Problematyka zatrudnienia wpisała się już nierozerwalnie we wszystkie dziedziny życia społecznego. Aby w pełni zrozumieć funkcjonowanie rynku pracy, należy pojmować w sposób poprawny znaczenie poszczególnych pojęć używanych do opisywania zjawisk zachodzących w tym specyficznym obszarze. Rynek pracy, mechanizmy jego budowania, kontroli i stosowane na nim instrumenty oddziałują na podmioty gospodarcze. W takim przypadku konieczne staje się wprowadzenie pojęcia rynku jako szczególnej kategorii ekonomicznej. Mnogość sposobów definiowania rynku pracy powoduje konieczność zastosowania odpowiedniej typologii i przyjęcia jednoznacznych kryteriów w celu analizy. W niniejszym podrozdziale zostaną przybliżone podstawowe pojęcia dotyczące rynku pracy, polityki rynku pracy i polityki zatrudnienia oraz bezrobocia. Z pojęciem rynku pracy wiąże się ogólny termin rynku. Sens tego pojęcia oddaje wiele definicji.
Zdaniem profesora Leszka Balcerowicza rynek jest specyficznym mechanizmem kooperacji ludzi, który ustala zamierzenia, plany i działania dostawców oraz odbiorców dóbr57. Z kolei według Wojciecha Wrzoska rynek stanowi ogół więzi istniejących pomiędzy poszczególnymi podmiotami (sprzedawcami i nabywcami), między którymi zachodzi proces wymiany58. Rynek można zdefiniować także jako sieć łączącą potencjalnych kupujących i oferentów, umożliwiającą nawiązywanie więzi handlowych59. Współczesny rynek oraz związane z nim zjawiska regulują procesy gospodarcze, takie jak: produkcja, dystrybucja i konsumpcja dóbr i usług60. Rynek można rozpatrywać w znaczeniu szerokim (zbiór relacji między uczestnikami wymiany usług i dóbr) i wąskim (rynek pojedynczy np. rynek samochodów)61
.
57
Za: J. Perenc, Istota rynk u, [w]: Analiza i funk cjonowanie rynk u, pod red. J. Perenca, Wyd. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1998, s. 13.
58 W. Wrzosek, Funk cjonowanie rynk u, PWE, Warszawa 1998, s. 14–15.
59 K.W. Studnicki–Gizbert, Jak funk cjonuje rynek , Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000, s. 9.
60 H. Bronakowski, Rynek i nowy mark eting, Wyd. Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 2005, s. 11.
61
Popyt wraz z ceną i podażą tworzy przedmiotową strukturę rynku. Popyt jest wielkością zakupu określonej grupy nabywców w danym obszarze geograficznym62. Podaż jest wyrażona jako zamiar sprzedaży określonej ilości dóbr lub usług w konkretnych warunkach i po ustalonej cenie. Nie pokrywa się ona z wielkością produkcji i z wielkością oferowanych dóbr lub usług.63. Podmiotami rynku są firmy usługowe i produkcyjne, gospodarstwa domowe i rolne oraz firmy świadczące usługi w zakresie finansów64
.
Rynek pracy traktuje się jako ,,miejsce”, gdzie odbywa się proces kupna i sprzedaży pracy. Jak na każdym rynku występuje tutaj popyt, kształtowany przez pracodawców (,,kupujących”), mających określone potrzeby – chcących zatrudnić pracowników (,,sprzedających”). Towar, jako przedmiot transakcji kupna-sprzedaży stanowią natomiast kwalifikacje, umiejętności, doświadczenie, wykształcenie, wiedza, dyspozycyjność, siła fizyczna itd.65 Popyt na pracę to ,,zapotrzebowanie” na umiejętności ludzi zdolnych i gotowych do podjęcia pracy. Popyt wyrażony jest określoną liczbą miejsc pracy oferowanych przez potencjalnych pracodawców66
. Z kolei podaż zasobów siły roboczej jest reprezentowana przez pracobiorców. Poszukują oni zatrudnienia za określoną płacę, jako środek mierzący i wartościujący korzyści, otrzymywane przez świadczącego pracę od pracodawcy za posiadane wykształcenie, fachowość, doświadczenie, umiejętności, kwalifikacje, wiedzę, dyspozycyjność, czas pracy czy też określone warunki pracy67
. Rynek pracy można rozpatrywać w skali globalnej (międzynarodowy rynek pracy). Biorąc pod uwagę ogólną politykę danego państwa i decyzje regulowane centralnie identyfikuje się krajowy rynek pracy. W skali makroregionu (w Polsce województwo) bierze się pod uwagę regionalny rynek pracy. W Polsce można również rozpatrywać lokalne rynki pracy (gminne lub powiatowe)68.
Rynek pracy można zdefiniować w trzech wymiarach. Po pierwsze: jako wzajemne związki osób chcących sprzedać swoją siłę roboczą i potencjalnych pracodawców zainteresowanych kupnem tych usług. Po drugie: rynek pracy to ogół relacji, zależności i związków między popytem a podażą oraz relacje między poszczególnymi podmiotami i różnymi instytucjami. Po trzecie: jest miejscem, gdzie zachodzą transakcje ekonomiczne,
62
R. Kłeczek, W. Kowal, J. Woźniczka, Strategiczne planowanie mark etingowe, PWE, Warszawa 1999, s. 94. 63
W. Tarczyński, Metody analizy podaży, [w]: Analiza …, op. cit., s. 137–138. 64
H. Bronakowski, op. cit., s. 12–14.
65 A. Kuryło, Unijny rynek pracy dla polsk ich obywateli, Wyd. Biblioteczka Pracownicza, Warszawa 2005, s. 29.
66 E. Dolny, J. Meller, Z. Wiśniewski, Popyt..., op. cit., s. 9. 67 J. Perenc, Istota rynk u, [w]: Analiza…, op. cit., s. 30. 68
Z. Sadowski, T. Wach, Lek syk on pracy, bezrobocia i zabezpieczenia społecznego , Wyd. Biblioteczka Pracownicza, Warszawa 2003, s. 46.
polegające w jednym ujęciu na przyjmowaniu ludzi do pracy, a w drugim na sprzedaży przez nich tej pracy. Rynek pracy może być rozpatrywany w sensie statycznym (związki między popytem i podażą oraz relacje ilościowe między nimi) oraz dynamicznym (zależności jakościowe i ilościowe)69. Kształtuje się pod wpływem mechanizmów i instrumentów realizowanych w polityce gospodarczej, reaguje na zmiany w demograficznym przyroście zasobów pracy i zmiany w strukturze zatrudnienia70
. Na potrzeby niniejszej dysertacji rynek pracy rozpatrywano w ujęciu dynamicznym, a przedmiotem analizy były zależności jakościowe.
System rynku pracy ocenia się także w aspekcie strukturalnym i funkcjonalnym. W tym pierwszym ujęciu na rynku pracy można wyróżnić podmioty – uczestników (przedsiębiorstwa, instytucje, gospodarstwa domowe, organizacje państwowe i społeczne pośredniczące w procesie alokacji siły roboczej i organizujące przepływ informacji), elementy rynku pracy (pracownicy, poszukujący pracy, pośrednicy) oraz oferty siły roboczej i miejsc pracy (stanowiące podaż pracy). Struktura rynku to liczba i potencjał uczestników i elementów rynku oraz związki między nimi. W aspekcie funkcjonalnym rynek pracy sprowadza się do wzajemnych relacji i sposobu zachowania się podmiotów i elementów rynkowych. Polegają one na zgłaszaniu wzajemnych ofert oraz negocjacjach i uzgodnieniach, w wyniku których następuje wycena zasobów siły roboczej i miejsc pracy. Relacje między uczestnikami opierają się na równorzędności, dobrowolności i samodzielności podejmowanych decyzji71.
W kontekście społecznym pierwszym określeniem jakie nasuwa się w skojarzeniu z rynkiem pracy jest praca. Jest to kategoria historyczna, ponieważ od najdawniejszych czasów odbywa się w warunkach społecznych i stanowi prawo każdego człowieka, któremu przysługuje z tego tytułu udział w podziale dochodu narodowego. Dbałość o odpowiedni poziom życia ludności, jako jeden z celów polityki ekonomicznej państwa, powinien prowadzić do wzrostu wydajności pracy. Ze względu na osobowość i zdolności ludzie różnie podchodzą do problemów pracy. Uczestnictwo i potrzeba przynależności wywołują wzrost
69
T. Holecki, Samorządowy model k reowania rynk u pracy, [w]: Samorządowa polityk a społeczna, pod red. A. Frączkiewicz– Wronki, Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa 2002, s. 89–90.
70 D. Kotlorz, U. Zagórska–Jonszta, Rynek pracy w teorii i prak tyce, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 1998, s. 71.
71
Z. Hasińska, Regionalne i lok alne rynk i pracy na Dolnym Śląsk u , Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1993, s. 22–26.
kontaktów międzyludzkich, a zaspokojenie tych potrzeb wpływa pozytywnie na stosunek do pracy72.
Większość ludzi interpretuje pojęcie pracy jako tożsame z zatrudnieniem. Ze społecznego punktu widzenia można wyróżnić trzy podstawowe terminy związane z ludzką działalnością: aktywność, praca i zatrudnienie. Pierwsze pojęcie ma najszersze konotacje. Identyfikuje ono wszystko, co wiąże się z działalnością człowieka, począwszy od zabawy i rozrywki na produkcji i relacjach z otoczeniem kończąc. Drugie pojęcie – praca to działanie, która jest związana z zarobkami i wykonywaniem określonego zawodu, ale również z wszelką inną działalnością człowieka, np. świadczenie usług, wykonywanie prac domowych, prac gospodarczych itd. Zatrudnienie jest szczególną i zatwierdzoną prawnie formą świadczenia pracy na rzecz innego podmiotu w sensie prawnym i ekonomicznym w zamian za wynagrodzenie73. Pracę można zdefiniować jako zamierzoną działalność człowieka, który przystosowuje przedmioty pracy za pomocą narzędzi pracy do zaspokojenia swoich potrzeb, społecznych, duchowych, materialnych itd.74
Kolejnym pojęciem, które wiąże się nierozerwalne z rynkiem pracy jest aktywizacja zawodowa. Termin aktywizacja wywodzi się z łac. activus (czynny, energiczny, działający) i oznacza wzmożenie, ożywienie czyjejś działalności, czynienie aktywnym, pobudzenie do działania lub, w naukach ekonomicznych – wzrost efektywności całości lub części gospodarki75. Aktywizacja zawodowa to proces pobudzania aktywności całej populacji lub jej części poprzez środki finansowe, usuwanie barier, promowanie określonych programów, różnego rodzaju dokształcanie i zachęcanie potencjalnych pracodawców do tworzenia nowych miejsc pracy76. Celem aktywizacji zawodowej jest uczynić aktywnymi na rynku pracy bezrobotnych i osoby bierne zawodowo poprzez zastosowanie szeregu instrumentów.
Aktywizacja zawodowa często bywa mylona z aktywnością zawodową. Pod tą drugą definicją rozumie się uczestnictwo w procesie produkcji społecznej poprzez wykonywanie pracy przynoszącej danemu człowiekowi dochód. Ludność aktywną zawodowo stanowią wszyscy pracujący zawodowo (pracodawcy, pracownicy najemni, pracujący na własny rachunek, nieodpłatnie pomagający członkowie rodzin) i zarejestrowani bezrobotni (zasoby
72
W. Turnowiecki, Polityk a społeczna, Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna, Gdańsk 2002, s. 92–94. 73
I. Berten, Praca, zatrudnienie i bezrobocie w Europie: jak ie perspek tywy na przyszłość , [w]: Społeczne aspekty bezrobocia. Skutki i przeciwdziałanie, pod red. M. Seweryńskiego, J. Wojtyły, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2002, s. 79–80.
74 Z. Sadowski, T. Wach, op. cit., s. 41, 42.
75 http://www.portalwiedzy.onet.pl (dostęp: 15.04.2008), http://www.slownik-online.pl (dostęp: 15.04.2008), http://www.sjp.pwn.pl (dostęp: 15.04.2008).
76
Lek syk on polityk i społecznej, pod red. Barbary Rysz-Kowalczyk, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2001, s. 15.
siły roboczej). Poziom aktywności zawodowej jest wyrażany współczynnikami aktywności zawodowej. Najbardziej elementarny podział ludności pod względem zawodowym to podział na aktywnych i biernych zawodowo77. Do pierwszej grupy zalicza się osoby wykonujące pracę na własny rachunek, zapewniającą im dochód bez uwzględnienia czasu i miejsca wykonywanej pracy; osoby nieodpłatnie pomagające w prowadzeniu działalności gospodarczej lub w gospodarstwie rolnym oraz osoby bezrobotne. Do drugiej grupy zalicza się osoby utrzymujące się z pracy innych lub posiadających niezarobkowe źródło utrzymania: otrzymujące świadczenia emerytalno–rentowe, alimenty, stypendia, zapomogi; odbywające czynną służbę wojskową, przebywające w aresztach śledczych lub zakładach karnych, w domach opieki społecznej; uzyskujące dochody z dzierżawy, najmu, sprzedaży rzeczy własnych lub kapitału; przebywające na urlopie wychowawczym i pozostające na utrzymaniu innych; uczniów pracujących na podstawie umów przyuczenia do zawodu.
W celu analizy rzeczywistej aktywności zawodowej wprowadza się zazwyczaj dwie miary: współczynnik aktywności zawodowej oraz wskaźnik zatrudnienia. Zgodnie z zaleceniami Międzynarodowej Organizacji Pracy pierwszą miarę definiujemy jako procentowy udział liczby aktywnych zawodowo w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym. Współczynnik aktywności zawodowej zależy głównie od poziomu wielkości i zmian wynagrodzeń za wykonaną pracę, a także od preferencji co do rodzaju wykształcenia, szans na znalezienie zatrudnienia na rynku pracy oraz od modelu rodziny, jaki przeważa w danym społeczeństwie. Na liczbę osób w wieku produkcyjnym mają wpływ czynniki demograficzne, takie jak liczba urodzeń w latach wcześniejszych i liczba zgonów jak i czynniki ekonomiczne: wielkość produkcji, jakość i wydajność pracy oraz poziom płac realnych78.
Warto tutaj zwrócić uwagę na metodologiczne różnice stosowane w momencie obliczania tego wskaźnika przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) w Polsce i Eurostat.
77
Taki podział prowadzi do wyodrębnienia trzech ekonomicznych grup ludności: w wieku przedprodukcyjnym (do 17 roku życia), produkcyjnym (w wieku mobilnym: 18–44 lata i niemobilnym: 45–59 lat kobiety i 45–64 lata mężczyźni) oraz poprodukcyjnym (powyżej 60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni). Proporcje między liczebnością ludności tych trzech grup uzależnione są od sytuacji demograficznej społeczeństw. Duży przyrost naturalny i przedłużenie długości życia w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo powoduje szybki wzros t zasobów siły roboczej. Ludność w wieku produkcyjnym (18–59 lat dla kobiet, 18–64 lat dla mężczyzn) dzielimy na aktywnych zawodowo (zasoby siły roboczej), którzy wykazują zdolność i gotowość do podjęcia pracy oraz biernych zawodowo (pozostali, z wyłączeniem emerytów i rencistów). Zasoby siły roboczej (zasoby ludzkie) można zdefiniować także jako ogół liczby zatrudnionych (pracujących na własny rachunek i wykonujących pracę najemną) oraz bezrobotnych. Zasoby pracy zależą od liczby ludności zasobów danego kraju, struktury ludności według wieku oraz wielkości współczynników aktywności zawodowej. Na zmiany w liczbie ludności i jej strukturze ma wpływ naturalny ruch demograficzny, wyrażający się w liczbie urodzeń i zgonów oraz mobilności (Z. Sadowski, T. Wach, op. cit., s. 17-19).
78
GUS podczas obliczania metodą BAEL rozpatruje ludność aktywną zawodowo w wieku 15 lat i więcej. Dla Eurostatu miarą jest ludność w wieku 15 – 64 lata. Zastosowanie obu metod obliczania wskaźnika daje istotnie różniące się liczby. Dla porównania, współczynnik aktywności zawodowej, według definicji gusowskiej, wyniósł ogółem dla Polski w IV kwartale 2010 roku 55,8%, natomiast w analogicznym okresie, według Eurostatu – 65,7%. Różnica jest znacząca. Definicja GUS-u uwzględnia bowiem całą populację aktywnych zawodowo, łącznie z emerytami i rencistami, którzy teoretycznie, mając świadczenia emerytalne i rentowe nie muszą trudnić się działalnością zarobkową. Zupełnie inną kwestią pozostaje powód, dlaczego tacy ludzie mimo wypłacanych świadczeń ciągle są obecni na rynku pracy. Definicja stosowana przez Eurostat wydaje się bardziej miarodajna, ponieważ podczas obliczania współczynnika aktywności zawodowej uwzględnia się ludność rzeczywiście pracującą oraz bezrobotnych.
Wskaźnik zatrudnienia jest wyrażony udziałem liczby pracujących w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym. Jest on stosowany powszechnie do analiz i prognoz rynku pracy jako syntetyczna miara zaangażowania ludności w procesie pracy. W obliczeniach stosowanych przez GUS w mianowniku rozpatrywana jest ludność w wieku 15 lat i więcej,. Eurostat posiłkuje się podczas obliczania liczbą ludności w wieku 15-64 lata. Dla porównania, wskaźnik zatrudnienia wyniósł ogółem dla Polski w IV kwartale 2010 roku 50,6 %, natomiast według Eurostatu w analogicznym okresie – 59,6 %. W wielu krajach wskaźnik zatrudnienia jest bardziej przydatny niż stopa bezrobocia. Chociaż wysokie jego wartości są postrzegane jako pozytywne zjawisko, jednak stosowanie tylko samej tej miary nie jest wystarczające do oszacowania poziomu zatrudnienia. Zgodnie z zaleceniami Międzynarodowej Organizacji Pracy miara powyższa powinna być stosowana łącznie z innymi miarami, takimi jak poziom wynagrodzeń, czas pracy, zatrudnienie w szarej strefie, warunki pracy itd.
Z punktu widzenia analizy rynku pracy stosuje się definicje aktywności ekonomicznej (BAEL). Podstawą metodologii BAEL są definicje ludności aktywnej zawodowo (pracujących i bezrobotnych), przyjęte na XIII Międzynarodowej Konferencji Statystyków Pracy w październiku 1982 roku i zalecane do stosowania przez Międzynarodową Organizację Pracy79, Europejską Komisję Gospodarczą, ONZ i Eurostat. Przedmiotem badania jest bieżąca aktywność ekonomiczna (aktywność lub bierność zawodowa) w okresie
79 Międzynarodowa Organizacja Pracy powstała w 1919 r. jako cześć systemu Ligi Narodów. Po II wojnie światowej przekształcona w Organizację wyspecjalizowaną ONZ z siedzibą w Genewie. Do jej głównych zadań należy dążenie do poprawy warunków pracy i społecznego zabezpieczenia pracowników. Polska należy do MOP od 1919r.
badanego tygodnia. Na tej podstawie wyodrębniono kategorie: bezrobotnych (osoby, które w okresie badanego tygodnia nie pracowały nawet przez 1 godzinę, aktywnie poszukiwały pracy w ciągu ostatnich 4 tygodni i są gotowe ją podjąć w badanym lub następnym tygodniu, a także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ miały ją załatwioną i czekały na jej rozpoczęcie w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące), pracujących oraz biernych zawodowo. Dwie pierwsze kategorie tworzą grupę aktywnych zawodowo. Pracującymi byli ci wszyscy, którzy w okresie badanego tygodnia wykonywali pracę, stanowiącą źródło utrzymania przez co najmniej 1 godzinę, byli zatrudnieni jako pracownicy najemni, pracowali w gospodarstwie rolnym lub pomagali w jego prowadzeniu, prowadzili pozarolniczą działalność gospodarczą oraz pomagali w jej prowadzeniu, a także ci, którzy nie wykonali pracy z różnych przyczyn, ale formalnie ją posiadali. Do tej grupy zaliczono również uczniów, z którymi zawarto umowę o naukę zawodu lub przyuczenie do określonej pracy, jeżeli otrzymywali za wykonaną pracę wynagrodzenie. Kategorię biernych zawodowo80
stanowią osoby w wieku 15 lat i powyżej, które w badanym tygodniu nie pracowały, nie miały pracy i jej nie poszukiwały lub nie wykonywały żadnej pracy zarobkowej, ale jej poszukiwały, jednakże nie były zdolne i gotowe do jej podjęcia w badanym i następnym tygodniu. Bierni zawodowo to ludzie starsi, najczęściej w wieku emerytalnym, lub tacy, którzy potencjalnie będąc w wieku zdolności do pracy nabyli prawo do świadczeń rentowych, ale nie powrócili na rynek pracy. Bierni zawodowo są także ludzie młodzi, którzy nie rozpoczęli jeszcze kariery zawodowej, głównie z powodu kontynuowania nauki. Stan bezczynności zawodowej może być także spowodowany opieką nad członkami rodziny. Ta ostatnia przyczyna najczęściej dotyczy kobiet. Inne powody mogą mieć podłoże zdrowotne.
Najbardziej powszechną miarą poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo. Dla celów statystycznych wykorzystuje się kilka metod obliczania liczby bezrobotnych. Do stosowanych w Polsce należą: metoda używana przez urzędy pracy zgodnie z ustawą z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy81 oraz metoda BAEL. Według PUP-ów bezrobotnymi są osoby zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w pełnym wymiarze czasu pracy, które zarejestrowały się we właściwym ze względu na miejsce zameldowania urzędzie pracy i:
ukończyły 18 lat życia,
80 Wśród biernych zawodowo wyróżnia się grupę zniechęconych, do której należą osoby nie poszukujące pracy, ponieważ są przekonane, że jej nie znajdą.
81
nie ukończyły 60 lat [kobiety] i 65 lat [mężczyźni],
nie nabyły prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy (inwalidzkiej), nie są właścicielami lub posiadaczami gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych powyżej dwóch hektarów przeliczeniowych,
nie złożyły wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej, nie nabyły prawa do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego,
nie są tymczasowo aresztowane ani nie odbywają kary pozbawienia wolności,
nie uzyskują miesięcznie przychodu w wysokości powyżej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę,
nie pobierają świadczeń z pomocy społecznej (np. zasiłku stałego)82
.
Ze względu na odmienne definicje bezrobotnego stopy bezrobocia obliczone według obu metod mogą się różnić. Jednakże metoda BAEL pozwala na standaryzację przyjętych definicji i zasad obliczeń oraz jest rekomendowana przez Międzynarodową Organizację Pracy, ponieważ pozwala porównywać otrzymane dane w układzie międzynarodowym.
W celu statystycznego opisu rynku pracy wykorzystuje się najczęściej dwa źródła informacji, które pozwalają na precyzyjną identyfikację populacji osób pracujących, aktywnych zawodowo, biernych i bezrobotnych. Pierwsze z nich dotyczy wyników badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) prowadzonej przez GUS. Z kolei drugie z nich wykorzystuje dane otrzymywane ze sprawozdawczości podmiotów gospodarczych i instytucji rynku pracy (statystyka publiczna gromadzona, agregowana i przetworzona przez GUS)83. BAEL z założenia nie podejmuje kwestii związanych z popytową stroną rynku pracy. Liczbę wolnych miejsc pracy podaje się na podstawie informacji z powiatowych urzędów pracy. Pracodawcy powinni informować na bieżąco urzędy pracy o wolnych miejscach pracy lub przygotowania zawodowego. Jednak z praktycznego punktu widzenia system taki nie gwarantuje dokładnych informacji o rynku pracy, ponieważ potencjalni pracodawcy nie zawsze są skłonni ujawniać informację o wolnych stanowiskach pracy84
.
Zasoby pracy stanowią potencjał ludzki (ilościowy i jakościowy) wykorzystywany oraz prawdopodobny do wykorzystania w procesie pracy o charakterze społecznym. Potencjał ilościowy (fizyczny) zależy od wielkości zasobów siły roboczej. Potencjał jakościowy jest
82
Art. 2 ust. 1 pkt 2 cytowanej ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ustawa definiuje także pojęcie osoby poszukującej pracy, czyli osoby, która nie spełnia warunków do uzyskania statusu bezrobotnego, ale zarejestruje się urzędzie pracy i zgłasza chęć do podjęcia pracy lub zatrudnienia w wyższym wymiarze czasu pracy albo dodatkowego zatrudnienia.....
83 E. Kryńska, Niedopasowania podaży i popytu na pracę w Polsce, [w]: Polsk i rynek pracy – niedopasowania struk turalne, pod red. E. Kryńskiej, IPISS, Warszawa 2004, s. 16–18.
84
charakteryzowany przez takie cechy, jak: wiek, płeć, wykształcenie, kwalifikacje, stan zdrowia itd.85 Dla celów statystycznych ludność można podzielić ze względu na kilka kryteriów. Według biologicznych grup wieku ludność jest prezentowana ze względu na roczniki urodzenia, grupy roczników lub w układzie mieszanym.
Dla funkcjonowania rynku pracy ogromne znaczenie ma właściwie realizowana polityka rynku pracy. Analizując w praktyce politykę rynku pracy w różnych krajach można zauważyć, iż jest ona nawiązaniem do odmiennych modeli: substytucyjnego oraz komplementarnego. Różnią się one między sobą oceną przyczyn powstawania bezrobocia. Pierwszy w nich akcentuje małą aktywność osób bezrobotnych oraz niedostateczne działanie służb zatrudnienia, a polityka rynku pracy odgrywa funkcję zastępczą wobec faktu, że