Pojęcie oraz cele rozwoju zrównoważonego w turystyce

Jak przedstawiono w poprzednim rozdziale, pojęcie rozwoju zrównoważo-nego było przedmiotem wielu interpretacji i defi nicji. Biorąc pod uwagę, że turystyka zrównoważona opiera się na głównych zasadach koncepcji roz-woju zrównoważonego, również i w jej przypadku można dostrzec różno-rodne próby interpretacji zjawiska. Już dwadzieścia lat temu McCool zwra-cał uwagę, że wprawdzie defi nicje służą do określenia ram problemu oraz położenia podwalin pod przyszłe prace, to jednak dyskusja nad pojęciami dla niektórych trwała zbyt długo28.

Termin turystyka zrównoważona doczekał się szeregu prób interpre-tacji i  pokrewnych pojęć, np. turystyka łagodna, turystyka zielona, tury-styka przyjazna środowisku, agroturytury-styka i  turytury-styka wiejska, turytury-styka alternatywna czy ekoturystyka29. Najczęściej turystyka zrównoważona jest utożsamiana z ekoturystyką, ale stanowi raczej jej zalążek i rdzeń, nie wyczerpując znaczenia tego pojęcia30. Najogólniej rzecz ujmując, żad-nej formy turystyki nie powinno się traktować jako synonimu turystyki

25 Turystyka zrównoważona, op. cit., s. 33.

26 Ibidem. s. 35

27 G. Dobrzański, M. Borkowska-Niszczota, H. Kiryluk, E. Szymańska, Problemy

in-terpretacji turystyki zrównoważonej, „Folia Turistica” 2010, nr 22, s. 147–166.

28 S.F. McCool, Making Tourism Sustainable, Sustainable Tourism, and What Should

Tourism Sustain: Diff erent Questions, Diff erent Indicators. Paper presented at

inter-national symposium on costal and marine tourism, Vancouver 1999, https://nsgl. gso.uri.edu/washu/washuw99003/32-McCool.pdf [dostęp: 21.10.2018].

29 G. Dobrzański, M. Borkowska-Niszczota, H. Kiryluk, E. Szymańska, Problemy…,

op. cit.

zrównoważonej31. Wytyczne dotyczące rozwoju zrównoważonego turysty-ki mają zastosowanie do wszystturysty-kich jej form i typów miejsc docelowych, w tym do turystyki masowej. Turystyka zrównoważona nie jest antymaso-wa i nie dąży do zmniejszenia liczby turystów na świecie. Wprost przeciw-nie, zakładając rosnące zapotrzebowanie na usługi turystyczne, zapewnia ramy dla każdego rodzaju turystyki przyjaznej środowisku i zapewniającej zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy32.

Na gruncie polskiej literatury przedmiotu szczegółowego przeglądu defi nicji turystyki zrównoważonej i  źródeł jej powstania oraz powiązań z innymi pojęciami, dokonali między innymi autorzy publikacji pod red. Kowalczyka33, a  także Borkowska-Niszczota, Dobrzański, Kiryluk i  Szy-mańska34. Defi nicje te podkreślają, że jest to łagodniejsza forma rozwoju turystyki, która uwypukla konieczność rozwoju form wrażliwych na śro-dowisko w  celu zapewnienia harmonijnych relacji między gospodarza-mi a  turystagospodarza-mi oraz uwzględniania długotergospodarza-minowych ram czasowych, biorących pod uwagę konsekwencje gospodarcze. Nie należy jej jednak traktować jako „synonimu skutecznej ochrony zasobów środowiska, re-cepty na osiągnięcie łatwych i szybkich korzyści ekonomicznych, czy też sposobu na pozbycie się problemów społecznych w regionie”35. Jak pisze Butler, jest mało prawdopodobne, aby kiedykolwiek doszło do stworzenia w pełni akceptowalnej defi nicji turystyki zrównoważonej, ponieważ sukces tego terminu polega na tym, że jest on nieokreślony, a zatem może stać się wszystkim dla wszystkich zainteresowanych stron36. Na potrzeby niniej-szego opracowania pod pojęciem turystyki zrównoważonej rozumie się „zjawisko, w którym działania podejmowane przez turystów nie powodu-ją strat lub trudnych do odwrócenia zmian w środowisku przyrodniczym, a jednocześnie przynoszą korzyści samym turystom, społecznościom za-mieszkującym odwiedzane przez nich miejscowości i obszary, a także oso-bom i instytucjom świadczącym usługi turystyczne”37. Ogólnie rzecz ujmu-jąc, koncepcja turystyki zrównoważonej dotyczy zachowania racjonalnej

31 Ibidem.

32 A. Niezgoda, Problems of Implementing Sustainable Tourism in Poland, „Th e Poznań

University of Economics Review” 2004, Vol. 4 (1), s. 30–42.

33 Turystyka zrównoważona, op. cit.

34 G. Dobrzański, M. Borkowska-Niszczota, H. Kiryluk, E. Szymańska, Problemy…,

op. cit.

35 M. Durydiwka, A. Kowalczyk, S. Kulczyk, Defi nicja i  zakres pojęcia „turystyka

zrównoważona”, [w:] Turystyka zrównoważona, op. cit., s. 35.

36 R.W. Butler, Sustainable…, op. cit.

równowagi między interesami ludzi i środowiska38. Turystyka zrównowa-żona oznacza więc:

– optymalne wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego, które sta-nowią kluczowy element w jej rozwoju, zachowując podstawowe proce-sy ekologiczne oraz pomoc w ochronie dziedzictwa naturalnego i bio-różnorodności;

– poszanowanie społeczno-kulturowej autentyczności społeczności przyjmujących, zachowanie dziedzictwa kulturowego i  tradycyjnych wartości oraz przyczynianie się do rozwoju międzykulturowego, zrozu-mienia i tolerancji;

– zapewnienie realnych, długoterminowych korzyści społeczno-gospo-darczych wszystkim zainteresowanym stronom39.

Stosowanie opisanych zasad w odniesieniu do turystyki jest także rów-noznaczne z próbą osiągnięcia równowagi pomiędzy aspektami środowi-skowymi, społecznymi i ekonomicznymi rozwoju.

Turystyka jest działalnością, która wykazuje szczególny związek między konsumentami (odwiedzającymi), gospodarką, środowiskiem i społeczno-ściami lokalnymi. Owa zależność wynika z tego, że w przeciwieństwie do większości innych sektorów, konsument turystyki (turysta) podróżuje do wytwórcy i samego produktu. Na tej podstawie można wskazać trzy waż-ne i unikalważ-ne aspekty relacji między turystyką a rozwojem zrównoważo-nym. Po pierwsze, charakter turystyki, jako branży usługowej opartej na poznaniu nowych miejsc, pociąga za sobą znaczną ilość interakcji zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich między odwiedzającymi, społecznościami goszczącymi i ich lokalnym środowiskiem. Po drugie, turystyka sprawia, że goście i gospodarze stają się znacznie bardziej świadomi problemów środo-wiskowych, różnic między narodami oraz kulturami. Może to wpływać na postawy oraz obawy dotyczące kwestii rozwoju zrównoważonego nie tylko podczas podróży, ale także w  życiu codziennym. Po trzecie, spora część turystów to goście, którzy pragną doświadczyć nienaruszalnego i czystego środowiska, wypoczywać w miejscach atrakcyjnych pod względem natu-ralnym, autentycznych historycznie i kulturowo oraz poznać tradycje i go-ścinnych gospodarzy, z którymi chcą wchodzić w dobre relacje40.

W związku z powyższym, przemysł turystyczny coraz częściej zależy od przedstawionych atrybutów obszarów przyjmujących a bliski i bezpośredni

38 A. Niezgoda, Problems…, op. cit.

39 G.A. Tanguay, J. Rajaonson, M.Ch. Th errien, Sustainable Tourism Indicators:

Selec-tion Criteria for Policy ImplementaSelec-tion and Scientifi c RecogniSelec-tion, „Journal of

Sus-tainable Tourism” 2013, Vol. 21 (6), s. 1–18.

związek stwarza sytuację, w której turystyka może być zarówno szkodliwa, jak i pozytywna dla rozwoju zrównoważonego. Zakładanym celem turysty-ki zrównoważonej, na danym obszarze recepcji turystycznej, jest dążenie do osiągnięcia stanu równowagi w  zaspokajaniu potrzeb (czerpaniu ko-rzyści) dwóch głównych grup interesariuszy – turystów oraz społeczność zamieszkującej lub pracującej na rzecz turystyki na obszarze recepcji – przy jednoczesnym akceptowanym poziomie degradacji środowiska naturalne-go i społeczno-kulturowenaturalne-go41. Turystyka zrównoważona powinna również zapewniać wysoki poziom zadowolenia turystów i zagwarantować im zna-czące doświadczenie, poprzez podnoszenie świadomości na temat kwe-stii związanych z rozwojem zrównoważonym i propagowanie wśród nich zrównoważonych praktyk turystycznych42. Jednocześnie rozwój zrówno-ważony turystyki wymaga świadomego udziału wszystkich zainteresowa-nych stron, a także silnego przywództwa politycznego, aby móc zapewnić ich szeroki udział w turystyce i budowanie konsensusu. W tym kontekście turystyka ma szczególne znaczenie ze względu na wkład, jaki może wnieść w rozwój zrównoważony. Wynika to zarówno z jej dynamiki wzrostu oraz ról jakie odgrywa w gospodarkach wielu krajów i w miejscach docelowych.