Possevino, Moscovia

Dzisiejsze twierdze i warownie w państwie moskiewskim różnią się od twierdz daw-niejszych i nie wszystkie są bronione w ten sam sposób. Jedne zbudowane są z kamienia i cegły jak te dwie, które bronią miasta Moskwy, i te, które są w Nowogrodzie i Pskowie oraz Porchów, Starica i Słoboda Aleksandrowska, część umocnień Jarosławia, twierdza, która leży na Jeziorze Białym, oraz pozostałe tego rodzaju warownie. Inne otoczone są wałami wzmocnionymi palisadą. Taki właśnie jest wał w Smoleńsku, taki jak w Moskwie, odnowiony po zniszczeniu przez Tatarów. Reszty miast bronią belki ułożone w czworo-bok, którego środek wypełnia się ziemią lub piaskiem. Powstrzymuje to najazd i niszcze-nie, nie wytrzymuje ognia, przed nim jednak niekiedy smaruje się belki gliną. Ogólnie mówiąc, Moskwicini nie czują potrzeby budowania wysokich baszt czy im podobnych fortyfikacji ( jak nauczała sztuka wojenna ubiegłego stulecia), które są znane u nas. [...]

Psków ma mury z kamienia, którego dostarcza koryto rzeki, i baszty, następnie prze-prowadzony przez środek miasta drugi mur mający kształt prawie trójkąta oraz trzy wznoszące się przy tym murze twierdze. Miasto zatem posiada wyjątkową siłę obronną.

[...] choć Polakom udało się zburzyć blanki muru, nie udało im się podkopać za pomo-cą łopat i toporów pod fundamenty muru, aby spowodować jego zawalenie się. [...] Lecz gdyby nawet udało się z początku oblegającym wtargnąć do miasta, zostaliby tam za-mknięci wśród drewnianych domów, których jest w nim pełno, że po podłożeniu ognia musieliby zostać spaleni. [...]

Załogi twierdz chociaż ustępują Polakom w otwartym polu, za to lepiej bronią swych warowni i miast. Często nawet kobiety biorą na siebie obowiązki żołnierzy – gdy trze-ba przynosić wodę do gaszenia ognia lub gromadzić i zrzucać z wałów wielkie kamienie, lub ciskać zaostrzone drągi [...]. Zahartowani na zimno często przed nim oraz przed deszczem, śniegiem i wiatrem kryją się tylko pod wiązką gałęzi lub płachtą rozpostartą na wbitych kijach. Także na głód są bardzo wytrzymali, zadowalają się wodą zmieszaną z mąką owsianą, co smakuje prawie jak ocet jako napojem i chlebem jako pożywieniem.

Opowiedział mi król Polski, że w twierdzach inflanckich napotykano takich, którzy dość długo odżywiali się w ten sposób i że gdy już prawie wszyscy wyginęli, ci, którzy pozo-stali, ledwie żywi, wciąż jeszcze obawiali się, czy przez oddanie się w niewolę nie łamią przysięgi złożonej swojemu księciu, że służyć mu będą aż do śmierci.

A. Possevino, Moscovia, Warszawa 1988, s. 39-41.

Polecenia:

 Wymień i omów elementy, które pod względem konstrukcji różniły twierdze stano-wiące system obronny państwa moskiewskiego.

 Wyjaśnij, dlaczego były one trudne do zdobycia.

70

[1] R. Heidenstein, Pamiętniki

[Fragment z opisu oblężenia Pskowa]

Nieprzyjaciel przerażony na samym początku zapędem naszych, z jakim się wdzie-rali na mury, widząc teraz baszty ogołocone z obrońców i pozatykane w kilku miejscach chorągwie, począł już myśleć o ucieczce. Atoli Iwan Szujski, pokazując się to tu, to tam na skrwawionym rumaku, to prośbą, to groźbą, a wreszcie płaczem i litości wzywaniem zastanowił uciekających; z drugiej też strony władyka miasta¹, korzystając z tej krótkiej chwili, kiedy nasi zabawiali się zdobywaniem murów i baszt, obnosił między przerażo-nymi świętości i obrazy i w ten sposób dodawał im ducha. Więc naprzód poczną z dział prażyć naszych i obrzucać kamieniami; nasi im znów odpowiadają pociskami, przyczem obie strony znaczne ponoszą straty. Wreszcie pod wieżę, zajętą przez Polaków, nieprzy-jaciel podsadza prochy; a gdy nasi mimo to wieży opuszczać nie myślą, podsadza po raz wtóry i trzeci. Zajęła się wreszcie wieża, a nasi w gorącu nie mogąc dłużej wytrzymać, musieli naprzód wieżę opuścić, a wkońcu rażeni z boku, z baszty wielickiej, której nasze działa w tak krótkim czasie zburzyć nie mogły, nawet zupełnie się cofnąć. [...]

Zginęło w tym dniu szlachty polskiej więcej niż 40; niemniejsze straty ponieśli Wę-grzy [...]. Dostało się i Moskwie; zginęło jej niemało, a zwłaszcza najlepsi dowódcy pie-choty [...]; rannych było jeszcze więcej. Jakoż w liście [...] wkrótce potem przez naszych przejętym, zdradzali oblężeni wielkie przerażenie i prosili, iżby jak najprędzej o ich po-łożeniu uwiadomiono kniazia² i przysłano posiłki.

R. Heidenstein, Pamiętniki wojny moskiewskiej w 6 księgach, oprac. J. Czubek, Lwów 1894, s. 196-197.

Karta pracy nr 4

1 Przedstawiciel pskowskiego kleru.

2 Carowi Iwanowi IV.

71

Wojna inflancka

[2] Oblężenie Pskowa (obraz pędzla Karła Briułłowa)

Źródło: Wikipedia.

Polecenie:

 Omów, w jaki sposób obrońców twierdzy motywowano do walki.

2 C

Źródła historyczne

i opracowania naukowe

74

I świętobliwy car i wielki książę Wszechrusi Iwan Wasiljewicz [...] mistrza liwońskie-go, a także arcybiskupa ryskieliwońskie-go, i biskupa jurjewskiego i całą ziemię wileńską zaszczycił, gniew swój dla nich na bok odłożył, i polecił bojarom swoim i namiestnikom miasta No-wogród Wielki [...] całej ziemi wileńskiej dać pokój na lat piętnaście za to, że ani mistrz liwoński, ani arcybiskup ryski, ani biskup jurjewski, ani [...] ziemia cała wileńska k kró-lu polskiemu i wielkiemu księciu litewskiemu przystawać nie będą żadnymi sprawy czy przebiegłości... A o handlu wielki imperator car ruski ojcowizn Nowogrodu i Pskowa – by ludzie z ziemi liwońskich handlować mogli ze wszystkimi, i zza morza ze wszystki-mi handlować dobrowolnie każdym towarem jak w dawne czasy, oprócz wosku i słoniny.

A handlować z nimi swoimi towary na złoto, na srebro, i na miód, i na cynę, i na ołów, i na sukna, i na wszelkie inne towary... jedynie prócz pancerzy. A skoro świętobliwy car i wielki książę Wszechrusi Iwan Wasiljewicz dań swą jurjewską i dawne kaucje z całej kra-iny jurjewskiej za wszystkie głowy po grzywnie niemieckiej nałożył na dusze biskupowe, należy biskupowi pozyskać tę dań z całej krainy jurjewskiej jak drzewiej bywało i przy-słać do świętobliwego cara ruskiego w trzeci rok niniejszego rozejmu. A w przyszłości biskupowi dań tę dawać każdy rok bez przekazywania jak dawniej i na krzyż przysięgając.

Филюшкин А. И., Изобретая первую войну России и Европы: балтийские войны второй половины XVI в. глазами современников и потомков, Санкт-Петербург 2013, s. 638-639.

Źródło nr 1: