1.1. Rozwój czy rozdawnictwo: polityka regionalna i rozwój regionalny Polityka regionalna UE uważana jest przez niektórych badaczy za jeśli nie największą zintegrowaną politykę rozwoju współczesnego świata, to przynaj
mniej za politykę wdrażającą największą liczbę programów, których celem jest wspieranie rozwoju1. Istnieje wiele aspektów przemawiających za wy
jątkowością tej polityki. Przez ostatnie lata, zarówno w podstawowej logice polityki (rozumianej jako mechanizm interwencji bądź konstrukcji praw
nej), jak i w systemie zarządzania programami operacyjnymi wprowadzano modyfikacje. Dokonano przeorientowania wskazanych elementów w róż
nym stopniu. Nie dziwi więc, iż politykę regionalną traktuje się jako jedną z kluczowych polityk publicznych UE.
Jednocześnie należy zauważyć, iż polityka regionalna UE jest przedmio
tem krytyki zwłaszcza ze strony państwpłatników do budżetu UE2. Kryty
ka zasadza się na niskiej efektywności dotychczasowych działań, pomimo znacznych środków, które się na nie przeznacza3. Jest tak, ponieważ nadal istnieją duże różnice w poziomie rozwoju nie tylko między poszczególnymi
1 Zob. Philip McCann, Attila Varga, The Reforms to the Regional and Urban Policy of the Euro-pean Union: EU Cohesion Policy, „Regional Studies” 49(2015), s. 1254.
2 Por. Attila Marján, Some of the Present and Future Challenges of EU Regional Policy, „Society and Economy”, 30(2008), s. 293–302.
3 Por. Simon Hix, System polityczny Unii Europejskiej, Warszawa 2010, s. 346–348; Asteris Hu
liaras, Sotiris Petropoulos, European Money in Greece: In Search of the Real Impact of EU Structural Funds, „Journal of Common Market Studies” 54(2016), s. 1334–1346.
państwami, ale także regionami4. Dysproporcje są dostrzegalne zwłaszcza wewnątrz państw członkowskich, gdzie mimo działań w zakresie polityki regionalnej dochodzi do zwiększania dystansu najsłabiej rozwiniętych re
gionów do najbardziej rozwiniętych. Jeśli mierzyć pozycję Polski w udziale w polityce regionalnej wolumenem zarezerwowanych środków, przykładowo na lata 2014–2020, to można stwierdzić, iż jest ona bardzo dobra (zob. tabe
la 1). Wynika to z faktu, iż Polska jest największym beneficjentem środków w ramach polityki regionalnej UE, absorbując ok. 22% całego budżetu tej polityki. Jednocześnie należy zauważyć, iż autor nie podziela stanowiska, że jedynie wolumen środków przeznaczonych na politykę jest głównym wy
miarem adekwatnej oceny uczestnictwa w danej polityce.
Problem efektywności polityki regionalnej odnosi się nie tylko do jej re
zultatów, ale także do sposobu pomiaru. Badania naukowe oraz przeprowa
dzone ewaluacje nie zawsze wskazują na jednoznaczne efekty polityki regio
nalnej (funduszy strukturalnych i kohezyjnych). Bez względu na to tocząca się debata na temat tej polityki, narastająca w okresach przygotowywania kolejnych perspektyw finansowych (obecnie 2014–2020), odzwierciedla oczekiwania w stosunku do unijnych i krajowych decydentów w kierunku zwiększenia jej efektywności5. Efektywność bowiem mierzona wzrostem PKB spowodowanym funduszami strukturalnymi i kohezyjnym, w zależno
ści od modelu, daje różne rezultaty. W przypadku ewaluacji ex post na pod
stawie modelu makroekonomicznego Hermin wskazuje się, iż polityka ta wnosi od 1,1 do 4,2 punktu procentowego PKB w zależności od kraju. Przy zastosowaniu innego modelu makroekonomicznego wskazuje się natomiast, iż dodatkowy wzrost wynosi od 2,0 do 6,1 punktu procentowego PKB. We
dług modelu ekonomicznej regresji w kontekście osiągania konwergencji między regionami w UE rezultaty są więc bardzo zróżnicowane. Zależą od jakości zgromadzonych danych, głównie ich szeregów czasowych, czy ja
kości danych na poziomie regionalnym bądź krajowym. Jeśli poddać krytyce
4 Por. Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady. Ósme sprawozdanie z po-stępów w dziedzinie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Regionalny i miejski wymiar kryzysu, [w:] COM(2013) 463 final z 26 czerwca 2013 roku, s. 11–14; European Commission, Investment for Jobs and Growth, Promoting Development and Good Governance in EU Regions and Cities, Sixth Report on Economic, Social and Territorial Cohesion, Brussels 2014, s. 57–136; European Commission, REDI: The Regional Entrepreneurship and Develop-ment Index – Measuring Regional Entrepreneurship, Brussels 2014, s. 47–113; Konrad von Lyncker, Rasmus Thoennessen, Regional club convergence in the EU: Evidence from a Panel Data Analysis, „Empirical Economics”, 52(2017), s. 525–553; Heribert Kohl, Convergence and divergence – 10 years since EU enlargement, „Transfer: European Review of Labour and Research”, 21(2015), s. 285–311; Paul Balchin, Ludek Sykora, Gregory Bull, Regional Policy and Planning in Europe, London–New York 1999, s. 230–244.
5 Por. John Buchtler, Grzegorz Gorzelak, Reforming EU Cohesion Policy: A Reappraisal of the Performance of the Structural Fund, „Policy Studies”, 28(2007), s. 310–325,
powyższe wnioski, to nie ma wątpliwości na podstawie badań, iż wolumen środków polityki regionalnej odpowiada za 60% wzrost wydatków publicz
nych w krajach członkowskich6.
Tabela 1. Środki Wieloletnich Ram Finansowych w ramach polityki regionalnej na lata 2014–2020 w podziale na poszczególne kraje
Lp. Kraj W mln euro % Lp. Kraj W mln euro %
1. Austria 978 0,3 15. Litwa 6 709 2,0
2. Belgia 2 021 0,6 16. Luksemburg 40 0,0
3. Bułgaria 7 423 2,2 17. Łotwa 4 418 1,3
4. Chorwacja 8 463 2,5 18. Malta 708 0,2
5. Cypr 702 0,2 19. Niemcy 18 269 5,4
6. Czechy 21 643 6,4 20. Polska 76 866 22,6
7. Dania 413 0,1 2l. Portugalia 21 343 6,3
8. Estonia 3 535 1,0 22. Rumunia 22 541 6,6
9. Finlandia 1 304 0,4 23. Słowacja 13 768 4,0
10. Francja 14 763 4,3 24. Słowenia 3 012 0,9
11. Grecja 15 245 4,5 25. Szwecja 1 764 0,5
12. Hiszpania 27 942 8,2 26. Węgry 21 544 6,3
13. Holandia 1 015 0,3 27. Wielka Brytania 10 974 3,2
14. Irlandia 1 020 0,3 28. Włochy 31 686 9,3
Razem wydatki
UE-28 340 109 100,0
Programy ponadregionalne
i pozostałe wydatki 11 691
Wydatki ogółem 351 800
Źródło: https://cohesiondata.ec.europa.eu/en/dataset/allocationsbycountries/28ib4im6 [data dostępu:
5 listopada 2017 roku]
Niektóre badania wskazują także na pozytywny efekt funduszy w ra
mach polityki regionalnej, który jest statystycznie znaczący7. Jednakże istnie
ją również estymacje, w ramach których nie odnotowano efektu znaczącego statystycznie w kontekście konwergencji8. Opracowania makroekonomiczne
6 Dane odnoszą się do lat 1993–2005 i obejmują 15 krajów członkowskich, zob. Juan González Alegre, An Evaluation of EU Regional Policy. Do Structural Actions Crowd Out Public Spend-ing?, „Public Choice”, 151(2012), s. 1,17.
7 Por. Jale Tosun, Absorption of Regional Funds: A Comparative Analysis, „Journal of Common Market Studies”, 52(2014), s. 371–387.
8 Por. Simón SosvillaRivero, Oscar BajoRubio, Carmen DíazRoldán, Assessing the Effective-ness of the EU’s Regional Policies on Real Convergence: An Analysis Based on the HERMIN
na podstawie grup kontrolnych wskazują na pozytywne efekty, aczkolwiek bardzo zróżnicowane. Badania pokazują, iż beneficjenci funduszy w ramach poszczególnych schematów odnotowują lepsze rezultaty. Dzieje się tak głównie w wyniku skutecznego wywierania nacisku na prywatny sektor inwestycyjny, podniesienia poziomu produktywności czy tworzenia nowych miejsc pracy9.
Polityka regionalna UE jest przykładem zbiorowego działania publicz
nego rozwiązującego bardzo złożone problemy. Złożone problemy mają jed
nak to do siebie, iż nie dają się prosto zredukować do pojedynczych kompo
nentów. Ma to miejsce ze względu na to, iż między częściami składowymi istnieje specyficzna interakcja, która tworzy dynamikę problemu. Polityka regionalna w zupełności odzwierciedla zarysowaną specyfikę, gdyż główną osią jej działań w UE jest niwelowanie dysproporcji i wspieranie rozwoju. Po
nieważ między tymi elementami zachodzą specyficzne relacje, dlatego efekty polityki regionalnej są dalekie od tego, czego się od niej oczekuje.
Problemem polityki regionalnej jest nie tylko (w ujęciu statycznym) duże rozwarstwienie rozwojowe regionów UE, ale także dynamika zachodzących zmian w UE. Nie wszędzie bowiem rozwarstwienie w poziomie życia ludno
ści ma taką samą specyfikę, podobnie jak zjawiska dynamiczne (o charak
terze gospodarczym, społecznym), które oddziałują na kondycję regionów.
Dynamikę przedmiotowego zjawiska należy zatem rozpatrywać na trzech poziomach, na których zasadza się obecna polityka regionalna UE. Mowa tutaj o następujących wymiarach: makro, mezo oraz mikro10. Na poziomie makro są to wyzwania horyzontalne, do których np. można zaliczyć globa
lizację, zmiany klimatu, kryzys finansowy, zmiany sytuacji geopolitycznej.
W ujęciu mezo są to przeobrażenia, jakim podlegają kraje, które z dekady na dekadę przekazują część swoich kompetencji na rzecz organizacji suprana
rodowej – UE. Ich rola maleje w stosunku do regionów czy obszarów metro
politalnych, stając się w tym przypadku bardziej jednym z aktorów polityki aniżeli jej podstawowym kreatorem. W wymiarze mezo są to także ci aktorzy i instytucje, które mają wpływ na kreowanie polityki na poziomie krajowym.
Na tym poziomie najbardziej widoczne są procesy europeizacji, czyli transmi
sji unijnych standardów bądź wzorców wewnętrznych procesów i instytucji
Model, „European Planning Studies”, 14(2006), s. 395; Karen Helene MidelfartKnarvik, Henry G. Ove, Delocation and European Integration: Is Structural Spending Justified?, „Eco
nomic Policy”, 35(2002), s. 321–359.
9 Por. Laura Polverari, John Bachtler, Davies Kah Carlos Mendez, Rona Michie, Heidi Vironen, Balance of Competences Cohesion Review: Literature Review on EU Cohesion Policy, Final Report to the Department for Business, Innovation and Skills, Glasgow 2014, s. 7; John Bacht
ler, Iain Begg, David Charles, Laura Polverari, EU Cohesion Policy in Practice: What Does it Achieve?, London 2016, s. 1–8.
10 Por. Andrzej Zybała, Problem złożoności w politykach publicznych, „Zoon Politikon” (rocznik naukowy) 4(2013), s. 20.
państw członkowskich. W przypadku polskiego punktu widzenia nie zawsze to zjawisko oceniane jest pozytywnie. Jedynie dla przykładu można wskazać, iż występuje napięcie między szansami, jakie stwarza integracja europejska11, a ograniczeniami, jakie ona narzuca. Dodatkowo członkostwo w UE sprawia, że polskie elity polityczne stają się bierne, przerzucając odpowiedzialność stra
tegiczną na instytucje europejskie bądź zdając się na największe państwa UE12. Na poziomie mikro, tym najbliższym obywatelowi, są to społeczne ocze
kiwania, specyfika mocnych i słabych stron poszczególnych regionów. Nie
zależnie od tego politykę regionalną komplikuje fakt, iż obejmuje ona dzia
łaniem wiele struktur instytucjonalnych, a także oddziałuje na różnorodne siły polityczne w rozumieniu władzy publicznej na różnych poziomach jej oddziaływania. Jest to wreszcie polityka, której tworzenie charakteryzuje długi horyzont czasowy, tj. od diagnozy problemu, poprzez zrozumienie go, aż po implementację.
Dla określenia ukierunkowania polityki regionalnej kluczowe jest wyjaś
nienie pojęcia „region”. Region jako element polityki regionalnej wypadnie określić jako umownie wydzielony bądź jednorodny obszar odróżniający się od terenów przyległych określonymi cechami naturalnymi lub nabytymi.
Zróżnicowane podejście do pojęcia regionu wynika z tego, na gruncie jakiej na
uki to pojęcie jest definiowane. Region bardzo często definiowany jest z punk
tu widzenia nauk: ekonomii, o polityce, o administracji, socjologii, geografii.
W naukach ekonomicznych region jest konstytuowany przez cechy związane z działalnością człowieka. Region w tej perspektywie określany jest jako cen
trum aktywności gospodarczej i jest miejscem, w którym jednostka angażuje się w procesy wytwarzania i produkcji. Stąd też klasyfikacji regionów dokonuje się poprzez rozróżnienie specyfiki gospodarowania (np. region górniczy, prze
mysłowy, rolniczy) oraz na podstawie analizy zależności ekonomicznych, jakie istnieją w związku z działalnością człowieka na danym obszarze13.
Region w perspektywie ekonomicznej rozważa się także w ujęciu go
spodarki przestrzennej. W tym świetle region stanowi układ przestrzenny gospodarki narodowej, który zakłada podział przestrzeni obejmującej cały kraj. Podejście to wynika z założenia, iż nie ma możliwości przeprowadzenia prawidłowej analizy kształtu procesów rozwoju bez uwzględnienia specyfiki zjawisk zachodzących w ramach poszczególnych regionów. Według Ryszar
da Domańskiego region to obszar, w którym charakter części składowych
11 Por. Józef M. Fiszer, Wady i zalety członkostwa w Unii Europejskiej oraz nowe wyzwania dla polityki integracyjnej Polski, „Politeja”, 43(2016), s. 182–185.
12 Por. Tomasz Grzegorz Grosse, Rozkwit, rozbłysk, czy wypalenie? Blaski i cienie 10-ciu lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej, [w:] Marta Witkowska (red.), Bilans polskiego człon-kostwa w Unii Europejskiej, Warszawa 2015, s. 26–28.
13 Por. Jan Wiktor Tkaczyński, Marek Świstak, Encyklopedia polityki regionalnej…, op.cit., s. 454.
i relacji przestrzennych tworzy pewną jednolitą lub spójną całość14. Całość ta jest wyodrębniona z większego obszaru za pomocą specyficznych kryteriów i jest jednolita lub spójna tylko w zakresie tych kryteriów. Wyodrębnienie re
gionu dokonuje się w trojaki sposób: 1) według jednego kryterium (np. region wyodrębniony na podstawie gęstości zaludnienia); 2) według wielu kryteriów (np. region wyodrębniony na podstawie wartości produkcji przemysłowej i liczby ludności miejskiej); 3) według zawartości struktury określonej przez współzależne dziedziny działalności ludzkiej na rozpatrywanym obszarze.
Przyjmując perspektywę politologiczną, należy zwrócić uwagę, iż region stanowi instrument zwiększania skuteczności działania władzy. Jest to za
tem jednostka terytorialna mająca kompetencje własne oraz władzę politycz
ną pochodzącą od obywateli. Zrzeszenie Regionów Europy uznaje, w swej Deklaracji dotyczącej Regionalizmu w Europie z 1996 roku, że region „jest jednostką administracji terytorialnej odpowiadającą poziomowi usytuowa
nemu bezpośrednio poniżej szczebla państwa i posiadającą rząd dysponujący własną władzą polityczną; jest uznawany przez konstytucję lub ustawę, która gwarantuje jego autonomię, tożsamość, kompetencje i sposób organizacji;
posiada własną konstytucję, statut stanowiący o jego autonomii lub ustawę najwyższej rangi, stanowiącą część ustroju prawnego państwa, która określa przynajmniej jego organizację i kompetencje (…); wyraża własną tożsamość polityczną (…) i przyjmuje symbole służące celom reprezentacyjnym”15. Do politycznej perspektywy definicji pojęcia „region” odwołuje się także Re
zolucja Parlamentu Europejskiego dotycząca wspólnotowej polityki regio
nalnej roli regionów z 18 listopada 1998 roku16. Dokument określa region jako jednolite terytorium pod względem geograficznym albo zgrupowanie obszarów o jednolitej tradycji zamieszkane przez społeczności mające pewne wspólne elementy. Jeśli rozstrzygać o regionie w perspektywie politologicz
nej, to należy zauważyć, iż region stanowi przestrzeń, w której stykają się interesy społeczności lokalnej i społeczeństwa globalnego utożsamianego z państwem i narodem. To właśnie region stanowi miejsce, gdzie skuteczniej można realizować cele i oczekiwania obywateli.
Z faktu, że region znajduje się bezpośrednio poniżej poziomu państwa, wynika to, iż pozwala on osiągnąć partnerskie relacje i rozwinąć dialog za
równo bezpośrednio z obywatelami, jak i z całymi społecznościami lokal
nymi. Region w tym kontekście staje się instrumentem komunikacji mię
dzy obywatelami, a władzą centralną. Rola łącznika pozwala społeczności
14 Por. Ryszard Domański, Gospodarka przestrzenna, Warszawa 2002, s. 110.
15 Por. Jan Wiktor Tkaczyński, Marek Świstak, Encyklopedia polityki regionalnej…, op.cit., s. 455.
16 Por. art. V pkt 23 European Parliament Resolution on Community regional policy and the role of the regions, [w:] Dz.U. WE nr C 326 z 19 grudnia 1988 roku.
zamieszkującej dany teren wyrazić swoje dążenia i oczekiwania. Potrzeby społeczne na poziomie regionalnym mają bowiem konkretny wymiar, który łatwo jest dokładnie określić, w przeciwieństwie do ogólnych interesów, które są wyrażane na poziomie krajowym. Przyjmując perspektywę politologiczną należy także zadać pytanie o to, co stanowi o pozycji regionu w państwie.
Z punktu widzenia prawa administracyjnego regiony definiowane są jako najwyższe jednostki organizacyjne terytorium państwa o relatywnie dużej powierzchni i znacznej liczbie ludności, stanowiące obszar jednolity gospo
darczo, społecznie i kulturowo, w ramach których powadzona jest samo
dzielna polityka gospodarcza, społeczna i kulturalna przez powołane do tego instytucje terytorialne. Regionami są więc jednostki administracyjne, które funkcjonują poniżej szczebla władz krajowych i jednocześnie powyżej władz lub jednostek administracyjnych poziomu lokalnego (regiony administracyj
ne). Administracyjnie struktura organizacji terytorialnej państw w UE jest bardzo zróżnicowana.
W socjologii region wiąże się z formułą życia codziennego jednostek za
mieszkujących dany obszar, z tym że powstanie regionu jako jednostki so
cjologicznej wynika z poczucia solidarności z uwagi na podobną sytuację życiową. Region z tej perspektywy jawi się jako zintegrowana całość, mająca określony, właściwy dla danego obszaru koherentny model życia. Rozumie
nie regionu jako regionu etnicznego w pewnym zakresie pozostaje w związku z regionem socjologicznym, pomimo to ma swoją odrębną definicję. Przybie
ra on bowiem różne formy w zależności od sposobu definiowania etniczności jako zjawiska kulturowego, lingwistycznego lub psychospołecznego17.
Mając na uwadze konieczność planowania rozwoju unijnych regionów, sformułowano system kategoryzacji unijnych jednostek terytorialnych dla celów statystycznych (NUTS)18. NUTS stanowi podział statystyczny, dzię
ki któremu możliwe jest zbieranie, opracowywanie i rozpowszechnianie na obszarze UE porównywalnych danych statystyk regionalnych. Jednolity schemat podziału terytorialnego krajów UE jest pięciostopniową klasyfika
cją hierarchiczną, w której wyróżnia się trzy poziomy regionalne (NUTS I–III) oraz dwa poziomy lokalne (NUTS IV–V). NUTS został opracowany na początku lat 70. przez Eurostat w celu ujednolicenia zbierania i agregacji danych o sytuacji społecznoekonomicznej regionów Wspólnoty. Zasadni
cze znaczenie NUTS przypisuje się jego roli w programowaniu, planowaniu i monitorowaniu funduszy wydatkowanych w ramach funduszy struktural
nych i Funduszu Spójności, w tym także w podziale środków pomiędzy po
szczególne regiony. W celu ustanowienia odpowiedniego poziomu NUTS,
17 Por. Jan Wiktor Tkaczyński, Marek Świstak, Encyklopedia polityki regionalnej…, op.cit., s. 457.
18 Por. Janusz Ruszkowski, Wstęp do studiów europejskich, Warszawa 2007, s, 284.
który ma objąć konkretną klasę jednostek administracyjnych w państwie członkowskim, analizuje się liczbę ludności poszczególnych jednostek ad
ministracyjnych, która musi się mieścić w ustalonych granicach liczby lud
ności. W przypadku, gdy stan ludności całego państwa członkowskiego jest niższy niż dolna granica danego poziomu NUTS, całe państwo członkowskie traktowane jest jako jedna jednostka terytorialna NUTS na tym poziomie19.
Polityka regionalna jest uznawana za jedno z działań publicznych, którego nieodłącznym elementem jest ingerencja w funkcjonowanie wolnego rynku20. Jako taka, polityka regionalna ujmowana jest w kontekście części polityki gospodarczej, której celem jest stymulowanie przez władze publiczne rozwoju gospodarczego i społecznego w regionach. Jednocześnie, skoro mowa o poli
tyce regionalnej UE, to jej celem jest ograniczanie dysproporcji rozwojowych oraz oddziaływanie na zwiększenie zdolności konkurencyjności i potencja
łów słabszych gospodarek regionalnych UE21. Powyższe nakazuje z perspek
tywy makroekonomicznej traktować politykę regionalną jako sektorową politykę stanowiącą element składowy kompleksowej polityki gospodarczej.
Centralną kategorią, do której odnosi się analizowana polityka, jest rozwój.
W tym kontekście politykę regionalną można postrzegać jako ciąg działań, które charakteryzują się prawdopodobnie najlepszym sposobem wydatkowa
nia środków publicznych, opracowywania i wdrażania strategii najbardziej efektywnych w kontekście rozwoju regionalnego22. Samo pojęcie rozwoju w dyskursie publicznym pojawia się tak często, że wydaje się, iż treść defini
cji staje się co najwyżej drugorzędna. W publicznym obiegu rozwój pojawia się jako slogan, oznaka wsparcia czegoś, co powszechnie uznaje się po prostu za dobre. Heinz Wolfgang Arndt zwraca uwagę na następujące aspekty rozwo
ju: wyższy standard życia, rosnący dochód per capita, wzrost zdolności pro
dukcyjnych, wzrost gospodarczy, wzrost mający charakter sprawiedliwy, prze
ciwdziałanie biedzie, zaspokajanie podstawowych potrzeb, dogonienie krajów rozwiniętych w zakresie technologii, dobrobytu, władzy, statusu, niezależność gospodarcza, samodzielność, możliwość samospełnienia dla wszystkich23.
Analizując powyższe definicje, nie sposób odnieść wrażenia, iż niemal każdy może opowiedzieć się za rozwojem. Jest tak, jeśli utożsamiać zwłaszcza
19 Por. Jan Wiktor Tkaczyński, Marek Świstak, Encyklopedia polityki regionalnej…, op.cit., s. 232.
20 Zob. Lieselotte Klein, The European Community’s Regional Policy, „Built Environment”, 7(1981), s. 182–188.
21 Por. Bolesław Woś, Rozwój regionów i polityka regionalna w Unii Europejskiej oraz w Pol-sce, Wrocław 2005, s. 46; Tomasz Grzegorz Grosse, Polityka regionalna Unii Europejskiej.
Przykład Grecji, Włoch, Irlandii i Polski, Warszawa 2004, s. 7.
22 Por. Jorge MartinezVazquez, François Vaillancourt (ed.), Public Policy for Regional Develop-ment, Abingdon–Oxon 2008 , s. 11–12.
23 Por. Heinz Wolfgang Arndt, Economic Development: The History of an Idea, Chicago–London 1989, s. 1.
rozwój z postępem. Powyższe zwraca uwagę na kierunek zmian. Zmiany do
tyczą wymiaru ilościowego, a zatem wzrostu, spadku/wzrostu pewnych cech obiektu, jak też wymiaru jakościowego, tj. powstania w sferze gospodarczej, kulturowej, społecznej i politycznej. Definiowanie rozwoju bardzo często nastręcza kłopot w odniesieniu do wzrostu gospodarczego. Biorąc bowiem pod uwagę wzajemne zależności między wzrostem a rozwojem regionalnym, należy przyjąć, że ten pierwszy jest podstawowym warunkiem wystąpienia drugiego, którego konsekwencje kształtują poziom i warunki życia miesz
kańców danego regionu. Rozwój regionalny jest wobec tego szerszą kategorią aniżeli wzrost gospodarczy.
Kluczem do zrozumienia rozwoju regionalnego jest zdefiniowanie poję
cia wzrostu gospodarczego, który determinuje rozwój także na poziomie re
gionalnym. W przypadku wzrostu gospodarczego rozumianego jako proces zwiększania w czasie (z okresu na okres) rezultatów działalności gospodar
czej wyrażającej się w wielkości (wartości) wytwarzanych dóbr i usług należy stwierdzić, iż wzrost wielkości ekonomicznych zachodzi głównie w wymia
rze ilościowym (np. produkcja, konsumpcja, stopa inwestycji, zatrudnienie).
Tymczasem rozwój regionalny to nie tylko zmiany ilościowe, ale także zmia
Tymczasem rozwój regionalny to nie tylko zmiany ilościowe, ale także zmia