Badania ankietowe oraz rozmowy z lokalnymi przedsiębiorcami przeprowadzono w IV kwartale 2017 r. oraz I kwartale 2018 r. na 100-osobowej grupie przedsiębiorców. Wśród ankietowanych 39% to przedsiębiorcy niezatrudniający pracowników, 42% ankietowa-nych to grupa mikroprzedsiębiorców zatrudniających do 10 osób. Przedsiębiorcy mali zatrudniający do 50 osób to 15% wszystkich ankietowanych, natomiast niewielka grupa (4%) była reprezentacją przedsiębiorców średnich zatrudniających powyżej 50, a mniej niż 250 osób. Wśród ankietowanych 53% to przedsiębiorcy z sektorów: handel i naprawa pojazdów samochodowych, po 15% z sektorów: rolnictwo i budownictwo, 9% reprezen-tuje transport i gospodarkę magazynową, 7% zaś – opiekę zdrowotną i pomoc społecz-ną, a 1% to przedsiębiorcy z sektora przemysłowego.
Analizując strukturę ankietowanych, należy zaznaczyć, że 70% ma wykształcenie zawodowe, 19% – średnie oraz 11% – wyższe. Biorąc po uwagę wiek, największą gru-pą wśród ankietowanych były osoby w wieku 45–55 lat (61%), a 15% to osoby w wieku
136
Monika Gajdowska
powyżej 56 lat, natomiast ankietowani w wieku do 44 lat to tylko 24%. Pod względem płci struktura ankietowanych jest stosunkowo jednolita: 53% to mężczyźni, a 47% – kobiety.
W pierwszej części ankiety przedsiębiorcy zostali poproszeni o udzielenie odpowiedzi na pytania o to, jakie instytucje są im znane, czy korzystali z ich usług, a jeśli tak, to na jakim etapie funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz o to, jaka oferta IOB jest im znana. Pytania te miały za zadanie uzyskanie ogólnej informacji na temat świadomości przedsiębiorców, jeśli chodzi o instytucje wspierające rozwój biznesu w ich najbliższym otoczeniu.
Wyniki badań ankietowych pokazują, że wiedza lokalnych przedsiębiorców na temat instytucji wsparcia biznesu jest znacznie ograniczona (zob. rysunek 8). Pytanie o to było bowiem pytaniem otwartym i ankietowani sami musieli wymienić znane im instytucje, co oznacza, że musieli mieć chociaż minimalną wiedzę na ten temat. Zaznaczyć należy, że w wypowiedziach pojawiały się drobne błędny w precyzyjnym nazewnictwie, jednak nie wpłynęło to na brak możliwości zidentyfikowania instytucji. Wśród ankietowanych najbardziej rozpoznawalną instytucją były ośrodki doradztwa rolniczego (82% wska-zań), powiatowy urząd pracy (62%), punkty konsultacyjno-doradcze (57%), Tarnobrze-ska Agencja Rozwoju Regionalnego (56%) oraz fundusze pożyczkowe (49%). Najmniej ankietowanych wskazało fundusze venture capital, ośrodki innowacji oraz lokalne centra przedsiębiorczości. Analizując wyniki badań, można stwierdzić, że lokalni przedsiębior-cy wskazywali przede wszystkim te instytucje, które długo funkcjonują i swoją ofertę kierują głównie do małych, lokalnych firm (zob. rysunek 8).
Rysunek 8. Jakie instytucje otoczenia biznesu Pan/Pani zna?
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych i rozmów z uczestnikami badania.
Odpowiadając na pytanie o to, czy i w jakim okresie funkcjonowania przedsiębior-stwa przedsiębiorcy korzystali z usług IOB, wielu badanych wyraziło wahanie. Z zazna-czonych odpowiedzi wynika, że niewielu (tylko 39%) ankietowanych korzystało z usług
137
Ocena wsparcia instytucji otoczenia biznesu w rozwoju lokalnej przedsiębiorczości na przykładzie regionu tarnobrzeskiego – wyniki badań ankietowych
instytucji wsparcia, jednocześnie stosunkowo dużo (aż 19 %) ankietowanych stwierdziło, że nie jest wstanie powiedzieć, czy do tej pory korzystało z usług takiej instytucji, co świadczy o bardzo małej wiedzy na temat instytucji otoczenia biznesu i ich oferty (zob. rysunek 9) .
Rysunek 9. Czy korzystał Pan/Pani z usług IOB?
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych i rozmów z uczestnikami badania.
W trakcie rozmowy, po naprowadzeniu badanych i scharakteryzowaniu tych insty-tucji, większość wahających się przedsiębiorców stwierdziła, że korzystała z różnych form wsparcia, bądź zapoznawała się z taką ofertą, jednak z uwagi na to, że nie spełniali kryteriów wsparcia, nie mogli z niej skorzytać. Większość osób korzystających z oferty instytucji wsparcia deklarowała, że takiej pomocy potrzebowała na etapie zakładania fimy – aż 44% ankietowanych korzystających z ofert IOB (zob. rysunek 10).
Rysunek 10. Na jakim etapie funkcjonowania korzystał Pan/Pani z usług IOB?
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych i rozmów z uczestnikami badania.
Odpowiadając natomiast na otwarte pytanie dotyczące tego, jakie usługi instytucji wsparcia są im znane, badani przedsiębiorcy w zdecydowanej większości wymieniali:
138
Monika Gajdowska
szkolenia, dotacje, pomoc w wykorzystaniu środków UE, doradztwo (zob. rysunek 11). W trakcie rozmowy uzupełniali tę informację, podając, że znają je, bowiem to właśnie one najczęściej są wykorzystywane w środowisku przedsiębiorców, a także przynoszą wymierne w ich opinii korzyści finansowe. Nie sięgają po bardziej nowoczesne rozwią-zania z uwagi na obawy i niepewność, co do tego, jak będzie wyglądała ich sytuacja w przyszłości (zob. rysunek 11).
Rysunek 11. Jakie usługi instytucji otoczenia biznesu Pan/Pani zna?
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych i rozmów z uczestnikami badania.
W kolejnym pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wskazanie, z jakiej formy wsparcia dotychczas korzystali (zob. rysunek 12). Większość zadeklarowała korzysta-nie z usług, które wcześkorzysta-niej zaznaczone zostały jako znane (szkolenia, doradztwo), do-datkowo wskazano usługi informatyczne i internetowe. Struktura wykorzystywanych usług i form wsparcia jest znacznie ograniczona, co wynika przede wszystkim z małej wiedzy na temat samych instytucji wsparcia i ofert, jakie przez te instytucje są kiero-wane do sektora przedsiębiorstw, ale także z niskiej świadomości lokalnych przedsię-biorców (zob. rysunek 12).
139
Ocena wsparcia instytucji otoczenia biznesu w rozwoju lokalnej przedsiębiorczości na przykładzie regionu tarnobrzeskiego – wyniki badań ankietowych
Rysunek 12. Z jakich usług IOB dotychczas Pan/Pani korzystał/korzystała?
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych i rozmów z uczestnikami badania.
W dalszej części ankiety przedsiębiorcy zostali poproszeni o udzielenie odpowie-dzi na pytania dotyczące oceny ich dotychczasowej współpracy z instytucjami wspar-cia, fachowości pracowników tych instytucji, zamierzeń, co do korzystania z ich usług i wsparcia w przyszłości oraz tego, jakiej pomocy oczekują. Wśród ankietowanych wielu (aż 65%) stwierdziło, że chętnie skorzysta z oferty wsparcia w przyszłości, jednak pod warunkiem, że będzie ona dostosowana do ich potrzeb, a kryteria dostępu będą dla nich osiągalne i nie będą wymagały zbyt wielu zmian w przedsiębiorstwie. Niewielu ba-danych (tylko 9%) stwierdziło, że nie są zainteresowani taką formą wsparcia, bowiem koszty, jakie muszą ponieść przy tej okazji przewyższają wartość dodatnią. Przekonanie takie wynika z rozmów ze znajomymi, którzy korzystali z różnorodnych form wsparcia i według nich obowiązki rozliczeniowe bądź kryteria dostępu są zbyt rygorystyczne oraz generują zbyt wysokie koszty i obciążenia czasowe niewspółmierne do efektów.
Ankietowani, korzystający z usług instytucji wsparcia, bardzo różnie oceniali za-równo usługi, z których korzystali, jak i same instytucje wsparcia. Usługi były prze-ważnie oceniane pozytywnie – mniejszość (tylko 20%) ankietowanych stwierdziła, że usługa rozczarowała, a profesjonalizm pracowników pozostawiał wiele do życzenia. W odpowiedzi na pytanie dotyczące spełnienia oczekiwań większość (aż 67%) an-kietowanych stwierdziła, że usługa spełniła wszystkie oczekiwania (zob. rysunek 13). Część badanych podkreślała także, że korzystała z usług danej instytucji już kilka-krotnie i chętnie do nich wraca z uwagi na szeroką paletę usług przez nią oferowaną oraz wysoki profesjonalizm. Pytania te oraz rozmowy z przedsiębiorcami pokazują, że subiektywna ocena instytucji i ofert wsparcia uzależniona jest przede wszystkim od tego, czy dany przedsiębiorca mógł skorzystać z oferty. Klienci, którzy nie spełni-li kryteriów dostępu, zazwyczaj wyrażaspełni-li negatywną opinię, deklarując jednocześnie
140
Monika Gajdowska
brak chęci wprowadzania zmian w przedsiębiorstwie, które umożliwiłyby skorzystanie z usług IOB w przyszłości (zob. rysunek 13).
Rysunek 13. Ocena usług oferowanych przez IOB
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych i rozmów z uczestnikami badania.
Ankietowani w wypowiedziach podkreślali także, że ograniczona współpraca z IOB, wynika z braku zaufania oraz niskiej oceny kompetencji kadry i sposobu świadczenia usług. Często zwracali uwagę na brak specjalizacji, zaznaczając, że wiele znanych im in-stytucji otoczenia biznesu oferuje usługi ogólne, co często jest niewystarczające. Niski poziom zaufania prowadzi do małego zainteresowania przedsiębiorców korzystaniem z usług, nawet wtedy, gdy są one nieodpłatne bądź tylko częściowo odpłatne. Jednak część ankietowanych w rozmowie podkreślała, że zauważa zmiany w ofertach i podej-ściu IOB do przedsiębiorców, a ich zdaniem instytucje te są coraz lepiej przygotowane i otwarte na nowe wyzwania i potrzeby przedsiębiorców. Ankietowani sygnalizowali, że coraz częściej zgłaszają się do instytucji wsparcia z konkretnymi oczekiwaniami i wyma-ganiami, a warunkiem ich spełnienia jest bardzo wysoki profesjonalizm instytucji oraz osób tam zatrudnionych.
Ankietowani zostali poproszeni także o udzielenie odpowiedzi na pytanie o to, skąd czerpią niezbędną wiedzę do prowadzenia działalności gospodarczej. Większość z an-kietowanych wskazała Internet, a kolejne wymieniane źródła wiedzy to: współpracow-nicy i koledzy oraz telewizja i radio (zob. rysunek 14). W rozmowie doprecyzowali, że dopiero po uzyskaniu informacji o planowanych zmianach poszukują szkoleń lub kon-sultują się z firmami, aby zweryfikować informacje i uzupełnić posiadaną wiedzę.
141
Ocena wsparcia instytucji otoczenia biznesu w rozwoju lokalnej przedsiębiorczości na przykładzie regionu tarnobrzeskiego – wyniki badań ankietowych
Rysunek 14. Skąd czerpie Pan/Pani niezbędną wiedzę do prowadzenia działalności gospodarczej?
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych i rozmów z uczestnikami badania.
Na zakończenie ankietowani zostali poproszeni o udzielenie informacji na temat tego, jakiej pomocy oczekują od instytucji wsparcia. Większość (ponad 62%) ankietowa-nych stwierdziła, że większej dostępności do bezzwrotankietowa-nych środków finansowych, nisko oprocentowanych pożyczek (47%), fachowej, bezpłatnej pomocy doradczej, ale świad-czonej na miejscu w przedsiębiorstwie (38%). Ankietowani zaznaczali, że jeżeli sami musieliby poszukiwać firm świadczących pomoc i doradztwo, wówczas nie podjęliby takiego działania, z uwagi na konieczność poświęcenia zbyt dużo czasu na takie poszu-kiwania. Nikt (żadna z osób ankietowanych oraz żadna osoba, z którą przeprowadzono rozmowę) nie zaznaczył, że oczekuje wsparcia w zakresie wdrożenia nowych innowacyj-nych usług czy produktów.
Zakończenie
Wnioski płynące z badań i rozmów pokazują, że zainteresowanie lokalnych przedsię-biorców, działających w regionie tarnobrzeskim, usługami instytucji otoczenia biznesu są znacznie ograniczone i skupiają się głównie na stronie finansowej. Większość an-kietowanych oczekuje najczęściej wsparcia finansowego i to najlepiej w postaci bez-zwrotnej.
Niezadowalająca skala wsparcia przedsiębiorstw w badanym regionie może tak-że wynikać z niskiej znajomości tych instytucji przez przedsiębiorców, słabego rozpo-wszechnienia ich usług, a także z ich rozmieszczenia. Lokalizacja IOB w dużych ośrodkach
142
Monika Gajdowska
powoduje mniejszą dostępność usług instytucji wsparcia dla lokalnych przedsiębior-ców, działających w badanym regionie, a także wpływa na niską świadomość przedsię-biorców w zakresie ich funkcjonowania i oddziaływania na rozwój przedsiębiorczości. Pomimo wzrostu potencjału samych instytucji wsparcia rozwoju przedsiębiorczości, w niektórych przypadkach, ich współpraca z przedsiębiorcami ma nadal ograniczony charakter. Jako przyczyny takiego stanu rzeczy wymieniana jest wąska promocja i mała aktywność instytucji w docieraniu do przedsiębiorstw.
Problemem jest także struktura przedsiębiorców działających w badanym regionie. Zarówno wśród ankietowanych, jak i wśród wszystkich działających firm zdecydowana większość to małe, rodzinne przedsiębiorstwa, często prowadzone przez osoby fizyczne z sektora: handel i usługi. Ich wiedza i świadomość dotycząca roli instytucji otoczenia bi-znesu, form wsparcia jest bardzo niska, a w wielu wypadkach praktycznie żadna. Przed-siębiorcy ci są także mniej aktywni, bardziej ostrożni w poszukiwaniu i wykorzystywaniu poszczególnych form wsparcia, wykazują też większą ostrożność w doborze partnerów i usług, z których chcą skorzystać.
Podsumowując, należy stwierdzić, że wiedza lokalnych przedsiębiorców w badanym regionie na temat instytucji otoczenia biznesu, ich zadań i funkcji, jakie pełnią oraz ofert i usług, jakie kierują do przedsiębiorców, jest niewielka. Przyczyny ograniczonej współ-pracy IOB z przedsiębiorcami nie wynikają jedynie z braku aktywności tych pierwszych, lecz leżą także po stronie samych przedsiębiorców, którzy wykazują bardzo małą ak-tywność. Aby poprawić tę sytuację, należy podjąć działania popularyzujące instytucje wparcia w regionie oraz ich oferty. Zasadne jest także, by pracownicy IOB wychodzili na zewnątrz w celu poszukiwania klientów oraz ich edukacji.
Bibliografia
Analiza infrastruktury wsparcia innowacji w ramach projektu systemowego: Wzmocnienie instytu-cjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach 2007–2013 w wojewódz-twie podkarpackim. Badania pilotażowe (2012), Rzeszów.
Dorożyński T., Urbaniak W. (2012), Rola instytucji otoczenia biznesu w przyciąganiu inwestorów zagranicznych w regionie łódzkim, „Studia Prawno-Ekonomiczne”, t. 35.
Hausner J., Kudłacz T., Szlachta J. (1997), Instytucjonalne przesłanki regionalnego rozwoju Pol-ski, „Studia KPZK PAN”, nr 106.
143
Ocena wsparcia instytucji otoczenia biznesu w rozwoju lokalnej przedsiębiorczości na przykładzie regionu tarnobrzeskiego – wyniki badań ankietowych
Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej wybranych miast – regionalnych biegunów wzrostu województwa podkarpckiego oraz Rzeszowskiego Obszaru Funkcjonalnego za lipiec 2018 r. Infor-macja statystyczna (2018), Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Rzeszów.
Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej powiatów województwa podkarpackiego za sierpień 2018 r. Informacja statystyczna (2018), Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Rzeszów.
Oleksiuk A. (2009), Konkurencyjność regionów a parki technologiczne i klastry przemysłowe, Ofi-cyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz – Warszawa.
Pietrzak I. (2004), Globalizacja, integracja europejska a rozwój regionalny [w:] A. Jewtucho-wicz (red.), Wiedza, innowacyjność, przedsiębiorczość a rozwój regionalny, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Łódzkiego, Łódź.
Raport ekspercki dla Ministerstwa Rozwoju, Departament Regionalnych Programów Operacyjnych: Ocena systemu wsparcia instytucji otoczenia biznesu w regionalnych programach operacyjnych na lata 2014–2020 (2016), Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Warszawa. Strony WWW http://www.mielec.pl/data/documents/str_rpo_podkarpackie_szczegolowy.pdf, dostęp: 15.05.2018. http://rot.podkarpackie.pl/attachments/article/452/PREZENTACJA%20NA%2014.12.2017%20 r.%20(ze%20zgodą).pdf, dostęp: 16.05.2018. http://2017.konferencja-sooipp.pl/static/presentations/20170522_Konferencja_SOOIPP.pdf, dostęp: 15.09.2018.