5. Wyniki badań
5.6. Porównanie lekarzy i pielęgniarek pod względem wypalenia zawodowego
Analiza porównawcza grup zawodowych lekarskiej i pielęgniarskiej pod względem wy-palenia zawodowego i empatii została przeprowadzona szczególnie z myślą uwzględnie-nia osób z tych samych specjalności, co zostało przedstawione w formie istotności
(we-Grupy Pielęgniarska → Zabiegowa Niezabiegowa Podst. opieki zdrow.
Lekarska
↓
Śr. w grupie →
↓ 20,60 20,09 18,22
Zabiegowa 20,87 0,856 0,584 0,172
Niezabiegowa 17,76 0,041* 0,081 0,796
Podst. opieki
zdrow. 20,93 0,845 0,600 0,206
* p ≤ 0,05
Tabela 26 Średni poziom wypalenia zawodowego w wymiarze wyczerpanie emocjonalne (EEX) oraz istotność różnic tych średnich (według testu t-Studenta) pomiędzy grupami lekarzy
i pielęgniarek
dług testu t-Studenta) różnic średnich dla grup „po przekątnej” w tabelach 26–33. Z tego zestawienia można również odczytać istotność różnic (według testu t-Studenta) pomię-dzy grupami zawodowymi lekarskimi i pielęgniarskimi, ale o różnych specjalnościach („poza przekątną”). Natomiast w tabelach 26–33 oznaczono (literami w indeksie gór-nym) obok nazw specjalności ewentualne istotności różnic poziomów wypalenia zawo-dowego i empatii (według testu ANOVA – dla p ≤ 0,05) dla osób z różnych specjalności, ale w ramach tej samej grupy zawodowej, lekarskiej albo pielęgniarskiej.
W wyniku testowania (według testu t-Studenta) różnic średnich wypalenia zawodo-wego w wymiarze wyczerpanie emocjonalne (EEX) nie zauważono istotnych różnic po-między grupami zawodowymi w obrębie tej samej specjalności, a jedynie popo-między le-karzami niezabiegowymi a pielęgniarkami zabiegowymi, które wykazały większe wypalenie. Nie jest to miarodajny sposób porównywania grup lekarskiej z pielęgniarską, gdyż zarówno reprezentowana specjalność (chociaż test ANOVA tego nie potwierdził), jak i zawód przesądziły o istotności tej różnicy. W przypadku porównywania grup zawo-dowych o tej samej specjalności, jak wspomniano, nie stwierdzono istotnych różnic (ta-bela 26). Zaobserwowano różnice dla niektórych grup w pozostałych wymiarach wypa-lenia, analizując tabele 27 i 28.
Tabela 27 Średni poziom wypalenia zawodowego w wymiarze depersonalizacja (DEP) oraz istotność
różnic tych średnich (według testu t-Studenta) pomiędzy grupami lekarzy a pielęgniarek
W wymiarze depersonalizacji (tabela 27) zauważono zgodność dla wszystkich rozpa-trywanych specjalności – lekarze przejawiali większe wypalenie w tym wymiarze niż pielęgniarki, ale istotność statystyczną udało się wykazać tylko w przypadku specjalno-ści określanej jako zabiegowa, gdyż lekarze ją reprezentujący, najbardziej wypaleni spo-śród wszystkich grup w wymiarze depersonalizacja (średnia 9,30), różnili się pod tym względem istotnie (p = 0,007) od pielęgniarek zabiegowych, pomimo że i one miały najwyższą średnią (7,26) w tym wymiarze w swojej grupie zawodowej.
Grupy Pielęgniarska → Zabiegowa Niezabiegowa Podst. opieki zdrow.
Lekarska
↓
Śr. w grupie →
↓ 7,26 6,37 6,90
Zabiegowa 9,30 0,007** < 0,001*** 0,024*
Niezabiegowa 7,18 0,891 0,184 0,740
Podst. opieki
zdrow. 8,42 0,149 0,007** 0,152
* p ≤ 0,05
** p ≤ 0,01
*** p ≤ 0,001
Tabela 28 Średni poziom wypalenia zawodowego w wymiarze utraty poczucia osiągnięć osobistych
(PAR) oraz istotność różnic tych średnich (według testu t-Studenta) pomiędzy grupami lekarzy a pielęgniarek
* p ≤ 0,05
** p ≤ 0,01
*** p ≤ 0,001
Uwaga: ab pary zmiennych, których różnice średnich są odpowiedzialne za pozytywny wynik testu ANOVA, potwierdzone testami post hoc Scheffego oraz Tukeya HSD dla poziomu istotności:
a p ≤ 0,05
b p ≤ 0,01
Natomiast w przypadku utraty poczucia osiągnięć osobistych (tabela 28) grupa nie-zabiegowa pielęgniarska wypadła znacznie gorzej od takiej samej lekarskiej (p = 0,001).
Co ciekawe, charakteryzowała się ona najwyższym wypaleniem w tym wymiarze (śred-nia 29,42) wśród pielęg(śred-niarek (istotnie się różniącym od innych grup pielęg(śred-niarskich – p ≤ 0,05 w stosunku do zabiegowej i p ≤ 0,01 w odniesieniu do podstawowej opieki zdrowotnej), podczas gdy odpowiadająca jej lekarska – najniższym swojej grupie zawo-dowej.
Mimo nieistotnych statystycznie różnic na uwagę zasługuje fakt, że tylko lekarze podstawowej opieki zdrowotnej wykazali w każdym wymiarze większe wypalenie niż pielęgniarki o tej samej specjalności.
Porównując grupy lekarską i pielęgniarską, poddano analizie istotność różnic śred-nich poziomów empatii według Skali Empatii Mehrabiana i Epsteina (tabela 29).
Grupy Pielęgniarska → Zabiegowa Niezabiegowa Podst. opieki zdrow.
Lekarska
↓
Śr. w grupie →
↓ 29,83 a 29,42 ab 33,48ab
Zabiegowa 31,30 0,101 0,043* 0,069
Niezabiegowa 32,43 0,006** 0,001*** 0,222
Podst. opieki
zdrow. 31,06 0,162 0,086 0,058
Tabela 29 Średni poziom empatii według Skali Empatii Mehrabiana i Epsteina oraz istotność różnic
tych średnich (według testu t-Studenta) pomiędzy grupami lekarzy a pielęgniarek
Analizując średni poziom empatii według Skali Empatii Mehrabiana i Epsteina (ta-bela 29), zauważono istotność różnic w specjalności określanej jako podstawowa opieka zdrowotna. Pielęgniarki, o najwyższej empatii (213,41) w swojej grupie zawodowej, różniły się bardzo istotnie (p ≤ 0,001) od swoich odpowiedników lekarzy, którzy, co godne uwagi, okazali się najmniej empatyczni (197,26). Porównano również między sobą średnie poziomy empatii według Skali Empatii Mehrabiana i Epsteina dla poszcze-gólnych specjalności oddzielnie dla grup lekarskich i pielęgniarskich. Pielęgniarki pod-stawowej opieki zdrowotnej, o najwyższym średnim poziomie empatii (213,41), istotnie różniły się od najmniej empatycznych – niezabiegowych (203,82), podczas gdy u leka-rzy było odwrotnie (206,98 w stosunku do 197,26), i to na tym samym poziomie istotno-ści (p ≤ 0,05).
Porównano również istotność różnic średnich poziomów komponentów empatii oraz wyników sumarycznych według Testu TAT Murraya dla grup lekarskiej i pielęgniarskiej, a wyniki zestawiono w tabelach 30–33.
Grupy Pielęgniarska → Zabiegowa Niezabiegowa Podst. opieki zdrow.
Lekarska
↓ Śr. w grupie → ↓ 206,69 203,82 b 213,41 b
Zabiegowa 201,54 0,092 0,482 0,003**
Niezabiegowa 206,98 a 0,921 0,315 0,106
Podst. opieki
zdrow. 197,26 a 0,007** 0,075 < 0,001***
** p ≤ 0,01
*** p ≤ 0,001
Uwaga: ab pary zmiennych, których różnice średnich są odpowiedzialne za pozytywny wynik testu ANOVA, potwierdzone testami post hoc Scheffego oraz Tukeya HSD dla poziomu istotności p ≤ 0,05
Tabela 30 Średni poziom komponentu emocjonalnego empatii według Testu TAT Murraya oraz
istotność różnic tych średnich (według testu t-Studenta) pomiędzy grupami lekarzy a pielęgniarek
* p ≤ 0,05
*** p ≤ 0,001
Uwaga: a pary zmiennych, których różnice średnich są odpowiedzialne za pozytywny wynik testu ANOVA, potwierdzone testami post hoc Scheffego oraz Tukeya HSD dla poziomu istotności p ≤ 0,05
Tabela 31 Średni poziom komponentu poznawczego empatii według Testu TAT Murraya oraz istotność
różnic tych średnich (według testu t-Studenta) pomiędzy grupami lekarzy a pielęgniarek
Porównując średni poziom komponentu emocjonalnego empatii według Testu TAT Murraya pomiędzy grupami lekarskimi a pielęgniarskimi (tabela 30), nie zauważono istotnych różnic pomiędzy tymi grupami zawodowymi w obrębie tej samej specjalności, a jedynie pomiędzy pielęgniarkami niezabiegowymi, najbardziej empatycznymi w tym komponencie spośród wszystkich grup, a lekarzami zabiegowymi (p ≤ 0,05) i podstawo-wej opieki zdrowotnej (p ≤ 0,001).
Grupy Pielęgniarska → Zabiegowa Niezabiegowa Podst. opieki zdrow.
Lekarska
↓ Śr. w grupie → ↓ 5,71 a 6,78 a 5,91
Zabiegowa 5,96 0,489 0,022* 0,924
Niezabiegowa 6,36 0,114 0,149 0,447
Podst. opieki
zdrow. 5,36 0,374 0,000*** 0,263
Grupy Pielęgniarska → Zabiegowa Niezabiegowa Podst. opieki zdrow.
Lekarska
↓
Śr. w grupie →
↓ 4,56 4,17 4,38
Zabiegowa 4,40 0,607 0,465 0,960
Niezabiegowa 4,43 0,653 0,380 0,902
Podst.opieki
zdrow. 3,97 0,089 0,577 0,415
Z wyników przedstawionych w tabeli 31 można wnioskować, że nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy grupami zawodowymi i reprezentowanymi specjalnościami.
Tabela 32 Średni poziom komponentu behawioralnego empatii według Testu TAT oraz istotność różnic
tych średnich (według testu t-Studenta) pomiędzy grupami lekarzy i pielęgniarek
* p ≤ 0,05
** p ≤ 0,01
*** p ≤ 0,001
Uwaga: abcd pary zmiennych, których różnice średnich są odpowiedzialne za pozytywny wynik testu ANOVA, potwierdzone testami post hoc Scheffego oraz Tukeya HSD dla poziomu istotności:
a p ≤ 0,05
b p ≤ 0,01
cd p ≤ 0,001
Porównując natomiast średni poziom komponentu behawioralnego empatii według Testu TAT Murraya (tabela 32), zauważono istotne różnice pomiędzy grupami lekarski-mi i pielęgniarskilekarski-mi o tych samych specjalnościach. Lekarze zabiegowi lekarski-mieli znacznie wyższy jego poziom niż pielęgniarki o tej specjalności (3,28 w porównaniu z 2,58 – istotność różnicy p = 0,007), podczas gdy dla lekarzy niezabiegowych stwierdzono prze-ciwną prawidłowość (4,06 w porównaniu z 3,41 – istotność różnicy p = 0,034), przy najwyższym średnim poziomie tego komponentu. Te przeciwne prawidłowości spowo-dowały, że w przypadku sumarycznego średniego poziomu empatii, podobnie jak przy rozpatrywaniu łącznie lekarzy czy pielęgniarek (bez rozbicia na specjalności), wyniki się uśredniały, tracąc dotychczasowe zróżnicowanie. Stwierdzono również istotne różni-ce poziomu komponentu behawioralnego empatii w przypadku osób reprezentujących różne specjalności w obrębie grup zawodowych.
Grupy Pielęgniarska → Zabiegowa Niezabiegowa Podst. opieki zdrow.
Lekarska
↓ Śr. w grupie → ↓ 2,58 c 4,06 cd 1,93 d
Zabiegowa 3,28 a 0,007** 0,017* < 0,001***
Niezabiegowa 3,41 b 0,001*** 0,034* < 0,001***
Podst.opieki
zdrow. 2,41 ab 0,531 < 0,001*** 0,216
Tabela 33 Średni poziom empatii (sumaryczny) według Testu TAT Murraya oraz istotność różnic tych
średnich (według testu t-Studenta) pomiędzy grupami lekarzy a pielęgniarek
*** p ≤ 0,001
Uwaga: abc pary zmiennych, których różnice średnich są odpowiedzialne za pozytywny wynik testu ANOVA, potwierdzone testami post hoc Scheffego oraz Tukeya HSD dla poziomu istotności p ≤ 0,05
Z wyników zestawionych w tabeli 33 można wnioskować, że nie stwierdzono istot-nych różnic pomiędzy grupami zawodowymi pod względem poziomu empatii według Testu TAT (sumarycznego) Murraya, a jedynie pomiędzy reprezentowanymi specjalnoś-ciami. W przypadku analizowania oddzielnie grup lekarskich i pielęgniarskich zauważo-no podobne różnice jak dla całości grup specjalzauważo-ności, ale z uwagi na mniejsze liczebzauważo-no- liczebno-ści istotnoliczebno-ści tych różnic były rzadziej potwierdzane.
Przedstawione różnice w porównaniu lekarzy i pielęgniarek z uwzględnieniem spe-cjalności wskazują na specyfi kę zarówno wymiarów wypalenia i komponentów empatii, jak również – a może szczególnie – na odmienności charakteryzujące wykonywany za-wód i reprezentowaną specjalność.
Grupy Pielęgniarska → Zabiegowa Niezabiegowa Podst. opieki zdrow.
Lekarska
↓
Śr. w grupie →
↓ 12,85 15,01 b 12,22 b
Zabiegowa 13,60 0,335 0,090 0,227
Niezabiegowa 14,11 a 0,087 0,253 0,081
Podst. opieki
zdrow. 11,74 a 0,187 < 0,001*** 0,689