Prawo francuskie

Francja należy do grupy państw członkowskich UE, które w systemach prawnych już w latach dwudziestych posiadały obowiązujące regulacje prawne dotyczące ochrony powietrza atmosferycznego¹⁷⁰. W prawie francuskim funk-cjonują także rozbudowane podstawy prawne zasad ochrony środowiska, takie jak: 1) zasada dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie oraz 2) zasada partycypacji publicznej w procesie podejmowania decyzji związanych z ochroną środowiska, zwłaszcza w procesie inwestycyjnym i w planowaniu przestrzen-nym¹⁷¹. Ponadto francuskie prawo ochrony środowiska opiera się na głównych zasadach ochrony prawnej środowiska obowiązujących w prawie UE oraz w prawie międzynarodowym. Analizując wymogi prawne ochrony środowiska w tym państwie, należy brać pod uwagę również regulacje niezwiązane bezpo-średnio z prawem ochrony środowiska, takie jak np. prawo lotnicze oraz prawo planowania i zagospodarowania przestrzennego.

Najważniejszym źródłem prawa francuskiego jest Konstytucja zatwier-dzona w referendum z 28 września 1958 r. Do podstawowych aktów praw-nych regulujących ochronę środowiska, zaliczapraw-nych do konstytucyjnego bloku najważniejszych podstaw prawnych, należy Karta środowiska. Została uchwalona przez obie izby francuskiego parlamentu podczas wspólnego posiedzenia 28 lutego 2005 r. Jej postanowienia gwarantują prawo do życia w zdrowym środowisku. Poprzez przyjęcie tego aktu prawnego prawo do środowiska uzyskało równą rangę z innymi prawami obywatelskimi, takimi jak: prawo do ochrony zdrowia i opieki społecznej. Karta środowiska oprócz tego, że jest samodzielnym aktem prawnym, uzupełnia przede wszystkim system konstytucyjnych źródeł prawa we Francji; składa się ze wstępu oraz 10 artykułów.

170 A. Rest, Luftverschmutzung und Haftung in Europa, Kehl, Strasburg, Arlington 1986, s. 11–15.

171 B. Dyszli, Information and Participation In French Environmental Law, [w:] M. Führ, G. Roller (eds), Participation and Litigation Rights of Environmental Associations in Europe, Frankfurt am Main, Berno, New York, Paris 1991, s. 19 i n.

Postanowienia Karty zawierają odniesienia do najważniejszych zasad praw-nych ochrony środowiska, takich jak: zasada zrównoważonego rozwoju, zasada prewencji, zasada przezorności oraz zasada „zanieczyszczający płaci”. W tek-ście Karty znalazło się szczególnie wyraźne odwołanie do zasady przezorności.

Przepisy tego aktu zobowiązują władze publiczne do promowania zrównoważo-nego rozwoju, gwarantują prawo do życia w zrównoważonym środowisku oraz prawo do ochrony zdrowia. W Karcie zostały sformułowane także nakazy skierowane do podmiotów prawa, związane z obowiązkiem naprawiania szkód w środowisku.

Omawiana regulacja tworzy podstawy dla obowiązywania w prawie francu-skim powszechnej zasady ponoszenia odpowiedzialności za przestrzeganie przepisów prawa ochrony środowiska. Działania podejmowane zgodnie z zasadą nadrzędności wymagań ochrony środowiska i zapewnienia wysokiego poziomu ochrony środowiska uzyskały priorytet w planowaniu wszystkich działań:

społecznych, politycznych i gospodarczych, wykonywanych przez władze publiczne aktualnie oraz w przyszłości.

Zgodnie z art. 1 Karty, każdy ma prawo do życia w zrównoważonym śro-dowisku. Zobowiązanie dla wszystkich do udziału w ochronie i wspieraniu działań na rzecz środowiska wynika z treści art. 2. Zasada prewencji, uzupełnio-na regułą przezorności, została uregulowauzupełnio-na w art. 3. Powszechny obowiązek ochrony środowiska wynika również z treści art. 4. W art. 5 Karta odwołuje się do instrumentu ocen oddziaływania na środowisko jako głównego środka stosowania przez organy administracji zasady prewencji oraz zasady przezorno-ści. Artykuł 6 zawiera dyrektywę skierowaną w szczególności do władz publicz-nych, aby w realizowanej przez siebie polityce uwzględniały wymagania zasady zrównoważonego rozwoju. Podstawa obowiązywania w prawie francuskim zasady dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, które znajdują się w posiadaniu instytucji publicznych, wynika z treści art. 7. Zgodnie z treścią art. 8, edukacja i szkolenie w zakresie ochrony środowiska naturalnego mają przyczyniać się do wykonywania praw i obowiązków określonych w niniejszej Karcie. Według art. 9, zachowanie i rozwój środowiska powinny wspierać także badania naukowe i działalność innowacyjną. Warto podkreślić, że uchwalając Kartę, jej twórcy mieli ambicję, aby ten akt prawny zachęcał wszystkich do podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska na szczeblu UE i międzyna-rodowym. Treść postanowień Karty Środowiska jest podstawą dla tworzenia wewnętrznego prawa ochrony środowiska obowiązującego we Francji. Oma-wiana regulacja stanowi przykład aktu określonego jako „quasi-kodeks zasad prawnych ochrony środowiska”.

Uchwalenie Karty zapoczątkowało realizację idei małej kodyfikacji prawa ochrony środowiska we Francji. W praktyce proces ten rozpoczyna się właśnie od formułowania ogólnych zasad. Tendencję kodyfikacyjną wzmaga także rozrost przedmiotowy i podmiotowy prawa ochrony środowiska obowiązującego

we Francji. Kartę Środowiska zaliczam do najważniejszych umocowań praw-nych ochrony środowiska w tym kraju, uniwersalpraw-nych regulacji prawpraw-nych ochrony środowiska. W porządku prawa wewnętrznego obowiązującego we Francji Karta zajmuje bardzo wysoką pozycję, obok ustawy zasadniczej.

Włączone zostały do niej fundamentalne założenia prawa ochrony środowiska stanowiące wstęp do dalszej kodyfikacji tego prawa.

Sposób uregulowania w Karcie zasad prawnych ochrony środowiska można rozpatrywać na trzech płaszczyznach: 1) teoretyczno-aksjologicznej – której odzwierciedleniem jest Preambuła Karty; 2) normatywnej – wynikającej z treści art. 1–9, oraz 3) pragmatycznej – odnoszącej się do funkcji zasad prawnych ochrony środowiska uregulowanych w Karcie. Karta nie zakłada stworzenia żadnej nowej koncepcji ochrony prawnej środowiska, a jedynie jest zbiorem najważniejszych norm-zasad prawnych, które obowiązywały w prawie francu-skim przed jej uchwaleniem. Takie podstawowe zasady prawne, jak: zasada zrównoważonego rozwoju, zasada prewencji i zasada przezorności, wskazują wyraźnie, że twórcy Karty nie wybrali własnej koncepcji ochrony prawnej środowiska, lecz odwołali się do zasad, które posiadały ugruntowaną pozycję w systemie prawa francuskiego. Z drugiej strony, Karta nie zawiera żadnego postanowienia, które stwarzałoby przeszkodę w jej akceptacji na forum między-narodowym lub europejskim. Jej postanowienia otwierają możliwość przepro-wadzenia zmian w prawie ochrony środowiska w kierunku jego dalszej kodyfi-kacji. Podczas analizy przepisów tej regulacji wyłania się też ważna kwestia: czy kodyfikacja prawa ochrony środowiska powinna objąć taki właśnie katalog zasad ochrony prawnej środowiska, czy też inne zasady, które nie zostały wymienione w Karcie.

Poprzez odwołanie się do tych właśnie zasad wyznaczone zostały najważ-niejsze punkty odniesienia ochrony prawnej środowiska. W przepisach Karty podkreślony jest wyraźnie uniwersalizm podmiotowy prawa człowieka do śro-dowiska. Gwarantuje ona generalnie obowiązywanie zasad ochrony prawnej środowiska w systemie prawa francuskiego. Patrząc na Kartę Środowiska jako całość w kontekście jej przedmiotu i celów tam sformułowanych, można zasadnie twierdzić, że jest ona bardzo ważnym przykładem legislacji w ochronie środowiska państw europejskich.

Obszerny Kodeks środowiska został we Francji uchwalony 27 lutego 2002 r.¹⁷² Zastąpił on 14 ustaw sektorowych tzw. ustaw działowych. Księga pierwsza Kodeksu reguluje ogólne, podstawowe zasady prawa ochrony środowiska, prawo dostępu do informacji o środowisku oraz przepisy podatku ekologiczne-go. Przedmiotem ochrony kodeksowej we Francji są obszary naturalne, zasoby

172 Korzystałem z tekstu tego aktu prawnego dostępnego w wersji elektronicznej w języku francuskim na stronie: http://195.83.177.9/upl/pdf/code_40.pdf.

i siedliska, miejsca i krajobraz, jakość powietrza, gatunki roślin i zwierząt, a tak-że różnorodność biologiczna i równowaga, które są częścią wspólnego dziedzic-twa narodu. Ochrona środowiska powinna przyczynić się do osiągnięcia celu zrównoważonego rozwoju i zmierzać do zaspokojenia potrzeb w zakresie rozwoju i ochrony zdrowia obecnych pokoleń, bez uszczerbku dla zdolności przyszłych pokoleń do zaspokajania własnych potrzeb. Zasady prawa ochrony środowiska we francuskim Kodeksie środowiska zostały uregulowane w tytule pierwszym. Są to następujące zasady: 1) zasada przezorności; 2) zasada prewen-cji i naprawiania szkód u źródła ich powstania; 3) zasada wykorzystania najlepszych dostępnych technik oraz ekonomicznie akceptowalnych kosztów;

4) zasada: „zanieczyszczający płaci”; 5) zasada uczestnictwa (partycypacji) oraz 6) zasada zapewnienia indywidualnego prawa do zdrowego środowiska i przy-czyniania się do zapewnienia harmonijnej równowagi między strefą miejską i obszarami wiejskimi.

Przepisy Kodeksu zobowiązują każdego do ochrony i przyczyniania się do ochrony środowiska. Instytucje publiczne i prywatne muszą we wszystkich swoich działaniach, spełniać te same wymagania. Warto podkreślić, że Francja była jednym z pierwszych państw, w których doszło do powołania Minister-stwa Ochrony Przyrody i Środowiska. Nowe ministerstwo zostało utworzone 27 stycznia 1971 r. Zasadniczą rolę w realizowaniu i organizowaniu ochrony środowiska w tym kraju odgrywają organy administracji rządowej stopnia centralnego i terenowego oraz organy samorządu terytorialnego¹⁷³. We Francji do 1983 r. zasadniczy ciężar odpowiedzialności za realizację polityki ochrony środowiska spoczywał na państwie. Na podstawie art. 1 ustawy z dnia 7 sty-cznia 1983 r.¹⁷⁴, zgodnie z zasadą subsydiarności, został przeprowadzony podział odpowiedzialności w tym zakresie między państwo, gminy, departa-menty oraz regiony.

We Francji regulacje prawne dotyczące ochrony środowiska uzupełniają przepisy z zakresu planowania przestrzennego. Do najważniejszych aktów prawnych regulujących zadania i kompetencje władz publicznych w obszarze planowania i zagospodarowania przestrzennego należy ustawa o planowaniu i rozwoju z 1995 r., w dużej mierze znowelizowana w 1999 r. oraz uchwalony w 1954 r. Kodeks urbanistyczny (Code de l’Urbanisme), który był wielokrotnie nowelizowany.

173 A. Barczak, Wybrane kompetencje samorządu terytorialnego w zakresie ochrony środowiska na przykładzie Francji, [w:] J. Sługocki (red.), Administracja publiczna i prawo administra-cyjne wobec integracji europejskiej, Szczecin 2003, s. 304.

174 Ustawa o podziale kompetencji między gminy, departamenty, regiony i państwo. Decentralisa-tion des compétences. RépartiDecentralisa-tion entre les communes, les départementes, les régions et l`État,

„Journall Officiel” 1983/1512.

3.11. Wpływ regulacji ustawy Prawo ochrony środowiska na kształt