Poniżej zaprezentowano zbiorczo uzyskane w analizach wyniki odnosząc się do osobno poszczególnych zagadnień oraz przedstawiono ogólne wnioski z przeprowadzonego badania.
Społeczny kontekst zdrowia
Status społeczno-ekonomiczny rodziny
❏ Większość rodzin badanych uczniów (87%) posiada co najmniej jeden samochód osobowy lub wieloosobowy.
❏ Większość (73%) uczniów posiada swój własny pokój do ich wyłącznego użytku. Prawie co trzeci badany uczeń nie posiada własnego pokoju.
❏ Zdecydowana większość badanych uczniów posiada w domu komputer (97%).
Komunikacja w rodzinie
❏ Uczniowie najchętniej rozmawiają o swoich problemach z mamą.
❏ Częściej niż z ojcem, dzieci i młodzież wolą porozmawiać z innym ważnym dorosłym członkiem rodziny.
❏ Trudność rozmów z rodzicami narasta z wiekiem. Starsi uczniowie częściej zgłaszają, trudność w rozmowie z rodzicami niż uczniowie klas młodszych.
❏ Zdecydowana większość uczniów nie ma lub nie widuje partnerów swoich rodziców
Posiłki rodzinne
❏ Ogółem tylko 41% badanych uczniów codziennie spożywa wspólnie z rodzicami posiłki.
❏ Regularność spożywania posiłków z rodzicami zmniejsza się z wiekiem. Odsetek uczniów codziennie spożywających posiłki z rodzicami jest większy w młodszej grupie wiekowej niż w starszej.
❏ Co dziesiąty uczeń klas młodszych i co ósmy uczeń klas starszych przyznaje, że rzadko jada posiłki wspólnie z rodzicami.
❏ Odsetek uczniów, którzy nigdy nie jadają z rodzicami jest trzykrotnie wyższy u uczniów klas 7-8 w porównaniu z uczniami klas 4-6
Wsparcie społeczne
❏ Najwyższy poziom wsparcia uczniowie otrzymują w środowisku rodzinnym. Większość uczniów odczuwa , że rodzina daje im emocjonalną pomoc i wsparcie, a także pomaga w podejmowaniu własnych decyzji.
❏ Wsparcie ze strony rówieśników jest oceniane przez uczniów na przeciętnym poziomie.
❏ Najmniejsze wsparcie uczniowie odczuwają ze strony nauczycieli.
❏ Wraz z wiekiem obniża się odsetek uczniów, którzy odczuwają wsparcie ze strony rówieśników i nauczycieli.
❏ Co trzeci badany uczeń nie potrafił lub nie chciał odnieść się do pytania dotyczącego otrzymywanego wsparcia społecznego.
Stosunek do szkoły
❏ Niecała połowa (45%) badanych uczniów trochę lubi swoją szkołę, a co trzeci - bardzo ją lubi.
❏ Odsetek uczniów, którzy przyznają, że bardzo lubią swoją szkołę jest wyższy w młodszej grupie wiekowej.
❏ Zarówno wśród starszych, jak i młodszych uczniów przeważa opinia, że uczniowie trochę lubią swoją szkołę.
❏ Prawie co trzeci badany uczeń przyznaje, że niezbyt lub wcale nie lubi swojej szkoły, a odsetek ten jest wyższy wśród uczniów klas 7-8.
Stres szkolny
❏ Prawie co trzeci badany uczeń odczuwa podwyższony poziom stresu szkolnego. .
❏ Do odczuwania podwyższonego stresu związanego ze szkołą i naukę częściej przyznają się uczniowie klas starszych niż młodszych.
❏ Szkoła i nauka są dla sporej części uczniów czynnikiem bardzo stresogennym, a poziom tego stresu wzrasta wraz z wiekiem.
Zdrowie
Subiektywna ocena zdrowia
❏ Większość uczniów ocenia swoje zdrowie jako dobre (60%), podczas gdy co czwarty uważa je za doskonałe.
❏ Samoocena stanu zdrowia spada wraz z wiekiem - młodsi uczniowie częściej oceniają swoje zdrowie jako doskonałe lub dobre w porównaniu do uczniów starszych.
❏ Co szósty ankietowany uczeń uważa swoje zdrowie za gorsze niż dobre. Ocena skrajnie negatywna (słabe zdrowie) występuję bardzo rzadko.
Samoocena masy ciała
❏ Ponad połowa uczniów oceniła swoją masę ciała jako prawidłową (w sam raz), przy czym odsetek ten był większy wśród młodszych niż wśród starszych uczniów.
❏ Co trzeci uczeń ocenia siebie jako zdecydowanie za grubego i trochę za grubego.
❏ Zaobserwowano, że wraz z wiekiem wzrasta odsetek uczniów oceniających swoją masę ciała jako zdecydowanie lub trochę za dużą Jednocześnie co siódmy badany ocenia, że jest trochę lub zdecydowanie za szczupły.
Urazy wymagające pomocy medycznej
❏ Wykazano, że 37% badanych uczniów doznało w ostatnich 12 miesiącach przynajmniej jednego urazu wymagającego pomocy medycznej, a 17% doznało urazów powtarzających się w tym samym okresie.
❏ Nie zauważono znaczących różnic pomiędzy grupami wiekowymi uczniów.
Zachowania zdrowotne
Aktywność fizyczna
❏ Co trzeci uczeń wykonuje ćwiczenia fizyczne 2-3 razy w tygodniu, a co piąty - 4-6 razy w tygodniu.
❏ Częstszą aktywność fizyczną zaobserwowano w młodszej grupie wiekowej. Co trzeci uczeń klas 4-6 ćwiczy codziennie, a co piąty - 4-6 razy w tygodniu, podczas gdy wśród uczniów klas 7-8 codziennie ćwiczy co szósty, a 4-6 razy w tygodniu - 17%.
❏ Co trzeci badany uczeń ćwiczy 1 raz w tygodniu lub rzadziej, co wskazuje na bardzo niski poziom aktywności fizycznej.
❏ Należy stwierdzić, że tylko niewielki odsetek uczniów podejmuje aktywność fizyczną na rekomendowanym poziomie (tj. codziennie). Częstość podejmowania aktywności fizycznej maleje wraz z wiekiem.
Zachowania sedentarne przed ekranem w czasie wolnym
❏ Dzieci i młodzież w gminie Szczecinek poświęcają wiele czasu wolnego na zachowania sedentarne przed ekranem/monitorem. Istnieją różnice w korzystaniu z technologii
informacyjno-komunikacyjnej zależne od dni tygodnia oraz wieku badanych.
❏ W dni szkolne zbyt długo (dwie godziny lub więcej) oglądało telewizję 61% ogółu badanych uczniów, a bardzo długo (cztery godziny lub więcej) co piąty uczeń. W dni weekendu (sobota i niedziela) odsetki te były znacznie większe. Starsi uczniowie częściej niż młodsi oglądali filmy lub programy zbyt długo (dwie godziny lub więcej).
❏ W dni szkolne co piąty uczeń klas młodszych oraz co piąty uczeń klas starszych oglądał telewizję bardzo długo (cztery godziny lub więcej), natomiast podczas weekendu dotyczyło to 38%
młodszych i 51% starszych uczniów.
❏ W dni szkolne zbyt długo (dwie godziny lub więcej) korzystało z komputera, tabletu lub smartfona 65% ogółu badanych uczniów, a bardzo długo (cztery godziny lub więcej) co trzeci
uczeń. Podczas weekendu (sobota i niedziela) odsetki te były znacznie większe. Starsi uczniowie częściej niż młodsi korzystali z komputera, tabletu lub smartfona zbyt długo (dwie godziny lub więcej).
❏ W dni szkolne co czwarty uczeń klas młodszych oraz co trzeci uczeń klas starszych korzystał z komputera, tabletu lub smartfona bardzo długo (cztery godziny lub więcej), natomiast podczas weekendu odsetki te były wyższe.
Ilość czasu spędzanego na korzystaniu z komputera i Internetu oraz przed ekranem telewizora przez uczniów budzi niepokój. Należy mieć na uwadze, iż trzeba wspierać wszelkie inicjatywy rozwijające różnorodne pasje uczniów, tak aby były bardziej atrakcyjną formą spędzania czasu po szkole niż oglądanie telewizji lub surfowanie po stronach internetowych oferujących niewiele wartościowych treści.
Istotne jest, aby włączać w te działania rodziców, którzy mają możliwość nadzorowania tego, jak ich dzieci wykorzystują domowe komputery i inne urządzenia z dostępem do Internetu.
Spożywanie wybranych produktów
❏ Tylko niewielki odsetek uczniów spożywa owoce i warzywa w rekomendowanej ilości.
Jednocześnie częste jedzenie słodyczy lub picie słodzonych napojów dotyczy licznej grupy dzieci i młodzieży.
❏ Zaledwie 41% ogółu badanych uczniów spożywa owoce na zalecanym poziomie (tj. codziennie, przynajmniej jeden raz). Warzywa na zalecanym poziomie spożywa 36% ogółu badanych uczniów.
❏ Częstość codziennego spożywania warzyw i owoców spada wraz z wiekiem.
❏ 57% ogółu badanych uczniów spożywa słodycze częściej niż raz w tygodniu, a 41% z tą samą częstotliwością pije dosładzane napoje.
❏ Odsetek uczniów często spożywających słodycze jest wyższy wśród uczniów klas starszych.
❏ W przypadku picia słodzonych napojów nie zauważono większych różnic w grupach wiekowych.
Spożywanie śniadań
❏ Uzyskane wyniki wskazują, że w dniach szkolnych spożywało śniadanie codziennie (tzn. 5 razy w tygodniu) tylko 65% badanych.
❏ Wraz z wiekiem zmniejsza się odsetek uczniów codziennie spożywających śniadania. Wśród uczniów klas 4-6 jest to 60%, natomiast wśród uczniów klas 7-8 już tylko 50%.
❏ Prawie co czwarty uczeń nigdy nie spożywa śniadania w dniu, gdy idzie do szkoły. To niekorzystne dla zdrowia zachowanie częściej podejmują starsi uczniowie.
❏ Podczas weekendu większość uczniów zwykle jada śniadanie zarówno w sobotę, jak i w niedzielę (80%).
Zachowania ukierunkowane na zmniejszenie masy ciała
❏ Co szósty badanych uczeń podejmuje zachowania ukierunkowane na zmniejszenie masy ciała.
Nie zaobserwowano różnic pomiędzy poszczególnymi grupami wiekowymi.
❏ Co czwarty badany uczeń uważa, że powinien trochę schudnąć, ale nie stosuje diety ani nie podejmuje innych działań w tym celu. Odsetek ten jest wyższy wśród starszych uczniów.
❏ Zaledwie połowa badanych uczniów uważa, że ich waga jest odpowiednia i nie widzą potrzeby stosowania diet ani podejmowania innych działań w celu zmniejszenia swojej masy ciała.
Odsetek ten zmniejsza się wraz z wiekiem.
Higiena jamy ustnej
❏ Wykazano, że 65% uczniów myje zęby zgodnie z zaleceniami, czyli czyści zęby częściej niż jeden raz dziennie, a 5% badanych robi to rzadziej niż raz dziennie.
❏ Dbałość o higienę jamy ustnej wzrasta wraz z wiekiem i jest częstsza wśród starszych uczniów.
Biorąc pod uwagę wyniki badań dotyczące podejmowania przez uczniów zachowań zdrowotnych przydatne byłyby działania profilaktyczne skupiające się na tematyce prowadzenia zdrowego i aktywnego tryby życia z uwzględnieniem prawidłowego odżywiania. Działania te mogą mieć charakter warsztatów, prelekcji lub pogadanek z nauczycielem. Ważnym jest, aby uwrażliwić młodych ludzi na to, że prowadzenie zdrowego trybu życia i podejmowanie działań sprzyjających zdrowiu są najlepszą inwestycją w ich zdrowe i pełne satysfakcji dorosłe życie.
Zachowania ryzykowne
Picie alkoholu
❏ Wśród badanych uczniów inicjację alkoholową ma za sobą co czwarta osoba. Co ósmy uczeń klas 7-8 pił alkohol wielokrotnie tj. w więcej niż 1-2 dni w swoim życiu.
❏ W ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem do picia alkoholu przyznał się co ósmy badany uczeń klas 7-8, z czego 5% robiło to wielokrotnie.
❏ Do upicia się kiedykolwiek w życiu przyznał się co ósmy badany uczeń , w tym 5% z nich deklarowało, że miało to miejsce jeden lub dwa razy, a 7% - wielokrotnie.
❏ Upicie się w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem deklarowało 6% badanych, przy czym 3%
incydentalnie, a kolejne 3% - wielokrotnie.
Palenie tytoniu
❏ Próbę zapalenia pierwszego papierosa ma za sobą co szósty badany uczeń klas 7-8, w tym 7%
zrobiło to wielokrotnie (tj. w więcej niż 10 dni).
❏ W ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem paliło papierosy 7% badanych, a 5% z nich robiło to w więcej niż w dwóch dniach.
Używanie marihuany
❏ Do używania marihuany kiedykolwiek w swoim życiu przyznało się 7% badanych uczniów klas 7-8, z czego 3% robiło to wielokrotnie (tj. więcej niż 4 razy).
❏ W ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem 5% badanych przyznało, że używali marihuany lub haszyszu, z czego 3% - wielokrotnie (tj. więcej niż 10 razy).
Rekomendujemy podejmowanie wśród młodych mieszkańców gminy działań budujących świadomość zagrożenia związanego z poszczególnymi używkami poprzez warsztaty lub eventy profilaktyczne.
Najbardziej sprzyjające okoliczności do kontaktu z substancjami psychoaktywnymi stwarzają wakacje oraz czas wolny, dlatego też dzieci w tym okresie powinny zostać otoczone szczególną uwagą opiekunów i uświadamiane w kwestii niebezpieczeństw, jakie wiążą się ze spożywaniem alkoholu, narkotyków i paleniem papierosów.
Cyberprzemoc
❏ Przynajmniej 1-2 razy w ostatnich 2 miesiącach cyberprzemocy doznał co piąty badany uczeń.
❏ Zaobserwowano wzrost tego zjawiska wraz z wiekiem badanych. Więcej uczniów klas 7-8 przyznało, że stosowano wobec nich cyberprzemoc w porównaniu do uczniów klas 4-6.
❏ Najczęściej uczniowie padali ofiarą cyberprzemocy incydentalnie (tj. zdarzyło się to jeden lub dwa razy). Warto jednak zauważyć, że uczniowie klas starszych są ofiarami cyberprzemocy nawet kilka razy w tygodniu.
❏ Przynajmniej 1-2 razy w ostatnich 2 miesiącach w cyberprzemocy brał udział co siódmy badany uczeń.
❏ Starsi uczniowie częściej niż młodsi stosowali cyberprzemoc wobec swoich rówieśników. Więcej uczniów klas 7-8 odpowiedziało, że robi to kilka razy w tygodniu w porównaniu do młodszych uczniów.
❏ Częściej jednak stosowanie cyberprzemocy przez uczniów miało charakter incydentalny (zdarzyło się to jeden lub dwa razy).
❏ Należy zwrócić również uwagę, że więcej badanych uczniów odpowiedziało, że byli krzywdzeni w cyberprzestrzeni ze strony swoich rówieśników (20%) niż tych, którzy przyznali się do stosowania rówieśniczej cyberprzemocy (14%).
W perspektywie wyników na temat funkcjonowania badanych uczniów w Internecie oraz stosowania i doznawania cyberprzemocy konieczna wydaje się szeroka edukacja z zakresu bezpiecznego korzystania z Internetu, czyli wspieranie świadomości prawnej uczniów, rozwijanie umiejętności ochrony przed niebezpiecznymi sytuacjami, a także poszerzanie wiedzy z zakresu ochrony własnych danych.
Czynniki ryzyka i czynniki chroniące
Na podstawie przeprowadzonego badania wśród uczniów szkół podstawowych w gminie Szczecinek zidentyfikowano grupę czynników ryzyka w zakresie zdrowia i zachowań zdrowotnych, a także grupę czynników chroniących zmniejszających prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań ryzykownych.
Do czynników ryzyka zaliczono: brak wsparcia ze strony rówieśników oraz nauczycieli, podwyższony poziom odczuwanego stresu szkolnego, liczbę i regularność doznawania urazów wymagających pomocy medycznej, częstość zachowań sedentarnych przed ekranem w czasie wolnym, spożywanie niekorzystnych dla zdrowia produktów (słodycze i napoje słodzone), nieuzasadnione podejmowanie działań ukierunkowanych na zmniejszenie masy ciała, spożywanie alkoholu, palenie papierosów, używanie marihuany/haszyszu oraz stosowanie i doznawanie cyberprzemocy w środowisku rówieśniczym.
Wśród czynników chroniących znalazły się: status społeczno - ekonomiczny rodziny oraz wysoki poziom wsparcia otrzymywany w środowisku rodzinnym, w tym łatwość rozmowy z rodzicami o sprawach które niepokoją uczniów oraz regularność wspólnego spożywania posiłków w gronie rodzinnym; w środowisku szkolnym: wsparcie i akceptacja rówieśnicza
wsparcie nauczycieli, pozytywny stosunek uczniów do szkoły, pozytywna ocena własnego zdrowia i pozytywna samoocena masy swojego ciała, a także regularna aktywność fizyczna, regularne spożywanie
korzystnych dla zdrowia produktów (owoce i warzywa), regularne spożywanie śniadań oraz dbałość o higienę jamy ustnej.
Podstawą w pracy profilaktycznej z dziećmi i młodzieżą szkolną powinny być działania ukierunkowane na wzmacnianie czynników chroniących i jednoczesne ograniczanie czynników ryzyka. Ważnym aspektem jest dopasowanie dalszych oddziaływań do specyfiki grupy wiekowej uczniów.