Pojęcie kryptowaluty bitcoin

Bitcoin został wprowadzony przez Satoshi Nakamoto1, który w 2008 r. opisał mechanizm funkcjonowania systemu bitcoina w artykule Bitcoin: A Peer to Peer

Electronic Cash System. Według niego „pełnowartościowa wersja pieniądza

elek-tronicznego oparta na modelu komunikacji sieciowej peer-to-peer pozwoliłaby na przesyłanie płatności online bezpośrednio od jednego podmiotu do drugiego bez konieczności przepływu transakcji przez instytucje finansowe” [Nakamoto 2008].

Jak wskazuje Dominik Homa, „sieć peer-to-peer (P2P) tworzona jest przez system klientów (programów zainstalowanych na poszczególnych komputerach), które komunikują się bezpośrednio ze sobą jako równorzędne węzły sieci. Ozna-cza to, że nie ma centralnej jednostki zarządzania i przetwarzania transakcji. Każ-dy komputer podłączony do sieci P2P jest częścią całości tego systemu” [Homa 2015: 29].

Bitcoin jest oparty na technologii blockchain (łańcuch bloków), który jest rozproszoną bazą danych, zawierającą stale rosnącą ilość informacji (rekordów) pogrupowanych w bloki i powiązanych ze sobą w taki sposób, że każdy następny blok zawiera oznaczenie czasu (timestamp), kiedy został stworzony, oraz link do poprzedniego bloku, będący zaszyfrowanym „streszczeniem” (hash) jego zawar-tości [Zacharzewski i Piech 2017].

Opodatkowanie kryptowalut 123 Warto dodać, że dzięki blockchain dokonanie jakiejkolwiek zmiany w zapi-sach historycznych, np. sfałszowania danych, które zostały wcześniej zapisane, jest niemożliwe.

Powstanie bitcoinów często jest nazywane „wydobywaniem”, poprzez ana-logię do wydobywania złota, czyli kruszcu, z którego kiedyś wykonywany był pieniądz [Nakamoto 2008]. Z uwagi na to porównanie proces tworzenia krypto-walut nazywany jest „kopaniem”, a specjalistyczne komputery służące do tego celu – „koparkami”.

Bitcoiny można również nabyć od innych podmiotów, podobnie jak towary, prawa majątkowe lub papiery wartościowe.

W literaturze przedmiotu można spotkać wiele definicji bitcoina, gdyż sama geneza tego pojęcia nie jest jednoznaczna.

Arkadiusz Sieroń wskazuje na brak jednostki centralnej kontrolującej kryp-towaluty i uważa, że bitcoin to „zdecentralizowana, wybrana przez rynek waluta internetowa, zaprojektowana przez osobę (lub grupę osób) o pseudonimie Satoshi Nakamoto w oparciu o zasady kryptografii, która korzysta z sieci P2P, a kod apli-kacji jest otwarty (open source)” [Sieroń 2013: 31].

Według Konrada Zacharzewskiego „bitcoin jest zjawiskiem o potencjalnym zasięgu występowania w trzech głównych dziedzinach dogmatyki prawniczej – w prawie cywilnym, administracyjnym oraz karnym. Dążenie do szczegółowego zakwalifikowania bitcoina w każdej gałęzi prawa może doprowadzić do tego, że status prawny bitcoina nie będzie jednolity, wspólne wnioski nie zostaną ustalone i uniwersalne rozumienie bitcoina nie będzie możliwe – biorąc za miarę tylko prawo polskie. W wymiarze prawa prywatnego bitcoin to rodzaj mienia (art. 44 KC). Bitcoin nie jest rzeczą (art. 45 KC). Jest więc bez wątpienia prawem mająt-kowym. Jest zbywalny’’ [Zacharzewski 2014: 1133].

Adam Kotucha nie podziela jednak tego poglądu i uważa, że „bitcoin nie jest prawem. W systemie prawa pozytywnego tylko ustawodawca może być źródłem praw, a więc aby objąć dane zjawisko ochroną prawną (stworzyć prawo podmio-towe), musi wynikać to z normy prawnej” [Kotucha 2017].

Marcin Szymankiewicz podkreśla związek bitcoina z informatyką i zauwa-ża, że „w sensie informatycznym bitcoin jest zdecentralizowaną bazą informa-cji o przepływach pewnych wartości liczbowych między kontami użytkowników systemu” [Szymankiewicz 2014: 22].

Anna Iwona Piotrowska zwraca uwagę, że kryptowaluta bitcoin poza płatni-czym ma również zastosowanie inwestycyjne, i określa bitcoin jako „pierwszą praktycznie zweryfikowaną kryptowalutę, opartą na publicznie dostępnym kodzie źródłowym, funkcjonującą w ramach systemu cechującego się rozproszeniem emisji, weryfikacji poprawności i rejestracji transakcji, która wykorzystywana jest w celach płatniczych i inwestycyjnych” [Piotrowska 2018: 41].

124 Tetyana Pasko

NBP i KNF podkreślają, że „waluty wirtualne”, używane jako imitacja pienią-dza, są tylko cyfrową reprezentacją umownej wartości wśród ich użytkowników2 oraz ostrzegają osoby zainteresowane kryptowalutami przed ryzykiem związa-nym z inwestowaniem w nie.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego „w praktyce stosunków cy-wilnoprawnych bitcoin stanowi rodzaj mienia w rozumieniu art. 44 k.c. Przepis ten obejmuje zbiorczo wszelkie kategorie podmiotowych praw majątkowych. Na-tomiast poszczególne kategorie mienia obejmują z kolei różne kategorie praw podmiotowych, np. własność, prawa na rzeczy cudzej, inne prawa rzeczowe, wie-rzytelności o spełnienie świadczeń majątkowych, lub przedmiotów stosunków prawnych, np. rzeczy, dobra niematerialne, albo wreszcie poszczególnych grup podmiotów. Z opisu analizowanego stanu faktycznego wynika, że bitcoin nie jest własnością, lecz prawem majątkowym, które może być zbywalne”3.

Przedstawione wyżej definicje świadczą o tym, że pojęcie bitcoina jest szero-ko dyskutowane w literaturze przedmiotu i że nie ma zgody co do jego prawnego charakteru.

Pierwszą legalną definicję kryptowalut wprowadziła ustawa o przeciwdziała-niu praprzeciwdziała-niu pieniędzy oraz finansowaprzeciwdziała-niu terroryzmu, która weszła w życie 13 lipca 2018 r.4 W ustawie tej kryptowaluty określone są jako „waluty wirtualne”. Należy zauważyć, że definicja „waluty wirtualnej”, którą wprowadziła ustawa, w więk-szym stopniu odpowiada na pytanie, czym waluta wirtualna nie jest, niż czym fak-tycznie jest. Zgodnie z nową ustawą waluta wirtualna „to cyfrowe odwzorowanie wartości, które nie jest:

a) prawnym środkiem płatniczym emitowanym przez NBP, zagraniczne banki centralne lub inne organy administracji publicznej,

b) międzynarodową jednostką rozrachunkową ustanawianą przez organizację międzynarodową i akceptowaną przez poszczególne kraje należące do tej organi-zacji lub z nią współpracujące,

c) pieniądzem elektronicznym w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych,

d) instrumentem finansowym w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi,

e) wekslem lub czekiem,

2 Komunikat Ministerstwa Finansów z 12 grudnia 2017 r., Uwaga na kryptowaluty, www.mf. gov.pl/ministerstwo-finansow/wiadomosci/komunikaty/-/asset_publisher/6Wwm/content/id/6214 546 [dostęp: 15.07.2018].

3 Wyrok NSA z 6 marca 2018 r. w sprawie II FSK 488/16, Podatek dochodowy od osób fizycz-nych, http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/C8296DC8B9 [dostęp: 17.07.2018].

4 Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terro-ryzmu, t.j. Dz. U. poz. 723.

Opodatkowanie kryptowalut 125 oraz jest wymienialne w obrocie gospodarczym na prawne środki płatnicze i ak-ceptowane jako środek wymiany, a także może być elektronicznie przechowywa-ne lub przeniesioprzechowywa-ne albo może być przedmiotem handlu elektroniczprzechowywa-nego” (art. 2 pkt 26).

Zawarta w powyższym przepisie definicja waluty wirtualnej nie jest jedno-znaczna. Warto dodać, że walutę wirtualną zakwalifikowano do zbioru wartości majątkowych. Wartości majątkowe „to prawa majątkowe lub inne mienie rucho-me lub nieruchomości, środki płatnicze, instrurucho-menty finansowe w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, inne papiery wartościowe, wartości dewizowe oraz waluty wirtualne” (art. 2 pkt 27).

Podsumowując, określenie pojęcia bitcoin ma duże znaczenie, ponieważ usta-lenie, czym on jest, skutkuje konkretnym sposobem opodatkowania, zwolnieniem lub wyłączeniem z opodatkowania obrotu kryptowalutami.