UDZIAŁ PODMIOTÓW SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO W KSZTAŁTOWANIU
2. Podstawa prawna lokalnej polityki w dziedzinie ochrony zabytków
Obowiązek prowadzenia i ramy lokalnej (gminnej) polityki publicznej w dziedzinie ochrony zabytków są zapisane w przepisach polskiego prawa. Wśród zasadniczych aktów wymienić należy:
1) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78 poz. 483 z późn. zm.), która nakłada na państwo polskie (władze publiczne) zadanie stania na straży dziedzictwa narodowego oraz stwarzania warunków upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będących źródłem tożsa-mości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju23.
2) Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162 poz. 1568 z późn. zm.), która „określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi, zasady tworzenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwator-skich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków”24.
3) Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95 z późn. zm.), wyznaczająca ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami jako zada-nie własne gmin.
21 Ibidem, art. 7.
22 Ibidem, art. 22, pkt 4, 5.
23 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., op.cit., art. 5, 6.
24 Ustawa o ochronie zabytków …, op.cit., art. 1.
4) Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717 z późn. zm.), „regulująca, iż w planowaniu i zago-spodarowaniu przestrzennym uwzględnia się wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków”25.
5) Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. 1997 nr 115 poz. 741 z późn. zm.), w której ustawodawca zapisał, że opieka nad nieru-chomościami stanowiącymi zabytki jest celem publicznym oraz określił przepisy obowiązujące w stosunku do nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków26. 6) Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414
z późn. zm.), „wyznaczająca zasady dotyczące budynków lub obiektów małej architektury podlegających ochronie na podstawie przepisów o ochronie zabyt-ków i opiece nad zabytkami”27.
7) Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425), która stanowi, że kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży posza-nowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata28.
8) Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolon-tariacie (Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873 z późn. zm.) ustanawiająca ochronę dóbr kultury jako zadanie publiczne realizowane (także) przez organizacje pozarzą-dowe oraz nakładająca na administrację publiczną obowiązek realizacji zadań we współpracy z organizacjami pozarządowymi29.
W Polsce w interesującym nas obszarze obowiązuje także prawo międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej. Planując i prowadząc lokalną politykę wobec zabytków należy mieć na uwadze:
1) Konwencję dotyczącą utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury podpisaną w Londynie dnia 16 listopada 1945 r.
(Dz.U. 1947 nr 46 poz. 242), w której państwa sygnatariusze stwierdzają, że dla osiągnięcia swoich celów organizacja będzie „pielęgnowała, rozwijała i rozpo-wszechniała wiedzę, zapewniając ochronę i opiekę światowemu dziedzictwu książek, dzieł sztuki i pomników historii i nauki”30.
25 K. Obłąkowska-Kubiak, Zasada równego dostępu do dziedzictwa kulturowego, w: Polityka publiczna.
10 lat Polski w Unii Europejskiej, op.cit., s. 252.
26 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, Dz.U. 1997 nr 115 poz. 741 z późn. zm., art. 6, 14, 29, 45, 68, 73, 84, 96, 97, 109.
27 K. Obłąkowska-Kubiak, Zasada równego dostępu…, op.cit., s. 252.
28 Ibidem, s. 252.
29 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873 z późn. zm., art. 4, pkt 13 i art. 5.
30 Konwencja dotycząca utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury, podpisana w Londynie dnia 16 listopada 1945 r., Dz.U. 1947 nr 46 poz. 242, art. 1, pkt 2, podpkt c.
2) Konwencję o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego podpisaną w Hadze z dnia 14 maja 1954 r. (Dz.U. 1957 nr 46 poz. 212) i jej Regulamin Wyko-nawczy, w której państwa sygnatariusze ustanowiły system opieki nad dobrami kultury w trakcie konfliktu zbrojnego oraz zobowiązały się przygotować w czasie pokoju opiekę nad dobrami kulturalnymi położonymi na ich własnym teryto-rium wobec dających się przewidzieć następstw konfliktu zbrojnego. Ponadto zobowiązały się szanować dobra kulturalne położone na ich własnym terytorium i na innych terytoriach oraz zakazać i zapobiegać wszelkim aktom kradzieży, rabunku, rekwizycji i wandalizmu wymierzonych przeciw dobrom kultury.
Ustaliły one, iż dobra kulturalne mogą być zaopatrzone w znak rozpoznawczy ułatwiający identyfikację. Wyróżniły także kategorię ochrony specjalnej dla dóbr kulturalnych wpisanych do Międzynarodowego Rejestru Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Specjalną i zobowiązały się zapewnić im nietykalność od wszelkich aktów nieprzyjacielskich31.
3) Europejską Konwencję Kulturalną podpisaną w Paryżu dnia 19 grudnia 1954 r.
(Dz.U. 90.8.44), która stanowi, że każda z umawiających się stron podejmie odpowiednie kroki dla ochrony obiektów o europejskiej wartości kulturalnej znajdujące się w jej dyspozycji i zapewni właściwy do nich dostęp32.
4) Konwencję dotyczącą środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegal-nemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury sporządzoną w Paryżu dnia 17 listopada 1970 r. (Dz.U. 1974 nr 20 poz. 106), w której zapisano, że każde państwo musi uświadomić sobie swój obowiązek moralny poszanowania swojego własnego dziedzictwa kulturalnego i dziedzictwa wszystkich narodów oraz że obowiązkiem każdego państwa jest chronić dobra kultury znajdujące się na jego terytorium przed niebezpieczeństwem kradzieży, nielegalnych wykopalisk i nielegalnego wywozu. Umawiające się strony zobowiązały się przeciwdziałać praktykom nielegalnego przywozu, wywozu i przenoszenia własności dóbr kul-tury i utworzyć system przeciwdziałający takim praktykom33.
5) Konwencję w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i natural-nego przyjętą w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej osiemnastej sesji (Dz.U. 1976 nr 32 poz. 190), która ustanowiła międzynarodowy
31 Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego podpisaną w Hadze dnia 14 maja 1954 r., Dz.U. 1957 nr 46 poz. 212, http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Haga.pdf (dostęp: 5.11.2014).
32 Europejska Konwencja Kulturalna, podpisana w Paryżu dnia 19 grudnia 1954 r., Dz.U. 90.8.44, art. 5.
33 Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury, sporządzona w Paryżu dnia 17 listopada 1970 r., Dz.U.
1974 nr 20 poz. 106.
system ochrony dóbr dziedzictwa kulturowego i naturalnego o wyjątkowej powszechnej wartości, określonych mianem „światowego dziedzictwa całej ludzkości”, bez względu na to, którego narodu są one własnością34.
6) Traktat o Unii Europejskiej i Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U. UE C 326), które stanowią, iż Unia Europejska czuwa nad ochroną i roz-wojem dziedzictwa kulturowego Europy35, a działanie Unii Europejskiej zmierza, jeśli to niezbędne, do wspierania i uzupełniania działań państw w zachowaniu i ochronie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim36.
Na poziomie każdej konkretnej gminy obowiązują akty prawa miejscowego i akty wiążące organ wykonawczy samorządu terytorialnego, które stanowią elementy samorządowej polityki w dziedzinie ochrony zabytków, tj.
1) studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy – akt wiążący organ wykonawczy gminy,
2) miejscowy plany zagospodarowania przestrzennego – akt prawa miejscowego, 3) uchwały dotyczące utworzenia parków kulturowych – akt prawa miejscowego, 4) uchwała dotycząca ustanowienia gminnego programu opieki nad zabytkami
– akt prawa miejscowego,
5) gminna ewidencja zabytków – prowadzona przez organ wykonawczy37.