Poza podziałem na szeroki i wąski kontekst wykorzystania działań biblio-terapeutycznych, wskazać można również dwie formuły ich realizowania.
Pierwszym sposobem realizacji pracy biblioterapeutycznej jest spot-kanie z tekstem jedynie poprzez jego czytanie lub opowiadanie historii.
Oczywiście w wąskim kontekście pracy biblioterapeutycznej opowiada-nie historii wplecione może zostać w proces terapeutyczny, służąc jako komunikat lub wskazanie sposobu rozumienia, które pacjent odkrywa w relacji w terapeutą. Metafory literackie stanowią zatem środek werbal-nej podpowiedzi, zaproszenia, by odnajdywać w nich istotne dla siebie znaczenia. Cały proces odbywa się jednak jedynie w sferze werbalnej.
Biblioterapeutyczne działanie – włączanie potencjału terapeutycznego tekstu do relacji terapeutycznej dokonuje się w płaszczyźnie rozmowy, dialogu, narracji. Tego rodzaju praca jest przykładem pierwotnego zamysłu biblioterapeutycznego – zakłada się, że leczące są słowo, meta-fora z niego zbudowana, dająca rozumienia odniesień intra- oraz inter-personalnych. Tak kierowane działania biblioterapeutyczne są ważne
i wartościowe, zwłaszcza jeżeli towarzyszy im dobrze przygotowana i przeprowadzona diagnoza. Zarówno wobec systematycznej pracy biblioterapeutycznej w wąskim kontekście, jak i wobec mniej regularnej, aczkolwiek dostosowanej do potrzeb odbiorców pracy biblioterapeu-tycznej w kontekście szerokim, sama narracja, słowo mówione, ubrane w metafory literackie, odsłania potencjał terapeutyczny literatury i może być w pożyteczny sposób wykorzystane.
Drugim sposobem realizacji działań biblioterapeutycznych jest ich zaopatrzenie w dodatkowy element recepcji, jakim są działania ekspre-syjne. Budowanie ich ma na celu kształtowanie przestrzeni, w której interpretacja i spotkanie z tekstem możliwe stają się nie tylko w obszarze narracyjnym – werbalnym, ale również kinestetycznym, wzrokowym, dotykowym, interpersonalnym. Dokładny opis zarówno historii kształ-towania się zamysłu biblioterapii ekspresyjnej, jak i teoretyczny szczegó-łowy opis koncepcji znajdzie czytelnik w publikacji Literatura w terapii dzieci oraz w publikacjach prof. Katarzyny Krasoń.
Zatem zadaniem biblioterapeuty w tego rodzaju formule pracy staje się stworzenie tła ekspresyjnych odniesień do tekstu literackiego. Sku-piając się na węźle metaforycznym, prowadzący buduje propozycje dzia-łań ekspresyjnych. Działania te przybierając formę różnego rodzaju interpersonalnych zadań ruchowych – kinestetycznych, dotykowych, wzrokowych, grupowych – wspomagać mają odkrywanie znaczeń zawartych w metaforach literackich. Słowo przekazywane jedynie kana-łem werbalnym trafia bowiem najsilniej jedynie do osób z dominującą modalnością słuchową. Osoby, w których profilu inteligencji dominuje kinestetyka lub wzrok, pozbawione zostają w przypadku czytania tekstu, najpełniejszego dla nich, na poziomie percepcji, kodowania bodźca metaforycznego. Przełożenie słowa na gest, ruch, obraz, wspólne działa-nie pomaga w jak najpełdziała-niejszym dostrzeżeniu całego obrazu ukrytego w metaforze literackiej.
W taki właśnie ekspresyjny sposób skonstruowano zaproponowane w niniejszej pracy warsztaty biblioterapeutyczne. Czytanie tekstu literac-kiego staje się początkiem – zaproszeniem do odnajdywania znaczeń metafor za pośrednictwem różnego rodzaju zadań. Biblioterapia wpisuje
się zatem w szerszy kontekst działań arteterapeutycznych, skupiających się na ekspresyjnej prezentacji intrapersonalnych doświadczeń osoby16.
Formuła taka przyjazna jest zwłaszcza dla małych dzieci, dla któ-rych ruch stanowi niezbędny czynnik rozwoju. Jednak również studenci, uczestniczący w zajęciach biblioterapeutycznych, cieszyli się możliwością ekspresyjnego wyrażenia własnego rozumienia metafor literackich.
Kolejną istotną cechą proponowanej przez autorkę formuły pracy biblioterapeutycznej jest otwartość warsztatu – opisana dokładnie we wcześniej wskazywanych publikacjach. Oznacza to, że pomysł na pracę z danym tekstem stanowi jedynie „wstępne założenie”, które jest mody-fikowane zgodnie z sugestiami, potrzebami, rozumieniem odbiorców, pojawiającym się już w trakcie trwania warsztatu.
Warsztat otwarty staje się zatem elastycznym pomysłem, zmienianym zgodnie z tym, co prowadzący dostrzega podczas jego realizacji, będąc w relacji z uczestnikami-pacjentami. Otwartość warsztatu, choć wydaje się banalną cechą, w realizacyjnej perspektywie nasuwa pewne trudno-ści. Edukacyjna i wychowawcza perspektywa, w której często pracują pedagodzy i psycholodzy, kształtuje bowiem postawę prowadzących tego typu warsztaty. Postawa ta zakłada, że zaplanowane do realizacji cele zostają wyznaczone, a działania przewidziane. Warsztat otwarty wymaga z kolei określenia nie celów, ale co najwyżej długoterminowych zamie-rzeń terapeutycznych, które ulegają zmianie w toku budowania relacji z uczestnikami-pacjentami. Poza tym wstępnie zarysowane pomys ły na realizację warsztatu modyfikowane mają być nie jakkolwiek, ale zgodnie z potrzebami odbiorców, które dostrzec należy w toku spotkania – w trak-cie warsztatu relacji prowadzącego-terapeuty z odbiorcami-pacjentami.
Tego rodzaju uważność wymaga zarówno doświadczenia, jak i wraż-liwości i czujności terapeutycznej. Nieco więcej o tych cechach relacji terapeutycznej znajdzie czytelnik w kolejnym rozdziale pracy.
Zamieszczone w pracy propozycje warsztatów otwartych stanowią prezentacje faktycznie zrealizowanych z dziećmi zajęć
biblioterapeu-16 W. Szulc: Arteterapia: narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki. Warszawa:
Diffin, 2011.
tycznych. Wszystkie one realizowane były w cyklu pracy terapeutycznej z dziećmi z grupy przedszkolnej.
Zaprezentowane zostały również pomysły na pracę biblioterapeu-tyczną stworzone wraz z pedagoszką mgr Agnieszką Siarkowską. Zamyka praktyczną część pracy opis warsztatów biblioterapeutycznych stwo-rzonych przez prof. Katarzynę Krasoń i realizowanych na zajęciach ze studentami Uniwersytetu Śląskiego.
Część praktyczną, prezentującą pomysły na biblioterapeutyczne war-sztaty otwarte, rozpoczynają tak zwane warwar-sztaty otwierające. Następnie zaprezentowane zostały warsztaty oparte na baśniach, a także na teks-tach zaczerpniętych z bajek terapeutycznych oraz opowiadań dla dzieci.
Kolejną część praktyczną stanowią warsztaty otwarte tworzone na kan-wie tekstów autorki, prezentowanych w dwóch seriach „W Przedziwnej Krainie” oraz „Kropelki Życia”. Oba cykle odnoszą się do zagadnień inteligencji – wrażliwości emocjonalnej. Pomysły na pracę biblioterapeu-tyczną z osobami dorosłymi stanowią ostatnie prezentacje warsztatów otwartych zamieszczonych w niniejszej publikacji.