KACZYŃSKIEGO I FLOW-PUMP
7. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Głównym celem niniejszej pracy była ocena wpływu chemizmu filtrującej wody na wyniki mierzonej wartości wodoprzepuszczalności (współczynnika filtracji) gruntów słaboprzepuszczalnych. Badania laboratoryjne z przyczyn praktycznych, przede wszystkim ekonomicznych, po weryfikacji metodycznej i kontrolnych pomiarach, prowadzone były z wykorzystaniem przyrządu Kaczyńskiego. Do badań współczynnika filtracji wykorzystano grunty modelowe: grunt G8, który wg normy gleboznawczej PN-98/R-04033 scharakteryzowano jako pył oraz grunt G30/70/8, o lepszych właściwościach filtracyjnych, który wg powyższej normy określono jako piasek drobnoziarnisty gliniasty.
Dodatkowo badania wskaźnikowe współczynnika filtracji przeprowadzono na 7 kolejnych gruntach modelowych, które były mieszaniną gruntu G8 oraz piasku drobnoziarnistego w odpowiednich proporcjach. Reprezentują one wg normy PN-98/R-04033 grunty o bardzo zróżnicowanych właściwościach filtracyjnych: od bardzo dobrych – piasek drobnoziarnisty, aż do gruntów półprzepuszczalnych, jakimi są gliny i pyły.
Do badań zmian współczynnika filtracji pod wpływem zróżnicowania chemizmu wody użyte zostały najczęściej występujące w wodach podziemnych sole chlorkowe oraz siarczanowe. Do przeprowadzenia eksperymentu zostały użyte roztwory chlorku sodu NaCl, potocznie zwanego „solą kuchenną”, chlorku wapnia CaCl2 oraz siarczanu glinu Al2(SO4)3. Równocześnie dla badań standardowych, symulujących warunki naturalne, został użyty wodny roztwór siarczanu wapnia CaSO4 o stężeniu 0,01 mol/L. Pomiary przeprowadzono dla czterech stężeń roztworów: 3 mol/L, 1 mol/L, 0,1 mol/L oraz 0,01 mol/L. Z tym, że dla soli trójwartościowych użyto tylko stężeń w zakresie 0,01 – 1mol/L. Taki dobór stężeń w przybliżeniu odzwierciedla podział wód podziemnych ze względu na mineralizację, od wód słodkich aż po wody słone przy stężeniach bliskich 3 mol/L.
Dla laboratoryjnych badań współczynnika filtracji wybrano metodę i przyrząd Kaczyńskiego. Metoda opisana i zastosowana przez R. Kaczyńskiego znajduje zastosowanie w badaniach gruntów, szczególnie gruntów spoistych, gdzie duży wpływ na filtrację mają zjawiska fizykochemiczne, kapilarne, a w szczególności ośrodek porowaty. Dodatkowo sam pomiar jest nieskomplikowany, co więcej przyrząd oraz procedura pomiarowa są stosunkowo tanie. Ponadto, w świetle analizy porównawczej w odniesieniu do innych metod, uzyskane wyniki są jak najbardziej porównywalne.
Wszystkie wyniki badań dla obydwu gruntów zweryfikowano pod względem występowania ewentualnych błędów grubych, dodatkowo dla celów normalizacji rozkładów wszystkie wartości współczynnika filtracji zlogarytmowano. Powyższe zabiegi służyły także zapewnieniu spełnienia określonych wymagań dotyczących homoscedastyczności oraz wymaganej dokładności szacowanych parametrów statystycznych, w szczególności analizy regresji.
Badane próbki gruntu modelowego G8 cechują się współczynnikiem filtracji poniżej 5,00·10-8 m/s, czyli wg klasyfikacji różnych autorów należą one do gruntów półprzepuszczalnych. Natomiast wartości współczynnika filtracji dla gruntu G30/70/8 układają się wokół wartości 1,00·10-6
m/s, czyli wg powyżej zastosowanej klasyfikacji należą do gruntów słaboprzepuszczalnych. W oparciu o badania wskaźnikowe współczynnika filtracji pośrednich modeli gruntowych stwierdzono, że reprezentują one grunty od półprzepuszczalnych, aż po grunty o dobrej przepuszczalności. W badaniach laboratoryjnych uzyskano wartości współczynnika filtracji od 5,00·10-8
m/s aż po wartości 5,00·10-4 m/s.
W celu dopasowania modeli analitycznych najlepiej opisujących eksperymentalne wyniki badań zastosowano regresję wieloraką; dla celów porównawczych użyto modeli
odniesieniu do względnego standaryzowanego współczynnika filtracji zastosowano analizę regresji krokowej.
W wyniku analizy sformułowano następujące ważniejsze wnioski:
1. Dla uzyskanych wartości współczynnika filtracji w funkcji stężenia wodnych roztworów soli dla roztworów jednowartościowych i dwuwartościowych (NaCl i CaCl2) obserwujemy wyraźny wzrost wartości współczynnika filtracji wraz ze wzrostem stężenia, uzyskano wartości większe o około 50-60% dla roztworów o stężeniu 3 mol/L (solanki).
2. Jednocześnie obserwujemy większe wartości współczynnika filtracji dla soli dwuwartościowych CaCl2 w porównaniu z jednowartościowymi NaCl, różnice te średnio mieszczą się w przedziale od 15 do 30%.
3. Dla wartości współczynnika filtracji uzyskanych dla soli trójwartościowej Al2(SO4)3 przy niskich stężeniach, poniżej 0,01 mol/L zaobserwowano stabilizację wartości współczynnika filtracji, wraz ze zwiększaniem się stężenia roztworu obserwujemy silny spadek parametrów filtracji; dla stężeń 1 mol/L spadek jest około 1 rzędu wartości.
4. W odniesieniu do wyników modelowania względnego standaryzowanego współczynnika filtracji kstw w funkcji stężenia roztworu dla gruntu G8 i G30/70/8 uzyskano następujące wnioski: dla siły jonowej opisującej sole jedno- i dwuwartościowe uwidacznia się zmiana parametru kstw, który maleje do wartości około 0,90, natomiast w odniesieniu do soli trójwartościowych wartość kstw
wzrasta do około 1,12. Należy jednak pamiętać, że wartość parametru kstw jest pochodną przeliczania logarytmów, stąd należy ją odwrotnie do przyrostu wartości interpretować oraz pamiętać o odpowiednim przeliczeniu na wartości nieprzekształcone.
5. W końcowym etapie analizy, zmienną objaśnianą był względny standaryzowany współczynnik filtracji kstw, natomiast zmiennymi objaśniającymi były parametry; porowatości otwartej no i średnicy efektywnej logde, które odzwierciedlały występowanie szerokiego spektrum gruntów (od piasków po pyły). Ponadto, do analizy włączono parametr reprezentujący wpływ wszystkich wodnych roztworów soli użytych do badań – siłę jonową roztworu I. Końcowy model opisany regresją wielomianową objaśnia: parametr odpowiadający za chemizm roztworu – siła jonowa
I, wyjaśnia aż około 44% zmienności, porowatość no około 17%, parametr ziarnowy
logde tylko około 2% zmienności. Analizując całościowo model możemy stwierdzić, że w większości charakter zmian jest uzależniony od właściwości chemicznych roztworu.
6. Wyniki analizy regresji charakteryzują dość duże przedziały ufności, niejednokrotnie zachodzące na siebie dla różnych roztworów soli, wpływ na to ma niewątpliwie duży rozrzut wyników. Związane jest przede wszystkim z dużą niejednorodnością w obrębie samych gruntów, dodatkowo na takie zachowanie wpływ ma prostota przyrządu Kaczyńskiego, gdzie nie ma możliwości sterowania takimi parametrami badawczymi jak ciśnienie ssania, czy ciśnienie na pobocznicy próbki badawczej. Dodatkowo, wpływ na duży rozrzut ma liczebność próby dla poszczególnych przypadków; spowodowane to jest dużą czasochłonnością wykonywanych badań, a także ograniczeniami finansowymi projektu.
Ważnym celem pracy była przeprowadzona analiza porównawcza wyników prognozowania wartości współczynnika filtracji w oparciu o wzory empiryczne. Dla jej potrzeb użyto trzech gruntów modelowych, dla których na podstawie ich charakterystyki petrofizycznej obliczono współczynniki filtracji z wykorzystaniem 14 wzorów empirycznych różnych autorów.
Analiza wykazała bardzo duże zróżnicowanie uzyskiwanych prognostycznych ocen; obserwowane różnice sięgają w niektórych przypadkach nawet powyżej trzech rzędów wartości.
W analizie wykorzystano statystyczną weryfikację wyników prognozowania, z uwzględnieniem identyfikacji wyników obarczonych błędami grubymi, a ściślej – istotnie odbiegających od innych. W celu wyboru najbardziej adekwatnych, poprawnych wzorów w odniesieniu do różnych typów gruntów zastosowano test t-Studenta. Dodatkowo dla celów porównawczych otrzymane wyniki prognozowania zestawiono z wartościami uzyskanymi przyrządem Kaczyńskiego dla analogicznych typów gruntów modelowych.
Na szczególną uwagę zasługują najważniejsze wnioski praktyczne wynikające z przeprowadzonej analizy.
1. W odniesieniu do piasku drobnoziarnistego najbardziej poprawne wyniki prognozowania, lokujące się w pobliżu wartości średniej, uzyskuje się w oparciu o wzory Hazena, (w tym także – uproszczony), Seelheima, Zunckera oraz Kozeny-Carmana. Największe rozbieżności wykazują modele Alyamaniego i Şena oraz Terzaghiego; modelu Hazena-Tkaczukowej nie wykorzystywano, gdyż w badanym gruncie nie stwierdzono wymaganego progu zawartości frakcji ilastej dla tego modelu. 2. Dla piasku gliniastego G30/70/8 najlepsze oceny prognostyczne uzyskuje się w oparciu o wzory Alyamaniego i Şena, Zunckera, Faira i Hatcha oraz Kozeny-Carmana. Do modeli dających najbardziej odbiegające wyniki zaliczyć można wzory Seelheima, Krügera oraz Hazena-Tkaczukowej.
3. W przypadku pyłu G8 najbardziej poprawne oceny prognostyczne zapewniają wzory Alyamaniego i Şena, Hazena-uproszczony, Seelheima oraz Faira i Hatcha, natomiast najbardziej odbiegają od poprawnych oceny wynikające z modeli Terzaghiego oraz Hazena-Tkaczukowej.
4. Do najbardziej uniwersalnych wzorów empirycznych, które polecić można do prognozowania współczynnika filtracji różnych gruntów, reprezentujących piaski oraz gliny piaszczyste, zaliczyć można w świetle otrzymanych wyników przede wszystkim wzory Hazena, Kozeny-Carmana, Zunckera, a w odniesieniu do gliny piaszczystej i pyłu także wzór Alyamaniego i Şena.
5. W przypadku pyłu poprawne wyniki powinien także zapewniać wzór Hazena w wersji uproszczonej oraz wzór Faira i Hatcha. Model Hazena-Tkaczukowej, który przeznaczony jest do prognozowania współczynnika filtracji gruntów ilastych w przypadkach zarówno gliny piaszczystej, jak i pyłu, daje wyniki znacznie zaniżone. 6. Porównanie ocen prognostycznych z laboratoryjną metodą Kaczyńskiego wykazało
dużą zgodność wyników w odniesieniu do piasku oraz gliny piaszczystej, chociaż w odniesieniu do piasku metoda Kaczyńskiego nie jest zalecana ze względów metodycznych. W przypadku pyłu G8 wyniki różnią się o około pół rzędu wartości - badania laboratoryjne wykazują wartości niższe od prognozowanych. Przy czym różnice te przy poziomie istotności testowania α = 0,05 statystycznie nie są istotne. 7. Najważniejszą zaletą powyższej analizy jest jej możliwość wykorzystania jej wyników
we wstępnej fazie budowlanych prac dokumentacyjno-projektowych bądź geotechnicznych, gdzie zaproponowane rozwiązania mogą być atrakcyjne ze względów ekonomiczno-technicznych. Pozwoli to zaoszczędzić czas i środki finansowe na niewątpliwie droższe i bardziej czasochłonne badania laboratoryjne lub terenowe
Podsumowując, można stwierdzić, iż w większości uzyskano zamierzone efekty badawcze i potwierdzenie założonych we wstępie tez. Jest to niezwykle trudne, zwłaszcza w tak skomplikowanej materii jakimi jest badanie współczynnika filtracji gruntów
opisujące zależności wpływu chemizmu cieczy roboczej na końcową wartość współczynnika filtracji gruntów. Do najważniejszych należy równanie opisujące tą zależność w funkcji chemizmu roztworu oraz właściwości petrofizycznych badanych gruntów. W wyniku zastosowania równania można w dość prosty i szybki sposób określić poprawkę odnoszącą się do chemizmu zastosowanej cieczy roboczej. Pozwoli to na oszczędność czasu i finansów podczas badań laboratoryjnych współczynnika filtracji gruntów słaboprzepuszczalnych, gdyż jak wiemy tego typu badania są kosztowne i pracochłonne.
LITRATURA
[1] Aczel A.D.: Statystyka w zarządzaniu. PWN, Warszawa 2000.
[2] Alekin O.A.: Osnowy gidrochimii. Gidrometeoroliczeskij Izdat, Leningrad 1970. [3] Bartoszewicz A., Damicz J., Jaromińska M.: Zmiany wartości współczynnika filtracji
gruntów organicznych w procesie konsolidacji. „Aktualne problemy naukowo-badawcze
budownictwa”. Konferencja Naukowa, Olsztyn-Kortowo 15-16 maja 1998.
[4] Bartoszewicz A., Damicz J., Jaromińska M.: Badania współczynnika filtracji gruntów
organicznych. „Współczesne problemy geologii inżynierskiej w Polsce”. WIND,
Wrocław 1998.
[5] Batu V.: Aquifer hydraulics. A comprehensive guide to hydrogeologic data analysis. John Wiley & Sons, Inc New York/Chichester/Weinheim/Brisbane/Suqappre/ Toronto 1998.
[6] Bear J., D.Cheng A.H.: Modeling groundwater flow and contaminant transport. Springer, 2010.
[7] Berthouex P.M., Brown L.C.: Statistics for environmental engineers. Lewis Publisher, Boca Raton 2002.
[8] Bertsch P.M., Parker D, R.: Aqueous polynuclear aluminum species. W: The environmental
chemistry of aluminum. CRC Press, Boca Raton, Florida, 1996.
[9] Birdi K. S.: Handbook of surface an colloid chemistry. CRS Press. Boca Raton/New York 1997.
[10] Bielewicz D.: Wykorzystanie zjawisk elektrokinetycznych w technologii płuczek
wiertniczych. Zesz. Nauk. AGH „Wiertnictwo-Nafta-Gaz”, z. 11, Kraków 1992.
[11] Błaszczuk D.: Wstęp do prognozowania i symulacji. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2006. [12] Boeker E., van Grondelle R.: Fizyka środowiska (tłum. z ang.). Wyd. Nauk. PWN,
Warszawa 2002.
[13] Brandt S.: Analiza danych. Metody statystyczne i obliczeniowe. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1999.
[14] Brantley S.L., Kubicki J.D., White A.F.: Kinetics of Water-Rock Interaction. Springer 2008.
[15] Braja M. Das.: Advanced soil mechanics. Taylor & Francis Group, London/ New York 2008.
[16] Chrzan T.: Geologia i hydrogeologia. Wyd. Nauk.-Techn. Uniw. Zielonog., Zielona Góra 2001.
[17] Clark Mark M.: Transport modeling for environmental engineers and scientists. A John Wiley & Sons. Inc. Publication, Hoboken, New Jersey 2009.
[18] Cygański A., Ptaszyński B., Krystek J.: Obliczenia w chemii analitycznej. WNT, Warszawa 2000.
[19] Delgado Á.V.: Interfacial electrokinetics and electrophoresis. Marcel Dekker, Inc., New York/Basel 2002.
[20] Dembicki E., Jaromińska M.: Źródła błędów w badaniach przepuszczalności w aparacie
[21] Derski W., Izbicki R., Kisiel I. (red.), Mróz Z.: Mechanika skał i gruntów. PWN, Warszawa 1982.
[22] Dobak P.: Określenie przepuszczalności gruntów spoistych w badaniach konsolidacji z
ciągłym przyrostem obciążenia. Przegląd Geologiczny, vol. 55, nr 2, 2007.
[23] Dobkevičius M., Karmazinas B., Klizas P.: Empirical relationship between filtration
coefficient and grain size composition of loose rocks. Geologija, nr 37, 2002.
[24] Dobrynin V.M., Vendelštejn B.J., Kożevnikov D.A.: Petrofizika. Izd. “Nedra”, Moskva 1991.
[25] Dodge Y.: Analysis of experiments with missing data. Wiley, New York 1985.
[26] Dojlido J.R.: Chemia wód powierzchniowych. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1995.
[27] Draper N.R., Smith H.: Analiza regresji stosowana. PWN, Warszawa 1973.
[28] Drożdżak R.: Analiza porównawcza wybranych laboratoryjnych metod oceny
współczynnika filtracji gruntów spoistych. Zesz. Nauk. AGH, Ser.
„Wiertnictwo-Nafta-Gaz”, t. 27, z. 4, 2010.
[29] Drożdżak R., Twardowski K.: Badania wodoprzepuszczalności gruntów spoistych na
podstawie metod Kaczyńskiego. Zesz. Nauk. AGH, Ser. „Wiertnictwo-Nafta-Gaz”,
t. 26, z. 3, Kraków 2009.
[30] Drożdżak R.: Przyrząd i metoda Kaczyńskiego do oznaczania współczynnika filtracji
gruntów. Zesz. Nauk. AGH, Ser. „Wiertnictwo-Nafta-Gaz”, t. 24 z. 1, 2007.
[31] Elbanowska H., Zawadzka H., Zerbe J.: Metodyka fizyczno-chemicznego badania wód
podziemnych. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1979.
[32] Elbanowska H., Zerbe J., Górski J. i inni.: Fizyczno-chemiczne badania gruntów na
potrzeby hydrogeologiczne. Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2001.
[33] Falkowicz S.: Zmiany przepuszczalności piaskowców w warunkach otworopodobnych. Prace Instytutu Górnictwa Naftowego i Gazownictwa nr 106, Kraków 2000.
[34] Faure G.: Principles and Applications of Geochemistry. Prentice Mall, Upper Saddle River, New Jersey 1998.
[35] Fąfara Z.: Badanie procesu migracji substancji ropopochodnych w ośrodku
gruntowo-wodnym. Rozprawy, monografie 168. Uczel. Wyd. Nauk.-Dyd., Kraków 2007.
[36] Fąfara Z., Twardowski K.: Uwagi dotyczące laboratoryjnego modelowania procesu
rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń ropopochodnych w gruntach. Prace Nauk.-Dyd.
PWSZ, z. 10, Krosno 2004.
[37] Fetter C.W.: Applied hydrogeology. Prentice Hall Inc., Upper Saddle River, New Jersey 2001.
[38] Górski J.: Kształtowanie się jakości wód podziemnych utworów czwartorzędowych w
warunkach naturalnych oraz wymuszonych eksploatacją. Instytut Kształtowania
Środowiska, Warszawa 1981.
[39] Grabowska-Olszewska B.: Praca zbiorowa. Geologia stosowana. Właściwości gruntów
nienasyconych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
[40] Grabowska-Olszewska B. red. nauk: Metody badań gruntów spoistych. Wyd. Geolog., Warszawa 1980.
[41] Greber T.: Analiza systemu pomiarowego (MSA). http://www.statsoft.pl/ czytelnia/ jakosc/ sixmsa.
[42] Gunst R.F., Mason R.L.: Regression analysis and application. a data oriented approach. Marcel Dekker, New York 1980.
[43] Hem J.D.: Study and interpretation of the chemical characteristics of natural water.
U.S. Geological Survey. Water Supply Paper 2254, 1989.
[44] Honarpour M., Koederitz, L., Harvey A.H.: Relative permeability of petroleum
reservoirs. CRC Press. Inc. Boca Raton, Florida 1986.
[45] Kaczmarek M.: Mechanika nasyconych materiałów przepuszczalnych wrażliwych
chemicznie. Wyd. Akad. Bydg., Bydgoszcz 2001.
[46] Kaczyński R.: Oznaczanie współczynników filtracji gruntów słabo przepuszczalnych,
półprzepuszczalnych i praktycznie nieprzepuszczalnych. Przegląd Geologiczny nr 10,
Warszawa 1969.
[47] Kaczyński R., Drągowski A., Krogulec E. i inni. Współczynnik filtracji gruntów
spoistych wyznaczony różnymi metodami. „Aktualne problemy
geologiczno-inżynierskich badań podłoża budowlanego i zagospodarowania terenu”. Mat. Sem. Bogucki Wyd. Nauk. S.C., Poznań 2000.
[48] Kaczyński R.: Wykonanie analizy porównawczej wyników badań współczynnika
przepuszczalności gruntów spoistych wyznaczonego różnymi metodami. Archiwum
ZPG UW i NFOŚiGW, Warszawa 1997 (niepublikowane).
[49] Karniadakis G., Beskok A., Aluru N.: Microflows and nanoflows. fundamentals and
simulation. Springer Science Business Media, Inc. 2005.
[50] Kish L.: Survey sampling, Wiley Classics Library, 1995.
[51] Kowalik P.: Ochrona środowiska glebowego. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2001 [52] Kowalik S.: Zagadnienia z gleboznawstwa. Skrypt Uczeln. AGH nr 1654, Kraków
2004.
[53] Kowalski J.: Hydrogeologia z podstawami geologii. Wyd. Uniw. Przyrod. we Wrocł. Wrocław, 2007.
[54] Kozerski B.: Zasady obliczeń hydrogeologicznych ujęć wód podziemnych. Wytyczne
określania współczynnika filtracji metodami pośrednimi i laboratoryjnymi. Wyd.
Geolog., Warszawa 1977.
[55] Krawczyk A., Słomka T.: Podstawowe metody matematyczne w geologii. Skrypt. Uczeln. AGH nr 1993, Kraków 1994.
[56] Krawczykowski D., Trybalski K.: Przydatność laserowych analiz uziarnienia do bilansowania produktów klasyfikacji w hydrocyklonie. Górnictwo i Geoinżynieria nr 33/4, 2009.
[57] Krogulec E.: Wpływ metodyki badań na otrzymywane wartości współczynnika filtracji
osadów słabo przepuszczalnych – część I. Przegląd Geolog. ,42, nr 4, 1994.
[58] Krogulec E.: Wpływ metodyki badań na otrzymywane wartości współczynnika filtracji
osadów słabo przepuszczalnych, cz. 2. Przegląd Geolog., vol. 44, nr 11, 1996.
[59] Kukiełka L.: Podstawy badań inżynierskich. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2002. [60] Kulma R.: Podstawy obliczeń filtracji wód podziemnych. Wyd. AGH, Kraków 1995.
[61] Lasoń M., Żyła M.: Aparatura do wyznaczania izoterm sorpcji i desorpcji par metodą
mikrobiuretek. Chem. Anal., 8, s. 279, 1963.
[62] Laurier L. Schramm.: Suspensions: fundamentals and applications in the petroleum
industry. American Chemical Society Books, Washington 1996.
[63] Macher J., Płochniewski Z.: Wpływ mineralizacji wody na współczynnik filtracji
piasków. Kwartalnik Geologiczny vol 11, nr 1, 1967.
[64] Macioszczyk A., Dobrzyński D.: Hydrogeochemia. Strefy aktywnej wymiany wód
podziemnych. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2007.
[65] Macioszczyk A (red. nauk.).: Podstawy hydrogeologii stosowanej. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2006.
[66] Majcherczyk T.: Zarys fizyki skał i gruntów budowlanych. Bibl. Szk. Ekspl. Podz., Wyd. IGSMiE PAN, Kraków 2000.
[67] Magiera R.: Modele i metody statystyki matematycznej. Ofic. Wydaw. GiS, Wrocław 2002.
[68] Marciniak M., Przybyłek J., Herzig J., Szczepańska J.: Laboratoryjne i terenowe
oznaczanie współczynnika filtracji utworów półprzepuszczalnych. Wyd. Uniw. im. A.
Mickiewicza, Poznań 1998.
[69] Maurice Patricia A.: Enviromental surfaces and interfaces from the nanoscale to the
global scale. A John Wiley & Sons. Inc. Publication, Hoboken, New Jersey 2009.
[70] Nagy Noémi M., Kónya J.: Interfacial chemistry of rocks and soils. CRC Press Taylor & Francis Group. Boca Raton,/London/New York 2010.
[71] Minczewski J., Marczenko Z.: Chemia analityczna, cz. 1 i 2. Podstawy teoretyczne i
analiza jakościowa. PWN, Warszawa 1997.
[72] Myślińska E.: Grunty organiczne i laboratoryjne metody ich badania. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2001.
[73] Myślińska E.: Laboratoryjne badania gruntów. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1998. [74] Osipov V.I, Sokolov V.N., Eremeev V.V.: Clay seals of oil and gas deposits.
A.A. Balkema Publishers, Lisse/Abingdon/Exton (Pa)/Tokyo 2004. [75] Ościk J.: Adsorpcja. PWN, Warszawa 1983.
[76] Owczynnikow A.W.: Minieralnyje wody. Wyd. Gostgeotechizdat, Moskwa 1970. [77] Pazdro Z.: Hydrogeologia ogólna. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1977.
[78] Pazdro Z., Kozerski B.: Hydrogeologia ogólna. PAE, Warszawa 1990. [79] Perleman A.I.: Geochemia krajobrazu. Wyd. PWN, Warszawa 1971. [80] Piotrowski J.: Podstawy miernictwa. Wyd. Nauk.-Tech., Warszawa 2002. [81] Pisarczyk S.: Gruntoznawstwo inżynierskie . Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2001. [82] Pisarczyk S.: Mechanika gruntów. Ofic. Wyd. Polit. Warsz., Warszawa 1999.
[83] Plewa M.: Geologia inżynierska w inżynierii środowiska. Wyd. Polit. Krak., Kraków 1999.
[84] Plewa M., Plewa S.: Petrofizyka. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1992.
[85] Płoskonka D.: Różnice w wynikach analiz uziarnienia przeprowadzonych różnymi
metodami. Landform Analysis, Vol. 12: 79-85 (2010).
[86] Polakov E.A.: Metodika izučenija fizičeskich svojstv kollektorov nefti i gaza. Izd. „Nedra”, Moskva 1981.
[87] Poprawski R., Salejda W.: Ćwiczenia laboratoryjne z fizyki. Część I. Zasady
opracowania wyników pomiarów. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej,
Wrocław 1999.
[88] Powder Diffraction File PDF-2. International Centre for Diffraction Data, 1995.
[89] Rogoż M.: Hydrogeologia kopalniana z podstawami hydrogeologii ogólnej. Wyd. Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2004.
[90] Rychlicki S., Twardowski K.: Application of the variance analysis to an evaluation of
the physico-chemical brown coal properties. Archiwum Górnictwa PAN, vol.35, is.4,
1990.
[91] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r. w sprawie warunków jakim powinna odpowiadać woda do picia na potrzeby gospodarcze. Dz. U. nr 35, poz. 205.
[92] Ryncarz T.: Zarys fizyki górotworu. Śląskie Wyd. Techniczne, Katowice 1993.
[93] Sałaciński T.: SPC Statystyczne sterowanie procesami produkcji. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Warszawa 2009.
[94] Sarbak Z.: Adsorpcja i adsorbenty: teoria i zastosowanie. Wyd. Nauk. Uniw. im. Adama Mickiewicza, Poznań 2000.
[95] Sarbak Z.: Podstawy techniki laboratoryjnej. Wyd. Oświatowe FOSZE, Rzeszów 2009. [96] Scheidegger A.E.: The physics of flow trough porous media. University of Toronto Press,
Toronto 1957.
[97] Sendkowska G., Trąmpczyński W., Kozłowski T. i inni: Ćwiczenia laboratoryjne
z mechaniki gruntów i fundamentowania. Wyd. Polit. Świętok., Kielce 2004.
[98] Sienko Michell J., Plane Robert A.: Chemia. Podstawy i zastosowania. Wyd. Naukowo- Techniczne, Warszawa 2002.
[99] Siergiejew E. M. i inni: Gruntowiedienije. Moskwa 1971
[100] Słownik hydrogeologiczny (red. nauk.: Dowgiałło J., Kleczkowski A.S., Macioszczyk T., A. Różkowski). Wyd. PIG, Warszawa 2002.
[101] Stanisz A.: Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem STATISTICA PL na przykładach
z medycyny. Tom 2. Modele liniowe i nieliniowe. StatSoft Polska Sp. z o. o., Kraków
2007.
[102] Sobczyk M.: Statystyka. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1997.
[103] Sobota J.: Hydraulika i hydrologia. Wyd. Akad. Roln., Wrocław 2004.
[104] Strzelecki T. (red.): Mechanika ośrodków niejednorodnych. Teoria homogenizacji. Dolnośl. Wyd. Edukacyjne, Wrocław 1996.
[105] Sztaba K.: Przesiewanie. Śl. Wyd. Tech., Katowice 1993.
[106] Surygała J. (red.): Zanieczyszczenia naftowe w gruncie. Ofic. Wyd. Polit. Wrocł., Wrocław 2000.
[107] Szczepańska J., Kmiecik E.: Statystyczna kontrola jakości danych w monitoringu wód
podziemnych. Wyd. AGH, Kraków 1998.
[108] Szestakow W.M.: Teoretyczne podstawy migracji masy i ciepła w wodach
podziemnych. W: Ochrona wód podziemnych, A.S. Kleczkowski (red.). Wyd. Geolog.,
Warszawa 1984.
[110] Szydłowski H.: Pracownia fizyczna wspomagana komputerem. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2003.
[111] Szwarcew S.L. Gidrogieochimija zony gipiergienieza. Niedra, Moskwa 1998.
[112] Tabisz R.: Zapewnienie wiarygodności analizowanych danych – podstawy analizy
MSA. http://www.statsoft.pl/czytelnia/jakosc/wprowjak.html.
[113] Taylor J.R.: Wstęp do Analizy błędu pomiarowego. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1995.
[114] Traple J., Twardowski K., Glazor A.: Modele petrofizyczne skał zbiornikowych
wykorzystywane w praktyce geologicznej. Zesz. Nauk. AGH, Ser.
„Wiertnictwo-Nafta-Gaz”, t. 18, z. 2, Kraków 2001.
[115] Twardowski K., Traple J.: Uwagi dotyczące wątpliwych wyników pomiarów. Zesz. Nauk. AGH, Ser. „Wiertnictwo-Nafta-Gaz”, t. 23/2, 2006.
[116] Twardowski K. (red.), Bednarz S., Rzyczniak M.: Podstawy metrologii w górnictwie
nafty i gazu. Wyd. AGH, Kraków 2009.
[117] Twardowski K. (red): Ocena metanonośności węgli kamiennych Górnośląskiego
Zagłębia Węglowego na podstawie wyników pomiarów otworowych. Wyd. Centrum
PPGSMiE PAN, Kraków 1997.
[118] Twardowski K.: Wybrane właściwości fizyczne gruntów. Wyd. AGH, Kraków 2010. [119] Twardowski K., Drożdżak R., Glazor A.: Analiza porównawcza pośrednich metod
oceny współczynnika filtracji gruntów. Zesz. Nauk. AGH, Ser.
„Wiertnictwo-Nafta-Gaz”, t. 23/2, 2006.
[120] Twardowski K., Drożdżak R.: Badanie poprawności wybranych wzorów empirycznych
do oceny współczynnika filtracji gruntów. Zesz. Nauk. AGH, Ser.
„Wiertnictwo-Nafta-Gaz”, t. 27, z. 4, 2010.
[121] Twardowski K., Drożdżak R.: Pośrednie metody oceny właściwości filtracyjnych