Jest to coś innego niż stosunek do wspólnoty, odpowiedzialności przed całą wspólnotą. Tutaj chodzi o podejście indywidualizujące:
— kodeks zawiera nakaz uwzględniania oczekiwań wyborców,
— kodeks zawiera wymóg tylko informowania wyborców,
1 W analizowanych dokumentach oba terminy używane są zamiennie, bez wyraźnej konse‑
kwencji, mieszkańcy i wyborcy są utożsamiani.
— kodeks formułuje nakaz kontaktu z wyborcami: spotkania, przyjmowanie skarg,
— kodeks zawiera zasady kontaktu z mediami.
Rozkład wyborów odzwierciedla tabela 7.
Tabela 7 Postawa wobec mieszkańców
Treść relacji Odpowiedź Liczba Procent
Nakaz uwzględniania oczekiwań wyborców tak 11 19
nie 47 81
Domaganie się tylko informowania wyborców tak 11 19
nie 47 81
Nakaz kontaktu z wyborcami: spotkania, przyjmowanie
skarg tak 38 66
nie 20 34
Zasady kontaktu z mediami tak 22 38
nie 36 62
Źród ło: Badanie własne, N = 58.
Szczegółowa analiza treści związanych ze stosunkiem radnych do mieszkań‑
ców zawiera 4 elementy:
1. Nakaz kontaktu z wyborcami.
W większości (66%) kodeksów etycznych radnych znajduje się nakaz kon‑
taktu z wyborcami. Jako przykłady podawane są spotkania, przyjmowanie skarg, pełnienie dyżurów. W kodeksach nakaz kontaktowania się z miesz‑
kańcami formułowany jest w podobny sposób, chociaż w niektórych doku‑
mentach wprowadzono istotne uzupełnienia. Przykład najczęściej używane‑
go sformułowania zawiera kodeks [004]: radny „bierze udział w spotkaniach z mieszkańcami wspólnot lokalnych”. Przykład bardziej rozbudowanego uję‑
cia przynosi kodeks [006]: radny „Wyczerpująco informuje o realizacji zadań publicznych na rzecz wspólnoty, którą reprezentuje w czasie spotkań z wy‑
borcami”. W kodeksie [007] wyliczono jeszcze inne oczekiwania wobec rad‑
nych. Radni powinni nie tylko spotykać się z mieszkańcami, wyczerpująco ich informować, lecz także uzasadniać decyzje, odpowiadać na prośby i być otwarci: „Radni powinni odpowiadać przed ogółem miejscowej społeczności przez cały czas sprawowania swojego mandatu. Radni powinni szczegółowo uzasadniać wszystkie podejmowane decyzje, wymieniając wszystkie czynni‑
ki będące ich podstawą, w szczególności reguły i przepisy mające zastosowa‑
nie, i wykazując sposób, w jaki decyzja czyni im zadość. Gdy informacja ta jest poufna, należy wyjaśnić przyczyny tej poufności. Radni powinni, docho‑
wując staranności, odpowiadać na wszelkie prośby społeczeństwa dotyczą‑
ce wykonywania swoich funkcji, uzasadnienia swoich działań lub funkcjo‑
nowania podległych im służb wydziałów. Powinni oni popierać i promować wszelkie środki, które sprzyjają otwartości co do ich uprawnień wykonywa‑
nia tych uprawnień oraz funkcjonowania podległych im służb i wydziałów”
[007]. W jeszcze jednym kodeksie [024] sformułowano postulat przyjmowa‑
nia w czasie spotkań postulatów mieszkańców. Najciekawsze, bo ukazujące
„istotę” tego typu postulatów, są kodeksy [024] i [034], w których po — przy‑
jętych w tym kontekście — sformułowaniach o informowaniu, przyjmowaniu postulatów sformułowano tezę, że radny „nie jest jednak związany instruk‑
cjami wyborców” [024], [034]. Jest to teza prawdziwa, ponieważ w świetle od‑
powiednich zasad prawa mandat radnego jest mandatem wolnym. Radni nie są związani instrukcjami wyborców. Przypomnienie tego świadczy jednak o podkreślaniu przez radnych istnienia granicy między sobą a mieszkańcami.
Wskazówki dotyczące tego typu barier są obecne także w innych sformułowa‑
niach zawartych w kodeksach etycznych radnych, głównie w obecności/nie‑
obecności w kodeksach nakazów dotyczących uwzględniania przez radnych postulatów mieszkańców, powoływania się na reguły merytokracji. W tym kontekście nakaz utrzymywania kontaktów z wyborcami należy uznać za słabą wersję wskaźnika etosu demokratycznego, ponieważ każde spotkanie ma dwustronny charakter, nawet takie, w czasie którego radny stwierdza, że nie jest związany instrukcjami wyborców.
2. Zasady kontaktu z mediami.
Stosunek radnych do wyborców ujawnia się również w ich nastawieniu wo‑
bec mediów. W społeczeństwie demokratycznym jest to relacja ważna, lecz jednostronna — od radnych do wyborców. Kwestię mediów porusza znacz‑
na części kodeksów (38%). W kodeksach etycznych radnych podejmujących zasady kontaktu z mediami można zauważyć kilka rozstrzygnięć. Media traktowane są jako głos obywateli, dlatego należy przekazywać niezbędne informacje. Takie ujęcie cechuje kodeks [041]: „Radny i członek zarządu jest zobowiązany do udzielenia odpowiedzi na wszelkie pytania obywateli i ich reprezentantów (w tym mediów) dotyczące wykonywanej funkcji i podejmo‑
wanych w związku z nią decyzji”. Następną grupę stanowi wymóg, aby radni przekazywali mediom rzetelne informacje. Przykładowo, tak jest w kodeksie [004]: radny „udziela rzetelnych, uczciwych i dokładnych informacji o peł‑
nionej funkcji przedstawicielom mediów”. Na ostatnią grupę propozycji skła‑
dają się nie tylko dotychczas zasygnalizowane oczekiwania dotyczące potrze‑
by informowania mediów przez radnych, lecz także zauważane, formułowane są granice tych kontaktów, granice, których media nie powinny przekra‑
czać. Takie zapisy widnieją w 3 kodeksach. W kodeksach [015] i [039] można przeczytać: radny „W kontaktach z mediami rzetelnie i uczciwie informuje o działaniach Rady, pamiętając, że prasa winna służyć prawdzie, a nie zaspo‑
kajaniu własnych ambicji lub planów”. Natomiast w kodeksie [043] zastrze‑
żenia idą jeszcze dalej: „W kontaktach ze środkami społecznego przekazu za‑
chowamy skromność i umiar, a także właściwe proporcje i godziwe określenia o sprawach i osobach, zwłaszcza wyrażając opinie krytyczne bądź wyrażając protest czy dezaprobatę, pamiętając, że podstawowym celem jest budowanie wspólnoty lokalnej, jej dóbr materialnych i duchowych oraz więzi między‑
ludzkich. Powstrzymamy się od przekazywania informacji poufnych lub do‑
tyczących prywatnego życia wybieranych przedstawicieli lub osób trzecich”.
3. Nakaz uwzględniania oczekiwań mieszkańców.
Nakaz ten stanowi jeden z najważniejszych wskaźników demokratycznego etosu obecnego w kodeksach etycznych radnych. Świadczy o podmiotowym traktowaniu wyborców przez radnych. Niestety, jest obecny w nielicznej gru‑
pie kodeksów. Tylko w co piątym (19%) kodeksie etycznym radnych wymie‑
niane są jakieś nakazy uwzględniania przez radnych oczekiwań mieszkań‑
ców bądź wyakcentowana jest zasada odpowiedzialności, służebności wobec mieszkańców, a nie całości samorządowej wspólnoty. W części kodeksów na‑
kazujących uwzględnianie oczekiwań mieszkańców zawarte są sformułowa‑
nia nakazujące ich realizację. Przykładowo, zgodnie z kodeksem [003] radny analizuje postulaty zgłaszane przez mieszkańców „oraz podejmuje działania zmierzające do ich rozwiązania”. W innej grupie kodeksów występują sfor‑
mułowania o służebnym wobec mieszkańców charakterze pracy radnych. Tak jest w kodeksie [015]: „Radny nie zapomina o służebnym charakterze swo‑
jej pracy, wykonuje ją z poszanowaniem godności, pamiętając, że każdy jest inny, wszyscy są równi i godni szacunku”. W kodeksie [017] oprócz zalecenia służebności wysunięto również postulat odpowiedzialności przed mieszkań‑
cami: „Radni powinni pamiętać o służebnym charakterze swojej pracy i wy‑
konywać ją z poszanowaniem godności innych i poczuciem godności własnej.
Radni, w zakresie sprawowanej funkcji publicznej, odpowiadają za swoje de‑
cyzje i działania przed mieszkańcami miasta”.
4. Nakaz informowania wyborców.
W co piątym (19%) kodeksie etycznym radnych zamieszczono nakaz je‑
dynie informowania mieszkańców, czyli bez podejmowania innych działań, w szczególności uwzględniania oczekiwań mieszkańców. Jest to więc rela‑
cja zdecydowanie jednokierunkowa — od radnych do mieszkańców. Z pew‑
nością informowanie wyborców przez radnych jest bardzo ważne, lecz nie‑
wystarczające do uznania, że ci pierwsi są traktowani podmiotowo. Infor‑
mowanie nie oznacza zachodzenia relacji zwrotnej. Dlatego tej reguły nie traktujemy jako wskaźnika etosu demokratycznego, lecz jakiś rodzaj pater‑
nalizmu, życzliwości wobec wyborców. Przykład takiego podejścia stanowi kodeks [016]: radny „udziela obywatelom wyczerpujących informacji o reali‑
zacji zadań publicznych na rzecz wspólnoty samorządowej, którą reprezentu‑
je, w tym celu bierze udział w spotkaniach z mieszkańcami miasta i gminy”.
Nieco większe oczekiwania wobec radnych zawarto w kodeksie [041]: „Radny i członek zarządu jest zobowiązany do udzielenia odpowiedzi na wszelkie py‑
tania obywateli i ich reprezentantów (w tym mediów) dotyczące wykonywa‑
nej funkcji i podejmowanych w związku z nią decyzji. Radny i członek zarzą‑
du dba o to, aby adresaci decyzji i działań podejmowanych z jego uczestnic‑
twem byli poinformowani zarówno o ich celu, jak i podstawach prawnych”.