Polsko-niemieckie produkcje telewizyjne

Ważnym wspólnym fi lmowym przedsięwzięciem było wyprodukowanie przez TVP i ZDF fi lmu dokumentalnego pt. Druga wojna światowa, który powstał z okazji 75. rocznicy wybuchu tej wojny. Składające się z dwóch części dzieło zostało pokazane na antenie polskiej i niemieckiej telewi-zji w dniach 2 i 9 września 2014 r. Głównym konsultantem historycznym TVP był prof. Tomasz Szarota651. W pierwszej części pt. Druga woja

świa-towa. Pierwszy dzień (Der erste Tag, reż. Christian Frey), przedstawione

zostały wydarzenia opisujące początek wojny. Natomiast w kolejnej części pt. Druga wojna światowa. Pierwsza ofi ara (Das erste Opfer, reż. Peter Hartl) pokazano niemiecką okupację Polski. „Na temat przebiegu wojny i jej następstw powstało już wiele rozpraw i fi lmów, zarówno w Polsce jak i w Niemczech. Zbyt mało jest jeszcze jednak kroków wspólnej roz-prawy z przeszłością i jej upamiętnienia – ponad historycznymi podzia-łami. Chcemy teraz zrobić taki krok z naszymi polskimi partnerami i bu-dować mosty” – przekonywał Stefan Brauburger, szef redakcji historycz-nej ZDF652. Wspólny fi lm TVP i ZDF wywołał liczne komentarze, które w większości były pozytywne. Umiarkowanie ocenił go z kolei Krzysztof Ruchniewicz, uznając tę produkcję za „połowicznie udaną”653. Polski

hi-650 Ewa Fiuk, Inicjacje, tożsamość, pamięć. Kino niemieckie na przełomie wieków, Wrocław 2012, s. 58-59.

651 TVP i ZDF wspólnie o II wojnie, 28.08.2014, http://www.tvp.pl/centrum-infor- macji/informacje-dla-mediow/komunikaty-centrum-informacji/tvp-i-zdf-wspolnie-o-ii-wojnie/16757677 [dostęp 30.07.2015].

652 Cyt. za: Malgorzata Matzke, Symboliczny gest w historyczną rocznicę.

Kopro-dukcja TVP-ZDF, „Deutsche Welle”, 02.09.2014,

http://www.dw.com/pl/symboliczny-gest-w-historyczn%C4%85-rocznic%C4%99-koprodukcja-tvp-zdf/a-17893750 [dostęp 30.07.2015].

storyk zwrócił m.in. uwagę na to, że w fi lmie nie znajdziemy informacji dotyczących radzieckiej agresji na Polskę, okupacji na Kresach Wschod-nich, brakuje też choćby wzmianki na temat wydarzeń, do których doszło w Bydgoszczy w pierwszych dniach wojny znanych jako tzw. „krwawa niedziela”654. Jeszcze większe zastrzeżenia miał budzić drugi odcinek, w którym nie dowiemy się m.in. o germanizacji na Zamojszczyźnie, roz-budowie systemu niemieckich obozów koncentracyjnych i zagłady, czy powstaniu w warszawskim getcie. Historyk zauważył też, że polska i nie-miecka wersja fi lmu nie była identyczna. W tej drugiej brakuje bowiem wypowiedzi historyków, o czym nie poinformowano na stronach obu sta-cji. Z kolei za największy atut fi lmu uznał udział w nim świadków tamtych tragicznych wydarzeń, którymi byli m.in. Andrzej Wajda i Roman Polań-ski. Jednocześnie przekonywał, że w przypadku tego fi lmu nie może być mowy o relatywizmie historycznym, a twórcy nie byli stronniczy. „Wyraź-nie zabrakło jakiegoś podsumowania skutków wojny, jej wpływu na dalsze losy Polski. A to przecież pomogłoby Niemcom zrozumieć jej wyjątkowe miejsce w pamięci zbiorowej Polaków. Oczywiście dobrze się stało, że te-lewizja polska i niemiecka postanowiły przypomnieć swym widzom tamte lata. Widać duże zaangażowanie osób i środków. Rocznicowa produkcja dokumentalna dowodzi jednak, że rzeczywiście niełatwo jest opowiadać o historii bolesnej i wielowątkowej, nawet z pomocą uznanych specjali-stów” – przekonywał dyrektor Centrum Studiów Niemieckich i Europej-skich im. Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego655.

W kolejnych miesiącach przedstawiciele polskiej i niemieckiej tele-wizji publicznej postanowili pogłębić współpracę w zakresie tworzenia produkcji dokumentalnych o tematyce historycznej. W rezultacie, w maju 2015 r. zapowiedziano rozpoczęcie prac nad czteroodcinkowym fi lmem dokumentalnym dotyczącym tysiącletniej historii wzajemnych stosunków. W polsko-niemieckiej koprodukcji, przygotowywanej przez TVP1, ZDF i 3Sat, mają zostać ukazane zarówno aspekty polityczne, gospodarcze, jak i kulturalne, a jego emisja była planowana na 2016 rok656.

W ostatnich latach z okazji kolejnych wydarzeń rocznicowych, powsta-ło też kilka interesujących polsko-niemieckich produkcji fi lmowych,

od-połowicznie, „Wyborcza.pl”, 10.09.2014, http://wyborcza.pl/1,75477,16616685,Wojna_

na_malym_ekranie__Film_TVP_i_ZDF_jest_udany_.html [dostęp 30.07.2015].

654 Na ten temat czytaj: Bydgoszcz 3–4 września. Studia i dokumenty, T. Chinciński, P. Machcewicz (red.), Warszawa 2008.

655 Krzysztof Ruchniewicz, loc.cit.

656 Centrum Informacji TVP, Powstaną kolejne wspólne produkcje TVP1 i ZDF, 27.05.2015, http://centruminformacji.tvp.pl/20223456/powstana-kolejne-wspolne-pro-dukcje-tvp1-i-zdf [dostęp 30.07.2015].

noszących się również do powojennej historii. W 2011 r. nakręcono fi lm nawiązujący do wydarzeń odwołujących się do stanu wojennego w Polsce. W dniu 1 grudnia 2011 r., a więc dwanaście dni przed 30. rocznicą wpro-wadzenia stanu wojennego, w Warszawie odbyła się premiera fi lmu zaty-tułowanego Paczki solidarności. To dokument, w którym przypomniano historię masowego wysyłania paczek do Polski przez niemieckich oby-wateli w tym trudnym dla Polaków okresie. Na początku lat 80. ubiegłego wieku w tę spontaniczną akcję zaangażowały się w RFN zarówno osoby prywatne jak i instytucje, w tym przedstawiciele kościołów. W sumie sza-cuje się, że do Polski przesłano ponad 30 mln paczek o wartości miliarda ówczesnych niemieckich marek. W fi lmie pojawiają się m.in. rozmowy z polskimi i niemieckimi rodzinami. Wykorzystano w nim także materiały archiwalne. Współproducentem dzieła została Fundacja Współpracy Pol-sko-Niemieckiej. Twórców fi lmowej produkcji chwalił m.in. Rüdiger Fre-iherr von Fritsch, ówczesny ambasador Niemiec w Polsce: „Jak to dobrze, że oglądamy dziś fi lm o tamtej akcji pomocy, mając świadomość, że ofi a-ra polskiego społeczeństwa, wyrzeczenia działaczy opozycji i ich walka z uciskiem, a także pomoc z Niemiec nie były daremne. Dziś bowiem Pol-ska jest częścią zjednoczonej Europy i jednym z najbliższych partnerów Niemiec”657. Kilkanaście dni po polskiej premierze, dzieło pokazano też w Niemczech. W dniu 14 grudnia 2011 r. Paczki solidarności wyświetlono w Centrum Pamięci Sankt Nikolai w Hamburgu. Na premierze był obecny m.in. reżyser fi lmu Lew Hohmann658.

Innym wspólnym polsko-niemieckim przedsięwzięciem był fi lm pt. Uczcie się Polski. Opozycja w NRD i Solidarność659. Ten trwający 42 mi-nuty dokument został wyprodukowany przez Telewizję Polską oraz Deutsche Welle. Jego premiera odbyła się na początku listopada 2014 r. w niemieckiej stolicy w Haus am Checkpoint Charlie, zaledwie kilka dni przed przypa-dającą wówczas 25. rocznicą upadku muru berlińskiego. W tej ekranizacji przypomniano o losach wschodnioniemieckich opozycjonistów, którzy soli-daryzowali się z Polakami oraz członkach polskiej „Solidarności”. W fi lmie

657 Cyt. za: Paczki solidarności – premiera fi lmu w Warszawie, „Fundacja Współ-pracy Polsko-Niemieckiej”, http://fwpn.org.pl/aktualnosci/paczki-solidarnosci-premiera -fi lmu-w-warszawie-BJNYj2 [dostęp: 19.08.2015]. Rüdiger Freiherr von Fritsch pełnił funkcję ambasadora Niemiec w Polsce w latach 2010-2014. W marcu 2014 r. został z kolei ambasadorem w Moskwie.

658 Niemiecka premiera fi lmu pt. Paczki Solidarności w Hamburgu, MSZ, 14.12.2011, http://hamburg.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/wiadomosc_paczki_dla_solidarnosci [dostęp 30.07.2015].

659 Uczcie się Polski. Opozycja w NRD i Solidarność (2014), reż. Rozalia Romaniec, Magdalena Gwóźdź.

pojawiają się m.in. Lech Wałęsa, Władysław Frasyniuk czy Bogdan Boruse-wicz660. Z kolei 15 grudnia, krótko po kolejnej rocznicy wprowadzenia stanu wojennego, jak również w przededniu rocznicy tzw. strajku za Solidarność w Chociebużu (Cottbus)661, fi lm wyemitowano na antenie TVP2662.

Z kolei w dniu 31 sierpnia 2015 r., z okazji 35. rocznicy porozumień sierpniowych, na antenie TVP wyświetlono fi lm pt. Gdańsk – drogi do

wolności 663. W dokumencie przypomniano historię protestów pracowni-ków Stoczni Gdańskiej w latach 1970, 1980 i 1988. O tamtych wydarzeniach opowiadają w fi lmie m.in. gen. Wojciech Jaruzelski, Mieczysław F. Rakowski, Lech Wałęsa, Bogdan Borusewicz, Jerzy Borowczak i Andrzej Gwiazda. Tego samego dnia TVP przypomniała również fi lm Solidarność,

Solidar-ność…, który powstał dziesięć lat wcześniej, a jego premiera miała

miej-sce w dniu 31 sierpnia 2005 r., a więc w 25. rocznicę porozumień sierp-niowych. Dzieło to odnosi się do wydarzeń sierpniowych w 1980 r. i po-wstania Solidarności664. Film składa się z 13 etiud, a każda z nich została wyreżyserowana przez inną osobę665. Wystąpiło w nim wielu czołowych polskich aktorów, m.in. Krystyna Janda, Maja Ostaszewska, Janusz Gajos, Marek Kondrat, Maciej Zakościelny, Maciej Stuhr, czy Robert Więckie-wicz. Część narracji ma charakter dokumentalny, a część fabularny. Jeden z odcinków jest animowany, a inny powstał w formie teledysku666.

660 Więcej na temat fi lmu zob.: Andrzej Stach, „Uczcie się Polski”. Film o

„Soli-darności” i opozycji politycznej w NRD, „Deutsche Welle”, 04.11.2014, http://www.

dw.com/pl/uczcie-si%C4%99-polski-fi lm-o-solidarno%C5%9Bci-i-opozycji-politycz-nej-w-nrd/a-18038054?maca=pol-rss-pol-pol-3288-xml-mrss [dostęp 30.07.2015].

661 Tzw. strajk za Solidarność miał miejsce w zakładzie karnym Stasi we wschod-nioniemieckim Chociebużu. Był to protest niemieckich dysydentów przeciwko wprowa-dzeniu stanu wojennego w Polsce. Rozpoczął się on 17 grudnia 1981 r. i trwał kilka dni. Wzięło w nim udział około 300 osób. Na ten temat zob.: Bartosz T. Wieliński,

Solidar-ność w tygrysiej klatce, „Wyborcza.pl”, 17.07.2014, http://wyborcza.pl/duzyformat/1,13

9594,16329097,Solidarnosc_w_tygrysiej_klatce.html [dostęp 30.07.2015].

662 Centrum Informacji TVP, „Uczcie się Polski” w TVP2, „Tvp.pl”, 05.12.2014, http://www.tvp.pl/centrum-informacji/informacje-dla-mediow/komunikaty-centrum-informacji/uczcie-sie-polski-w-tvp2/17944554

663 Gdańsk – drogi do wolności (2003), reż. Ireneusz Engler.

664 31 sierpnia – 35. rocznica podpisania porozumień sierpniowych, „Tvp.pl”, 07.08.2015, http://www.tvp.pl/salestvppl/news/31-sierpnia--35-rocznica-podpisania-porozumien-sierpniowych/21122178 [dostęp 30.07.2015].

665 Reżyserami poszczególnych części fi lmu byli: Juliusz Machulski, Piotr Trzaskal-ski, Krzysztof Zanussi, Andrzej JakimowTrzaskal-ski, Jan Jakub KolTrzaskal-ski, Robert GlińTrzaskal-ski, Filip Ba-jon, Jacek Bromski, Jerzy Domaradzki, Ryszard Bugajski, Feliks Falk, Andrzej Wajda, Małgorzata Szumowska.

666 O fi lmie zob.: SOLIDARNOŚĆ, SOLIDARNOŚĆ..., „Filmpolski.pl”, http://www. fi lmpolski.pl/fp/index.php?fi lm=1215826 [dostęp 30.07.2015].