Geneza
Genezy irlandzkiego zrywu Easter Rising – Powstanie Wielkanocne, należy doszukać się w trzech najważniejszych procesach: po pierwsze – traktowanie Ir-landii przez Anglię, a później Imperium Brytyjskie jako kolonię – teren zależny i podbity; po drugie – zrodzenie się i rozwój irlandzkiej świadomości narodowej;
po trzecie – zdominowanie idei republikańskiej pośród niepodległościowców ir-landzkich. W tym wypadku powinno się umieścić ramy chronologiczne od lat 80.
XVIII wieku do czasów I wojny światowej, aby w pełni zrozumieć, czym kierowali się ludzie wywołujący „rebelię przeciwko Imperium Brytyjskiemu” w 1916 roku.
Pierwsze podporządkowanie Irlandii przypada na 2. poł. XII w., jednak nie jest to tematem rozważań w niniejszym artykule. W XVII i XVIII w. „Irlandia stała się faktycznie kolonią angielską, a jej położenie polityczne, gospodarcze, i kulturalne przedstawiało się dla Irlandczyków bardzo niekorzystnie”1 – trudno nie zgodzić się z historykiem H. Zinsem w tej kwestii2. Pod koniec XVIII w. zauważa się niezrozu-miałą brytyjską politykę ustępstw i ich anulowania. Do ulg, które cofnięto można zaliczyć m.in. zezwolenie w 1780 r. na handel z innymi koloniami3 i utworzenie autonomicznego parlamentu w Dublinie w roku 17824. Powodem tej polityki mógł być strach przed wpływami Wielkiej Rewolucji Francuskiej i Rewolucji Amery-kańskiej – słuszny, gdyż ich ziarna ideologiczne widoczne były m.in. w powstaniu irlandzkim z 1798 r. Początek XIX w. trwalej „zapieczętował” zależność od Bryta-nii i był następstwem wyżej wymienionego zrywu5: dnia 28.03.1800 r. uchwalono
1 H. Zins, Historia Anglii, Wrocław 2009, s. 257.
2 Pod koniec XVIII w. język irlandzki i religia katolicka związała się z warstwą chłopstwa, a arystokracja i warstwy posiadające ziemię uległy wyniszczeniu podczas XVII–wiecznych wojen lub uległy „brytyizacji”. Jej miejsce zajęli protestanccy koloniści posługujący się językiem angielskim.
3 Ibidem, s. 258.
4 B. Ó hEithir, Historia Irlandii, Warszawa 2000, s. 28–31; S. Grzybowski Historia Irlandii, Wrocław 2003, s. 118. H. Zins, op. cit., s. 258.
5 „Akt o Unii był odpowiedzią Brytyjczyków na powstania 1798 r.”. Zob. Dr S. O Rain, Irlandia w XIX w.
– Walki o Niepodległość. Problem zanikającego języka irlandzkiego, referat wygłoszony 6 listopada 1996 r. przez ir-landzkiego doktora Uniwersytetu w Galway podczas sesji naukowej zorganizowany przez Uniwersytet Poznański
unię jednoczącą parlament Wielkiej Brytanii i Irlandii w postaci dokumentu „Aktu Unii” – weszła ona w życie dnia 01.01.1801 r. W ten sposób powstało: „Zjednoczo-ne Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii”, a dubliński parlament przestał istnieć6. Angielskim parlamentarzystom bardzo na tym zależało, skoro podczas głosowa-nia nad „Aktem Unii” używali środków przekupstwa i korupcji7. Ponadto „Anglia przydzieliła Irlandii nietypową rolę dostarczyciela żywności w czasach rewolucji przemysłowej”8 – stała się „spichlerzem” dla Imperium Brytyjskiego, np. po 1820 r.
rozpoczął się rozwój przemysłu jedynie w Irlandii Północnej, a pozostała część regionu trwała w gospodarce rolnej9, gdzie w Wielkiej Brytanii wówczas proces był odwrotny: dochodziło do industrializacji i zmniejszenia ilości rąk do pracy na roli ze względu na nowe technologie10. Nie wydaje się, aby „świadomie” poli-tyka brytyjska miała doprowadzić do sytuacji „podziału ekonomicznego” Irlandii, jednakże „pokłosie” dominacji można zauważyć podczas tzw. Wielkiego Głodu z lat 1845–184911 wywołanego przez pleśń niszczącą zbiory ziemniaków, które były podstawowym pożywieniem dla większości ludzi zamieszkujących w tam-tym czasie Irlandię12. Teza wydaje się absurdalna13 aczkolwiek trafna, Imperium Brytyjskie w swej bierności pozwoliło na pozbycie się: wymarcie lub emigrację (głównie do USA) Irlandczyków, dlatego też w tym okresie zanikł prawie całko-wicie język gaelicki14. Powstaje pytanie czy była to świadoma decyzja15, czy zbieg nieoczekiwanych nałożonych na siebie zdarzeń? Spór w tej kwestii trwa do dziś.
Warto jednak wspomnieć o świadomej XIX–wiecznej praktyce „twardej polityki”
Imperium, czyli wysyłaniu do karnej kolonii Australijskiej więźniów politycznych z Irlandii16 wraz z innymi przestępcami (złodzieje, fałszerze, mordercy), co było formą „ciemiężenia”.
z okazji 150 rocznicy śmierci Karola Marcinkowskiego; forma publikacji, s. 3.
6 W zamian utworzono w parlamencie Brytyjskim 100 miejsc w izbie gmin, a w izbie lordów miało zasiadać 4 biskupów i 28 lordów irlandzkich. Ponadto dubliński autonomiczny parlament nie chciał Unii.
7 S. Grzybowski, op. cit., s. 227–228; B. Ó hEithir, op. cit., s. 32; J. Donnelly , Encyklopedia of Irish History &
Culture, 2004, s. 208.
8 M. Thornton, Co spowodowało irlandzki głód ziemniaczany?, [w:] http://mises.pl/blog/2010/10/12/
thornton-co-spowodowalo-irlandzki-glod-ziemniaczany [dostęp: 24 II 2013].
9 S. Grzybowski, op. cit., s. 229; Znamiona tej polityki widać również dziś: przemysłowa Irlandia Północna z Belfastem i kraj oparty głównie na gospodarce rolnej – Republika Irlandzka (Irlandia Południowa).
10 Pomimo nowych dziedzin ekonomicznych, przemysł rolniczy nadal był ważną dziedziną dla Wielkiej Bry-tanii. Zob. H. Zins, op. cit., s. 266–271.
11 J. Donnelly, op. cit., p. 144–145.
12 „Irlandczycy byli w stanie uprawiać duże ilości […] ziemniaków, którymi żywili […] rodziny i zwierzęta.
Właściciele ziemscy korzystali z tego […] ziemniaki nie eksploatowały gleby, co pozwalało poświęcić większą część pola uprawom przeznaczonym na eksport do Anglii”. Zob. M. Thornton, op. cit.
13 „[…] przyczyną głodu nie była zaraza […] a długotrwała hegemonia […] Anglii nad Irlandią […]”. Zob.
Ibidem.
14 Dr S. O Rain, op. cit., s. 5–6.
15 „[…] Czy Anglicy celowo doprowadzili do irlandzkiego głodu […]? […] „Irlandzka kwestia” była pro-blemem najwyższej wagi i wielu Anglików zgadzało się z Trevelyanem , że Bóg zesłał zarazę i głód. […] Irlandia została zniszczona przez siły ekonomiczne pochodzące z najpotężniejszych i najbardziej agresywnych państw w historii świata. […]”. Irlandia „[…] ucierpiała nie z powodu grzyba […] lecz przez podbój, kradzież, niewolnic-two, protekcjonizm […] oraz inflację”. Zob. M. Thornton, op. cit.
16 S. Grzybowski, op. cit., s. 230–231.
Na początku XX w. dwie kwestie zasługują na szersze ukazanie w ramach do-minacji brytyjskiej. Po pierwsze, duża ilość Irlandczyków miała nadzieję, że Wiel-ka Brytania będzie respektowała ich prawo samostanowienia na podobnej zasa-dzie, jak to uczyniła wobec Belgów w imię polityki „obrony małych narodów przed agresją wielkich mocarstw”. Za początek realizowanej „praktyki” należy uznać sierpień 1914 r. Dnia 03.07.1914 r. poinformowano brytyjską Izbę Gmin, że Al-bert I Koburg – król belgijski – otrzymał ultimatum od cesarza Wilhelma II, aby Belgia dała szansę na przemieszczanie się wojsk po swoim neutralnym terytorium.
Dnia 04.07.1914 r. Niemcy wkroczyli do Belgii, a następnego ranka Wielka Bryta-nia wypowiedziała wojnę II Rzeszy17. „Sprawa Belgijska” była jednym z głównych powodów zaangażowania się Imperium Brytyjskiego w I wojnę światową, jednak-że broniło ono Belgię nie z powodu „małego narodu”, lecz z ideologicznych po-budek monarchistycznych – mowa tu o konotacjach dynastycznych: król Jerzy V pochodził z tej samej rodziny, co ówczesny władca Belgii18. Król Wielkiej Brytanii wyraził swoje racje ideologiczne o respektowaniu „małych narodów”, w zamian dając jedynie „nadzieję” autonomii po zakończeniu konfl iktu19: „Król Jerzy V […]
podpisał ustawę o Home Rule20 […] jej wdrożenie zostało odłożone „na 12 mie-sięcy lub do dnia zakończenia wojny z Niemcami”21. Druga kwestia była związana z działaniami podczas I wojny światowej: w ówczesnym brytyjskim wojsku trak-towano Irlandczyków jako oddziały najemne lub kolonialne, np. nie przyznawano im awansów w postaci stopni, nie mieli własnych jednostek, podlegali brytyjskim ofi cerom, rozpraszano ich w oddziałach, gdzie np. ulsterscy protestanci22 posiadali własne pułki i ofi cerów. Ponadto z tego okresu, pełniący urząd ministra wojny – Horatio Herbet Kitchener, nie pozwolił, aby Irlandzcy Ochotnicy Narodowi Red-monda23 posiadali oddzielną kadrę dowódczą i tworzyli własne brygady24. Logicz-nym wydać się musi, że przy takiej długowiecznej dominacji politycznej zrodził się opór i idea walki, co w konsekwencji doprowadziło do tytułowego Powstania Wielkanocnego.
Trudno jednoznacznie określić, kiedy zrodziła się irlandzka świadomość na-rodowa, ponieważ był to wiekowy proces. W porównaniu z innymi nacjami za-mieszkującymi współczesną Europę i ich świadomością narodową, np. Francuską, Belgijską, Węgierską, Polską, w tym przypadku również duży wpływ na jej roz-wój miały ideały oświeceniowe i hasła Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Przykła-dem może być fl aga Irlandii25 wzorowana na rewolucyjnej fl adze francuskiej. Na tę
17 G. Swoboda, Dublin 1916, Warszawa 2006, s. 47–48.
18 P. Cottrell, The war for Ireland 1913–1923, New York 2009, s. 24.
19 G. Swoboda, op. cit., s. 45–46; 48.
20 Anglojęzyczne określenie ruchu na rzecz „autonomii” dla Irlandii. Inaczej „Rządy Krajowe”.
21 Ibidem, s. 52.
22 Oranżyści: protestanccy potomkowie kolonizatorów z czasów Cromwella (Pojawili się w II poł. XVII w.).
Uważają się oni za Brytyjczyków. Zamieszkują dzisiejsze tereny Irl. Płn. wraz z katolikami-irlandczykami.
23 Organizacja powstała podczas rozłamu Ochotników Irlandzkich w 1914 r. (o niej później w artykule) dokonanego przez parlamentarzystę irlandzkiego John’a Redmond’a związanego z ruchem Home rule.
24 H. Sins, op. cit., s. 201, S. Grzybowski, op. cit., s. 183–207, G. Swoboda, op. cit., s. 26, 53.
25 Barwy narodowe Irlandii powstały na przełomie XVIII i XIX w. Wymyślili je ówcześni Irlandzcy Republi-kanie. Zielony oznacza katolików, pomarańczowy – oranżystów, a biały – pojednanie między nimi.
świadomość wpłynęła także wojna o niepodległość Ameryki26, która zakorzeniła
„nadzieję” oderwania się od oddziaływania Wielkiej Brytanii. Nie sposób pomi-nąć znaczenia ruchu kulturalnego, który miał swoje odbicie w literaturze, sztu-ce i architekturze27 o nazwie: „Odrodzenie Celtyckie” lub „Celtycka Jutrzenka”28. Jego początek przypada na rok 186429, gdy powstała praca „Pieśni Zachodnich Gaelów” autorstwa historyka i lingwisty Sir Samuel’a Fergusona, który jako jeden z pierwszych zapoczątkował rozpropagowanie celtyckości w Irlandzkim świecie kulturowym. Owa „celtyckość” na zasadzie domina rozsiała się przez modę wśród irlandzkiej inteligencji, a później rozprzestrzeniła się na inne warstwy społeczne.
Nie zawsze jednak miało to miejsce – przykładem jest praca nauczyciela, poety i późniejszego przywódcy Powstania Wielkanocnego – Patricka Pearse’a, który wykorzystywał gaelicki dialekt z Connaught (region Irlandii) w celu odtworzenia języka irlandzkiego30. W tym przypadku, sytuacja była odwrotna – warstwy niż-sze „uczyły” irlandzką inteligencję „dialektu przodków”. Ewolucja Celtyckiego Od-rodzenia w konsekwencji doprowadziła do stworzenia organizacji propagujących
„odrębność kulturową” od świadomości brytyjskiej31. W artykule skupimy się na dwóch organizacjach. Pierwsza z nich to Liga Gaelickia (Celtycka)32. Powstała ona w 1893 r. Jej praca polegała na wyuczeniu umiejętności mówienia i pisania w języ-ku irlandzkim. Środkami do osiągnięcia tego celu były m.in. wydawane miesięcz-niki: „Gaelic Journal’y” oraz dwujęzyczny tygodnik „Claidheamh Soluis” (Miecz Światła). W ten sposób promowano literaturę z ubiegłych wieków: tłumaczenia, przepisywane w oryginale wiersze, opowiadania33; ale także teksty ówczesnych po-etów, pisarzy czy historyków. Drugą organizacją, która zasługuje na uwagę, jest Gaelicka (Celtycka) Asocjacja Atletyczna (GAA)34 założona w 1884 r. w Tipperary przez Michael’a Cusack’a. Chciał on umożliwić wszystkim warstwom społecznym udział w rozwoju fi zycznym i odrodzić sport narodowy, taki jak np. hurling35. War-to tutaj podkreślić, że ogólnonarodowy zasięg36 powyższych organizacji w tamtym
26 S. Klimkiewicz, Republika Irlandi, 1979, s. 21.
27 K. Nowacki, Kultura Irlandii w XIX w., „Koło Historii” 2003, nr 7, s. 45, 46-53.
28 W języku angielskim określany jako: „irish”, „celtic”, „gaelic revival” (irlandzkie, celtyckie, gaelickie od-rodzenie/renesans); William Butler Yeats był poetą i przedstawicielem grupy, która określała siebie jako „Celtic Twilligh” (Celtycki Zmierzch, Celtycka Jutrzenka). Skupiał on artystów wszelkiej maści zafascynowanych roman-tyczną wizją „celtyckości”.
29 Koniec „Celtyckiego Odrodzenia” przypada na 1914 r.
30 Uczył się on oryginalnego dialektu – jak twierdził – z Connaught. Chciał przetworzyć pozostałości nie-zniszczonych jeszcze fragmentów języka na obecne jemu czasy. Jego samokształcenie dialektu polegało na tym, że przebierał się w strój nieznajomego „włóczęgi” (dzięki niemu był nierozpoznany) i wędrował po prowincji Connaught (Connacht) spisując opowieści, mity, gawędy oraz pieśni od prostych ludzi: robotników, rzemieśl-ników, rybaków, chłopów. Zob. History Learning Site, Patrick Pearse, [w:] http://www.historylearningsite.co.uk/
patrick_pearse.htm [dostęp: 3 XII 2012); G. Swoboda, op. cit., s. 31.
31 M. Petrusewicz, Irlandzki sen: Życie Konstancji Markiewiczowej – komendantki IRA (1868–1927), Warsza-wa 2000, s. 24–25.
32 S. Grzybowski, op. cit., s. 258–263.
33 J. Donnelly, op. cit., s. 264–265, 268.
34 Inaczej: Gaelicki (Celtycki) Związek Atletyczny – „Gaelic Athletic Association”.
35 Tę grę można określić jako rodzaj hokeja na trawie.
36 K. Nowacki, op. cit., s. 53–55.
czasie był niezwykle silny w Irlandii. Warto również pamiętać, że znaczna część uczestników insurekcji z 1916 r. była członkami Ligii Gaelickiej oraz GAA37.
Idea republikańska pośród niepodległościowców irlandzkich pojawiła się pod koniec XVIII w. za sprawą Teobalda Wolfe’a Tone’a. Był on twórcą ideologii wzo-rowanej na hasłach płynących z rewolucyjnej Francji. W 1791 r. założył Towarzy-stwo Zjednoczonych Irlandczyków, które miało bezpośrednie powiązanie z fran-cuskimi jakobinami. Celem organizacji było całkowite oderwanie się od wpływów angielskich, wprowadzenie demokratycznego programu w ramach stworzonej po odzyskaniu niepodległości „Irlandzkiej Republiki”, to znaczy: zrównanie wszyst-kich ludzi mieszkających w Irlandii wobec norm prawnych oraz udzielenie praw wyborczych wszystkim mężczyznom bez względu na majątek i dochody. Pomimo wsparcia francuskiego w latach 1796–1797 Łazarza Hoche i nieudanego Powstania z 1798 roku38, idea przetrwała i została nadbudowana przez późniejszych działaczy
„irlandzkiego republikanizmu”. Od tej pory walka o niepodległość Irlandii wiązała się nierozerwalnie z republikanizmem. Wszystkie XIX–wieczne powstania: Ro-bert’a Emmeta z (1803), Młodej Irlandii (1848), Fenian (1867), były związane z wi-zją powstania niepodległej „Republiki Irlandzkiej” i odrzucenia monarchii jako systemu „nie dla Irlandczyków”. Istotnym zjawiskiem stało się zdominowanie idei republikańskiej w Lidze Gaelickiej i GAA oraz ich ukierunkowanie na radykalizm, bez względu na to, czy członkiem wyżej wymienionych organizacji był irlandzki socjalista czy nacjonalista – każdego z nich łączyła idea republiki wyrosła na bazie ideologii T. W. Tone’a. Powstanie Wielkanocne bez tego bagażu „republikańskiego”
przybrałoby zupełnie inny charakter, możliwe, że nie miałoby miejsca.
Przygotowania
Antybrytyjskie powstanie w XX w. było przygotowywane potajemnie przez Ir-landzkie Bractwo Republikańskie (Irish Republican Brotherhood w skrócie IRB39) – jako jedno z najważniejszych przedsięwzięć tej organizacji w owym czasie, dla-tego pozostawało w ścisłej konspiracji, aby nie zostać złapanym i zniszczonym przez brytyjskie struktury wywiadowcze. Organizacje, które stały się zapleczem politycznym dla IRB to wcześniej wymienione: Liga Gaelickia i GAA, ale rów-nież Irlandzka Narodowa Ligia Ziemska oraz Irlandzcy Ochotnicy – (irl. Ogla-igh na hEireann)40. Ostatnią z nich należy pokrótce przedstawić z racji tego, że jej członkowie stanowili główny trzon armii powstańczej w 1916 r. Owa organizacja powstała dnia 25.11.1913 r. Do rozłamu doszło w 1914 r. za sprawą polityki Joh-na Redmonda41 (dzięki niemu około 100 000 uzbrojonych ludzi opuściło
szere-37 Np. 300 Powstańców należało do GAA. Zob. J. Donnelly, op. cit., s. 266–267.
38 Zob. S. Grzybowski, op. cit., s. 220–221, 224–226; H. Zins, op. cit., s. 258; A piography of Wolfe Tone, [w:]
http://www.ireland-information.com/articles/wolfetone.htm [dostęp: 1 IV 2012].
39 Powstało w 1858 r. Było związane z tzw. ruchem feniańskim (fenian), który walczył o niepodległość Irlan-dii.
40 Zapisuje się także: „Óglaigh na hÉireann”, czyt. „oglinaheren”. (ang. „Irish Volunteers”).
41 „W mowie wygłoszonej w Woodenbridge we wrześniu 1914 roku, oferował swoje poparcie wysiłkowi
gi Ochotników Irlandzkich). Ci, którzy nie pojechali na front zachodni I wojny światowej, pozostali w Irlandii i nadal kształtowali swoje umiejętności. Warto pa-miętać, że członkami Ochotników Irlandzkich z lat 1913–1916 byli przeważnie katoliccy Irlandczycy od 20. do 30. roku życia: nie otrzymywali oni żołdu, a za-miast tego sami zbierali składki na ekwipunek. W broni palnej dominował pistolet
„Mauser wz 1905” oraz karabiny „Mauser wz 1871”. Każdą broń palną ochotnik musiał samodzielnie zakupić m.in. w loteriach fantowych. Ponadto kierownictwo organizacji poszukiwało funduszy, np. u sponsorów42. Celem pełniejszego zrozu-mienia, należy przedstawić taką akcję. Najczęściej polegała ona na tym, że kie-rownictwo Ochotników Irlandzkich nabywało broń z funduszy pożyczonych od sponsora, następnie sprzedawało karabiny i pistolety w szeregach organizacji, aby później zwrócić zaległą pożyczkę z odzyskanych funduszy pochodzących od człon-ków ochotniczłon-ków43. Drugą organizacją militarną, mającą swój udział w powstaniu, jest Irlandzka Armia Obywatelska (IAO) James’a Connolly’ego. Początkowo IAO była siłami ochronnymi (rodzaj milicji, „bojówki”) dla robotników podczas straj-ków w Irlandii na początku XX w. Powstała po Wielkim Lokaucie z 1913 r., kie-dy to brytyjscy funkcjonariusze nadużyli swojej władzy, m. in. 31 sierpnia 1913 r.
ostrzelali pochód robotniczy zabijając 18 osób44. Warto podkreślić fakt, iż J. Con-nolly łączył swój socjalizm z szeroko pojmowanym nacjonalizmem – jego poglądy można porównać do K. Sosnkowskiego czy J. Piłsudskiego z początku XX w. i ich działalności niepodległościowej w PPS, ZWC, a następnie w Legionach. Od 1915 r.
zauważa się przeistaczanie IAO w regularną armię.
Po 1915 r. IRB zyskiwało większe kierownictwo nad Oglaigh na hEireann, a w 1916 r. całkowicie przejęło „stery” nad tą organizacją45, np. w Zarządzie Poli-tycznym Ochotników, IRB posiadało dwóch działaczy: Bulmer’a Hobsone’a i Joh-n’a MacDermott’a46, w Sztabie Kwatery Głównej na pięciu dyrektorów posiadało czterech: Patricka Pearse’a47, Joseph’a Plunkett’a, Edward’a Kent’a48, Th omas’a Mac-Donagh’a49. Ponadto pośród dowódców brygad Irlandzkich Ochotników, czte-rech było z ramienia IRB: wcześniej wspomniany Macdonagh i Kent, pozostali
wojennemu i wezwał Ochotników, by szli tam “gdziekolwiek rozciąga się linia frontu”. Większość Ochotników popierająca stanowisko Redmonda stworzyła oddział Narodowych Ochotników. Mały oddział dowodzony przez Eoina MacNeilla zatrzymał nazwę Ochotników Irlandzkich i odmówił wspierania brytyjskiego wysiłku wojen-nego”. Zob. Powstanie Wielkanocne, informacje ze strony departamentu premiera Irlandzkiego, s. 2., [w:] http://
www.taoiseach.gov.ie/attached_files/Pdf%20files/1916RisingPolish.pdf [dostęp: 6 III 2014)
42 Najczęściej prywatnych.
43 Emon MacNeill jako szef sztabu Ochotników Irlandzkich twierdził, że organizacja będzie jednolitym irlandzkim frontem narodowo-patriotycznym. Ochotnicy powstali prawdopodobnie z inicjatywy obrony lud-ności katolickiej przed atakami unionistów z militarnej organizacji Ulsterskich Sił Ochotniczych powstałych 25.01.1913 r. Zob. S. Grzybowski, op. cit., s. 248–249. J. Donnelly, op. cit., s. XXXV, 250; G. Swoboda, op. cit.,18, 27–30; 38–39.
44 M. Petrusewicz, op. cit., s. 38.
45 P. Cottrell, op. cit., s. 24–26.
46 Popularnym zjawiskiem podczas Odrodzenia Celtyckiego było zmienianie nazwisk i imion na gaelicki, aby podkreślić swoją irlandzką tożsamość narodową; dlatego J. MacDermott zmienił je na: Sean Mac Diarmada.
47 Irl. Pádraic O’Piarsaigh lub Padraig (Pádraig) MacPiarais.
48 Irl. Éamonn Ceannt.
49 Irl. Tomás Mac Donnchadha.
natomiast to Eamon de Valera i Edward Daly. Oprócz tego, MacDermott, Pearse, Plunkett, Kent, stworzyli podwójnie zakonspirowaną Radę Wojskową – Najwyż-sza Rada IRB nie wiedziała o jej istnieniu i nie spodziewała się, że jej celem będzie przygotowanie zrywu niepodległościowego50. Warto zauważyć, że podczas począt-kowych sporów między Irlandzkimi Ochotnikami i Irlandzką Armią Obywatelską w latach 1913–1915, doszło do pojednania. W 1915 r. IRB zainteresowało się J.
Connolly’m ze względu na jego demonstracyjne odnoszenie się do Oglaigh na hE-ireann i głoszenie nacjonalistycznych haseł m. in. w gazecie „Workers’ Republic”, gdzie zwracał się on bezpośrednio do Ochotników51. Najważniejszym jednak fak-tem pozostaje to, że J. Connolly otrzymał propozycję spotkania w styczniu 1916 r.
z przedstawicielami Rady IRB, gdzie zgodził się na układ i wobec tego sojusz mię-dzy dwiema organizacjami został przypieczętowany. Oprócz tego włączono go do dwukrotnie zakonspirowanej Rady Wojskowej, gdzie Connolly był jedynym członkiem nie z ramienia IRB, co oznacza, że przyszli ludzie wywołujący powsta-nie darzyli siebie dużym zaufapowsta-niem w tej kwestii52.
Indoktrynacją ochotników irlandzkich przy insurekcji zajmował się Pearse – przemawiał w taki sposób, aby zrozumiano, że będzie wywoływane powstanie niepodległościowe, lecz nie w sposób ostentacyjny, by zataić swoje zamiary przed brytyjskimi władzami. Przykładem może być jedna z odpraw Brygady Dublińskiej, gdzie ochotnik Oscar Traynor wspominał Pearse’a wprowadzającego stan zadumy i zastanowienia się nad swoim życiem podczas spotkań. Ochotnik ten twierdził, że był świadomy „wielkiej akcji”. Zachowanie Pearse’a utkwiło w pamięci także in-nemu ochotnikowi: Frank’owi Handerson’owi. Pisał on w swoich wspomnieniach, że podczas jednego ze spotkań Pearse miał powiedzieć: „Czy wszyscy są gotowi na spotkanie z Bogiem?”53 Po tych słowach lider stwierdził, że ci, którzy nie zrozu-mieli jego słów, powinni opuścić to miejsce – według Handerson’a jedna lub dwie osoby wyszły podczas zebrania, co oznacza, że Irlandzcy Ochotnicy wiedzieli, że przygotowywano ich do powstania niepodległościowego.
50 G. Swoboda, op. cit., s. 54–55.
51 J. Connolly, Street Fighting – Summary, [w:] http://www.marxists.org/archive/connolly/1915/rw/stfight.
htm [dostęp: 20 V 2012).
52 G. Swoboda, op. cit., s. 74–75.
53 Ibidem, s. 76–77. Nie dotarłem do oryginalnych słów Pearse’a.
Przebieg
Powstanie Wielkanocne objęło głównie Dublin, dlatego w artykule skupimy się na walkach w tym mieście. Ważne jest, że E. MacNeill (szef sztabu Ochot-ników Irlandzkich) był przeciwko zrywowi, jednak pomimo jego starań54, dnia 24.04.1916 r. rozpoczęła się insurekcja. Według pewnych źródeł na początku zry-wu powstańcy liczyli 1100–1500 ludzi, według innych: Dublińska Brygada Ochot-ników liczyła 2000–3000 osób wraz z Armią Obywatelską w liczbie 200–400. Po-nadto do powstania dołączyli strzelcy Hiberniańscy w liczbie 60–70, harcerze z Na Fianna i członkinie Cumann na mBan55 oraz czterech cudzoziemców: dwóch Szwedów, Fin i Polak56. Celem operacyjnym Pierwszego (I) Batalionu Brygady Dublińskiej Ochotników57 był „North Dublin Union” (NDU), Drugiego (II) – fa-bryka Jacobsa58, Trzeciego (III) – młyny i piekarnie Bolanda oraz pobliskie linie kolejowe59, Czwartego (IV) – „South Dublin Union” (SDU) wraz z pobliskim szpi-talem60, a Piątego (V) walka na przedmieściach Dublina61; natomiast zadaniem zgrupowania Armii Obywatelskiej była współpraca z II i III Batalionem Ochotni-ków, zajęcie placu Św. Stefana62 i stworzenie głównego zaplecza logistyczno-trans-portowego dla powstańców. „Sztabem Generalnym”, „Centrum Dowodzenia” skąd szły rozkazy, stała się Poczta Główna (ang. General Post Offi ce, w skrócie GPO) przy ówczesnej ulicy Sackville63.
24 kwietnia 1916 r. przejęto najważniejsze części miasta. Niestety nie powiodło się przejęcie wszystkich kompleksów budynków w SDU i NDU, dlatego w tamtych rejonach zajmowano jedynie wystawione posterunki. Podobna sytuacja zaistniała na placu Św. Stefana. Ponadto na początku insurekcji wojsko powstańcze posiadało
54 Sytuacja ta była bardzo napięta i chaotyczna, zatem opisanie jej w pełni wydaje się być trudne. W wyty-czony dzień powstania – niedzielę wielkanocną – miały odbyć się Wielkie Manewry Ochotników. MacDonagh
54 Sytuacja ta była bardzo napięta i chaotyczna, zatem opisanie jej w pełni wydaje się być trudne. W wyty-czony dzień powstania – niedzielę wielkanocną – miały odbyć się Wielkie Manewry Ochotników. MacDonagh