Rola rządów i organów samorządu terytorialnego

Wdrożenie zasad rozwoju zrównoważonego wymaga zaangażowania wie-lu podmiotów sektora turystycznego oraz szerokiej gamy przedstawicieli grup interesariuszy – od władz publicznych po lokalne społeczności. Jed-nocześnie wymagane jest silne przywództwo i  pomoc na różnych szcze-blach administracji74. Kluczową rolę w  rozwoju i  zarządzaniu turystyką oraz w  uczynieniu jej bardziej zrównoważoną mają do odegrania rządy państw. Ich podejście i zaangażowanie w rozwój turystyki są różne w za-leżności od kraju. Zasadniczo można uznać, że rządy starają się rozwijać turystykę w oparciu o zasady rozwoju zrównoważonego lub chociaż

skła-72 World Tourism Organization, Measuring the Sustainability of Tourism, http://

www2.unwto.org/mst [dostęp: 21.10.2018].

73 Ibidem.

74 J. Eligh, R. Welford, B. Ytterhus, Th e Production of Sustainable Tourism: Concepts

and Examples From Norway, „Sustainable Development” 2002, Vol. 10 (4), s. 223–

dają takie deklaracje. Jednak ich rola w omawianej aktywności wynika czę-ściowo tylko z kompetencji własnych jakie posiadają. Podstawowa funkcja rządu we wspieraniu bardziej zrównoważonej turystyki ma zatem na celu stworzenie środowiska, które wpływa na interesariuszy w taki sposób, by działali oni w oparciu o zasady rozwoju zrównoważonego, przy jednocze-snym kształtowaniu wzorców dla turystów, z wykorzystaniem zmiany ich zachowań zmierzających w kierunku minimalizowania negatywnych skut-ków rozwoju turystyki. Tak określona rola rządu w  kreowaniu turystyki zrównoważonej wynika z tego, że75:

– wiele programów rozwoju zrównoważonego dotyczy obszarów publicz-nych i chociaż sektor prywatny zaczyna uznawać swoją odpowiedzial-ność, to najczęściej nie odgrywa wiodącej roli w propagowaniu oma-wianych działań;

– w większości krajów sektor turystyczny jest reprezentowany przez sze-roką gamę przedsiębiorstw (głównie mikroprzedsiębiorstw lub małych przedsiębiorstw); łącznie ich działania mają duże znaczenie, aczkolwiek potrzebna jest w tym względzie koordynacja;

– władze państw są odpowiedzialne za szereg podstawowych kwestii waż-nych dla rozwoju zrównoważonego turystyki, takich jak: planowanie przestrzenne, regulacje dotyczące pracy i ochrony środowiska, a także zapewnienie infrastruktury oraz usług turystycznych;

– instytucje szczebla centralnego, a  następnie regionalnego i  lokalnego, angażują się we wspieranie bezpośrednio i pośrednio turystyki poprzez marketing, usługi informacyjne, edukację.

Należy więc dążyć do opracowania i  wdrożenia takiej polityki, któ-ra umożliwi ochronę środowiska októ-raz zachęci do podejmowania działań wpływających na ukierunkowanie zgodne z zasadami rozwoju zrównowa-żonego. Niezależnie od lokalizacji zadań związanych z turystyką w syste-mie zarządzania, powinna istnieć formalna struktura i w syste-mieć w syste-miejsce współ-praca międzyresortowa w  zakresie turystyki, znajdująca przełożenie na niższych poziomach jednostek samorządowych. Zrównoważone podejście do rozwoju turystyki wymaga więc struktur, które umożliwiają przedsta-wicielom władz lokalnych i organizacjom pozarządowym podejmowanie właściwych działań. W pierwszej kolejności należy dążyć do wypracowa-nia dokumentów strategicznych, zapewwypracowa-niających jasny kierunek i ramy dla rozwoju oraz zarządzania turystyką. Plany takie powinny być sporządzone w oparciu o zasady rozwoju zrównoważonego. Istotną rolę odgrywa udział interesariuszy, a także to, by planowanie rozwoju turystyki w oparciu

tyczne rozwoju zrównoważonego rozpocząć już na poziomie lokalnym76. W niektórych przypadkach centralne i lokalne strategie nie są jednak kom-patybilne. Dodatkowo widoczne są rozbieżności między strategią a wdra-żaniem i  realizacją zasad rozwoju zrównoważonego. Choć powinien on być wiodący w planowaniu strategicznym turystyki bywa, że istnieje tylko w dokumentach i przypomina raczej fi lozofi czne rozważania77. Istnieje jed-nak szereg instrumentów, poprzez które można wpływać na zastosowanie zasad rozwoju zrównoważonego w turystyce (tabela 11).

Tabela 11. Instrumenty wykorzystywane przez państwo w kształtowaniu rozwoju zrównoważonego turystyki

Instrumenty Charakterystyka

Instrumenty pomiarowe

Używane do określenia poziomu wpływu turystyki i monitorowania zmian Instrumenty

kontroli

Umożliwiają sprawowanie kontroli nad wybranymi aspektami rozwoju, są wspierane przez prawodawstwo

Instrumenty ekonomiczne

Wpływają na zachowanie poprzez środki fi nansowe i komunikaty rynkowe Instrumenty

dobrowolne

Zapewniają ramy lub procesy, które zachęcają do dobrowolnego zaangażowania się zainteresowanych stron w zrównoważone podejście i praktyki

Instrumenty wsparcia

Za pośrednictwem których można bezpośrednio i pośrednio wpływać

na turystów i przedsiębiorstwa oraz wspierać ich w działaniach z zakresu rozwoju zrównoważonego

Źródło: World Tourism Organization, Making…, op. cit., s. 71.

W  celu wzmocnienia rozwoju zrównoważonego pomocne jest usta-wodawstwo związane z określeniem obowiązkowych wymogów. Istnieją-ce przepisy odnoszą się np. do planowania przestrzennego, prawa pracy, zdrowia i  bezpieczeństwa. Z  kolei wśród instrumentów ekonomicznych wymienić należy podatki i opłaty. Nakładanie podatków i ustalanie opłat może mieć dwie ważne konsekwencje dla rozwoju zrównoważonego tury-styki. Po pierwsze, wpływa na zmiany zachowań konsumentów i przedsię-biorstw. Po drugie, stanowi sposób na pozyskiwanie dochodów od konsu-mentów i przedsiębiorstw, które z kolei można wykorzystać do złagodzenia negatywnych wpływów oraz do realizacji działań wspierających projekty

76 Ibidem, s. 54.

77 J. Connell, S.J. Page, T. Bentley, Towards Sustainable Tourism Planning in New

Zea-land: Monitoring Local Government Planning Under the Resource Management Act,

społeczne, prowadzące do większej trwałości78. Aktywność w  dziedzinie rozwoju zrównoważonego wiąże się też coraz częściej z  możliwością ko-rzystania z  pomocy fi nansowej. Wymaga to jednak skoncentrowania się na takich formach turystyki, które współgrają z celami rozwoju zrówno-ważonego lub/i  na inwestycjach, które poprawią sytuację w  omawianym zakresie. Władze różnych szczebli odgrywają także rolę we wspieraniu pro-cesu certyfi kacji, odnoszącego się do rozwoju zrównoważonego. Tymcza-sem dość często certyfi kacja w turystyce kojarzona jest przede wszystkim z  informacją o  standardzie obiektu. W  ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost liczby programów dotyczących zarządzania środowiskiem i ozna-kowania ekologicznego. Główną wadą certyfi kacji jest to, że może być ona kosztowna i czasochłonna, w związku z czym bywa postrzegana jako ba-riera, w szczególności dla małych fi rm. Z kolei jedną z jej zalet jest proces edukacyjny, który pomaga w zrozumieniu wymogów i idei rozwoju zrów-noważonego. Jednak sam udział w procesie certyfi kowania nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb dotyczących edukacji w omawianym zakre-sie. Konieczne jest wsparcie ze strony rządów, które powinny wzmocnić wysiłki w celu edukacji i badań dotyczących turystyki zrównoważonej oraz upowszechniania dobrych praktyk w omawianym zakresie. Z tej perspek-tywy istotne są też działania marketingowe. Marketing państw lub miejsc docelowych to działania turystyczne na poziomie krajowym i  lokalnym, zwykle wykonywane przez krajową lub regionalną organizację turystyczną, bądź przez władze lokalne. W ostatnich latach coraz częściej podkreśla się, że rozwój turystyki leży w gestii lokalnych destynacji i społeczności lokal-nych, a nie globalnie uzgodnionych programów79.

2.5. Wdrażanie zasad rozwoju zrównoważonego