80,0
» papierniczy 3 567,0 6 106 0 171,1
. drzew ny
» m ateriałów
948,7 1 079,4 113,7
budowlanych 3191,2 3 780,1 118,4
, m iejscowy 21820,2 2 322,2 82,3 1
30
Ilość p ro d u kcji przem ysłow ej w I półroczu 1947 r, (w zestaw ie
niu z I półroczem 1946 r,):
Tabela II.
PRZEMYSŁ PRO DU KT
Jedno
stka m ia ry
i p ó łro c z i 1946 r.
I półrocze 1947 r. °/o
uj stosun
k u do p la n u I l o ś ć Ilo ś ć *
Energety- energia
czny (elek- elektryczna M W h 1491,6 1 741 100
trownie
podległe ■
C. Z. Ener-getyki).
W ęglow y w ęgiel
kamienny 1000 t 21 689 27 168 100
koks 1 000 t 944 1 338 97,5
Hutniczy ruda żelazna
surowa 1000 t 183.6 227,6 84
surówka 1000 t 352,6 383,5 91
stal surowa 1000 t 585,5 719,0 106
w yroby
walcowane 1 000 l 366.9 508,1 107
cynk 1000 t 25,3 34,4 91
koks 1 000 t 445 471,4 100
M etalowy obrabiarki szt. 692 1 189 72
parow ozy szl. 73 96 100
parowozy
w ąskotorowe szt. 15 28 178
ro w e ry Szt. 7 691 44 032 107
wagony towar. szt. 1784 5036
pługi S zt. 18 702 33 710 10799
brony szt. 26 835 57 734 of;
ku ltyw a to ry szt. 4 204 7 145
106
31
PRZEMYSŁ PRODUKT
PRZEM YSŁ PR O D U K T
D Z I A Ł D R U G I
H E N R Y K Ś W IĄ T K O W S K I M in is te r s p ra w ie d liw o ś c i