S tan isław K arp iń sk i (1 9 2 0 - 1 9 2 4 )
Urodził się 23 października 1870 roku w Raduczu koło Skierniewic. Ukończył Szkołę Handlową w Warszawie i studia ekonomiczne na Uniwersytecie Lipskim. W latach 1893-1909 pracował w Banku Handlowym w Warszawie SA (w latach 1897 - 1909 w petersburskim oddziale BHW). W latach 1909-1918 pełnił funkcje kierownicze w Banku Towarzystw Spółdzielczych SA w Warszawie. Podczas wojny angażował się w działalność społeczną we władzach komunalnych Warszawy. Od listopada 1918 roku do kwietnia 1919 roku pełnił funkcję dyrektora generalnego Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej. Od kwietnia do lipca 1919 roku był ministrem skarbu. Jako przedstawiciel Kongresówki popadł w konflikt z wywodzącym się w większości z Galicji aparatem urzędniczym. Po dymisji powrócił na stanowisko dyrektora BTS. W lutym 1920 roku wybrany na prezesa ZBwP. Pełniąc tę funkcję, próbował przeciwstawić się tendencji do powstawania nowych, słabych „banczków” (określenie samego Karpińskiego) i bronić eks- kluzywności ZBwP. Jako jedyny prezes ZBwP nie był powiązany z żadną grupą kapitału zagranicznego. W latach 1921 -1 9 2 4 stał również na czele Syndykatu Przekazowego Banków Polskich SA. W 1922 roku, z inicjatywy ZBwP, wybrany został na senatora z listy Związku Ludowo-Narodowego. 29 marca 1924 roku mianowany prezesem Banku Polskiego SA. Było to równoznaczne z rezygnacją z prezesury ZBwP. Jako prezes Banku Polskiego sprzeciwiał się wejściu do niego kapitału zagranicznego oraz bronił jego niezależności od rządu. Jesienią 1925 roku, odmawiając kontynuowania interwencji giełdowej, doprowadził do dymisji rządu Władysła wa Grabskiego. W 1929 roku, po wygaśnięciu kadencji, S. Karpiński przeszedł w stan spoczynku. Zmarł w Warszawie 24 grudnia 1943 roku. Opublikował m.in.: Zasady działalności banków (1898); O bankowości w Polsce dzisiaj i jutro (1915); Wykłady o bankowości (1916); Z przeżyć i wrażeń wieśniaka 1855-1911 (1930); Pamiętnik dziesięciolecia 1 9 1 5 -1 9 2 4 (1931)6.
H en ry k K ad en (1 9 2 4 - 1 9 2 7 )
Urodził się 15 maja 1871 roku w Krakowie w rodzinie ziemiańskiej. W 1896 roku ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studiował też na Uniwersytecie we Frybur gu (Szwajcaria), specjalizując się w dziejach XVIII wieku. Po obronie pracy doktorskiej (1898) zrezygnował z kariery naukowej, poświęcając się bankowości. W 1898 roku założył Dom Bankowy Kaden i Niemojewski, w którym pracował przez następnych 10 lat. W 1909 roku został dyrektorem Warszawskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu. Objąwszy następnie funkcję prezesa Towarzystwa, doprowadził w 1919 roku do jego przekształcenia w Bank Zjednoczonych Ziem Polskich SA w Warszawie. Przekształcenie to związane było z przejęciem części kapitału przez Banca Commerciale Italiana. Odtąd datowały się związki H. Kadena z kapitałem włoskim. W 1924 roku objął funkcję prezesa ZBwP. Reprezentował też bankowość prywatną we władzach Banku Polskiego SA. Jesienią 1925 roku domagał się pomocy dla banków prywatnych ze strony BP SA, następnie ze strony rządu. Nie angażował się politycznie, ale po zamachu majowym uważany był za zwolennika nowej władzy. Występował przeciw etatyzacji banków, zwłaszcza przeciw wzrostowi roli Banku Gospodarstwa Krajowego. Uwa żał, że ważnym celem bankowości prywatnej powinna być odbudowa kredytu długoterminowe go. Po fuzji Banku Zjednoczonych Ziem Polskich z BHW Kaden wszedł do Rady Nadzorczej BHW. W 1927 roku, w związku z przewlekłą chorobą (rakiem), Kaden zrezygnował z funkcji
prezesa ZBwP. W 1928 roku odszedł z Rady Banku Polskiego, gdzie zastąpił go Wacław Fajans. Do śmierci natomiast pozostał członkiem Rady BHW. Ignotus pisał o nim tak: „Dr Henryk Kaden, dyrektor (Banku Zjednoczonych Ziem Polskich - W.M.) był człowiekiem poważnym. Gruntownie wykształcony, znawca bankowości, szczęśliwie uniknął szkopułów, 0 które omal nie rozbiły się inne większe instytucje bankowe (w 1925 roku - WM). Jako prezes Związku Banków godnie reprezentuje tę organizację. Z powodu zajęć zawodowych 1 nadwątlonego zdrowia intensywniejszą pracą społeczną zajmować się nie może”7. Opu blikował m.in. Myśli (1918). Zmarł w Warszawie 12 grudnia 1932 roku8.
M arcin S zarsk i (1 9 2 7 - 1 9 3 1 )
Urodził się 10 kwietnia 1868 roku w Krakowie w starej rodzinie mieszczańskiej. Ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1891 - 1910 pracował w Wiedniu jako
radca ministerialny i kierownik referatu kredytowego w Mini sterstwie Skarbu. W 1910 roku został dyrektorem Banku Prze mysłowego dla Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim SA we Lwowie (od 1918 roku - Pol skiego Banku Przemysłowego SA). W 1926 roku objął funkcję prezesa tej instytucji. W 1927 roku, po dymisji H. Kadena, wybrany na prezesa ZBwP. Starał się ograniczyć konkurencję bankowości państwowej w dziedzinie kredytu krótkotermino wego, rezygnując z aspiracji do odbudowy prywatnego kredy tu długoterminowego. Uważał, że w kraju takim, jak Polska, ubogim w kapitał, bardziej odpowiedni jest „niemiecki”, in westycyjny typ banków, choć zdawał sobie sprawę z niebez pieczeństw takiego rozwiązania. Był gorącym zwolennikiem uzyskania dla bankowości polskiej kapitałów zagranicznych. Sam był powiązany z kapitałem francuskim. Opowiadał się za
s;i m i stabilnym pieniądzem, uznając załamanie złotego za
główną przyczynę kryzysu bankowego 1925 roku. Trzykrotnie zasiadał w Senacie: w latach 1922-1927 z ramienia Związku Ludowo-Narodowego, w latach 1928-1935 z ramienia BBWR. Po postawieniu w stan lik widacji Polskiego Banku Przemysłowego w 1931 roku zrezygnował z funkcji w ZBwP. Do drugiej połowy lat trzydziestych pełnił funkcję prezesa Giełdy Towarowej i Pieniężnej we Lwowie. Był konsulem honorowym Belgii we Lwowie, dzięki czemu w 1939 roku uzyskał paszport belgijski i mógł opuścić kraj. Wyjechał do Turcji, następnie do Palestyny. Zmarł w Tel-Awiwie 16 grudnia 1941 roku. Opublikował m.in.: Die Grunde des Preisfallen der Waren (1896); Credit organization Galiziens (1897); Polityka bankowa (1916); Bankowość polska (1929). Publikował też artykuły na tematy gospodarcze w krakowskim „Czasie”9.
S ta n isła w L u b o m irsk i (1932)
Urodził się 31 stycznia 1875 roku w Krakowie w rodzinie arystokratycznej. Studiował na uniwersytetach w Berlinie i we Fryburgu (Szwajcaria). Po ukończeniu studiów powrócił do kraju i założył, wraz z Henrykiem Radziszewskim, Krajowy Dom Bankowy. W 1911 roku, przy
7 Ignotus - op. cit., s. 103
8 Por. Z. L andau - H enryk Ferdynand K aden, (w) Polski S łow nik B iograficzny, t. XI, s. 3 9 9 - 4 0 0 9 Por. J. M . M ajchrow ski (red.) - K to b y ł kim w D rugiej R zeczypospolitej, t. 2, s. 5 5 2 -5 5 3 .
współudziale kapitału czeskiego (Żivnostenska Banka) przekształcił KDB w Bank Przemys łowy Warszawski SA. W 1908 roku został prezesem Towarzystwa Akcyjnego Rudzki i Ska, był też założycielem pierwszej na ziemiach polskich fabryki sprzętu lotniczego. Inwestował w przemysł naftowy na Morzu Kaspijskim. W 1915 roku wyjechał do Piotrogrodu. W następst wie rewolucji rosyjskiej poniósł ciężkie straty. Po powrocie do Polski w 1918 roku wycofał się z Banku Przemysłowego Warszawskiego. Brał udział w zakładaniu Banku Zjednoczonych Ziem Polskich SA w Warszawie. W tym czasie nawiązał ścisłe związki z Banca Commerciale Italiana. Odtąd S. Lubomirski był eksponentem interesów
włoskich w Polsce. Pełnił m.in. funkcję przedstawiciela na Polskę firmy ubezpieczeniowej Assicurationi Generali di Trieste. W 1920 roku został prezesem Polskiego Związku Przemysłowców Metalowych, w 1926 roku - prezesem Rady i Zarządu Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnic twa, Handlu i Finansów „Lewiatan”. W 1927 roku, po fuzji Banku Zjednoczonych Ziem Polskich z Bankiem Handlowym w Warszawie, S. Lubomirski został prezesem Rady BHW. Zasiadał ponadto w zarządach i radach nadzorczych kilku nastu spółek akcyjnych. W 1932 roku, po dymisji M. Szar- skiego, został prezesem ZBwP. Zmarł 16 sierpnia 1932 roku w Karlovych Varach, po kilku zaledwie miesiącach pełnienia funkcji. Mocną pozycję w świecie finansów zawdzięczał hi storycznemu nazwisku i koneksjom oraz związkom z BCI. Duże doświadczenie zastępowało mu studia ekonomiczne. Trudno powiedzieć coś o jego poglądach na bankowość. Ignotus, który go nie lubił, napisał: „Nie można powiedzieć o p. Stanisławie Lubomirskim, że jest pierwszym finansistą
wśród arystokracji, gdyż jego małopolscy krewni (Andrzej, Maria i Kazimierz Lubomirscy) o wiele szersze mieli koncepcje i wyższe posiadają kwalifikacje, poświęcając przy tym własne, bardzo poważne środki. Porównując (...) działalność naukową i społeczną Jana Tadeusza Lubomirskiego z operacjami pana Stanisława Lubomirskiego, trudno nie stwierdzić dekadencji ongi wielkich rodów historycznych” 10.
W a cła w F ajan s ( 1 9 3 2 - 1 9 3 9 )
Urodził się 28 czerwca 1884 roku w Warszawie w starej rodzinie mieszczańskiej. W latach 1903-1909 studiował na uniwersytetach w Genewie i w Bonn. W 1917 roku został referentem zagadnień finansowych w Departamencie Gospodarstwa Społecznego Tymczasowej Rady Stanu. W latach 1918-1920 był naczelnikiem wydziału walutowego Ministerstwa Skarbu, w latach 1920-1922 dyrektorem ZBwP. W latach 1922-1923 pełnił funkcję wiceministra skarbu. Od 1923 do 1939 roku był dyrektorem naczelnym Powszechnego Banku Związkowego w Polsce SA. Reprezentował Polskę podczas międzynarodowych konferencji ekonomicznych w Genui (1922), Genewie (1927) i Londynie (1933). W 1932 roku, po śmierci S. Lubomir skiego, objął funkcję prezesa ZBwP. W okresie pełnienia tej funkcji W. Fajans pozostawał związany z kapitałem belgijskim. W porównaniu z poprzednimi prezesami miał duże doświad czenie w pracy w administracji państwowej, co było znakiem czasu. Po przesileniu wielkiego kryzysu uważał za podstawowe zadanie poprawę bezpieczeństwa bankowości prywatnej, choć równocześnie wstrzemięźliwość kredytową banków w drugiej połowie lat trzydziestych uważał
i0 Ignotus - op. cit., s. 78; por. Z. Landau - Stanisław Sebastian Lubom irski, (w) Polski Słow nik Biograficzny, t. X VIII, s. 5 6 - 5 8
Stanisław Lubomirski (1875-1932)
za nadmierną. Był zwolennikiem „angielskiego”, dyskontowego modelu bankowości. Inte resował się problematyką rolniczą i kwestią nożyc cen, co w okresie akcji oddłużeniowej czyniło go właściwym człowiekiem na właściwym miejscu. Nie angażował się politycznie, prowadził natomiast działalność naukową. W latach 1920-1939 wykładał w warszawskiej Wyższej Szkole Handlowej (od 1933 roku Szkole Głównej Handlowej). Podczas II wojny światowej musiał się ukrywać. Po wojnie kontynuował działalność naukową w krakowskiej Akademii Handlowej, następnie w tamtejszej Wyższej Szkole Ekonomicznej. W 1960 roku przeszedł na emeryturę. Wybitny pedagog, pozostawił grono uczniów. Zmarł w Krakowie w marcu 1971 roku. Opublikował m.in.: Die russische Goldwährung (1909); Wahania waluto we w świetle doświadczeń wojny (1917); Nasza przyszła waluta (1918); Sprawa cen artykułów rolnych w programie gospodarczym Polski (1926)".
11 Por. J. M aciaszek - Profesor W acław Fajans, „F olia O econom ica C racoviensia” , 1974, vol. XVI.