Mikołaj urodził się w 1460 roku1 jako syn Henryka (2) i Katarzyny Pieniąż-kówny. Jan urodził się dwa–trzy lata później2. Z racji niewielkiej różnicy wieku kariera braci przebiegała bardzo podobnie. Po śmierci Henryka (2) w 1488 roku Mikołaj, jako najstarszy z rodzeństwa, stał się niekwestionowanym opiekunem, ale i autorytetem dla braci. Z tej roli wywiązywał się znakomicie3.
Karierę rozpoczął jeszcze za panowania Kazimierza Jagiellończyka.
12 czerwca 1477 roku monarcha umawiał się z Kamienieckim o służbę4, w 1484 roku zaś spotykamy Mikołaja wśród królewskich curienses5. W tym samym roku otrzymał od króla w nagrodę trzy bałwany soli (17 lutego)6 i kolejne piętnaście koszy soli (3 marca)7. Jednakże do większych zaszczytów doszedł dopiero za panowania Jana Olbrachta. Zaufanie królewicza Kamie-niecki zdobył jednak jeszcze zanim ten objął rządy w państwie polskim, dzięki wiernej służbie jego ojcu i samemu Olbrachtowi8. Wypracowaną na
1 Zmarł 15 kwietnia 1515 r., w wieku 55 lat, jak głosi napis na jego nagrobku.
2 Napis nagrobny głosił, że zmarł w 50. roku życia. Zmarł zaś ok. 1512–1513 r., o czym dalej.
3 Poczet hetmanów Rzeczypospolitej. Hetmani koronni. Red. M. Nagielski. Warszawa 2005, s. 21–22.
4 AGAD, dokument pergaminowy nr 5180.
5 Teki Pawińskiego, T. 2, s. 6.
6 Ibidem, s. 3.
7 Ibidem, s. 23.
8 Jako dworzanin królewski występuje zaś jeszcze w: 1485, 1486 i 1487 r., zob.: ibidem, s. 23, 81, 85, 139; Z. Spieralski: Mikołaj Kamieniecki. W: PSB, T. 11, s. 517.
dworze królewskim pozycję wykorzystał Kamieniecki, aby pomóc młodszym braciom w karierze, szczególnie niewiele młodszemu Janowi. Uzyskaniu zaś stosownej pozycji sprzyjać miała sytuacja międzynarodowa, w jakiej znalazła się Polska pod koniec XV wieku, oraz swojego rodzaju „zmysł” polityczny Kamienieckich, który przejawiał się w umiejętności popierania właściwych osób. Zmysł ten miał dać o sobie znać jeszcze kilkukrotnie.
W 1484 roku starszy brat Jana Olbrachta – Kazimierz, cieszący się dotąd szczególnymi względami ojca, zaczął podupadać na zdrowiu. W konsekwencji zdecydowanie wzrosła pozycja Olbrachta u boku Kazimierza Jagiellończyka.
Jeszcze w tym samym roku królewicz udał się z ojcem na sejm lutowy lubel-ski9, na który przybył także Mikołaj Kamieniecki – poświadczony 17 i 20 lu-tego w Lublinie10. W dowód uznania Kamieniecki otrzymał wówczas od monarchy trzy bałwany soli11. Sejm zdominowany był zaś przez kwestię stosunków ze wschodnimi sąsiadami, a ściślej: kwestię rozbicia istniejącej od niemal początku lat 80. koalicji antyjagiellońskiej, której najniebezpiecz-niejszymi przedstawicielami były: Moskwa i – ostatnimi czasy – Mołdawia Stefana Wielkiego12. Po zakończonych obradach monarcha wyruszył do Poznania, a z nim zapewne Mikołaj Kamieniecki, spotykamy go bowiem 3 marca w Koninie, kiedy to otrzymał w nagrodę piętnaście koszy soli13.
Latem 1484 roku Turcy zdobyli Kilię i Białogród14, co zmieniło nie tylko układ sił na południowym wschodzie, ale także relacje pomiędzy Polską
i Tur- 9 Schorowany Kazimierz miał z kolei zostać z matką w Grodnie, zob. CE XV, T. 3, nr 307;
F. Papée: Jan Olbracht. Kraków 2006, s. 18.
10 Teki Pawińskiego, T. 2, s. 3, 6.
11 Ibidem, s. 3.
12 Z. Kiereś: Zagadnienia konfliktu polsko-tureckiego w drugiej połowie XV wieku. Kwestia czarnomorska w okresie rządów Kazimierza Jagiellończyka (do 1484 roku). W: „Śląskie Studia Historyczne”. T. 3. Red. J. Chlebowczyk. Katowice 1977, s. 61–64.
13 Teki Pawińskiego, T. 2, s. 23.
14 H.J. Kissling: Die anonyme altosmanische Chronik über Sultan Bajezid II . In: Dis-sertationes orientales et balcanicae collectae II, Sultan Bajezid II und der Westen.
Hrsg. H.J. Kissling. München 1988, s. 167; Idem: Einige Bemerkungen zur Ero-berung Kilia’s und Aqkerman’s durch die Türken (1484). In: Dissertationes orientales et balcanicae collectae II…, s. 121–129; A. Dimitriadou: The Heşt Bihişt of Idris Bidlisi:
the reign of Bayezid II (1481–1512). Edinburgh 2001, s. 10, 173–174; C. Giurescu, D. Giurescu: Istoria Românilor. T. 2. Bucureşti 1976, s. 199; Z. Kiereś (Zagad-nienia konfliktu polsko-tureckiego…, s. 63–66) podkreśla jednak, że najazd Bajezida II na Kilię i Białogród ani nie miał na celu ataku na Mołdawię, ani nie był realizacją podnoszonego przez L. Kolankowskiego planu ekspansji na tereny Polski czy Li-twy, a jedynie służył spacyfikowaniu krnąbrnego w tamtym czasie Stefana Wielkiego;
cją. Od tego momentu każdorazowa interwencja Polski czy Litwy na terenach uznawanych za turecką strefę wpływów musiała nieść za sobą konsekwencje w postaci starcia z Turcją15. Latem 1485 roku ruszyła zatem do Kołomyi wy-prawa królewska, w której uczestniczyli również trzej synowie Jagiellończyka:
Jan Olbracht, Aleksander i Zygmunt. Tam 15 września monarcha odebrał hołd od Stefana Wielkiego16 i odprowadził go aż do Śniatynia, Olbracht zaś dowodził towarzyszącymi im hufcami zbrojnymi17. Wśród członków wyprawy znajdował się najpewniej także Mikołaj Kamieniecki, jako reprezentant kró-lewskich curienses. Po zakończonej wyprawie Kamieniecki udał się na sejm do Piotrkowa (w grudniu 1485 roku), gdzie w dowód uznania za zasługi otrzymał od króla 80 florenów18.
Jan Olbracht pozostawiony został zapewne na straży ziem wschodnich, jako że spotykamy go w 1486 roku w aktach sądowych bełskich19. W czasie owej czteroletniej obrony ziem ruskich (1486–1490) Mikołaj Kamieniecki wspierał królewicza w Bełzie. Najpewniej towarzyszył mu także brat Jan, któ-rego spotykamy 17 stycznia wraz z Mikołajem w Sanoku20. Zasługi Mikołaja musiały być niemałe, skoro na początku 1486 roku, kiedy udał się do Radomia, po raz kolejny został przez króla nagrodzony – tym razem kwotą 20 grzy-wien21. W marcu 1487 roku spotykamy go natomiast w Nowym Mieś cie
również K. Baczkowski (Europa wobec problemu tureckiego w latach 1493–1495.
SH 1997, T. 40, s. 314) uważa Bajezida II za sułtana o „pacyfistycznych raczej skłon-nościach”; L. Kolankowski: Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów.
T. 1: 1377–1499. Warszawa 1930, s. 403; O. Górka: Białogród i Kilia a wyprawa czarnomorska z 1497 r. „Sprawozdanie z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszaw-skiego” 1932, T. 25, Wydział II, s. 63; B. Stachoń: Polityka Polski wobec Turcji i akcji antytureckiej w wieku XV do utraty Kilii i Białogrodu. Lwów 1930 („Archiwum Towa-rzystwa Naukowego we Lwowie”, dz. II, T. 7, z. 2). s. 193; F. Papée: Jan Olbracht…, s. 18; Ł. Charewiczowa: Handel Lwowa z Mołdawią i Multanami w wiekach średnich.
KH 1924, T. 38, s. 58–59 – o znaczeniu Kilii i Białogrodu dla handlu Lwowa.
15 Z. Kiereś: Zagadnienia konfliktu polsko-tureckiego…, s. 66–67.
16 Kronika czasów Stefana Wielkiego Mołdawskiego (1457–1499). Oprac. O. Górka. Kra-ków 1931, s. 109, nr 18.
17 F. Papée: Jan Olbracht…, s. 18.
18 Teki Pawińskiego, T. 2, s. 81.
19 Nie dysponujemy jednakże konkretnymi datami dziennymi, zob. AGZ, T. 19, nr 2036, 2038–2039; F. Papée: Jan Olbracht…, s. 19.
20 AGZ, T. 16, nr 1943, 1944; Z. Spieralski: Mikołaj Kamieniecki…, s. 517; F. Papée:
Jan Olbracht…, s. 22; Jan już 6 stycznia zasiadał jako asesor w sądzie ziemskim w Sanoku, zob. AGZ, T. 16, s. 214.
21 Teki Pawińskiego, T. 2, s. 85.
Korczynie, kiedy ponownie otrzymał w nagrodę 25 grzywien22. W tym samym roku uzyskał jeszcze dziesięć beczek soli (22 kwietnia)23 i kolejne 25 grzywien (15 czerwca)24.
Działalność Olbrachta na Rusi kończy się w kwietniu 1490 roku, kiedy to zmarł (6 kwietnia) Maciej Korwin25 i pojawił się problem następstwa na tronie węgierskim. Olbracht w staraniach o ten tron mógł liczyć na poparcie nie tylko ojca, ale i znacznej części możnych, w tym niewątpliwie Mikołaja Kamienieckiego, oraz ze strony węgierskiej: Stefana Batorego czy wybitnego wodza Błażeja Magyara26. Jednakże doszło do niespodziewanego zdarzenia, które pokrzyżowało Olbrachtowi plany. A mianowicie, odwrócił się od niego jeden z najbardziej wpływowych możnych – wojewoda siedmiogrodzki Stefan Batory. Przyczyny owej zmiany stanowiska nie są do końca jasne. Wydaje się, że zachowanie Olbrachta, który miał spoliczkować możnego polskiego, zuchwałego wobec jego ojca, nie przypadło do gustu Węgrom i spowodowało ochłodzenie stosunków. Krzysztof Baczkowski podejrzewa jednak możliwość przekupienia Batorego przez stronnictwo Beatrycze27. W konsekwencji, kiedy 7 czerwca 1490 roku na polu Rákos część szlachty węgierskiej obwołała Olbrachta królem, Batory sprzeciwił się decyzji i opowiedział się za Włady-sławem czeskim, który ostatecznie 15 sierpnia 1490 roku został ogłoszony władcą Węgier28. Na niewiele zdała się również zbrojna interwencja Jana Olbrachta29. Wydaje się bardzo prawdopodobne, że Kamienieccy towarzy-szyli mu podczas całej wyprawy węgierskiej. Źródła polskie nie odnotowują bowiem ich obecności w tym czasie w kraju. Co więcej, kiedy 20 lutego 1491 roku Jan Olbracht zawierał układ pokojowy z Władysławem Jagielloń-czykiem, Mikołaj Kamieniecki wymieniony został wśród jego stronników30.
22 Ibidem, s. 139.
23 Ibidem, s. 151.
24 Ibidem, s. 156.
25 K. Baczkowski: Walka o Węgry w latach 1490–1492. Z dziejów rywalizacji habsbursko--jagiellońskiej w basenie środkowego Dunaju. W: ZNUJ. Nr 1163. Prace historyczne, z. 116.
Kraków 1995, s. 11; F. Papée: Jan Olbracht…, s. 23.
26 K. Baczkowski: Walka o Węgry w latach 1490–1492…, s. 55; F. Papée: Jan Ol-bracht…, s. 23.
27 K. Baczkowski: Walka o Węgry w latach 1490–1492…, s. 55.
28 F. Papée: Jan Olbracht…, s. 23.
29 Szerzej na temat samej wyprawy zob. K. Baczkowski: Walka o Węgry w latach 1490–
1492…, s. 70–83.
30 AGAD, perg. 5591 = TN 22, nr 170 = Dogiel, T. 1, nr 31, s. 79–85; K. Baczkowski:
Walka o Węgry w latach 1490–1492…, s. 109–110, 128–129; R. Trawka: Kmito-
Działania Kamienieckich nie były bezowocne. Ich pomoc, na którą w tych trudnych dla siebie czasach mógł Jan Olbracht zawsze liczyć31, miała przynieść plony już wkrótce. Otóż Kazimierz Jagiellończyk w trak-cie podróży na sejm radomski w 1492 roku podupadł na zdrowiu i zmarł 7 czerwca. Przedśmiertnie jednak Litwę przekazał Aleksandrowi, w Polsce zaś polecił obrać władcą Jana Olbrachta32. Ten z kolei, gdy po dojściu do władzy przystąpił do budowy własnego stronnictwa, oparł się na zaufanych ludziach i tych, którzy oddali mu przysługi – czy to w czasach wspomnianej obrony ziem ruskich, czy też potem w walce o tron węgierski. Wówczas to Mikołaj wraz z bratem Janem weszli do grona najbliższych współpra-cowników monarchy. Do tej grupy należeli także panowie z Chodcza, Jan Pilecki, wojewoda ruski, Jan Buczacki, wojewoda podolski, Paweł Kola z Dalejowa i Henryk Firlej33.
4.1.2.