Pytania i hipotezy badawcze

W związku z założonym celem badań szukano odpowiedzi na następujące pytania:

1. Jaki poziom wymiarów wypalenia zawodowego występuje w grupach lekarzy i pielęgniarek, reprezentujących różne specjalności?

2. Jaki poziom empatii reprezentują lekarze i pielęgniarki analizowanych specjalno-ści?

3. Czy istnieje związek między empatią a wypaleniem zawodowym w grupach bada-nych lekarzy i pielęgniarek?

4. Czy u lekarzy i pielęgniarek istnieje związek między empatią oraz wypaleniem zawodowym a zmiennymi niezależnymi: wykształceniem, zawodem, płcią, wiekiem, stażem, specjalnością, satysfakcją, motywacją i uzyskiwanym wsparciem?

5. Czy istnieje różnica istotna statystycznie w poziomie wypalenia zawodowego po-między grupą lekarzy i pielęgniarek a osobami reprezentującymi różne specjalności?

6. Czy istnieje różnica istotna statystycznie w poziomie empatii między grupą leka-rzy i pielęgniarek a osobami reprezentującymi różne specjalności?

Jeżeli chodzi o odpowiedź na pierwsze pytanie, to oczekuje się, że poziomy wymia-rów wypalenia zawodowego są zróżnicowane – szczególnie biorąc pod uwagę specjal-ność badanych pracowników ochrony zdrowia. Pojawiają się zapewne różnice w

po-szczególnych wymiarach tego wypalenia, ale odpowiedź można otrzymać na podstawie zastosowanej analizy statystycznej testem ANOVA, a następnie testami post hoc Scheffego oraz Tukeya HSD, a także testem t-Studenta.

Również poziom empatii u lekarzy i pielęgniarek z poszczególnych specjalności jest zróżnicowany, a dokładne różnice może wykazać analiza statystyczna wspomnianymi testami.

Podobnie jest, jeżeli chodzi o empatię jako zmienną pośredniczącą – oczekuje się, że istnieje jej związek ze zmiennymi niezależnymi, wybranymi do analizy, oraz zmiennymi zależnymi – wymiarami wypalenia zawodowego, ale szczegółowa charakterystyka tych związków może być określona metodami statystycznymi poprzez współczynnik korela-cji liniowej r-Pearsona i regresję wielokrotną.

Z kolei znając charakter poszczególnych zmiennych niezależnych, zakłada się, że empatia jest moderatorem relacji pomiędzy tymi zmiennymi a wymiarami wypalenia zawodowego. Można spodziewać się, że im wyższy poziom empatii u lekarzy i pielęg-niarek jako moderatora, tym mocniejsze związki pomiędzy wspomnianymi zmiennymi niezależnymi a zależnymi, co byłoby zjawiskiem korzystnym, a empatii można by przy-pisać zatem rolę moderatora o charakterze ochronnym, co jednak będzie weryfi kowane wspomnianymi testami związków.

Powyższe pytania badawcze stały się podstawą do postawienia i weryfi kacji następu-jących hipotez:

Hipoteza 1 – istnieje istotna różnica w poziomie wypalenia zawodowego u lekarzy i pielęgniarek pracujących na oddziałach zabiegowych, niezabiegowych i podstawowej opieki zdrowotnej.

Hipoteza 2 – istnieje istotna różnica w poziomie empatii u lekarzy i pielęgniarek pracujących na oddziałach zabiegowych, niezabiegowych i podstawowej opieki zdro-wotnej.

Hipoteza 3 – istnieje istotny związek pomiędzy poziomem wypalenia zawodowego a poziomem empatii u osób z grupy badawczej.

Hipoteza 4 – poziom empatii u lekarzy i pielęgniarek jest zmienną pośredniczącą pomiędzy zmiennymi niezależnymi: wykształceniem, zawodem, płcią, wiekiem, stażem, specjalnością, satysfakcją, motywacją i uzyskiwanym wsparciem a wypaleniem zawo-dowym.

Hipoteza 5 – poziom empatii u lekarzy i pielęgniarek jest moderatorem relacji mię-dzy wykształceniem, zawodem, płcią, wiekiem, stażem, specjalnością, satysfakcją, mo-tywacją i uzyskiwanym wsparciem (zmienne niezależne) a poziomem wypalenia zawo-dowego; im wyższy poziom empatii, tym mocniejsze związki zmiennych niezależnych z wypaleniem zawodowym.

Model badawczy

Na rycinie 4 przedstawiono grafi cznie hipotezy 4 i 5. Ten model badawczy ma bardzo ogólny charakter i trzeba pamiętać, że to, co na rycinie przyjęto jako zmienne niezależne (wykształcenie, zawód, płeć, wiek, staż, specjalność, satysfakcja, motywacja i uzyski-wane wsparcie), jest założeniem, które miało być weryfi kouzyski-wane analizą statystyczną, poprzez określenie wartości współczynnika korelacji liniowej r-Pearsona z wypaleniem

zawodowym i regresji wielokrotnej. Pozwoli to na dalszą analizę związków (tymi samy-mi metodasamy-mi) wypalenia zawodowego i empatii, jako zsamy-miennej pośredniczącej i mode-rującej

.

Ryc. 4. Model badawczy – grafi czna ilustracja hipotez 4 i 5 – empatii jako zmiennej pośredniczącej i moderującej relacje założonych zmiennych niezależnych z wypaleniem zawodowym

Nie można też wykluczyć, że w badaniach pominięto jakieś zmienne, które mogłyby mieć istotny wpływ, ale wynikło to z ograniczeń technicznych. Starano się uwzględnić te zmienne, które wypływały z teorii stanowiących podstawę pracy. Wydaje się, że takie ogólne sformułowanie hipotez jest bardziej uzasadnione, jeżeli weźmie się pod uwagę charakter badań eksploracyjnych. Z tego powodu pytania pracy sformułowano w kate-goriach związków. Można jedynie przyjąć, że jeżeli określone w pytaniach związki oka-żą się istotne, to uzasadnione będzie branie pod uwagę także roli empatii jako zmiennej pośredniczącej i moderującej, których znaczenia nie można wykluczyć np. w przypadku zapobiegania lub obniżenia wypalenia zawodowego.

Na zakończenie rozdziału trzeba omówić jeszcze jeden problem związany ze sposo-bem analizy wyników. Otóż podstawowe procedury statystyczne stosowane w

opraco-Komponenty empatii x emocjonalny x poznawczy x behawioralny

Wypalenie zawodowe o wyczerpanie emocjonalne o depersonalizacja

o utrata poczucia osiągnięć osobistych

wsparcie specjalność

satysfakcja motywacja zawód staż peć

Zmienne niezależne

Zmienne zależne

EMPATIA Model badawczy

wiek

Zmienne pośredniczące i moderujące

waniu wyników niniejszej pracy to regresja i regresja wielokrotna. Zaletą takiego podej-ścia jest możliwość uwzględnienia ewentualnego wpływu na wymiary wypalenia zawodowego (zmienne zależne) wszystkich założonych zmiennych niezależnych.

Jak już wspomniano, zastosowane procedury badań nie zawsze umożliwiają roz-strzygnięcie zależności, a więc wybór zmiennych niezależnych do analiz był przede wszystkim dokonywany na podstawie przewidywań i założeń teoretycznych. W omó-wieniu wyników będzie mowa o zmiennej pośredniczącej i moderującej, a wszystkie zmienne jakościowe nie były kodowane w systemie zero-jedynkowym.