Realizacja założeń proponowanego powiatowo-gminnego systemu opieki senioralnej – pisano o tym wcześniej – wymaga zaangażowania wielu podmiotów, na zasadzie partnerstwa. Wśród przesłanek takiej współpracy wymieniono m.in.:
oferta dostarczana w partnerstwie będzie bardziej zróżnicowana, przez to lepiej dostosowana do potrzeb osób starszych,
w obecnym stanie prawno-organizacyjnym wiele działań nie może być podejmowanych lub finansowanych przez określony typ podmiotu (np. jednostki samorządu terytorialnego), współpraca partnerów o różnej strukturze formalno-prawnej spowoduje większą dostępność środków finansowych, zwiększy racjonalność ich wydatkowania, pozwoli na wykorzystanie specjalistycznych umiejętności każdego z partnerów,
wiele dotychczasowych działań dedykowanych seniorom nie przynosi spodziewanych rezultatów, m.in. ze względu na ich selektywność (brak komplementarności z innymi działaniami) i/lub niewłaściwy dobór „dostarczyciela”. Tak jest m.in. w przypadku teleopieki. Ze względu na zbyt wąskie podejście władz samorządowych (ograniczenie do funkcji systemu alarmowo-przywoławczego) i przekazanie odpowiedzialności za realizację zadania ośrodkom pomocy społecznej (niechęć osób starszych do korzystania z pomocy tego typu instytucji), efektywność tej inwestycji w większości przypadków, póki co, wydaje się dalece niezadowalająca (Richert-Kaźmierska, 2017).
Władze samorządu terytorialnego (gminnego i/lub powiatowego) w partnerstwie powołanym na rzecz systemu opieki senioralnej powinny pełnić rolę koordynatora. Do zadań koordynatora należy w tym przypadku: zainicjowanie i koordynacja prac nad powstaniem systemu, zebranie partnerów i koordynacja zadań przyjętych do realizacji oraz sposobu ich wykonania, monitoring jakości życia seniorów i poszukiwanie nowych możliwości zaspokajania pojawiających się potrzeb.
W ramach partnerstwa niezbędnym elementem jest współpraca jednostek samorządu terytorialnego tego samego szczebla i różnych szczebli. Może ona polegać na wymianie dobrych praktyk (standard minimum). Bardziej chodzi jednak o wspólną realizację zadań. I tak, w wielu przypadkach budowa infrastruktury instytucji zapewniających dzienną lub całodobową opiekę nad seniorami jest ekonomicznie nieracjonalna jeżeli podejmowana jest przez jedną gminę, racjonalności nabiera w momencie finansowania jej przez kilka gmin (lub współpracy gmin i powiatu) oraz korzystanie z świadczonych tam usług przez większą grupę mieszkańców. Współpraca może dotyczyć także wspólnego pozyskiwania środków na rozwój nowoczesnych technologii służących seniorom (teleopieka w systemie wielo-gminnym, powiatowym), uruchomienie i wyposażenie oddziałów geriatrycznych oraz geriatryczno-rehabilitacyjnych w szpitalach powiatowych, tworzenie zakładów leczniczo-opoiekuńczych itp.
Kluczowe znaczenie dla zapewnienia sprawności działania systemu ma również bardziej elastyczne, uwzględniające charakterystykę lokalną, włączenie się administracji rządowej
centralnej i terytorialnej, m.in. dostępność usług z zakresu opieki zdrowotnej, finansowanie usług opieki społecznej w dużej mierze zależy od „algorytmów” opracowywanych centralnie.
Od władz centralnych należy także oczekiwać (lobbować) wypracowania w niedługiej przyszłości modelu finansowania (dotacje, subwencje itp.) zadań realizowanych lokalnie, związanych z zapewnianiem opieki rosnącej liczbie osób starszych.
System opieki senioralnej nie będzie wreszcie funkcjonował bez organizacji społecznych i organizacji skupiających wolontariuszy. Ich zadaniem jest rozpoznawanie potrzeb seniorów i ich zaspokajanie. Sprawne działanie tych organizacji zależy od tego czy jasno sformułowano cele ich udziału w systemie, precyzyjnie określono zadania do wykonania ze wskazaniem standardu ich realizacji, czy wreszcie zagwarantowano właściwe finansowanie.
Listę partnerów zaangażowanych w system przedstawiono na rysunku 5.
Rysunek 5. Podmioty tworzące powiatowo-gminny system opieki senioralnej
Źródło: opracowanie własne.
Uwagi końcowe
Według rankingu ONZ, wśród państw najbardziej przyjaznych osobom powyżej 60. roku życia, Polska zajmuje najgorsze miejsce w gronie krajów członkowskich Unii Europejskiej.
Niekorzystną sytuację w zakresie opieki nad seniorami potwierdzają także wnioski zawarte w raporcie Najwyższej Izby Kontroli: dostępność opieki geriatrycznej jest niewystarczająca, brakuje lekarzy geriatrów oraz kompleksowych i wystandaryzowanych procedur postępowania w opiece nad osobami starszymi (2014).
Stworzenie kompleksowego systemu opieki senioralnej wydaje się pilną koniecznością. W tym celu konieczne jest m.in.:
rozbudzenie powszechnej świadomości na temat wyzwań związanych z nieuchronnie postępującym procesem starzenia się. Wielu przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej, ale także organizacje pozarządowe nie mają świadomości skutków
ADMINISTRACJA RZĄDOWA CENTRALNA I ADMINISTRACJA RZĄDOWA TERENOWA
ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWA, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM WŁADZ GMIN I POWIATÓW ORGANIZACJE
POZARZĄDOWE
PODMIOTY EKONOMII SPOŁECZNEJ
PODMIOTY GOSPODARCZE
PODMIOTY LECZNICZE
SZKOŁY, UCZELNIE WYŻSZE, OŚRODKI NAUKOWE
INSTYTUCJE FINANSOWE
KOŚCIOŁY, ZWIĄZKI WYZNANIOWE, ORGANIZACJE KOŚCIELNE
GRUPY NIEFORMALNE
LOKALNI LIDERZY
zachodzących zmian demograficznych. Niski poziom wiedzy na ten temat jest również w społecznościach lokalnych. Ze względu na brak zrozumienia, nadal relatywnie niewiele inicjatyw dedykowanych seniorom jest realizowanych na poziomie gminnym, powiatowym, regionalnym i krajowym, nie mają one odpowiedniego priorytetu w strategiach działania i planach finansowych, nie znajdują powszechnej akceptacji w społeczeństwie,
budowa i dostosowanie infrastruktury technicznej i instytucjonalnej. Aby zachować osoby starsze w możliwie dobrym zdrowiu, jak najdłużej w ich środowisku domowym potrzebne są inwestycje m.in. w infrastrukturę ochrony zdrowia (profilaktyka, opieka ambulatoryjna, opieka medyczna mobilna), infrastrukturę przestrzeni publicznej (drogi, chodniki, budynki użyteczności publicznej itp. – dostosowane do deficytów ruchowych osób starszych), czy infrastrukturę kulturalną i edukacyjną (aby zapewnić możliwość korzystania z oferty kulturalnej czy edukacyjnej osobom starszym). Konieczne są także inwestycje w infrastrukturę instytucjonalną – społeczną. Dobrze działające organizacje społeczne, rozwój wolontariatu, w tym wolontariatu sąsiedzkiego, w wielu przypadkach mogą okazać się warunkami niezbędnymi dla zapewnienia wsparcia seniorom w ich środowisku domowym,
współpraca i współdziałanie różnych podmiotów. Aby zapewnić jej efektywność należy m.in. precyzyjnie określić zasady tej współpracy i zakres wzajemnej odpowiedzialności.
Rolę koordynatora w powiatowo-gminnym systemie opieki senioralnej powinny pełnić władze/administracja samorządowa,
powstanie systemu należy traktować jako proces długotrwały, zaś jego działanie – w kategoriach strategicznych, długofalowych. Niezbędne w takim przypadku jest zapewnienie trwałości finansowania, wykorzystującego zasady montażu finansowego.
Źródła
Bojanowska E., Opieka nad ludźmi starymi, [w:] To idzie starość – polityka społeczna wobec procesu starzenia się ludności w Polsce, Praca naukowo-badawcza przygotowana prze zespół ekspertów Fundacji Instytut Spraw Publicznych na zlecenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, P. Szukalski (red.), Warszawa 2008.
Informacja na temat sytuacji osób starszych w Polsce za rok 2015. Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 04.11.2016 r., Warszawa 2016.
Jurek Ł., Ekonomia starzejącego się społeczeństwa, Difin, Warszawa 2012.
Moschis G., Marketing to older consumers: a handbook of information for strategy development, Quourum Books, Westport 1992.
Raport Najwyższej Izby Kontroli Opieka medyczna nad osobami w wieku podeszłym, KZD-4101-003/2014 Nr ewid.2/2015/P/14/062/KZD, Warszawa 2014.
Richert-Kaźmierska A., Teleopieka domowa w systemie opieki nad osobami starszymi – doświadczenia gmin województwa pomorskiego, Studia BAS, Nr 2(50) 2017.
Ruzik-Sierdzińska A., O zmianach wieku emerytalnego w Polsce, Instytut Obywatelski, Analiza 9/2016.
Szczepański M., Analiza i ocena proponowanych zmian ustawowego wieku emerytalnego w Polsce, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 1/2016 (79).
Stan zdrowia ludności Polski w 2014 roku, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2016 Ustawa z dnia 11 września 2015r. o osobach starszych (Dz.U. 2015.1705).
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 1998 Nr 162 poz. 1118 tekst jednolity Dz. U. z 2016 r. poz. 887, 1948, 2036, 2260).
Autor opracowania: dr inż. A. Richert-Kaźmierska