Porównanie odpowiedzi młodzieży z Sopotu z grupą reprezentatywną z Polski

Polska bierze udział w badaniach HBSC od roku 1990, do 2010 roku polska młodzież wzięła udział w 6 cyklach badań. Jednych z celów niniejszej pracy jest porównanie odpowiedzi udzielonych przez młodzież z Sopotu do odpowiedzi grupy reprezentatywnej Polski. Do porównania posłużono się raportem, opublikowanym w 2011 roku „Wyniki badań HBSC 2010. Raport techniczny” pod red. J. Mazur i A. Małkowskiej- Szkutnik.

Badanie HBSC w 2010 roku trwało od 8 lutego do 30 kwietnia, badania w ramach programu Sopkard 15 w Sopocie przeprowadzano w listopadzie w latach 2010-2013. W badaniu ogólnopolskim biorą udział uczniowie w wieku 11, 13 i 15 lat. Do porównania obu grup posłużyły odpowiedzi trzynastoletnich uczniów I klasy gimnazjum z Polski.

Porównano odpowiedzi obu grup młodzieży z zakresu: nierówności społecznych, zdrowia i zadowolenia z życia, rozwoju fizycznego, zachowań żywieniowych, stosowaniu diet, aktywności fizycznej.

78 Nierówności społeczne:

Przy analizowaniu uwarunkowań stanu zdrowia młodzieży należy zwrócić szczególną uwagę na czynniki społeczno - ekonomiczne, to jest: zamożność rodziny, z której dziecko pochodzi, pozycję społeczną rodziców oraz ich kapitał społeczny. Czynniki te mogą być traktowane albo jako główne zmienne wyjaśniające lub jako niezbędne zmienne modyfikujące inne badane zależności [HBSC 2010]. Te nierówności społeczne mogą w różny sposób bezpośrednio lub pośrednio oddziaływać na zdrowie badanej młodzieży, poprzez między innymi: złe warunki życia, w tym ubóstwo rodziny, narażenie młodzieży na czynniki stresujące, w tym bezrobocie rodziców, większą ekspozycję na zachowania ryzykowne dla życia czy zdrowia oraz zróżnicowanie szans (lepsza edukacja, możliwość awansu zawodowego i społecznego, dostęp do opieki zdrowotnej wysokiej jakości) [HBSC rap 2010].

Dlatego też w niniejszej pracy przeanalizowano wybrane aspekty życia młodzieży szkolnej z zakresu tzw. nierówności społecznych.

Tabela LXI. Posiadanie pracy przez matkę w opinii młodzieży szkolnej(% i N).

Czy Mama ma pracę?

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot

79 Tabela LXII. Posiadanie pracy przez ojca w opinii młodzieży szkolnej (%).

Czy Tata ma pracę?

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot I klasa

80 Tabela LXIII. Opis próby badawczej dla zmiennej: wyjazdy młodzieży szkolnej z rodziną poza miejsce zamieszkania na wakacje lub ferie w ostatnich 12 miesiącach (%).

Wyjazdy z rodziną na wakacje lub święta poza miejsce zamieszkania w ostatnich 12 miesiącach

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Liczba

Tabela LXIV. Posiadanie przez młodzież pokoju do własnego użytku (% i N).

81 Różnice w kategorii „nierówności społeczne” ujawniają się w odpowiedziach na pytania o: wyjazdy poza miejsce zamieszkania, świadczenie pracy zarobkowej przez (oboje) rodziców i korzystanie z własnego pokoju. Na podstawie odpowiedzi na pytanie odnośnie wyjazdów poza miejsce zamieszkania i odpowiedzi na pytanie o pracę zarobkową rodziców można zauważyć, że młodzież mieszkająca w Sopocie jest zamożniejsza w porównaniu do grupy reprezentatywnej młodzieży w Polsce. Zakłada się, że osoby mniej zamożne, niemające pespektyw na zmiany, charakteryzują się gorszym stanem zdrowia i większą skłonnością do zachowań ryzykownych dla zdrowia. Jednym z mierników statusu społeczno - ekonomicznego rodziny jest posiadanie zatrudnienia przez rodziców badanej młodzieży. Z badań wynika, że rodzice młodzieży mieszkającej w Sopocie nieznacznie częściej mają pracę.

Brak różnic w zakresie nierówności społecznych zauważyć można w odpowiedzi na pytanie o posiadanie własnego pokoju - ponad 60% młodzieży szkolnej – zarówno w Sopocie jak i w Polsce, ma pokój do własnego użytku.

Zdrowie i zadowolenie z życia:

Celem badania, w trakcie którego stawia się pytanie o ocenę stanu własnego zdrowia i stylu życia, jest ogólna ocena samopoczucia ankietowanych. Często w takich pytaniach chodzi o samoocenę zdrowia, także zdrowia psychospołecznego. Poczucie, że ma się dobre zdrowie może dotyczyć zdrowia fizycznego, ale zła ocena własnego zdrowia może sugerować zarówno obecność przewlekłych chorób jak i problemy z funkcjonowaniem w życiu codziennym z różnych przyczyn (ograniczona sprawność fizyczna i złe samopoczucie

Czy masz własny pokój, Dla wyłącznego użytku?

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot I klasa

82 psychiczne). W samoocenie zdrowia bardzo ważną rolę odgrywają takie kwestie jak:

samopoczucie psychiczne, dobrostan psychiczny z angielskiego well-being, zadowolenie z życia. Z badań wynika, że dobrostan psychiczny nie musi być związany z dobrym zdrowiem fizycznym. Pomiary dobrostanu psychicznego przeprowadza się przy pomocy min. drabiny Cantrila, stosowanej od 2002 roku w kwestionariuszu HBSC, która służy do oceny zadowolenia z życia młodzieży szkolnej [Mazur i inni 2009]. Z badań wynika, że zadowolenie z życia młodzieży szkolnej maleje wraz z wiekiem [Mazur i inni 2009].

Tabela LXV. Samoocena zdrowia młodzieży szkolnej (% i N).

Zdrowie:

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot

83 Tabela LXVI. Zadowolenie z życia młodzieży szkolnej wg skali Cantrila (%).

Zadowolenie z życia wg skali Cantrilla:

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot ogólnym stanem zdrowia i jego oceną. Według badań HBSC samoocena zdrowia pogarsza się między 11 a 15 rokiem życia, dalsze pogorszenie zaobserwowano wśród grupy 16 i 18 - latków [Mazur 2007].

W porównaniu z młodzieżą z reszty kraju, młodzież z Sopotu częściej oceniała swoje zdrowie jako bardzo dobre, a stosunek ten wynosił 40,9% (Sopot) do 24,9% (pozostali).

Swoje zdrowie jako „dobre” częściej oceniała młodzież spoza Sopotu (57,7%) niż sopocianie (47,2%). Można zatem wnioskować, że młodzież z Sopotu jest bardziej zadowolona z własnego zdrowia, także tego psychospołecznego.

Przy odpowiedziach na pytanie o zadowolenie z własnego życia, odpowiedzi dziewcząt z Sopotu nie różnią się od tych z reszty Polski. Niestety w większości przeważają

84 odpowiedzi, wskazujące na przeciętne zadowolenie z życia - Sopot 58,3%, a reszta Polski 52,1%. Również chłopcy najczęściej oceniali swoje życie jako przeciętne - 61,7% w Sopocie i 50,4% - w reszcie Polski. Podsumowując: młodzież szkolna w Polsce jest tylko w stopniu przeciętnym zadowolona z własnego życia.

Samoocena masy ciała:

Warunkiem koniecznym dla zdrowia i optymalnego rozwoju każdego człowieka jest prawidłowa masa ciała. Ocenę prawidłowej masy ciała dokonuje się porównując wyniki z normami. W przypadku dzieci i młodzieży oceny dokonuje się przy pomocy siatek centylowych. Aktualnie uważa się, że prawidłowa masa ciała świadczy o samodyscyplinie, sile wewnętrznej, zamożności i dbaniu o siebie. W raporcie HBSC dotyczącym samooceny masy ciała – porównywano zgodność oceny obiektywnej (BMI) i subiektywnej (pytanie o ocenę masy ciała). Najbardziej niepokojąca tendencja uwidoczniła się u dziewcząt, wśród których co druga uważa, że jest za gruba, mimo prawidłowej masy ciała. Może to prowadzić (i czasami prowadzi) do nieuzasadnionych prób odchudzania się i przechodzenia na niebezpieczne diety. Z drugiej jednak strony, w badaniach zauważono także wzrost zgodności między subiektywną, a obiektywną oceną masy ciała - szczególnie u młodzieży z nadwagą i otyłością. Daje to nadzieję na podejmowanie różnorakich działań profilaktycznych [Tabak 2010].

85 Tabela LXVII. Samoocena masy ciała przez młodzież szkolną (N i %).

Gdy myślisz o sobie to sądzisz, że jesteś:

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot I klasa

Wśród dziewcząt można zaobserwować największe różnice w samoocenie masy ciała.

Dziewczęta i chłopcy (razem), w większości określili swoją wagę jako „w sam raz” - 40,8% w Sopocie i 40,1% w reszcie Polski. Jednak wśród samych dziewcząt dominuje określenie własnej wagi jako „trochę za gruba” (44,5% Sopot i 41,9% reszta Polski). Największe różnice w badanych grupach, można zauważyć przy odpowiedzi „trochę za szczupła” - w Sopocie odpowiedziało tak 4,8% a w reszcie Polski 10%. Taka istotna różnica może wynikać z większej samoświadomości i prowadzonych programów zdrowotnych wśród mieszkańców Sopotu.

Zachowania żywieniowe i stosowanie diet:

86 Sposób odżywiania ma istotny wpływ na zachowanie zdrowia przez cały okres życia człowieka. Jest wręcz warunkiem dobrego zdrowia i harmonijnego rozwoju.

Prawidłowe odżywianie zapobiega między innymi cukrzycy, osteoporozie, miażdżycy, także otyłości czy zaburzeniom odżywiania i innym chorobom przewlekłym. Za odżywianie dzieci odpowiedzialni są rodzice, jednak młodzież w okresie dorastania zaczyna coraz częściej sama decydować o tym co chce jeść. Z opublikowanych raportów HBSC wynika, że zmniejsza się odsetek młodzieży jedzących śniadania, szczególnie w dni szkolne. Zmniejszył się również odsetek młodzieży jedzącej zalecaną ilość warzyw i owoców - to znaczy częściej niż 1 raz dziennie. W porównaniu z chłopcami dziewczęta częściej spożywają zdrowsze produkty i unikają tych niekorzystnych dla zdrowia [Dzielska 2012].

87 Tabela LXVIII. Opis próby badawczej dla zmiennej: liczba dni szkolnych, w których młodzież zwykle zjada śniadanie (tzn. więcej niż szklankę mleka, herbaty lub innego napoju) (N i %).

LICZBA DNI SZKOLNYCH, W KTÓRYCH MŁODZIEŻ ZWYKLE ZJADAŁA ŚNIADANIE (TZN.

WIĘCEJ NIŻ SZKLANKĘ MLEKA, HERBATY LUB INNEGO NAPOJU)

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Dni w

88 Tabela LXXX. Opis próby badawczej dla zmiennej: częstość jedzenia owoców przez młodzież szkolną (N i %).

Spożywanie owoców w tygodniu:

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot

89 Tabela LXXLXIX. Częstość jedzenia warzyw przez młodzież szkolną (%).

Spożywanie warzyw w tygodniu:

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot

90 Tabela LLXX. Częstość jedzenia słodyczy przez młodzież szkolną (%).

Spożywanie słodyczy w tygodniu:

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot

p-value=0.02 p-value=0.01 p-value=0.00

91 Tabela LXXLXXI. Opis próby badawczej dla zmiennej: picie coca-coli lub innych słodkich napojów przez młodzież szkolną (%).

Częstość picia słodkich napojów:

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot

92 Tabela LXXLXXII. Stosowanie diet i innych działań w celu schudnięcia przez młodzież szkolną (%).

W pytaniu o jedzenie śniadań w dni szkolne, odpowiedzi młodzieży z Sopotu i reszty Polski nie różnią się istotnie. Stosunkowo duży procent młodzieży codziennie w dni szkolne zjada śniadania - w Sopocie to 62,6%, a w reszcie Polski 59%. Niestety duży jest również odsetek młodzieży, która nigdy nie je śniadań w dni szkolne - w Sopocie to 19,8%, a w reszcie Polski 19,3%. Może to wynikać, z różnych przyczyn, np. ze złej organizacji poranków, czy ze stylu życia, według którego nie je się śniadań w dni pracy i szkolne.

Również w kwestii częstotliwości jedzenia owoców odpowiedzi badanej młodzieży nie różnią się istotnie - najwięcej odpowiedzi - od 2 do 4 dni w tygodniu - w Sopocie to 34,1%, a w reszcie Polski - 35,2%. Podobnie kształtują się odpowiedzi na pytanie o jedzenie warzyw, tutaj również najczęściej młodzież odpowiadała - od 2 do 4 dni w tygodniu, w Sopocie to Czy obecnie stosujesz dietę lub robisz coś innego, aby schudnąć?

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot

93 29,3%, a w reszcie Polski 28,7%. Największe różnice można zaobserwować wśród chłopców przy odpowiedzi - nigdy nie jem warzyw. Takiej odpowiedzi udzieliło tylko 0,4% chłopców z Sopotu i aż 4,0% chłopców z reszty Polski. Również w kwestii jedzenia słodyczy przez młodzież szkolną odpowiedzi różnią się istotnie - najwięcej odpowiedzi - od 2 do 4 dni w tygodniu, w Sopocie to 32,5%, a w reszcie Polski 27,0%. Największe różnice w częstotliwości jedzenia słodyczy można zaobserwować wśród chłopców, bo 10,6% z Sopotu i aż 19,0% z reszty Polski je słodycze 1 raz dziennie i częściej. Także w pytaniu o picie słodkich napojów odpowiedzi młodzieży różniły się istotnie, również to młodzież z Sopotu pije mniej słodkich napojów, bo tylko 7,9% codziennie 1 raz i częściej, podczas gdy takiej odpowiedzi udzieliło aż 21,5% młodzieży w reszcie Polski. W pytaniu o stosowanie diet przez młodzież szkolną odpowiedzi nie różniły się istotnie, najczęściej wybieranymi odpowiedziami było „nie jestem na diecie, bo ważę ile trzeba” - 49,7% to Sopot i 44,8% - reszta Polski.

Podsumowując: wśród młodzieży z Sopotu zauważyć należy pozytywną tendencję do częstszego spożywania warzyw i owoców, a unikania słodyczy w tym słodzonych napojów w porównaniu z resztą młodzieży. Może to być wynikiem wyższej świadomości prozdrowotnej.

Aktywność fizyczna:

Jedną z ważniejszych potrzeb biologicznych człowieka jest regularny wysiłek fizyczny, który jest także niezbędnym elementem zdrowego trybu życia. Dzięki wysiłkowi fizycznemu człowiek rozwija się i fizycznie i psychicznie. Uprawianie sportu rekreacyjnego zapobiega powstawaniu wielu chorób w tym nadwagi i otyłości ale także miażdżycy i wielu innych chorób przewlekłych. Regularny wysiłek fizyczny jest ważny w każdym wieku ale szczególnie w okresie dzieciństwa i młodości. W aktywności fizycznej najważniejszym elementem jest jej regularność, tylko ona gwarantuje pojawienie się pozytywnych rezultatów. Zdaniem ekspertów optymalny poziom aktywności fizycznej, to, co najmniej, 60 minut dziennie wysiłku fizycznego (za minimum uznaje się 30 minut dziennie). Preferowany jest także wysiłek fizyczny o umiarkowanej intensywności- w czasie którego tętno osiąga poziom równy 60-70% tętna maksymalnego, wyraźnie przyspiesza się oddech i odczuwany jest wzrost ciepła ciała [Woynarowska 2012].

94 Tabela LXXLXXIII. Liczba dni w ostatnich 7 dniach, w których młodzież przeznaczała na aktywność fizyczną (w tym lekcje WF) łącznie co najmniej 60 minut dziennie- wg wskaźnika MVPA- Moderate- to- vigorous physical activity (%).

LICZBA DNI W OSTATNICH 7 DNIACH, W KTÓRYCH MŁODZIEŻ PRZEZNACZAŁA NA AKTYWNOŚĆ FIZYCZNĄ ŁĄCZNIE CO NAJMNIEJ 60 MIN DZIENNIE

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot

p-value=0,00 p-value<0,00 p-value<0,00

95 Tabela LXXLXXIV. Częstość wykonywania przez młodzież szkolną w czasie wolnym poza zajęciami szkolnymi ćwiczeń fizycznych o dużej intensywności (%).

CZĘSTOŚĆ WYKONYWANIA PRZEZ MŁODZIEŻ W CZASIE WOLNYM POZA ZAJĘCIAMI SZKOLNYMI ĆWICZEŃ FIZYCZNYCH O DUŻEJ INTENSYWNOŚCI

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot

p-value=0,00 p-value=0,00 p-value=0,00

96 Tabela LXXLXXV. Liczba godzin w tygodniu w czasie wolnym poza zajęciami szkolnymi, przeznaczonych na ćwiczenia fizyczne o dużej intensywności (%).

Liczba godzin w tygodniu w czasie wolnym poza zajęciami szkolnymi przeznaczonych na ćwiczenia fizyczne o dużej intensywności

Chłopcy Dziewczęta Ogółem

Sopot

p-value=0,00 p-value=0.00 p-value=0,00

W zakresie uprawiania aktywności fizycznej odpowiedzi młodzieży szkolnej, tej z Sopotu i z reszty Polski, różnią się istotnie. Odsetek młodzieży, która zgodnie ze wskaźnikiem MVPA, ćwiczy co najmniej 60 min dziennie przez 7 dni w tygodniu, jest wyższy w Polsce w porównaniu z młodzieżą z Sopotu. W Sopocie 16,6% chłopców i jedynie 5,8% dziewcząt, zadeklarowało, że regularnie ćwiczą co najmniej 1 godzinę dziennie. W reszcie Polski ten

97 odsetek jest wyższy, bo wynosi - 22,3% chłopców i 13,4% dziewcząt. Odsetek młodzieży, która zgodnie ze wskaźnikiem VPA, zalecającym ćwiczenia o dużej intensywności co najmniej 4 razy w tygodniu - jest wyższy w Polsce w porównaniu z młodzieżą z Sopotu. W Sopocie 34,2% chłopców i 17,1% dziewcząt ćwiczy intensywnie - od 4 dni w tygodniu i więcej, a w reszcie Polski aż 37,6% chłopców i 24,4% dziewcząt.

W pytaniu o ilość godzin przeznaczoną na intensywną aktywność fizyczną, którą młodzież spędziła poza zajęciami szkolnymi, odsetek odpowiedzi prezentuje się podobnie.

17,3% chłopców i 5,0% dziewcząt z Sopotu i 10,5% chłopców i 4,0% dziewcząt z reszty Polski zadeklarowało, że spędziło co najmniej 7 godzin w tygodniu na intensywną aktywność fizyczną. Taki rozkład odpowiedzi jest zaskakujący, zważywszy, że w Sopocie jedna z trzech szkół, która brała udział w badaniach to szkoła sportowa, gdzie kładzie się duży nacisk na aktywność fizyczną. Możliwe, że takie różnice w odpowiedziach były wynikiem nie doczytania przez młodzież pytań - wskaźnik MVPA pyta o aktywność poza zajęciami szkolnymi, a wskaźnik VPA pyta o aktywność całościową, razem z zajęciami szkolnymi.

Podsumowując: młodzież mieszkająca w Sopocie jest młodzieżą pochodzącą z zamożniejszych domów, gdzie rodzice pracują, a dzieci mają możliwość wyjazdu poza miejsce zamieszkania. Więcej młodzieży z Sopotu ocenia swoje zdrowie jako dobre lub bardzo dobre, jednak przeważa przeciętne zadowolenie z życia – w obu badanych grupach. Również w odpowiedzi na pytanie o samoocenę masy ciała młodzież w obu grupach najczęściej opisała swoją wagę jako w sam raz. Młodzież w obu grupach nie różniła się istotnie w kwestii jedzenia śniadań w dni szkolne. W odpowiedziach na pytanie o jedzenie warzyw i owoców to chłopcy mieszkający w Sopocie jedzą je częściej w porównaniu z rówieśnikami z reszty Polski.

Słodycze i słodkie napoje spożywa więcej chłopców w reszcie Polski niż w Sopocie ale więcej dziewcząt mieszkających w Sopocie. W odpowiedzi na pytanie o samoocenę masy ciała obie badane grupy odpowiedziały, że nie stosują diet bo „ważą ile trzeba”. Na pytania o aktywność fizyczną odpowiedzi w obu grupach różniły się istotnie. Częściej, intensywniej i regularniej ćwiczą chłopcy i to w obu grupach. W reszcie Polski młodzież deklarowała aktywność fizyczną regularną ale mniej intensywną.

98 5. Dyskusja.

Niniejsza praca jest próbą zbadania zależności między czynnikami psychospołecznymi a zaburzeniami masy ciała, ciśnienia krwi i lipidowymi. Dlatego analizowano związek tych czynników z nadwagą i otyłością, podwyższonym ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym, oraz wysokim poziomem cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL, trójglicerydów i niskim poziomem cholesterolu frakcji HDL. Uzyskane wyniki świadczące o częstym występowaniu objawów depresyjnych skłoniły do zbadania ich zależności z ww. czynnikami biologicznymi. Dzięki temu, że Polska bierze udział w badaniach HBSC udało się także dokonać porównania odpowiedzi młodzieży szkolnej mieszkającej w Sopocie z odpowiedziami ich rówieśników z całej Polski.

Badanie młodzieży szkolnej, uczniów klas II gimnazjów, stanowiło część większego projektu SOPKARD, który jest jednym z pierwszych polskich badań epidemiologicznych tak kompleksowo badających młodzież szkolną. Głównym założeniem programu jest całościowa ocena stanu zdrowia gimnazjalistów. Przedmiotem badań są min. rozwój fizyczny i stan odżywienia młodzieży, ocena układu krążenia, funkcji i morfologii nerek i tarczycy, zbadanie gospodarki lipidowej i węglowodanowej, oraz szczegółowa ocena stomatologiczna, ortopedyczna. Ponadto w programie SOPKARD analizowane są czynniki społeczne i psychologiczne, w tym status socjoekonomiczny, obecność objawów depresyjnych i depresji.

Zmienne biologiczne.

Do oceny BMI i obwodu talii posłużono się najlepszym dostępnym w Polsce narzędziem tj. siatkami centylowymi opublikowanymi na podstawie badania OLAF [Kułaga, Litwin 2008]. Częstość występowania niedowagi u młodzieży sopockiej wynosiła co prawda 2,5%, ale prawie 10% miało tendencję do nadwagi, ok. 15% nadwagę i 9% otyłość.

Opublikowane we wcześniejszych latach wyniki wskazywały na nieco rzadsze występowanie nadwagi i otyłości: co prawda tendencję do nadwagi miało około 16% młodzieży, ale nadwagę 8,5%, zaś otyłość 7% młodzieży [Krawczyk, Czarniak i inni 2011]. Wymienione we wstępie pracy poważne powikłania i następstwa otyłości nakazują interpretować te dane jako alarmowe. Jeśli co czwarty czternastolatek w Sopocie ma nadwagę lub otyłość to oczywistym jest wniosek, że działania profilaktyczne powinny się rozpoczynać dużo

99 wcześniej: w szkole podstawowej lub nawet wieku przedszkolnym. Analizy poprzednie oraz własne były oparte na badaniach przekrojowych. Bardzo ważne wydaje się być podjęcie wieloletnich badań wzdłużnych (typu follow-up) tej samej kohorty, by lepiej ocenić proces oraz precyzyjnie zidentyfikować czynniki ryzyka prowadzące do otyłości, szczególnie te środowiskowe.

W ocenie zaburzeń masy ciała, obok BMI, stosuje się również badanie otyłości brzusznej. Pomiar obwodu talii u dorosłych, ale także u młodzieży, jest coraz częściej uznawany za bardzo dobry wskaźnik ryzyka sercowo-naczyniowego. Wyniki rozprawy wskazują, że na podstawie pomiarów obwodu talii otyłość brzuszna występuje u prawie co piątego ucznia lub uczennicy. Opublikowane analizy polskich autorów wykonane w innych kohortach [Banaś, Kardas 2011] wskazują na równie wysokie rozpowszechnienie. Odsetek dziewcząt z otyłością brzuszną wynosił w cytowanej pracy 15%, a chłopców 20%, pomimo, że badanie przeprowadzono w grupie dzieci i młodzieży w wieku 7-16 lat.

Innymi głównymi czynnikami ryzyka chorób serca i naczyń są zaburzenia gospodarki lipidowej. W niniejszym badaniu odsetek dziewcząt z granicznym lub wysokim cholesterolem całkowitym na podstawie przyjętych norm amerykańskich wynosił prawie 20%, a chłopców prawie 15%. W cytowanym wcześniej badaniu przeprowadzonym m.in. u dzieci z rodzin wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego wykryto, że graniczny poziom cholesterolu całkowitego (170-199 mg/dl) miało około 30% dziewcząt i 18% chłopców, zaś wysoki (>=200 mg/dl) - 11% dziewcząt i 5% chłopców [Krawczyk, Czarniak i inni 2011]. Graniczny poziom cholesterolu frakcji LDL miało 7,8% dziewcząt i 10,6% chłopców. Wysoki poziom cholesterolu LDL stwierdzono u 3,0% dziewcząt i chłopców. Z badań opublikowanych w 2011 r. wynika, że blisko 21% młodzieży ma nieprawidłowy wynik cholesterolu LDL. Rozpowszechnienie podwyższonego poziomu trójglicerydów jest mniejsze. Odsetek dziewcząt z granicznym poziomem trójglicerydów wyniósł 3,6%, zaś u chłopców 5,5%. Wysoki poziom trójglicerydów miało prawie 3,0% dziewcząt i 2,0% chłopców [Krawczyk, Czarniak i inni 2011].

Duży odsetek młodzieży (szczególnie dziewcząt) z wysokim bądź granicznym poziomem cholesterolu należy uznać za alarmujący. W badaniu NATPOL 2011 wykonanym w reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków w wieku od 18 do 79 lat rozpowszechnienie dyslipidemii stwierdzono u więcej niż połowy Polaków [Zdrojewski i wsp. 2013, Bandosz i

100 wsp. 2015]. Co bardzo ważne u młodych dorosłych w wieku 18-39 lat prawie 30% miało podwyższone wartości cholesterolu całkowitego. W tym kontekście zalecane obecnie przez Ministerstwo Zdrowia w Polsce rozpoczynanie badań skriningowych lipidów od 45 roku życia należy uznać za zdecydowanie niewystarczające. Wydaje się, że badania takie należy realizować w populacji dorosłych Polaków już od 20 roku życia. Decyzja o ewentualnym wykonywaniu badań przesiewowych już u młodzieży powinna być podjęta po realizacji większych badań niż SOPKARD i po szerszych analizach, w tym ekonomicznych.

W niniejszej rozprawie zbyt niski poziom cholesterolu HDL miało prawie połowa dziewcząt i więcej niż połowa chłopców. Nawet zakładając, że normy amerykańskie zostały wyznaczone na innej populacji, również w aspekcie etnicznym, to uznać je należy za bardzo niepokojące. W Polsce nie ma norm stężenia lipidów dla dzieci i młodzieży. W polskiej literaturze do oceny prawidłowego stężenia lipidów we krwi u dzieci niektórzy autorzy przyjmują wartości oparte na wytycznych Zespołu Ekspertów Narodowego Programu Edukacji Cholesterolowej w USA (NCEP-Peds) [Krawczyk, Czarniak i inni 2011]. Inni do oceny

W niniejszej rozprawie zbyt niski poziom cholesterolu HDL miało prawie połowa dziewcząt i więcej niż połowa chłopców. Nawet zakładając, że normy amerykańskie zostały wyznaczone na innej populacji, również w aspekcie etnicznym, to uznać je należy za bardzo niepokojące. W Polsce nie ma norm stężenia lipidów dla dzieci i młodzieży. W polskiej literaturze do oceny prawidłowego stężenia lipidów we krwi u dzieci niektórzy autorzy przyjmują wartości oparte na wytycznych Zespołu Ekspertów Narodowego Programu Edukacji Cholesterolowej w USA (NCEP-Peds) [Krawczyk, Czarniak i inni 2011]. Inni do oceny