W codziennej działalności radni kontaktują się z różnymi grupami pracow‑
ników samorządowych (posiadających najczęściej stosowne kodeksy etyczne pracowników samorządowych). Interesujące jest czy, a jeśli tak, to w jaki spo‑
sób w kodeksach etycznych radnych zauważalna jest ta grupa. W (nielicznych) analizowanych kodeksach znajdują się następujące zasady:
— zasady kontaktu z pracownikami samorządowymi,
— nakaz szacunku dla pracowników samorządowych,
— nakaz uznawania uprawnień i prerogatyw pracowników samorządowych.
Rozkład wyborów prezentuje tabela 9.
Tabela 9 Postawa wobec pracowników samorządowych
Treść relacji Odpowiedź Liczba Procent
Zasady kontaktu z pracownikami samorządowymi tak 5 8
nie 53 92
Nakaz szacunku dla pracowników samorządowych tak 4 6
nie 54 94
Nakaz uznawania uprawnień i prerogatyw urzędników
publicznych/samorządowych tak 3 6
nie 55 94
Źród ło: Badanie własne, N = 58.
Analizę treści obrazujących postawę radnych wobec pracowników samorzą‑
dowych ujęliśmy w 3 punktach:
1. Zasady kontaktu z pracownikami samorządowymi.
Obecność reguł określających zasady kontaktów radnych z pracownikami samorządowymi uznajemy za wskaźnik demokratycznego etosu radnych.
Świadczą o podmiotowym traktowaniu współpracowników. Tylko w nie‑
licznych kodeksach etycznych radnych (8%) określono jakieś zasady kon‑
taktu z pracownikami samorządowymi. W dwóch przypadkach [007] i [059]
w zasadach regulujących zasady kontaktu z tą grupą pracowników zawar‑
to przypomnienie o potrzebie respektowania kompetencji władzy uchwało‑
dawczej i wykonawczej „oraz z poszanowaniem dla ich pracowników i przed‑
stawicieli” [059]. W jednym kodeksie kategorycznie odrzucono wszelkie niemerytoryczne oraz niezwiązane z potrzebami wydziału zasady miano‑
wania pracowników samorządowych. Następnie wskazano, że w przedmio‑
cie mianowania lub promowania personelu radni muszą podejmować obiek‑
tywne, rozsądne decyzje, wykazując należytą staranność [007]. W innym kodeksie sprzeciwiono się wykorzystywaniu funkcji radnego do „wywiera‑
nia nacisku na urzędnika w celu realizacji interesów prywatnych lub osobis‑
tych” [056].
2. Nakaz szacunku wobec pracowników samorządowych.
Nakaz szacunku wobec pracowników samorządowych jest kolejnym wskaź‑
nikiem ich podmiotowego traktowania, charakterystycznego dla etosu demo‑
kratycznego. W kilku kodeksach (6%) odnośnie do zasad kontaktu z pracow‑
nikami samorządowymi zaakcentowano inny aspekt, mianowicie domaganie się szacunku dla pracowników samorządowych. Sformułowania dotyczące nakazu szacunku są mniej lub bardziej rozbudowane. Przykład formuły mniej rozbudowanej znajduje się w kodeksie [025]: „Radny jest obowiązany do poszanowania i respektowania zadań oraz obowiązków urzędników. Rad‑
ny nie powinien akceptować ani domagać się preferencyjnego traktowania przez urzędników”. Sformułowanie bardziej rozwinięte zawarto w kodek‑
sie [007]: „Radni, wypełniając swoje funkcje, powinni okazywać szacu‑
nek dla roli zgłaszających się do nich pracowników władz lokalnych, bez uszczerbku dla uprawnionego wykonywania swojej władzy hierarchicznej.
Nie mogą oni prosić lub żądać od urzędników publicznych podjęcia lub za‑
niechania podjęcia środka, który daje im bezpośrednią lub pośrednią ko‑
rzyść osobistą, albo daje korzyść osobie lub grupie osób w celu osiągnięcia stąd bezpośredniego lub pośredniego osobistego pożytku”. Zastanawiające jest tutaj podkreślanie „swojej władzy hierarchicznej”. Połączenie szacunku z przywiązaniem do hierarchii świadczy (przy życzliwej interpretacji) o pa‑
ternalistycznym podejściu do pracowników samorządowych, a być może nie tylko do pracowników.
3. Nakaz uznawania uprawnień i prerogatyw pracowników samorządowych.
W kilku kodeksach etycznych radnych (6%) pojawia się nakaz uznawania uprawnień i prerogatyw pracowników samorządowych. Nakaz ten uznajemy za wyraz podmiotowego, demokratycznego ich traktowania. Tak jest w ko‑
deksie [007]: „Radni przy wykonywaniu swoich funkcji powinni uznawać uprawnienia i prerogatywy wszystkich innych radnych i wszystkich urzęd‑
ników publicznych”.
W kodeksach etycznych radnych zajęto się również samoidentyfikacją ich roli w strukturze społecznej, strukturze władzy. Formuły użyte w analizowa‑
nych kodeksach inaczej ujmują przede wszystkim podmiot działania, punkt od‑
niesienia. W formułach: „jest odpowiedzialny przed społecznością lokalną” oraz
„jest przedstawicielem władzy lokalnej” punkt odniesienia stanowi radny, nato‑
miast w formule „reprezentuje społeczeństwo” punktem odniesienia jest spo‑
łeczeństwo. W efekcie w kodeksach obecne są następujące samoidentyfikacje:
— Jest odpowiedzialny przed społecznością lokalną.
— Jest przedstawicielem władzy lokalnej.
— Reprezentuje społeczeństwo.
Podział wyborów przedstawia tabela 10.
Tabela 10 Zdefiniowanie statusu (roli) radnego
Status radnego Odpowiedź Liczba Procent
Jest odpowiedzialny przed społecznością lokalną tak 28 48
nie 30 52
Jest przedstawicielem władzy lokalnej tak 11 19
nie 47 81
Reprezentuje społeczeństwo tak 7 12
nie 51 88
Źród ło: Badanie własne, N = 58.
Analizę treści obrazujących sposób pojmowania statusu radnego ujęliśmy w 3 punktach:
1. Radny jest odpowiedzialny przed społecznością lokalną.
W większości kodeksów etycznych radnych (48%) rola radnego określona jest wskazaniem nieco innych zakresów jego odpowiedzialności. Niezależnie od
tych różnic reguła odpowiedzialności przed społecznością lokalną zobowią‑
zuje radnych do uznania ich służebnej roli wobec wyborców, dlatego należy do elementów budujących demokratyczny etos. Przede wszystkim (i tak jest w większości analizowanych przypadków) radny ponosi odpowiedzialność
„w zakresie sprawowanej funkcji”. Zdarzają się sformułowania, że odpowia‑
da za własną pracę. Tak jest w kodeksie [015], w którym w kwestii charak‑
teryzowania odpowiedzialności radnych ujawnia się konflikt ujęć. Z jednej strony zawarto w nim sformułowanie, że radny myśli w kategoriach moż‑
liwości, a nie problemów. Sugeruje to preferowanie postawy zachowawczej, uwzględniającej jego możliwości. Z drugiej strony w kolejnym zdaniu auto‑
rzy kodeksu stwierdzają, że radny podejmuje wyzwania i osiąga rezultaty, co z pewnością nie ma zachowawczego charakteru. W jeszcze innym przy‑
padku [022] piszą twórcy kodeksu, że praca radnych ma służebny charak‑
ter. Oprócz zasygnalizowanego wcześniej wątku odpowiedzialności kodeksy etyczne radnych cechuje zróżnicowanie odpowiedzi na pytanie o to, wobec kogo są odpowiedzialni. W części kodeksów znajduje się sformułowanie, że są odpowiedzialni „przed całą społecznością lokalną” [011], „przed wspólnotą samorządową” [015]. W innej części kodeksów radni zgodnie z zapisem są odpowiedzialni „przed mieszkańcami” [024]. Nie wiadomo, czy twórcy ko‑
deksów użyli tych odmiennych ujęć świadomie. W każdym razie, patrząc z zewnątrz, można powiedzieć, że pierwsza wersja odwołuje się całości spo‑
łecznej i dystansuje się wobec (ewentualnych) jednostkowych (a nawet gru‑
powych) oczekiwań. Jest rodzajem tarczy, za którą kryją się radni, mówiąc (ewentualnie) zniecierpliwionym wyborcom, że dobro całości (wspólnoty) jest inne niż indywidualne oczekiwania. Druga wersja odwołuje się do po‑
szczególnych mieszkańców.
2. Radny jest przedstawicielem władzy lokalnej.
W części kodeksów etycznych radnych (19%) znajdują się stwierdzenia, że radny jest przedstawicielem władzy lokalnej. Formułę tę można zrozumieć jako opisanie roli radnego „od góry”, jako elementu składowego struktury władzy. Takie usytuowanie radnego ukazuje jego dominację nad mieszkań‑
cami, wyborcami, świadczy o autokratyzmie. Nie ma wyjaśnienia, co to zna‑
czy, są natomiast wymieniane — czasem mniej, czasem bardziej rozbudowa‑
ne — cechy, którymi powinien się charakteryzować radny. Przykład bardziej skromnej wersji znajduje się w kodeksie [031]: „Radny jest przedstawicielem władzy lokalnej pełniącym funkcje społeczne, wymagające od niego najwyż‑
szych standardów zachowania”. Wersję bardziej wzniosłą zawarto w kodek‑
sie [014]: „Radny jest przedstawicielem władzy lokalnej pełniącym funkcje społeczne, wymagające od niego najwyższych standardów zachowania, dla‑
tego też powinien być zawsze obiektywny i świadomy tego, co robi. Powi‑
nien poczuwać się do odpowiedzialności nie tylko za to, co było jego bezpo‑
średnim udziałem, lecz również za wszystko to, na co mógłby mieć wpływ”.
3. Radny reprezentuje społeczeństwo.
W części kodeksów (12%) zamieszczono stwierdzenia, że radny reprezentu‑
je społeczeństwo. Takie sformułowanie można uznać za wyraz przekonania o względnej niezależności radnego od mieszkańców, wyborców, ponieważ to on jest reprezentantem, jemu przysługuje ta wyjątkowa cecha reprezen‑
towania. Dlatego też wskaźnik ten ma paternalistyczny odcień. Fakt ten bywa różnie opisywany: bądź jako (właśnie) reprezentowanie, bądź posiada‑
nie przez radnego społecznej legitymacji. Reprezentowanie oznacza opisywa‑
nie roli radnego „od dołu”, z perspektywy woli wyborców. W tym kontek‑
ście pojawiają się sformułowania o „sprawowaniu przez nich mandatu z woli i w imieniu wyborców” [031]. Kodeks ten zawiera odwołanie się do idei repre‑
zentowania: „W swojej działalności będziemy godnie reprezentować społecz‑
ność lokalną, traktując pełnienie mandatu jako służbę zaufania publicznego, i kierować się w szczególności: interesem publicznym i dbałością o dobro wspólne mieszkańców, bezinteresownością i uczciwością, odpowiedzialnoś‑
cią i rzetelnością, dając w ten sposób dobre świadectwo o niezbywalnej roli samorządu lokalnego”. W niektórych kodeksach na określenie roli radnego używa się terminu „przedstawiciel” [np. 009]. W kilku kodeksach posłużono się sformułowaniem „posiadanie legitymacji”. Tak przykładowo jest w kodek‑
sie [004]: „Radny posiada legitymację społeczności oraz pełni funkcje spo‑
łeczne, wymagające od niego wysokich standardów zachowań”.
Jedną z najbardziej rozbudowanych części kodeksów etycznych radnych są reguły określające sposoby ich postępowania. Można wyróżnić kilka poziomów zasad regulujących postępowanie: główne zasady postępowania, zasady szcze‑
gółowe, reguły o charakterze etykietalnym, zasady o charakterze pragmatycz‑
nym (prakseologicznym). Podział ma charakter konwencjonalny i odwołuje się do przekonania (formułowanego przez wielu metaetyków, także utylitarystów), że niektóre zasady mają charakter podstawowy, ogólny właśnie, w stosunku do innych, będących ich uszczegółowieniem. Przykładowo, w ogólnych zasadach postępowania mieści się odpowiedzialność, lecz w części kodeksów występują sformułowania, które można uznać za bardziej konkretne odpowiedzi na pyta‑
nie, na czym polega odpowiedzialność. W efekcie wyróżniamy szczegółowe za‑
sady odpowiedzialności jako konkretyzacje określonych zasad ogólnych. Oprócz tego zauważamy grupę cech, które mają charakter prakseologiczny, budujący wi‑
zerunek radnego. Nazywamy je cechami etykietalnymi.