Podsumowując, należy wymienić korzyści płynące z wdrożenia rozwiązań z zakresu przeciwdziałania nadużyciom, a są to:
1. Ograniczenie strat związanych z nadużyciami – poprawa wyników finansowych przedsiębiorstwa.
2. Stworzenie klimatu braku akceptacji dla działań nieetycznych – poprawa morale uczciwych pracowników.
3. Większa wiedza o własnej organizacji i jej podatności na zagrożenia – możliwość usprawnienia procesów (prewencja).
By jednak uczciwie sprowadzić zagadnienie od teorii do praktyki funkcjonowania organizacji gospodarczych, należy wymienić również następujące zagrożenia zwią-zanie z realizacją przeciwdziałania nadużyciom:
1. Brak możliwości lub znacznie utrudniona możliwość wykazania efektywności pro-wadzonych działań przez wskazanie konkretnych oszczędności w związku z uda-remnionymi nadużyciami.
2. Próby dyskredytacji działań komórki bezpieczeństwa przez pracowników nieuczci-wych.
Przeciwdziałanie nadużyciom jako sposób na zwiększenie zysków przedsiębiorstwa
3. Obawa kierownictwa przed ujawnianiem przypadków nadużyć (ryzyko utraty re-putacji, negatywnego odbioru tych informacji przez radę nadzorczą bądź udzia-łowców).
Pierwsze z wymienionych zagrożeń występować może w organizacjach, w których kierownictwo nie posiada wewnętrznego przekonania o konieczności mitygowania ry-zyka nadużyć lub obowiązek ten nie jest mu narzucony z zewnątrz. W takiej sytua cji, szczególnie przy okazji różnego rodzaju działań związanych z poszukiwaniem oszczęd-ności, może dojść do prób ograniczania (lub w ogóle nie dochodzi do powstania) działania komórek przeciwdziałających nadużyciom. W warunkach gospodarki ryn-kowej skuteczną metodą jest przedstawienie wykonanych przez komórkę bezpieczeń-stwa lub mechanizmy prewencji działań w przełożeniu na postać danych finansowych o rzeczywistych i potencjalnych stratach, którym zapobiegło udaremnienie nadużycia. Nie bez znaczenia są także argumenty pozafinansowe: obniżenie morale pracow-ników firmy w przypadku tolerowania przez kierownictwo przypadków nadużyć oraz zwiększenie ryzyka utraty reputacji w przypadku rozpowszechnienia informacji o bez-karności sprawców.
Do prób dyskredytowania komórki przeciwdziałającej nadużyciom może dojść w przypadku ujawnienia sprawstwa lub innej formy dokonania nadużycia przez członków wysokiego szczebla kierowniczego. Takie działania są często formą obrony nieuczciwego pracownika, który, jeśli posiada zaufanie zarządu firmy, może skutecznie zaszkodzić wynikom postępowania wyjaśniającego, a nawet uniknąć odpowiedzial-ności. Jest to szczególnie niebezpieczne na etapie kształtowania się systemu prze-ciwdziałania nadużyciom w przedsiębiorstwie, prowadzi bowiem do jego negatyw-nego postrzegania. Koniecznymi środkami przeciwdziałania są: podział dochodzenia na część niejawną i jawną, ścisła reglamentacja informacji dotyczących toczącego się dochodzenia, powstrzymanie się od działań dyscyplinarnych przed wyjaśnieniem naj-ważniejszych okoliczności nadużycia, a nade wszystko – możliwość bezpośredniego i niezwłocznego kontaktu z osobą zarządzającą przedsiębiorstwem (właścicielem, prezesem zarządu). Szybka i rzetelna informacja pochodząca bezpośrednio ze źródła – czyli komórki prowadzącej postępowanie wyjaśniające – pozwala prezesowi spółki (szefowi firmy) na wyrobienie sobie opartej na faktach opinii, a w konsekwencji pod-jęcie obiektywnych decyzji.
Trzecie wskazane zagrożenie związane jest z oczywistą troską o ochronę do-brego imienia przedsiębiorstwa, która może stać się zagrożeniem dla komórki bez-pieczeństwa, jeśli kierownictwo, w obawie o utratę reputacji, zdecyduje się ingerować w prowadzone postępowanie wyjaśniające w celu jego przedwczesnego zakończenia. Obawy takie zwykle nasilają się w przypadku ujawnienia nadużyć na szerszą skalę lub sprawców zajmujących wysokie stanowiska kierownicze. Sytuacja taka może pro-wadzić do braku rozpoznania mechanizmów nadużycia i wskazania jego rzeczywi-stych sprawców, a zatem nie będzie możliwa ani prewencja, ani represja w stosunku do nieuczciwych pracowników. Remedium na tego typu niebezpieczeństwo może być odpowiednie przygotowanie zarówno kierownictwa, jak i całej organizacji na możliwe skutki ujawnienia nadużycia. Należy liczyć się z faktem, iż wykrycie każdego poważ-nego przestępstwa pracowniczego, szczególnie jeśli jest ono przedmiotem postępo-wania karnego, odbija się echem w samej organizacji (w raportach, sprawozdaniach), jak i poza nią (zgłoszenia do organów nadzorczych, informacje w mediach). Choć
Michał Matej
przedsiębiorstwa nie mają powodu, by rozpowszechniać tego rodzaju informacje na zewnątrz, muszą jednak być przygotowane na ich ujawnienie. Sprawne działanie rzetelnie poinformowanego kierownictwa (czego fundamentem powinien być raport z postępowania wyjaśniającego przygotowany przez jednostkę odpowiedzialną za przeciwdziałania nadużyciom), wspieranego przez dział komunikacji zewnętrznej (rzecznika prasowego) poprzez szybką publikację komunikatów przedstawiających: prawdziwy przebieg wydarzeń, wyniki pracy śledczych, podjętą współpracę z orga-nami ścigania, wdrożone środki zaradcze itd., pozwala na uniknięcie wypaczania informacji i podkopywania reputacji przedsiębiorstwa. Podobnie w komunikacji we-wnętrznej jasne przedstawienie przypadku nadużycia i stosunku do niego organizacji pozwala podnieść takie zdarzenie z poziomu pożywki dla korytarzowych plotek do po-ziomu egzemplifikacji polityki przeciwdziałania nadużyciom.
Należy zaznaczyć, że powyższe przykłady dotyczą jedynie zagrożeń na poziomie kierowniczym organizacji, pominięto tutaj problemy związanie z rozwiązaniami syste-mowymi przedsiębiorstwa oraz z samą organizacją komórki przeciwdziałania nad-użyciom, które mogą stanowić temat na osobną publikację.
Podsumowując przeprowadzone rozważania, należy stwierdzić, że nadużycia pociągają za sobą poważne straty finansowe przedsiębiorstw, zaś wprowadzanie środków prewencji przyczynia się do znacznego zmniejszenia ewentualnych strat. Warto zatem aktywnie im przeciwdziałać, by w ten sposób, wprowadzając rozwią-zania promujące postawy etyczne, zwiększać dochody przedsiębiorstw i przyczyniać się do ich bardziej uczciwego działania.
Bibliografia
Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., Kryminologia, Wydawnictwo Arche, Gdańsk 1999. Iyer N., Samociuk M., Defraudacja i korupcja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2007.
Wells J. T., Nadużycia w firmach. Vademecum, LexisNexis, Warszawa 2006. Strony internetowe:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ustawa_Sarbanes-Oxley (31.05.2010). www.acfe.com (07.09.2008).
www.acfe.pl (05.09.2008). www.onet.pl (15.09. 2008).