W świetle literatury przedmiotu pojęcie „otoczenie biznesu” obejmuje trzy główne skład-niki: wyposażenie instytucjonalne, otoczenie innowacyjne i klimat społeczny. Jest ono przez wielu badaczy utożsamiane z wyposażeniem instytucjonalnym, jest też rozpatry-wane jako zbiór instytucji wraz z ich wzajemnymi powiązaniami, które tworzą rodzaj sieci instytucjonalnej [Oleksiuk 2009, s. 52]. W pierwszym znaczeniu do wyposażenia instytu-cjonalnego zalicza się: organizacje gospodarcze, agencje oraz stowarzyszenia wspiera-jące rozwój lokalny i regionalny oraz komercyjne firmy świadczące usługi dla biznesu. W drugim znaczeniu wyposażenie instytucjonalne jest kategorią układu instytucjonal-nego. Według niektórych badaczy układ ten obejmuje zespół instytucji i organizacji, których zadaniem jest inicjowanie i sterowanie rozwojem regionu [Hausner, Kudłacz, Szlachta 1997, s. 8]. Tworzą go: agencje, fundacje i stowarzyszenia rozwoju regionalnego, organizacje samorządu terytorialnego, organy terenowej administracji publicznej, inne instytucje, np. szkoły wyższe, stowarzyszenia twórcze, organizacje społeczne.
W literaturze przedmiotu oraz w praktyce życia gospodarczego funkcjonuje wiele defi-nicji instytucji otoczenia biznesu. Równie wielu używa się nazw na ich określenie, np. takich
127
Ocena wsparcia instytucji otoczenia biznesu w rozwoju lokalnej przedsiębiorczości na przykładzie regionu tarnobrzeskiego – wyniki badań ankietowych
jak: instytucje wpierające, instytucje zaplecza biznesowego, instytucje wspomagające biznes czy instytucje okołobiznesowe. Jeden z najobszerniejszych katalogów instytucji otoczenia biznesu (IOB) opracowali eksperci firmy CASE-Doradcy Sp. z o.o., którzy w raporcie opubliko-wanym przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości wymieniają aż 11 podstawowych kategorii instytucji otoczenia biznesu funkcjonujących w Polsce [Dorożyński, Urbaniak2012, ss. 202–203]. Pojęcie IOB pojawia się również w licznych opracowaniach związanych z realiza-cją polityki regionalnej w Polsce. I tak na przykład, w Regionalnym Programie Operacyjnym dla
Województwa Podkarpackiego na lata 2007–2013 przyjęto, że IOB to (bez względu na formę
prawną) podmioty działające w województwie podkarpackim, które nie działają dla zysku lub które przeznaczają zysk na cele statutowe i prowadzą działalność służącą tworzeniu korzyst-nych warunków dla rozwoju przedsiębiorczości, takie jak m.in.: agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, ośrodki wspierania przedsiębiorczości (biznesu), centra przedsiębiorczości, izby przemysłowo-handlowe, izby rzemieślnicze, fundusze, organizacje reprezentujące przedsię-biorców, klastry, instytucje proinnowacyjne działające na rzecz innowacyjności, centra trans-feru technologii, instytuty i ośrodki badawczo-rozwojowe, inkubatory przedsiębiorczości, inkubatory technologiczne, parki naukowo-technologiczne, parki przemysłowe [http://www. mielec.pl/data/documents/str_rpo_podkarpackie_szczegolowy.pdf, dostęp: 15.05.2018].
Na potrzeby niniejszego artykułu przyjęta została następująca definicja instytucji otoczenia biznesu: „[…] są to podmioty, które oferują przedsiębiorcom różnego rodzaju usługi wspierające prowadzenie działalności gospodarczej. Pomoc ta może być udziela-na dla przedsiębiorstw tworzących się lub istniejących, w celu wspierania ich rozwoju” [Dorożyński, Urbaniak2012, s. 203].
Podsumowując, można powiedzieć, że pojęcie „instytucje otoczenia biznesu” jest niezwykle pojemne, w najszerszym podejściu obejmuje niemal wszystkie rodzaje pod-miotów publicznych i prywatnych, które bezpośrednio lub pośrednio mają związek z funkcjonowaniem przedsiębiorstw i prowadzeniem działalności gospodarczej.
Polski system instytucji otoczenia biznesu jest bogaty, zarówno pod względem licz-by instytucji, jak i ich różnorodności.Główne ich typy wskazane zostały w Raporcie
eks-perckim dla Ministerstwa Rozwoju, Departament Regionalnych Programów Operacyjnych: Ocena systemu wsparcia instytucji otoczenia biznesu w regionalnych programach operacyj-nych na lata 2014–2020 z 2016 r. i są to:
· ośrodki przedsiębiorczości, których celem jest promocja i inkubacja przedsiębior-czości, świadczenie usług wsparcia dla małych firm, aktywizacja rozwoju regionów peryferyjnych;
· ośrodki innowacji, których celem jest promocja i inkubacja innowacyjnej przedsię-biorczości, transfer technologii i dostarczanie usług proinnowacyjnych, aktywizacja przedsiębiorczości akademickiej i współpracy nauki z biznesem;
128
Monika Gajdowska
· instytucje finansowe, których celem jest ułatwianie dostępu do finansowania działal-ności nowo powstałych oraz małych firm bez historii kredytowej, a także dostarczanie usług finansowych dostosowanych do specyfiki innowacyjnych przedsięwzięć gospo-darczych [Raport ekspercki… 2016].
Wzrost znaczenia IOB związany jest z dwoma kluczowymi trendami w rozwoju gospo-darki światowej: globalizacją i regionalizacją [Pietrzak 2004, s. 9]. Procesy te mogą prowadzić do przejmowania licznych kompetencji w zakresie społeczno-gospodarczym przez insty-tucje ponadnarodowe, lokalne i regionalne. Ponadto, obserwowane jest także zjawisko po-laryzacji pod względem produkcji i liczby zatrudnionych w poszczególnych firmach. Coraz większe znaczenie mają małe i średnie przedsiębiorstwa, generujące nowe miejsca pracy, również bardziej uzależnione od środowiska biznesowego i wzajemnych relacji między IOB, administracją publiczną a innymi przedsiębiorcami. Wzrost znaczenia IOB w gospodarce jest także związany z rozwojem terytorialnych form organizacji produkcji, co przynosi pozytywne efekty dla regionu wynikające z geograficznej koncentracji pokrewnych działalności, a czego przykładem jest koncepcja skupisk przemysłowych czy klastrów [Dorożyński, Urbaniak2012, s. 207]. Sprawność instytucji w regionie oraz ich kooperacja z przedsiębiorcami postrzega-ne są jako jedpostrzega-ne z ważniejszych czynników rozwoju regionów, zatem można powiedzieć, że rozwój IOB leży w interesie regionu i powinien być jednym z elementów polityki regionalnej.
W przeprowadzonym w 2014 r. przez Stowarzyszenie Organizacji Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polscebadaniu,mającym na celu zbadanie stanu ośrodków i perspek-tyw ich dalszego rozwoju, zidentyfikowano w Polsce 681 ośrodków, w tym 176 aki perspek-tywnych ośrodków w obszarze innowacji i przedsiębiorczości (137 instytucji prowadzących), łącznie: 24 akademickie inkubatory przedsiębiorczości, 41 centra transferu technologii, 46 inkubatorów przedsiębiorczości, 23 inkubatory technologiczne, 42 parki technologiczne [http://2017.konferencja-sooipp.pl/static/presentations/20170522_Konferencja_SOOIPP.pdf, dostęp: 15.09.2018]. W ramach ośrodków przedsiębiorczości zidentyfikowano: ośrodki szkoleniowo-doradcze, ośrodki przedsiębiorczości, centra biznesu, preinkubatory, inkubato-ry przedsiębiorczości, a wśród środków innowacji wymienia się: parki (naukowe, naukowo -technologiczne, przemysłowe, przemysłowo-technologiczne, techno-parki), inkubatory technologiczne, centra transferu technologii, akademickie inkubatory przedsiębiorczości, centra innowacji. Natomiast do pozabankowych instytucji finansowych zalicza się: regio-nalne i lokalne fundusze pożyczkowe, fundusze poręczeń kredytowych, fundusze kapitału zalążkowego oraz Sieć Aniołów Biznesu [http://2017.konferencja-sooipp.pl/static/presenta-tions/20170522_Konferencja_SOOIPP.pdf, dostęp: 15.09.2018].
Funkcjonowanie instytucji otoczenia biznesu w regionie tarnobrzeskim jest silnie uzależnione od ich rozwoju w województwie podkarpackim, bowiem są one często po-wiązane organizacyjnie i finansowo. W przeprowadzonych w 2010 r. w województwie
129
Ocena wsparcia instytucji otoczenia biznesu w rozwoju lokalnej przedsiębiorczości na przykładzie regionu tarnobrzeskiego – wyniki badań ankietowych
podkarpackim badaniach podnoszono, że do głównych zadań badanych instytucji zali-czano rozwój lokalny i regionalny oraz wspieranie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości (prawie 19% wszystkich działań prowadzonych przez IOB), co siódme działanie instytucji skierowane było na świadczenie pomocy w zakresie wykorzystywania funduszy unij-nych (14%), natomiast nieco mniej (13%) wszystkich usług to promocja regionu i jego mocnych stron w kraju i za granicą. Niewiele (niecałe 10%) działań wszystkich instytucji otoczenia biznesu ukierunkowanych było na: aktywizację ludzi bezrobotnych, integra-cję europejską i współpracę międzynarodową, naukę, badania i rozwój, nowoczesne technologie i innowacje [Analiza infrastruktury… 2012].
W licznych badaniach podnosi się także, że lokalizacja instytucji otoczenia biznesu – zawężona do większych miejscowości – wpływa na ograniczenie dostępności tych usług. W analizowanym regionie oraz w całym województwie podkarpackim obserwu-jemy nierównomierny przestrzenny rozkład IOB oraz występowanie tzw. białych plam w określonych rodzajach usług (zob. rysunek 1).
Rysunek 1. Rozmieszczenie instytucji otoczenia biznesu w województwie podkarpackim (2016 r.)
Źródło: [http://rot.podkarpackie.pl/attachments/article/452/PREZENTACJA%20NA%2014.12.2017%20r.%20(ze%20zgo-dą).pdf, dostęp: 16.05.2018].
130
Monika Gajdowska
Ostatnio jesteśmy świadkami profesjonalizacji świadczonych usług przez IOB, a ich oferta nie odbiega od tej prezentowanej przez instytucje komercyjne. Jednak proces obserwowanych zmian na rynku usług okołobiznesowych nie powinien być trakto-wany jako zamknięty, bowiem dynamika zachodzących zmian w otoczeniu przedsię-biorstw, konieczność stałego dostosowywania się firm do zmian rynkowych, presja konkurencyjna, czy konieczność podnoszenia jakości usług w odpowiedzi na zmiany i potrzeby klientów, to tylko niektóre czynniki stymulujące rozwój IOB.