Prezentacja różnych kryteriów pozwalających uściślić definicję „aktywnego rolnika”

W toku rozpoczętej analizy przedstawienie w pełni obiektywnej defi-nicji „aktywnego rolnika”, w dodatku akceptowanej przez wszystkie kraje członkowskie UE, wydaje się wręcz niemożliwe. Mimo wszystko, można pokusić się o ocenę, czy przyjęcie pewnych kryteriów odnoszących się do aktywności rolników może wpłynąć na ich liczbę jako beneficjentów płat-ności bezpośrednich.

Poniżej zaproponowane zostaną różne kryteria, które można wykorzy-stać w procesie opracowywania definicji aktywnego rolnika. Wybrane zostały

1 8 Giersz Z., Poślednik A., Definicja aktywnego rolnika w propozycji legislacyjnej Komisji Europejskiej – próba oceny z polskiej perspektywy, Fundacja Programów Pomocy dla Rol-nictwa, Warszawa 2012.

te z nich, które odzwierciedlają aspekt aktywności rolniczej i jednocze-śnie są możliwe do określenia przy pomocy dostępnych danych statystycz-nych.

Przyjęte zostało założenie, że podstawowa aktywność rolnicza jest okre-ślona poprzez fakt posiadania i użytkowania gospodarstwa. Dodatkowy-mi cechaDodatkowy-mi aktywności rolniczej mogą być również wskaźniki ekonoDodatkowy-micz- ekonomicz-ne, np. ESU, czy dotyczące kwalifikacji rolniczych. Poszczególne kryteria mogą stanowić samodzielną podstawę do kwalifikacji aktywności rolni-czej. Jednak wydaje się, że najlepiej byłoby, jeśli byłyby to elementy złożo-nej, kompleksowej definicji.

3.2.1. Powierzchnia gospodarstwa i sposób wykorzystania ziemi Za kryterium określającym bycie „aktywnym rolnikiem” można uznać fakt utrzymywania użytków rolnych w dobrej kulturze, co wymaga od użyt-kownika zaangażowania pewnych zasobów kapitału i pracy. Jeśli za kryte-rium „aktywności rolnika” przyjmiemy sposób, w jaki użytkuje on ziemię, należy zauważyć, iż do określenia potencjalnych konsekwencji, w postaci wykluczenia z systemu wsparcia, można również zastosować zamiast pod-miotowego (definiujące rolnika, który otrzymałby wsparcie), podejście przedmiotowe (określające obszar użytkowania). Oznacza to, że ewentu-alne ograniczenia płatności bezpośrednich byłyby określane przez benefi-cjenta poprzez wskazanie powierzchni użytków rolnych niespełniających kryterium dostępu do wsparcia.

3.2.2. Wielkość ekonomiczna gospodarstw rolnych Określenie „aktywności rolników” mogłoby być dokonane poprzez po-miar wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych poprzez jednostkę ESU,¹⁹ jednakże zastosowanie tej wielkości jest zasadne w przypadku pod-kreślenia produkcyjnej funkcji rolnictwa. Dodatkowo wskaźnik ESU po-kazuje jedynie potencjał gospodarstwa rolnego, a nie faktyczne osiągane wyniki.

3.2.3. Forma własności i użytkownicy gospodarstw rolnych Liczba „aktywnych rolników” może zostać także określona poprzez oszacowanie liczby osób w różny sposób zaangażowanych w pracę w

go-1 9 ESU – Europejska Jednostka Wielkości, za pomocą której wyraża się wielkość ekonomiczną gospodarstw rolnych (1 ESU = 1200 Euro Standardowej Nadwyżki Bez-pośredniej).

spodarstwach rolnych. Podstawowym wskaźnikiem odpowiadającym temu podejściu jest fakt użytkowania gospodarstwa rolnego poprzez konkretną osobę. Użytkowanie gospodarstwa rolnego nie ma wymiaru właścicielskie-go, a odnosi się do faktycznego użytkowania gruntów. Użytkownikami gospodarstwa rolnego mogą być właściciele, dzierżawcy (biorąc pod uwa-gę formę własności) lub domownicy (z uwagi na tytuł do podlegania ubez-pieczeniu społecznemu rolników).

3.2.4. Kwalifikacje pozwalające na prowadzenie działalności rolniczej

„Aktywność rolnika” może także odnosić się do poziomu i rodzaju kwalifikacji, które konieczne są do prowadzenia działalności rolniczej.

Odpowiednie umiejętności i kwalifikacje uzyskiwane są poprzez wykształ-cenie rolnicze, zdobyte na różnym poziomie. Szacuje się, że w Polsce tylko 40% wszystkich osób prowadzących gospodarstwa rolne posiada wykształ-cenie rolnicze, zdobyte na kursach rolniczych, w szkołach ponadpodsta-wowych lub wyższych o profilu rolniczym.

Podsumowanie

Coraz bardziej rozbudowany proces legislacyjny, próba dostosowania polskiego prawodawstwa do wymogów Unii Europejskiej oraz wprowadza-nie dodatkowej pomocy dla mieszkańców wsi i posiadaczy gospodarstw rol-nych, skutkuje szeregiem różnych definicji „rolnika (producenta rolnego)”.

W zależności od potrzeby definicje te warunkują zaliczenie do grupy rolni-ków albo poprzez posiadanie gruntów rolnych, albo poprzez użytkowanie gospodarstwa, bądź generowanie dochodów z działalności rolniczej, lub po-przez prowadzenie produkcji rolniczej. Mało realne, a wręcz niemożliwe, wydaje się wprowadzenie w polskim ustawodawstwie jednej uniwersalnej definicji rolnika, co pokazuje charakterystyka każdej z definicji w niniej-szym materiale.

Unia Europejska, dostrzegając problem dopłat bezpośrednich, które nie zawsze trafiają do podmiotów zajmujących się rzeczywistą działalno-ścią rolniczą, rozważa wprowadzenie jednolitej dla wszystkich krajów człon-kowskich definicji „aktywnego rolnika”. Patrząc z poleskiej perspektywy, można mieć kilka zastrzeżeń do propozycji KE. Po pierwsze, wyłączenie z wymagań określonych w definicji „aktywnego rolnika” gospodarstw

rol-nych otrzymujących do 5 tys. euro płatności zaprzecza idei aktywności, gdyż wszyscy beneficjenci są uznani za aktywnych rolników, niezależnie od faktycznie prowadzonej działalności. W przypadku Polski wyłączenie dotyczyłoby ponad 90% gospodarstw rolnych, które otrzymują do 5000 euro dopłat bezpośrednich. Po drugie, proponowana przez KE definicja zupełnie nie rozwiązuje problemu nieformalnej dzierżawy, który występu-je w Polsce i powoduwystępu-je, że płatności trafiają do niewłaściwych odbiorców.

Po trzecie, zasadnym wydaje się uściślenie zaproponowanej przez KE de-finicji, aby ta dotyczyła np. typowej działalności rolniczej prowadzonej na gruntach rolnych i utrzymywania tych gruntów w dobrej kulturze rolnej z wymogami środowiska.

Kraje europejskie charakteryzują się różnorodnością w prowadzeniu działalności rolniczej, zarówno w produkcji roślinnej, jak i zwierzęcej. Czy nie należałoby rozważyć możliwość zastosowania kryterium aktywnego rolnika i wprowadzenia odpowiedniej definicji na poziomie danego kraju członkowskiego, po uwzględnieniu jego celów oraz specyfiki prowadzenia działalności rolniczej?

Katarzyna Rodak, inspektor ds. Świadczeń w Placówce Terenowej KRUS w Zgierzu, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uni-wersytetu w Łodzi.

Streszczenie

Praca ukazuje różnorodność definicji „rolnika (producenta rolnego)”

w polskim ustawodawstwie. W materiale scharakteryzowano krótko każdą z definicji, próbując wskazać najważniejsze założenia i kryteria, brane pod uwagę przy ocenie podmiotowej i przedmiotowej rolnika. W drugiej czę-ści publikacji omówiono propozycję Komisji Europejskiej, dotyczącą wpro-wadzenia nowej definicji „aktywnego rolnika”, oraz wybrane kryteria, mogące uściślić propozycję nowej definicji.

Słowa kluczowe: rolnik, producent rolny, płatności bezpośrednie, ak-tywny rolnik.

Summary