Finansowanie prywatne ochrony zdrowia w Polsce
3. Jak powinno się liczyć wydatki gospodarstw domowych na ochronę zdrowia?
O ile metodologia ustalania poziomu wydatków publicznych na ochronę zdrowia w Polsce jest jednoznaczna i nie budzi zastrzeżeń, o tyle sposób liczenia wydatków prywatnych – a zwłaszcza stanowiących ich zasadniczy element składowy wydatków gospodarstw domowych – budzi poważne wątpliwości. Pojawia się pytanie, czy deklaracje respondentów z objętych badaniami budżetów gospodarstw domowych są wiarygodne, czy dane doty-czące wysokości wydatków na zakup usług medycznych nie są zniekształcone.
W raporcie „Finansowanie ochrony zdrowia w Polsce – Zielona Księga”, przygotowanym dla Ministerstwa Zdrowia przez zespół naukowców pod kierunkiem prof. Stanisławy Golinowskiej w 2004 roku znalazło się stwier-dzenie, iż wydatki na ochronę zdrowia deklarowane przez ankietowanych
Zofia Skrzypczak, Finansowanie prywatne ochrony zdrowia w Polsce 161
uczestników badań budżetów gospodarstw domowych należy traktować jako
„minimalne” (MZ, 2004, s. 33).
Ustalanie zatem poziomu wydatków gospodarstw domowych w skali całej gospodarki narodowej w oparciu o badania budżetów gospodarstw domo-wych – polegające na pomnożeniu miesięcznych przeciętnych wydatków na 1 osobę przez 12 miesięcy i liczbę mieszkańców kraju – prowadzi do znacz-nego zaniżenia wysokości wydatków gospodarstw domowych – a w ślad za tym – wydatków prywatnych i wydatków ogółem na ochronę zdrowia oraz ich relacji do PKB (Skrzypczak, 2015).
Należy zastanowić się nad celowością wykorzystania tzw. rachunków narodowych2 i ich elementu składowego – kategorii „spożycie indywidual-ne (z dochodów osobistych) w sektorze gospodarstw domowych” w pozy-cji rodzajowej „zdrowie” – do ustalenia poziomu wydatków gospodarstw domowych na ochronę zdrowia. Pozycja ta odzwierciedla dosyć precyzyj-nie poziom wydatków poniesionych przez gospodarstwa domowe na zakup leków, sprzętu medycznego, usług medycznych itp. (zakupów dokonywanych przez konsumentów dzięki posiadanym środkom finansowym – niezależnie od źródeł ich pochodzenia)3.
Za tezą o adekwatności tej pozycji do wydatków na ochronę zdrowia fak-tycznie poniesionych przez gospodarstwa domowe przemawia również fakt, iż w rachunkach narodowych doszacowuje się wartość „szarej gospodarki”
(GUS, 2009, s. 672) – w tym przypadku jest to wartość usług medycznych świadczonych odpłatnie przez lekarzy prowadzących praktyki prywatne i nie mających podpisanej umowy o kontraktowanie świadczeń z Narodowym Funduszem Zdrowia, opłat nieformalnych ponoszonych w placówkach publicznej opieki medycznej itp. (Ryć i Skrzypczak, 2006).
Należy także zwrócić uwagę na fakt, iż odnoszenie wydatków prywat-nych, policzonych w oparciu o badania budżetów gospodarstw domowych, do produktu krajowego brutto liczonego metodą gospodarki narodowej jest błędne metodologicznie.
2 „Na system rachunków narodowych składa się zbiór wzajemnie ze sobą powiązanych rachunków makroekonomicznych [podkr. Z.S.], pozwalających na uzyskanie spójnych danych o dochodach, tj. źródłach finansowania wydatków z danymi dotyczącymi produkcji i jej rozdysponowania na spożycie i akumulację oraz saldo wymiany z zagranicą (eksport netto)” – zob. GUS, 2009, s. 671.
3 Wzmiankę o możliwości wykorzystania tej wielkości znajdujemy w: MZ, 2004, s. 175–176:
„Zakłada się, iż wydatki na ochronę zdrowia mogą być kwantyfikowane jako suma: realnych całkowitych wydatków publicznych oraz realnych wydatków ludności z dochodów osobistych na grupę towarów i usług »zdrowie« (rachunki narodowe)”.
W liczniku są bowiem umieszczone wydatki na ochronę zdrowia zbio-rowości gospodarstw domowych objętych badaniami budżetów, natomiast w mianowniku – wydatki ogółem wszystkich gospodarstw domowych.
Przeciętne dochody dyspozycyjne i wydatki wszystkich gospodarstw domo-wych są wyższe od uogólnionych na całą populację deklarowanych dochodów dyspozycyjnych i wydatków. Wydatki na zdrowie, liczone w oparciu o badania budżetów gospodarstw domowych, mogłyby być jedynie porównane z kwotą dochodów rozporządzalnych lub dochodów dyspozycyjnych deklarowanych przez biorące udział w badaniach gospodarstwa domowe. Ich porównanie z produktem krajowym brutto wymagałoby wcześniejszego doprowadzenia do porównywalności wydatków prywatnych na ochronę zdrowia poprzez ich doszacowanie (Ryć i Skrzypczak, 2006).
Sugerowane wykorzystanie rachunku narodowego i elementu „spoży-cie z dochodów osobistych gospodarstw domowych” w pozycji rodzajowej
„zdrowie” dałoby prawdopodobnie bliższy rzeczywistości obraz wydatków prywatnych na ochronę zdrowia w Polsce (i tym samym – wydatków ogółem).
W tabeli 4 przedstawiono wydatki gospodarstw domowych na ochronę zdrowia finansowane z dochodów osobistych oraz wydatki przedsiębiorstw, wydatki publiczne (ustalone w ramach Narodowego Rachunku Zdrowia – tabela 1) i relację łącznych wydatków na ochronę zdrowia do PKB (w pro-centach) w Polsce w latach 2005–2013.
Tabela 4. Wydatki na ochronę zdrowia w latach 2005–2013 (mln zł)
Wyszczególnienie Lata
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Wydatki prywatne
gospodarstw domowych 24.648 26.137 28.004 30.557 33.521 35.515 40.918 44.413 45168 Inne wydatki prywatne 2056 2268 2535 3199 3605 4273 5052 5754 5993 Razem wydatki prywatne 26.704 28.405 30.539 33.756 37.186 39.788 45.970 50.167 51.161 Wydatki publiczne 39.501 42.968 49.930 60.214 66.764 66.500 69.224 70.770 74.878 Wydatki na ochronę zdrowia
ogółem 66.205 71.373 80.469 93.970 103.950 106.288 115.194 120.937 126.039 Relacja wydatków
na ochronę zdrowia do PKB
(w procentach) 6,7 6,7 6,8 7,4 7,7 7,5 7,5 7,6 7,6
Udział wydatków prywatnych w wydatkach na ochronę
zdrowia (w procentach) 40,3 39,8 38,0 35,9 35,8 37,4 39,9 41,5 40,6 Źródło: zestawienie i obliczenia własne na podstawie tab. 1 oraz GUS, 2015.
Relacja ustalonych w tabeli 4 wydatków na ochronę zdrowia do PKB
wykazywała w latach 2005–2009 zdecydowaną tendencję wzrostową (z pozio-Zofia Skrzypczak, Finansowanie prywatne ochrony zdrowia w Polsce 163
mu 6,7 do 7,7%), w kolejnych latach nastąpił niewielki spadek tego wskaźnika i stabilizacja: w latach 2010–2011 – na poziomie 7,5% i w latach 2012–2013 – na poziomie 7,6%. Udział wydatków prywatnych w wydatkach na ochro-nę zdrowia przejawiał w latach 2005–2009 tendencję spadkową: zmniejszył się z 40,3% w 2005 r. do 35,8% w roku 2009; w kolejnych latach nastąpił zdecydowany wzrost udziału wydatków prywatnych w wydatkach na zdrowie – do 41,5% w roku 2012; w roku 2013 udział wydatków prywatnych stanowił nieco mniej, bo 40,6%.
Na wykresie 3 zestawiono informacje o udziale wydatków prywatnych w wydatkach na ochronę zdrowia, ustalonym – przy wykorzystaniu do okre-ślenia wydatków gospodarstw domowych dwóch źródeł informacji:
1) badań budżetów gospodarstw domowych (BBGD),
2) rachunków narodowych – pozycji rodzajowej „zdrowie”, będącej elemen-tem podziału spożycia gospodarstw domowych.
Jak widzimy – różnice są znaczne (wynoszą ok. 10 punktów procentowych) i systematycznie (w niewielkim wprawdzie tempie) rosną.
Wykres 3. Udział wydatków prywatnych w wydatkach na ochronę zdrowia w latach 2005–2013 (%)
43 41 39 37 35 33 31 29 27
252004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
rachunki narodowe BBGD
Źródło: jak tab. 1 i tab. 4.
Reasumując – można stwierdzić, iż praktycznie nie wiemy, ile środków pochodzących od gospodarstw domowych i tym samym środków ogółem znajduje się w polskim systemie ochrony zdrowia (Ryć i Skrzypczak, 2006a).
Fakt ten wywołuje różnorakie konsekwencje. Polityka społeczno-ekonomicz-na państwa prowadzoFakt ten wywołuje różnorakie konsekwencje. Polityka społeczno-ekonomicz-na jest w oparciu o niepełne informacje o poziomie i strukturze nakładów na opiekę zdrowotną. W organizacjach międzynaro-dowych (WHO, OECD) opinie o skali i strukturze środków finansowych przeznaczanych na ochronę zdrowia w Polsce – a tym samym o miejscu Polski wśród innych krajów Europy i świata – formułowane są także na podstawie niepełnych informacji.
Bibliografia
Baran, A. (2004). Zróżnicowanie wydatków gospodarstw domowych na ochronę zdrowia.
W: Polityka Zdrowotna, t. II. Ubezpieczenia zdrowotne w polskim systemie ochrony zdrowia, grudzień.
GUS (1996–2014). Budżety gospodarstw domowych w 1995–2014. Warszawa: GUS.
GUS (2006). Budżety gospodarstw domowych w 2005 r. Warszawa: GUS.
GUS (2007). Warunki życia ludności w latach 1995–2005. Warszawa: GUS.
GUS (2009). Rocznik statystyczny 2008. Warszawa: GUS.
GUS (2014). Mały rocznik statystyczny 2008–2013. Warszawa: GUS.
GUS (2015). Rocznik Statystyczny 2008–2015. Warszawa: GUS.
Kawiorska, D. (2004). Narodowe rachunki zdrowia. Kraków: Zakamycze.
MZ (2004). Finansowanie ochrony zdrowia w Polsce – Zielona Księga. Warszawa: Ministerstwo Zdrowia.
Narodowy Rachunek Zdrowia 2013 – zmiana metodologii. Notatka informacyjna. Pozyskano z:
www.stat.gov.pl.
Narodowy Rachunek Zdrowia za rok 2006–2012. Pozyskano z: www.stat.gov.pl.
Narodowy rachunek zdrowia. Wydatki na ochronę zdrowia 1999, 2002, 2003 (2006). Biblioteka Wiadomości Statystycznych, 54, Warszawa.
Obwieszczenie Prezesa GUS z dnia 26 czerwca 2015 r. w sprawie Narodowego Rachunku Zdrowia za 2013 r., Monitor Polski, Warszawa, 7 lipca 2015, poz. 576.
Projekt IBRD (b.d.). System rachunków zdrowia w Polsce. Opracowanie i wdrożenie systemu Narodowego Rachunku Zdrowia w Polsce, Rozwój służby zdrowia w Polsce, numer 3466-POL.
Rozporządzenie Komisji (UE) 2015/359 z dnia 4 marca 2015 r. w sprawie wykonania rozpo-rządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1338/2008 w odniesieniu do statystyk w zakresie wydatków na ochronę zdrowia i jej finansowania.
Ryć, K. i Skrzypczak, Z. (2006). Jaka jest rzeczywista relacja wydatków na ochronę zdrowia do PKB? W: K. Ryć, Z. Skrzypczak (red.), Ochrona zdrowia i gospodarka. Dylematy zarządzania.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania UW.
Ryć, K. i Skrzypczak, Z. (2006a). Po omacku, Menedżer Zdrowia, 8.
Skrzypczak, Z. (2015). Finansowanie prywatne ochrony zdrowia w Polsce. W: J. Suchecka (red.), Finansowanie ochrony zdrowia. Wybrane zagadnienia. Warszawa: Wolters Kluwer.
Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. w świetle wyników badań budżetów gospodarstw domo-wych. Pozyskano z: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1161_PLK_WAI.htm.
www.oecd.org/els/health-systems/1841456.pdf.
www.who.int/health-accounts/methodology/sha2011.pdf.
Grażyna Wieczorkowska*
Grzegorz Król**
Jerzy Wierzbiński***