Podłoże znaczenia różnorodności emocjonalnej dla dobrostanu jednostki

Zaobserwowane w badaniach empirycznych korzyści wynikające z różnorodności emocjonalnej mogą mieć swoje źródło w tym, że wysoki wskaźnik emodiversity znamionuje, że osoba jest zdolna do korzystania z adaptacyjnych funkcji wszystkich emocji, tym samym, dysponuje szerszym repertuarem reakcji behawioralnych. Pozwalają one z jednej strony na trafniejsze reakcje na zmiany w otoczeniu, z drugiej, pozwalają na większą elastyczność zachowania. Dotychczasowe badania pokazują, że elastyczność funkcji psychicznych, zwłaszcza w zakresie emocji idzie w parze z lepszym przystosowaniem (Barrett i in., 2001; Ciarrochi, Caputi i Mayer, 2003). Wyniki te korespondują również z omawianymi wcześniej badaniami dotyczącymi wpływu stosowanych strategii regulowania emocji pozytywnych (Quoidbach i in., 2010). W tym momencie warto

wspomnieć wyniki uzyskane przez Demiralpa i współpracowników (2012), którzy wykazali gorsze rozróżnianie emocji negatywnych (ang. emotional differentation) u osób doświadczających ciężkich epizodów depresyjnych. Badanie polegało na analizie wyników trwającego siedem dniu zapisu doświadczeń emocjonalnych prowadzonych przez osoby badane.

Uzyskane przez Quoidbacha i współpracowników wyniki idą w parze z innymi badaniami wskazującymi na korzyści płynące z bogatego życia emocjonalnego (Barrett, 2009) i związkami z pozytywną wysoką drobnoziarnistością emocjonalną a dobrostanem (Tugade i in., 2004). W badaniach tych wykazano, że dodatkowym predyktorem korzyści czerpanych z pozytywnych wydarzeń jest różnorodność stosowanych technik intensyfikowania pozytywnych doznań. Metaanaliza związków pomiędzy inteligencją emocjonalną (IE), przeprowadzona na łącznej próbie N = 7898, pokazała, że związek pomiędzy IE a zdrowiem wynosi r = 0,29 dla wskaźników zdrowia psychicznego, r = 0,31 dla wskaźników zdrowia somatycznego i r = 0,22 dla wskaźników zdrowia psychosomatycznego (Schutte, Malouff, Thorsteinsson, Bhullar i Rooke, 2007). Tym samym, jeśli wysoka różnorodność emocjonalna odzwierciedla wysoką świadomość emocjonalną, należy spodziewać się, że będzie istotnie związana z całokształtem zdrowia fizycznego i psychicznego. W całościowym kontekście niniejszej pracy można snuć przypuszczenia, iż korzyści płynące z elastyczności zachowania byłyby szczególnie widoczne w sytuacjach społecznych, które mogą cechować się szczególną dynamiką, amplitudą emocjonalną i wymagają sprawnej regulacji emocji również na poziomie psychofizjologicznym (Kang i Shaver, 2004; Lopes, Salovey i Straus, 2003). Tym samym, należy się spodziewać, że jednostki z wysoką różnorodnością emocjonalną będą w stanie regulować reakcję pobudzenia układu sercowo-naczyniowego i reagować konstruktywnie w sytuacjach społecznych nacechowanych wysokim poziomem złożoności.

Częściowego potwierdzenia tej tezy można szukać w badaniach wykazujących usztywnienie afektu u osób z zaburzeniami psychicznymi (Bonanno, Papa, Lalande, Westphal i Coifman, 2004; Henry i in., 2007; Paivio i Greenberg, 2001). Przykładem może być praca D’Agostino i współpracowników, którzy sugerują, że usztywniony afekt obserwowany u chorych na schizofrenię i osób ze schizotypowym zaburzeniem osobowości, może na poziomie konceptualnym stanowić przeciwieństwo szerokiego wachlarza reakcji dostępnych osobom o wysokiej różnorodności emocjonalnej. Osoby ze schizofrenią raportują przeżywanie emocji, które literatura określa jako „spłycone”, „zredukowane”, ich afekt opisywany jest jako „płaski”, „zbladły” (D’Agostino, Covanti, Monti i Starcevic, 2017; Henry i in., 2007). Skutkuje to stosowaniem przez nie nieadaptacyjnych i nieadekwatnych reakcji na zmiany w otoczeniu.

Kolejnym czynnikiem pośredniczącym w związku pomiędzy różnorodnością emocjonalną a dobrostanem może być uzyskiwanie dzięki niej trafniejszej informacji o otoczeniu i tym samym

podejmowanie lepszych decyzji dotyczących strategii działania. Wydaje się to jak najbardziej uzasadnione w perspektywie funkcjonalnego ujęcia emocji (Barrett i Campos, 1987; Keltner i Gross, 1999). Bardziej ogólny opis doświadczenia emocjonalnego w większym stopniu sprzyjać będzie nieadekwatnymi reakcjami emocjonalnymi – emocje stanowią w tym podejściu istotne źródło informacji, które następnie decyduje o kierunku działania, zwłaszcza w sytuacjach społecznych (Schwarz, 1990; Schwarz i Clore, 1983). Innymi słowy, to jak ludzie „czują się z” danym zdarzeniem wpływa na to, „co z nim robią”. Badania (por. Seo i Barrett, 2007) pokazują, że wbrew obiegowym przekonaniom emocje nie tylko odgrywają istotną rolę w procesie decyzyjnym ale też i pozytywnie wpływają na jego skuteczność. Analizując decyzje podejmowane przez inwestorów giełdowych w symulowanym scenariuszu na przestrzeni 20 dni, autorzy badania znaleźli związki pomiędzy doświadczaniem silnych emocji i jakością podejmowanych decyzji. Wykazali również istnienie korelacji pomiędzy zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania własnych emocji a jakością podejmowanych decyzji. Związek ten był zapośredniczony poprzez zdolność do rozpoznawania wpływu emocji na proces decyzyjny. Nasuwa się tutaj skojarzenie ze zdolnością do rozpoznawania własnych emocji, wchodzącą w skład wielu modeli inteligencji emocjonalnej (Goleman, 1997; Lopes, Salovey i Straus, 2003; Mayer i Geher, 1996). Jednakże, wyniki uzyskane przez Ciarrochi i współpracowników wskazują na to, że poziom uświadamiania sobie własnych emocji (ang. level of emotional awareness) stanowi miarę przynajmniej częściowo odrębną od inteligencji emocjonalnej. Co więcej, pozwala ona na unikanie błędów wynikających z tendencji do podejmowania decyzji zbieżnych z bieżącym nastrojem (Ciarrochi i in., 2003).

Podsumowując, zaobserwowane w badaniach empirycznych korzyści wynikające z różnorodności emocjonalnej można tłumaczyć tym, że wysoki wskaźnik emodiversity znamionuje, że osoba jest zdolna do korzystania z adaptacyjnych funkcji większej liczby emocji, tym samym, dysponuje szerszym repertuarem reakcji behawioralnych. Pozwalają one z jednej strony na trafniejsze reakcje na zmiany w otoczeniu, z drugiej, pozwalają na większą elastyczność zachowania. Może to mieć związek z czynnikami z zakresu różnic indywidualnych w przeżywaniu i interpretowaniu emocji, np. z różnicami w zakresie zróżnicowania emocjonalnego.

Można oczekiwać, że wskaźnik ten odzwierciedlał będzie również bieżące doświadczenie życiowe danej jednostki, na przykład jakość środowiska w jakim żyje, oraz możliwość angażowania się w sytuacje sprzyjające generowaniu różnych emocji. O ile intuicyjnie zrozumiałym jest, że jednostka żyjąca w odpowiednim środowisku doświadcza emocji pozytywnych, nie inaczej jest z emocjami negatywnymi. Emocje negatywne stanowią nieunkniony rezultat pełnego doświadczenia człowieczeństwa i do pewnego stopnia ludzie aktywnie ich poszukują, doświadczając ich z własnej

rozrywki. Bliskie relacje interpersonalne również do pewnego stopnia nierozerwalnie wiążą się z doświadczaniem konfliktów w które zaangażowane są silne emocje. Realizacja celów i zamierzeń w dłuższej perspektywie nieuchronnie prowadzić będzie do przynajmniej okazjonalnych doświadczeń porażki, nawet jeśli towarzyszy im pasmo sukcesów. Obecność w pamięciowym zapisie doświadczeń jednostki zróżnicowanych emocji może wskazywać na to, że jednostka prowadzi bogate i autentyczne życie, dysponując przy tym znaczącym wglądem w swoje funkcjonowanie psychiczne. Tym samym, zarówno czynniki osobowościowe jak i sytuacyjne znajdują odzwierciedlenie we wskaźniku różnorodności emocjonalnej.

W najogólniejszym wymiarze teoria różnorodności emocjonalnej wpisuje się więc w nurt modeli dobrostanu, które podkreślają zasadniczą rolę różnorodności w procesach regulacji emocjonalnej (Bao i Lyubomirsky, 2014). Autorzy koncepcji odwołują się tutaj do nauk biologicznych i posługują się metaforą ludzkiego ekosystemu emocjonalnego. Na gruncie ekologii wykazano (por. np. Folke i in., 2004), że bioróżnorodność zwiększa odporność ekosystemu na nagłe zmiany zachodzące w środowisku (np. spowodowane pojawieniem się nowego drapieżnika, przybyciem gatunku inwazyjnego, zmianą klimatu). Analogicznie można traktować obecność różnych emocji w repertuarze reakcji psychicznych, behawioralnych i fizjologicznych danego człowieka. Doświadczenie zdarzeń o charakterze silnie negatywnym skutkujące usztywnieniem i doświadczaniem np. wyłącznie silnego smutku może towarzyszyć depresji. Jeśli jednak towarzyszyć jej będą dodatkowe emocje, np. gniew, pojedyncza emocja nie zdominuje funkcjonowania jednostki (Quoidbach i in., 2010). Podobnie ma się sprawa w wypadku emocji pozytywnych – różnorodność emocjonalna zmniejszać będzie szanse wystąpienia adaptacji hedonistycznej, czyli zjawiska, które przejawia się stopniowym zanikaniem korzystnych efektów pozytywnych bodźców, jeśli nie są one zmienne w czasie (Quoidbach i Dunn, 2013). Choć modele te nie odnoszą się wprost do znaczenia obecności emocji negatywnych dla procesów zdrowotnych, można oczekiwać, że okresowo występujące emocje negatywne mogą hamować adaptację hedonistyczną. Tym samym – mogą przywracać korzyści wynikające z doświadczania emocji pozytywnych (Stańko-Kaczmarek, Kosakowski, Behnke i Kaczmarek, 2016).