Art. 25. Z e b ra n ia zwoływane, w celu o dpraw ian ia kultów , o d bywające się w lokalach należących do stow arzyszeń kultów lub o d danych do ich dyspozycji, są publiczne, p o zostają o ne p o d n a d z o rem w ładz w interesie porządku publicznego. M ogą oni odbywać się jedynie po uprzednim zgłoszeniu i w skazaniu lokalu, w którym mają się odbyć. W ystarcza jednorazow e zgłoszenie dla całego sze regu zeb rań stałych, okresow ych lub okolicznościow ych, jak ie o d będą się w ciągu roku.
Art. 26. Z ab ran ia się odbywania zebrań politycznych w lokalach przeznaczonych zwykle do wykonywania kultu.
Art. 27. C erem onie, procesje i inne zew nętrzne m anifestow ania kultu b ędą nadal regulow ane, stosownie do art. 95 i 97 ustawy m un i cypalnej z 5 kw ietnia 1884 r. Używanie dzwonów będzie regulow ane zarządzeniem władz miejskich, a w razie rozbieżności zdań m iędzy m erem a przewodniczącym lub kierow nikiem stow arzyszenia kultu, rozstrzygać będzie prefekt.
Art. 28. Z ab ran ia się budowy oraz um ieszczania znaku lub em blem atu religijnego na pom nikach publicznych lub w jakim kolw iek miejscu publicznym, z wyjątkiem budynków przeznaczonych dla ku l tu, grobowców na cm entarzach, pom ników żałobnych oraz m uzeów i wystaw. [...]
Art. 34. Duchowny, który w miejscu odpraw iania kultu publicz nie w mowie wygłoszonej, odczycie, piśmie, rozdawanych lub n ak le
janych afiszach obraził lub zniesławił obywatela pełniącego służbę publiczną, podlega karze grzywny od 500 - 3 000 franków i karze w ięzienia do roku lub jednej z tych kar.
Art. 35. Jeżeli mowa wygłoszona lub pismo wystawione na widok publiczny albo rozdane publicznie w miejscu, gdzie wykonuje się kult, zawiera bezpośrednią prowokację do stawiania oporu przeciw wykony waniu ustawy lub legalnemu działaniu władzy publicznej albo jeżeli czy ny te zm ierzają do podburzania lub uzbrojenia części obywateli prze ciwko innym, duchowny, winny tego czynu, podlega karze więzienia od 3 miesięcy do lat 2, z zastrzeżeniem kary za wspólnictwo w przypadku, gdy prowokacja doprowadziła do powstania, buntu lub wojny domowej. [...]
6 6 . Ko n s t y t u c j a Re p u b l i k i Fr a n c u s k i e j
z d n i a 2 9 w r z e ś n i a 1 9 4 6 r .
(N ow e konstytucje, s. 113)
A rtykuł 1. F rancja jest R epubliką niepodzielną, świecką, d em o kratyczną i społeczną. [...]
IV. KRAJE N IE M IE C K IE , A U ST R IA I CZEC H Y
67. Ka p i t u l a r z74 o k r a j a c h s a s k i c h z 772 r. (Sercjski; p odaję za: Sobańska-B ondaruk, cz. 1, s. 67-68)
1. Wszystkie kościoły Chrystusowe, wybudowane w Saksonii i p o święcone Bogu, m ają zażywać nie mniejszej czci niż tej, której d o znawały posągi bogów, lecz większej i wspanialszej.
2. Jeżeli ktoś schroni się do kościoła, niechaj nikt nie usiłuje go siłą stam tąd wypędzić, lecz niechże uciekający cieszy się pokojem , dopóki nie stawi się na sąd, i ze względu na cześć Boga i uszanow anie świętych tego kościoła niechaj zabezpieczona będzie całość jego ży cia i członków.
3. Jeżeli ktoś gwałtem w targnie do kościoła i tutaj przem ocą albo kradzieżą coś sobie przyswoi, albo sam kościół podpali, śm ierć wi nien ponieść.
4. Jeżeli ktoś świętym czterdziestodniow ym postem z pow odu lekceważenia chrześcijaństwa pogardzi i zje m ięso, niech p ostrad a życie. Jednak duchowny winien wziąć pod uwagę, czy do spożycia mięsa nie zm usiła go potrzeba.
5. Jeżeli ktoś zabije biskupa, kapłana albo diakona, podobnie głową będzie ukarany. [...]
7. Jeżeli ktoś ciało zm arłego w edle obrzędu pogańskiego spali, a kości jego w popiół obróci, głową niech będzie ukarany.
74 K apitularzam i nazywano rozporządzenia królów francuskich. Nazw a pochodzi od łacińskiego capitulate, czyli num erow ać, oznaczać rozdziałam i.
8. Jeżeli ktoś w przyszłości spośród ludu Saksonów będzie się chciał ukryć w śród niego nie chrzczony i chrztem pogardziwszy ze chce zostać poganinem , niech będzie śm iercią ukarany. [...]
1 7 . P odobnie w edług zalecenia Boga rozkazujem y, aby wszyscy dziesiątą część swego m ienia i swojej pracy swoim kościołom i d u chownym oddaw ali: tak wolni, jak i półwolni.
1 8 . W czasie niedziel nie wolno odpraw iać zgrom adzeń i sądów, chyba że zajdzie wielka potrzeba albo zmusi [do tego] nieprzyjaciel, lecz niechaj wszyscy idą do kościoła celem słuchania Słowa Bożego, oddaw ania się m odlitwie i zbożnym uczynkom. Podobnie w uroczy ste święta m ają wszyscy Bogu i Kościołowi służyć i zaniechać zebrań świeckich.
1 9 . P odo b n ie postanow iliśm y dodać do tych rozporządzeń, że wszystkie dzieci poniżej jednego roku życia m ają być ochrzczone. I orzekam y, że kto bez porady i pozw olenia duchow nego waży się dziecka, zanim rok życia ukończy, nie przynieść do chrztu, zapłaci skarbow i 120 solidów, jeżeli jest szlachetnie urodzonym ; jeżeli jest wolnym, zapłaci 60, a jeżeli półwolnym 30 solidów. [...]
2 1 . Jeżeliby ktoś u źródeł albo drzew w lasach składał ofiary albo według zwyczaju pogańskiego postępow ał i na chwałę dem onów ofia rowywał, jeśli jest szlachetnie urodzonym , zapłaci 60 solidów, jeżeli wolnym 30, jeśli półwolnym 15. Jeśliby zaś nie m iał skąd obecnie za płacić, będzie oddany na służbę kościoła tak długo, aż owe solidy będą zapłacone.
2 2 . N akazujem y, aby zwłoki Sasów chrześcijan przynoszono na cm entarze kościelne, a nie na pogańskie cm entarzyska.
6 8 . Ko n k o r d a t w o r m a c k i z 1 1 2 2 r. (Sem kow icz, s. 14-15)
a) D okum ent cesarski
W imię świętej i nierozdzielnej Trójcy. Ja H enryk, z Bożej łaski cesarz rzymski wspaniały, dla miłości Boga i świętego rzymskiego K ościoła oraz p an a papieża Kaliksta i dla zbaw ienia duszy mojej,
odstępuję Bogu, świętym apostołom pańskim P iotrow i i Pawłowi i Świętemu Kościołowi katolickiem u wszelką inw estyturę za pom ocą pierścienia i pastorału, zgadzając się we wszystkich kościołach m ego królestwa lub cesarstw a na kanoniczny wybór i w olną konsekrację. Posiadłości i lenna (regalia) św. Piotra, zabrane od wybuchu tego sporu aż po dzień dzisiejszy, tak za czasów m ego ojca, jak i za m oich, zwracam, o ile je m am w posiadaniu, tem uż św. Kościołowi rzym skiemu, jeśli zaś których nie posiadam , dopom ogę w iernie do ich odzyskania. Posiadłości zaś wszystkich innych kościołów i książąt oraz innych, tak duchownych jak świeckich, utracone w tej wojnie, zwrócę za radą książąt lub na drodze prawa, o ile je posiadam , te zaś, k tó rych nie posiadam , dopom ogę w iernie odzyskać. I daję prawdziwy pokój p a n u papieżow i K alikstow i i św. K ościołow i rzym skiem u i wszystkim, którzy po stronie jego stoją lub stali. A we wszystkich sprawach, w których św. Kościół rzymski zażąda ode m nie pom ocy, wiernie go w esprę, w tych zaś sprawach, w których skargę przede mną wytoczy, wymierzę mu należną sprawiedliwość. [...]
b) Dokument papieski
Jan Kalikst, biskup, sługa sług Bożych, Tobie um iłow anem u syno wi Henrykowi, z Bożej łaski cesarzowi rzym skiem u w spaniałem u ze zwalam, aby wybory biskupów i opatów królestw a niem ieckiego, k tó rzy podlegają królestw u, dokonywały się w twojej obecności, bez symonii i jakiegokolw iek gwałtu, w ten sposób, abyś w razie wynikłej między stronam i niezgody, za radą lub w yrokiem m etropolity i bi skupów z tejże prowincji, rozsądniejszej stronie udzielił swej zgody i pomocy. W ybrany zaś niechaj otrzym a od ciebie za pom ocą b erła lenna (regalia), i to, co ci z tego tytułu wedle praw a w inien będzie, niech wypłaci. Kto zaś z innych stron cesarstw a zostanie wyświęcony, w ciągu sześciu miesięcy lenna za pom ocą b erła od ciebie m a otrzy mać, i to, co ci z tego tytułu wedle praw a winien będzie, niechaj wy pełni; z wyjątkiem tego wszystkiego, co oczywiście należy do K ościo ła rzymskiego. W sprawach zaś, w których wniesiesz do m nie skargę i zażądasz pom ocy, wedle obowiązku m ego u rzęd u pom ocy tej ci
udzielę. D aję prawdziwy pokój Tobie oraz wszystkim, którzy po stro nie Twojej są lub byli w czasie tego sporu.
69. Zł o t a Bu l l a c e s a r z a Ka r o l a IV z d n ia 10 s t y c z n ia 1356 r. (D ąbrow ski (1); por. Jedlicki, s. 60-75; zob. Gulczyński, Lesiński, s. 44-46)
Wstęp
W im ię świętej i nierozdzielnej Trójcy. A m en! K arol IV, z Bożej łask uświęcony cesarz rzymski i król czeski. D la wiecznej rzeczy pa mięci! [...] O tóż z urzędu, jako władzę cesarską sprawujący, jesteśm y obow iązani zapobiegać na przyszłość niebezpieczeństw u rozdziałów i n ieporozum ień pom iędzy elektoram i, [...] na uroczystym naszym zebraniu naszego dw oru w N orym berdze, w obecności wszystkich książąt elektorów , duchownych i świeckich, oraz innych książąt [...].