Podobnie jak z definicja organizacji można postąpić z definicją rewitalizacji i uznać ją jako instytucje, czyli sposób rozwiązywania problemów współżycia społecznego.
121 Herbert Spencer (ur. 27 kwietnia 1820, zm. 8 grudnia 1903) – angielski filozof i socjolog. Był przedstawicielem organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych. Wprowadził do socjologii takie terminy jak funkcja, system, instytucja, spopularyzował inne terminy jak: społeczeństwo przemysłowe, struktura społeczna, organizacja.
77
Definicja rewitalizacji podana przez Instytut Rozwoju Miast określa rewitalizacje jako "skoordynowany proces, prowadzony wspólnie przez władzę samorządową, społeczność lokalną i innych uczestników, będący elementem polityki rozwoju i mający na celu przeciwdziałania degradacji przestrzeni zurbanizowanej, zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju i zmian jakościowych, poprzez wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania oraz ochronę dziedzictwa narodowego, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju123
."
Definicja rewitalizacji zawiera wszelkie przesłanki aby można ja uznać za instytucje w sensie prawnym i socjologicznym. W przypadku dobrze nakreślonych celów programów rewitalizacji czyli wywołania trwałej zdolności inwestycyjnej jest ona z pewnością sposobem rozwiązywania problemów współpracy i współżycia społeczności lokalnych. Jest też sposobem na przeciwdziałanie zjawiskom wykluczenia społecznego, sposobem na pobudzanie zmian oraz aktywności społecznej i gospodarczej. W ostatnich latach możemy także powiedzieć o rewitalizacji, że jest ona procesem uznanym. Do pełnego uznania rewitalizacji jako instytucji życia społecznego i gospodarczego brakuje uregulowania jej
statusu w systemie prawa krajowego czego ukoronowaniem powinno być uchwalenie i wprowadzenie wżycie właściwie skonstruowanej ustawy o rewitalizacji. Projekt takich
rozwiązań możemy znaleźć w założeniach do ustawy o rozwoju miast i rewitalizacji przygotowane przez zespół ekspertów Związku Miast Polskich i Śląskiego Związku Gmin i Powiatów w lipcu 2009 roku. Warto tu przytoczyć niektóre postulaty zawarte w tym
opracowaniu.
Autorzy założeń postulują, aby w uregulowaniu systemowym nadać rewitalizacji charakter inwestycji celu publicznego, nie tylko przez definicje, ale też poprzez wprowadzenie do art.6 ustawy o gospodarce nieruchomościami124 programu rewitalizacji obszaru kryzysowego, oraz powiązanie takiej regulacji prawnej z innymi (np. art. 10 ust.2 pkt 7 i 9 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym125). Taki status rewitalizacji ułatwi przygotowanie inwestycji przewidzianych programami rewitalizacji. W świetle przepisów rozdziału 5 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, przygotowanie inwestycji celu publicznego korzysta z licznych przywilejów,
123 http://www.fr.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=219&Itemid=114.
124 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami, Dz. U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603, z późn. zm.
125
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. z 2003 r. nr 80, poz. 717, z późn. zm.
78
z których wyłączone są inwestycje prywatne. Umożliwi to również, gdyby okazało się niezbędne dla realizacji programów rewitalizacji, dokonywanie wywłaszczeń nieruchomości, ale przede wszystkim wprowadzi możliwość stosowania prawa pierwokupu (art. 109 – 111 ustawy o gospodarce nieruchomościami), jak i dokonywania – w razie potrzeby – podziałów nieruchomości z urzędu (art. 97 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami126). Dzięki takiej regulacji gmina uzyskiwałaby realne narzędzia rozwiązywania problemów będących przejawem braku należytej dbałości o stan i sposób użytkowania nieruchomości (stanowiący jeden z najczęstszych objawów kryzysu). Jednocześnie zapis ten, w pewnym stopniu, zapobiegałby nadużywaniu rewitalizacji jako metody pozyskiwania publicznego dofinansowania dla rozwoju prywatnych (w tym również spółdzielczych) obszarów faktycznie wolnych od stanu kryzysowego.
Ustawa nie powinna ustalać jednej, ogólnie obowiązującej formy organizacyjnej dla prowadzenia programów rewitalizacji, ale zaznaczać, że forma zarządzania wybrana przez miasto musi zapewnić zintegrowanie różnorodnych działań terytorialnie (obszar rewitalizacji), przedmiotowo i podmiotowo (otwartość na partnerstwo sektorów pub-licznego i prywatnego), na każdym etapie programu (wstępnym, analityczno-studialnym i decyzyjno-realizacyjnym). Za takim rozwiązaniem przemawiają wnioski z analizy skuteczności procesów rewitalizacji w Polsce obnażające słabość organizacji i prowadzenia tych przedsięwzięć, rozmycie odpowiedzialności, niejednoznaczność kompetencyjną i prawną oraz wiele innych bolączek, które - w sumie - mają bardzo poważny wpływ na powolność i małą efektywność programów. Lokalnie ustalony system wdrażania programu musi uwzględniać monitorowanie skuteczności programu i adekwatności przyjętej formy zarządzania. Rada miasta powinna być raz do roku informowana o wnioskach wynikających z tego monitoringu.
Prowadzenie programu powinno przebiegać w sposób przejrzysty, a dostęp do dokumentów i informacji tyczących programu powinien być zagwarantowany poprzez BIP. W przypadku dużych programów rewitalizacyjnych miasto powinno rozważyć powołanie specjalnej jednostki lub utworzenie na bazie istniejącej struktury specjalnej agencji - operatora rewitalizacji, która poprzez realizację projektów rewitalizacyjnych będzie kumulować potencjał profesjonalny, instytucjonalny i ekonomiczny. Podniesie to zdolność miasta do realizacji programów rewitalizacyjnych w przyszłości.
126
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami, Dz. U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603, z późn. zm.
79
Poczyniona wstępnie analiza zakresu użytecznych zmian w obecnie obowiązujących przepisach prowadzi do wniosku, że w pracach nad projektem ustawy należy poddać weryfikacji regulacje zawarte w około 30 ustawach (wraz z rozporządzeniami do tych ustaw) oraz projekty aktów prawnych z zakresu zmian planowanych obecnie dla sfery procesu inwestycyjnego zakresie budownictwa, planowania przestrzennego, zasad prowadzenia polityki rozwoju, ochrony gruntów rolnych i leśnych, zarządzania w obszarach metropolitalnych. Zmiany, oprócz zarysowanych już wcześniej propozycji odnoszących się do zakresu zadań własnych samorządu lokalnego i wojewódzkiego, gospodarki nieruchomościami, planowania i zagospodarowania przestrzennego, podatków, powinny uwzględnić potrzebę następujących usprawnień:
stworzenie rozwiązań uniwersalnych, które umożliwią podejmowanie rewitalizacji obszarów nie tylko jednego miasta, ale by inspirowały do podejmowania programów wspólnych dla miast i innych gmin, gdy lokalne uwarunkowania tego wymagają;
mobilizowanie powiatów i województwa do wspierania miast w prowadzeniu programów rewitalizacji, nie tylko finansowo. Może to dać efekt dodatkowy, umożliwi pozyskanie na realizację jednego programu rewitalizacji, zarówno środków UE przeznaczonych na rewitalizację obszarów miejskich jak i wiejskich oraz uzyskanie środków na wspieranie powiązań pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi, budowanych poprzez odpowiedni program rewitalizacji;
ułatwienie racjonalizacji gospodarowania mieszkaniowym zasobem gmin miejskich i współdziałania takich gmin ze wspólnotami mieszkaniowymi, w których gmina nie jest uczestnikiem oraz innymi podmiotami z sektora mieszkaniowego (spółdzielnie mieszkaniowe, TBS, deweloperzy);
mobilizowanie sektora prywatnego do podejmowania inwestycji prowadzących do rozwijania oferty mieszkaniowej (podaży lokali mieszkalnych) w obszarach objętych programami rewitalizacji poprzez nabywanie nieruchomości budynkowych, remonty, modernizacje i adaptację budynków na cele mieszkalne (z uwzględnieniem potrzeb dotychczasowych mieszkańców);
użytecznego powiązania projektów związanych z infrastrukturą drogową umożliwiającą skomunikowanie z obszarem rewitalizowanym, a także projektów rozbudowy innej infrastruktury, koniecznej dla budowy sieci w obszarze rewitalizowanym (sieci
80
wodnokanalizacyjne., teletechniczne, Internet itp.) z ustalonymi w ustawie zasadami promowania programów rewitalizacji127
.
Analiza obowiązujących dzisiaj uregulowań prawnych pozwala wnioskować, ze gminy pozbawione są wystarczających uprawnień by kompleksowo przygotować i realizować lokalny program rewitalizacji. Braki w tym zakresie można podzielić na dwie grupy. Pierwsza dotyczy rozdzielenia przez ustawodawcę pomiędzy trzy szczeble samorządu terytorialnego istotnych kwestii, które należy rozwiązać w ramach prowadzonych prac rewitalizacyjnych. Druga grupa dotyczy aktywności gminy w zakresie wykraczającym poza dozwolony jej obszar użyteczności publicznej. Niedostatek zwartej i adekwatnej do potrzeb regulacji ustawowej, odczuwa się głównie w zakresie zagadnień związanych ze sferą materialno – przestrzenną procesu rewitalizacji. Prowadzone do tej pory analizy wskazują na potrzebę
regulacji zagadnień związanych z lokalnym programem rewitalizacji specjalną ustawą o charakterze szczególnym, w stosunku do ogólnie obowiązujących rozwiązań128
.
Część z tych dylematów rozwiązała ustawa o rewitalizacji uchwalona 9 października 2015 roku129. Ustawa wprowadza definicję legalna rewitalizacji, uwzględniająca wymagana kompleksowość procesu. W art. 2 ustawy rewitalizacja jest zdefiniowana jako proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób
kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na
podstawie gminnego programu rewitalizacji. Ustawa uznaje rewitalizacje za cel publiczny. Szerzej ustawa zostanie omówiona w dalszej części rozprawy.