Próba oparcia detekcji kłamstwa o pomiary ciśnienia krwi
4.5. Poli graf w czasie II wojny światowej i bezpośrednio po niej
Jak już wiemy, w czasie I wojny światowej Kom itet Psychologiczny Narodowej Rady Badawczej (Psychological Com mittee o f the National Research C oun cil), przekonany do tego przez M arstona, zaproponował sekretarzowi wojny U S A wykorzystanie jego metody detekcji kłamstwa w celach kontrwywia dowczych, przekonując o rzekomo bardzo wysokiej wartości diagnostycznej tej metody, sięgającej 97%. W 1917 roku metodę instrumentalnej detekcji kłamstwa zastosowano po raz pierwszy, w czasie śledztwa w sprawie kradzieży z sejfu Naczelnego Lekarza Wojskowego (Surgeon-General U S Army) tajnej księgi kodów45. W latach 1917-1918 Marston, wspólnie z Haroldem E. Burt- tem46, zbadać mieli bliżej nieznaną liczbę jeńców lub osób podejrzanych o szpiegostwo47. Również w czasie I wojny światowej Armia U S A rozpoczęła szkolenie, w Cam p Greenleaf, grupy psychologów w zakresie techniki detekcji kłamstwa w celach kontrwywiadowczych, ale zakończenie wojny spowodowa ło, że nie zostali oni wykorzystani w praktyce48. Trzeba pamiętać, że ówczesny poziom instrumentalnej detekcji kłamstwa był bardzo niski, stosowano jesz
45 The Accuracy a n d U tility ..., op. c it.,s. 10.
46 H a ro ld E. B u rtt ( 1 8 9 0 - 1 9 9 1 ) , p ó źn iejszy (o d 192 3 ) p ro fe s o r p sy ch o lo g ii n a U n i w ersy tecie S ta n o w y m w O h io , m .in . a u to r tłu m a cz o n e j n a jęz y k p o lsk i k siążk i P sy
chologia stosow ana.
47 J. M a tte , Forensic psychophysiology..., op. cit.,s. 20. 48 The Accuracy a n d U tility ..., op. c it.
cze wysoce niedoskonałą metodę M arstona, której wartość diagnostyczna da leka była od deklarowanych 97%. Działo się to jeszcze przed pierwszymi p ró bami Larsona. Niezależnie jednak od poziomu tych badań i ich skuteczności, warto zwrócić uwagę, że w Ameryce próby instrumentalnej metody detekcji kłamstwa dla celów kontrwywiadowczych wyprzedziły próby wykorzystania jej w celach śledczych, w sprawach kryminalnych.
W czasie II wojny światowej Amerykanie dysponowali już znacznie bar dziej zaawansowanymi technikami detekcji kłamstwa. Przede wszystkim b o gate były już doświadczenia praktyczne z lat 30., a badania poligraficzne miały też wsparcie w eksperymentalnych pracach naukowych. Siły zbrojne Stanów Zjednoczonych, w szczególności ich służby śledcze i specjalne, dysponowały już komórkami badań poligraficznych i kadrą przeszkolonych, głównie przez Leonarda Keelera, ekspertów.
N a początku lat 40. Amerykanie, na polecenie prezydenta Roosvelta, przy stąpili do realizacji tajnego programu naukowo-badawczego i konstrukcyjne go, p od kryptonimem „M anhattan Proj ect”, którego celem miało być skonstru owanie bomby atomowej. Osoby realizujące projekt w laboratorium w Oak Ridge, w stanie Tennessee, poddane były kontrolnym (screening) badaniom poligraficznym49. Ponowne badanie zrealizowano w 1946 roku. W Oak Rid ge Leonard Keeler przebadał wówczas osobiście 850 pracowników, włączając w to naukowców najwyższej klasy i rangi50. D ość przypomnieć, że w projekcie brało udział wielu noblistów, wówczas wśród uczestników programu było ich już 6, a siedmioro kolejnych noblistów zostało nimi po 1946 roku.
W 1944 roku, gdy losy wojny były już przesądzone, prezydent Roosvelt zarządził realizację projektu, którego celem miała być denazyfikacja pow o jennych Niemiec. Jednym z fragmentów tego zakrojonego na szeroką skalę projektu, było przygotowanie, spośród niemieckich jeńców wojennych, kadry pomocniczej dla alianckich sił okupacyjnych, w tym do policji. W tym celu zorganizowano specjalny obóz na Rhode Island. W literaturze panuje rozbież ność co do tego, czy obóz był w Fort Getty51, czy w Fort Wetherhill52. Jeńcy, którzy deklarowali chęć powrotu po wojnie do Niemiec i służby w policji, bądź administracji, albo współpracy w innej formie z alianckimi siłami okupa cyjnymi, musieli przejść badania poligraficzne. Szefem tej operacji był podpuł
49 Ib id e m , s. 6.
50 V. Stevans, B iography o f L eo n a rd o K e ele r.., op. cit., s. 124. 51 Por. ib id em .
52 J. L in e h a n , A n aspect o f W o rld W a r I I use o f th e polygraph, „P o ly g rap h ” 1978, 7, 3, s. 233.
IV Pierwsze próby wykorzystania instrum entalnej detekcji kłam stw a... 103
kownik R alf Pierce, pierwszy przeszkolony przez Keelera, jeszcze przed wojną, oficer kontrwywiadu wojskowego. Badania jeńców wykonywali Leonard K e eler oraz liczna grupa poligraferów, wśród których, obok wspomnianego ppłk. Ralfa Pierce, znaleźli się James Austin, Russell Chatham, David Cowles, Alex Gregory, Paul Trovillo i Charles W ilson53. W przeważającej liczbie, byli to doświadczeni poligraferzy policyjni z terenu całych Stanów Zjednoczonych54. Wstępnej selekcji poddano łącznie 17 883 niemieckich jeńców wojen nych. W ciągu pierwszych 8 dni, od 10 do 18 sierpnia 1945 roku, przebadano 276 jeńców. N a początku przebadano tych, których zamierzano użyć w cha rakterze tłumaczy.
Wszystkich badano techniką klasyczną (relevant-irrelevant), zadając iden tyczne pytania „związane” (krytyczne, relevant):
1. Czy należałeś do partii nazistowskiej ? 2. Czy teraz wierzysz w hasła nazizmu?
3. Czy mógłbyś zrobić jakiś akt sabotażu wymierzony w plan pokojowy sprzymierzonych?
4. Czy ty popierasz komunizm dla Niemiec ?
5. Czy ty planujesz po powrocie do domu wstąpienie do wymierzonego w sprzymierzonych podziemia?
6. Czy służyłeś w Gestapo?
7. Czy ty wierzysz w religie wolności ? 8. Czy służyłeś w SS?
9. Czy służyłeś w SA ?
10. Czy zamierzasz w pełni współpracować z Siłami Amerykańskimi ? 11. Czy ty popełniłeś jakieś przestępstwo ?
12. Czy ty znasz jakiegoś nazistę wśród twoich kolegów tutaj przebywających? 13. Czy ty udajesz taką postawę, aby wcześniej wrócić do Niemiec?
14. Czy odpowiadając na pytania amerykańskiego oficera byłeś szczery?55 Po przebadaniu pierwszych 276 jeńców, 156 rekomendowano jako prawdo mównych do odesłania do kraju, do pomocy w utrzymaniu porządku w Niem czech. 110 nie rekomendowano, a w przypadku pozostałych nie wydano opinii, uznając wynik badania za nierozstrzygnięty56. Badano dodatkowo osoby, któ rym chciano powierzyć zadanie wymagające szczególnego zaufania57.
53 V. Stevans, B iography o f L eo n a rd o K eeler..., op. cit. 54 J J. L in e h a n , A n aspect of. , op. cit.
55 Ib id e m , s. 2 3 4 - 2 3 5 . 56 Ib id e m , s. 2 3 5 . 57 Ib id e m .
Dzięki badaniom poligraficznym, spośród ochotników do współpracy z administracją okupacyjną lub do służby w policji nowych, powojennych Niemiec, wykryto 24 członków N SD A P , dwóch członków SA, jednego SS i trzech komunistów. Wśród członków N S D A P wykryto jednego wysokiego funkcjonariusza tej partii z lat 1933-1938.
Spektakularnym sukcesem Keelera i Pierce’a było wykrycie sprawców kra dzieży skarbca heskiego w Kronbergu, na północ od Frankfurtu. W kwietniu 1945 roku wojska amerykańskie zajęły Kronberg, a w zamku książąt heskich urządzono klub oficerski. Trójka amerykańskich oficerów znalazła i okradła ukryty skarbiec rodziny księcia Wolfganga Heskiego, w którym znajdowały się klejnoty wartości ok. 2 500 000 dolarów. Część ukradzionych przedm io tów wywieziono i sprzedano w Szwajcarii, część w Irlandii, a część została przeszmuglowana do U SA . Sprawcy zostali ujęci i osądzeni.
W literaturze nie są znane inne działania wywiadu i kontrwywiadu ame rykańskiego z czasów II wojny światowej, w których wykorzystywane były ba dania poligraficzne. M ożna jednak podejrzewać, że przeszkoleni jeszcze przed wojną poligraferzy tych służb jakieś badania wykonywali.
W czasie II wojny światowej nie tylko Amerykanie wykorzystywali badania poligraficzne do sprawdzenia jeńców i szpiegów. Także Japończycy wykorzy stywali instrumentalna detekcje kłamstwa, posługując się w tym celu psycho- galwanometrem. Togawa, który jeszcze w latach 30. uczestniczył w badaniach eksperymentalnych z tego zakresu, wykorzystywał tą metodę do badania osób podejrzanych o szpiegostwo58. W dostępnej literaturze brak jednak bliższych informacji na ten temat.
Okres wojny, jak widać, przyniósł rozszerzenie zakresu badań poligraficz nych. W szczególności badania, które dotąd wykorzystywane były głównie w celach śledczych, zostały włączone do pracy służb wywiadowczych i kontr wywiadowczych (badania jeńców wojennych, badania podejrzanych o szpie gostwo), a także do ochrony największych tajemnic państwowych.