Z d o b y c i e m a t e r j a ł u . Latem i na jesieni łatwo można znaleźć krzyżaka w zaroślach i w budynkach. Krzyżak rozpina swą sieć kształtu koła z promienisto wybiegającemi ze środka szpry
chami — pomiędzy dwiema gałązkami lub pomiędzy dwiema ścia
nami. Do ćwiczeń lepiej się nadają samice, które są większe i sie
dzą zwykle w środku pajęczyny. Przechować pająki można w forma
linie lub spirytusie.
P r z e d m i o t y do ć w i c z e n i a : 1. Mikroskop.
2. Szkła przedmiotowe i nakrywkowe.
3. Lupa.
4. Narzędzia preparacyjne.
5. Pająk.
B a d a n i e . Ciało krzyżaka, pokryte mniej więcej gęstemi włoskami, da się po
dzielić na dwie części: głowotułów z czte
rema parami kończyn i niesegmentowany odwłok (ryc. 39). Głowotułów jest pokryty
twardym chitynowym pancerzem, który na stronie brzusznej tworzy tarczę piersiową, a na stronie grzbietowej — grzbietową. Posługu
Ryc. 39. Pająk krzyżak
Ryc. 40. Odwłok pająka (slrona brzuszn a): 1 — płuco-
szczękonóżki. Składa- 2 — szczękondżki, / — członek
ją się one z członka podstawowy, p — głaszczek
podstawowego, prze
znaczonego do żucia pokarmu, i głaszczka, składającego się z 5-ciu członków.
4 *
KRĘGOW CE (V ER TEB R A T/\)
ĆWICZENIE Nr. 17 R Y B Y
Z d o b y c i e m a t e r j a ł u do tego ćwiczenia nie stanowi wiel' kiej trudności. Jako przykład ryb kostno-szkieletowych zamknięto- pęcherzowych można rozpatrzyć okunia, otwarto-pęcherzowych — karpia. I jedna i druga ryba jest u nas dosyć pospolita i łatwa do zdobycia. Do ćwiczenia najbardziej się nadają okazy ryb niedużych (1 5 — 25 cm) i bezwzględnie świeżych. Ryby, których oczy są mętne, a skrzeła nie są czerwone, nie powinny być używane wcale. O ile ryby są żywe, przed ćwiczeniem należy je uśpić, pozostawiając na czas pewien bez wody lub kładąc do słoja, do którego się wrzuca kawałek waty, umaczanej w chloroformie.
D o ć w i c z e n i a p o t r z e b n e s ą : 1. Miska preparacyjna.
2. Narzędzia preparacyjne.
3. Szpilki.
4. Szkiełka zegarkowe.
5. Szczecinki.
6. Lupa.
Okuń (Pcrca fluviatilis)
Z e w n ę t r z n a p o s t a ć c i a ł a . Zwróć uwagę na kształt ciała wrzecionowaty, spłaszczony z boków, przystosowany wybornie do rozcinania wody (ryc. 43). Zauważ trzy części ciała: głowę od pyska do końca pokryw skrzelowych, za głową tułów do otworu odbytowego i ogon — część tylna za odbytem. Ogon jest długi, mię
sisty i krępy, stanowi bowiem główne narzędzie ruchu.
Rozpatrz płetwy, ich położenie i budowę. Strona brzuszna za
opatrzona w dwie pary płetw parzystych: piersiowe i brzuszne.
Zadaniem głównem tych płetw jest kierowanie ruchem i utrzymy
wanie równowagi ciała. Płetw nieparzystych okuń posiada cztery:
dwie grzbietowe, odbytową i ogonową. Pierwsze trzy ułatwiają pły
wanie w kierunku linjl prostej, ogonowa zaś, uderzając w prawo i w lewo, posuwa ciało ryby naprzód. Każda płetwa składa się z cienkich kości, zwanych promieniami, na których rozpięta jest błona skórzasta.
Zauważ, iż cała skóra jest pokryta łuskami, ułożonemi dachów
kowato, łuski zaś powleka obfita warstwa śluzu. Śluz ten ułatwia
poruszanie się w wodzie, zmniejszając tarcie, oraz chroni skórę od mikroskopijnych pasorzytpw. Wyrwij zapomocą pinsetek łuskę i ro- zejrzyj ją pod światło. Przyjrzyj się też torebkom łuskowym czyli
4
Ryc. 43. Okuń: 1, 2 —• płetwy grzbietowe, 3 — płetwa ogonowa, 4 — płetwa odbytowa, 5 — płetwa brzuszna, 6 — płetwa piersiowa, 7 — pokrywa skrzelowa, 8 — odbyt
woreczkom, w których siedzą łuski w skórze (ryc. 44). Zauważ linję boczną, która się ciągnie po bokach ciała od głowy do ogona, bli
żej części grzbietowej.
Rozpatrz głowę. Zprzodu szeroka paszcza, pozwalająca dra
pieżnikowi łykać dużą zdobycz. Po bokach głowy umieszczone są duże oczy z szeroką źrenicą. Powiek brak, zato oczy przykrywa cienka błona przezroczysta. Powyżej Otworu ust z każdego boku zauważ po dwa otworki nosowe czyli nozdrza,
prowadzące do narządów węchowych — dwóch woreczków węchowych. Woreczki te nie komuni
kują się wcale z jamą ustną. Przekonaj się, wpro
wadzając szczecinkę do nozdrza. Otwórz szeroko paszczę i zauważ, czy szczecinka przeniknie do jamy ustnej. Otworzywszy szeroko usta, przyjrzyj się językowi, który stanowi ruchomy utwór kostny,
oraz zębom, któremi pokryte są obie szczęki. Wsuń palce w głąb jamy ustnej i przekonaj się o obecności zębów na początku przełyku.
Zauważ z boków głowy, bliżej tułowia, dwie obszerne szcze
liny, prowadzące do jam skrzelowych, przykrytych ruchomemi po
krywami skrzelowemi.
Ryc. 44. Łuska okunia
Podnieś pokrywę i, przebierając pinsetą, rozejrzyj skrzela.
Złożone są one z czterech łuków skrzelowych, pokrytych dwoma rzędami listków skrzełowych. Pomiędzy łukami znajdują się szcze
liny skrzelowe, które łączą jamę skrzelową z gardzielą. Woda brzuchu przy płetwie odbytowej i wykonaj uważnie nożycami długie
dync/y i zamknięty, nie komunikuje się bowiem z przełykiem, jak to ma miejsce u ryb np. z rodziny karpia. Pęcherz pławny wypełniony
jest gazem i zapomocą mięśni może się rozszerzać i ściskać, regu
lując w ten sposób ciężar gatunkowy ciała.
P r z e w ó d p o k a r m o w y . Ze szczególną ostrożnością oddziel przewód pokarmowy od reszty trzewi i rozplącz pętle, przecinając fałdki otrzewnej. Zauważysz przytem wątrobę, składającą się z jasno- brunatnych wydłużonych płatów; na jednym z nich nietrudno do
strzec okrągły pęcherzyk żółciowy. Od pęcherzyka żółciowego od
chodzi przewód żółcionośny, wlewający żółć do jelita. Wątroba jest nader delikatna i krucha i odpreparowanie jej jest bardzo trudne, przeto po rozpatrzeniu zapomocą pinsety oddziel i usuń ją z jamy ciała. Zauważ też w fałdach otrzewnej czerwone ciałko — śle
dzionę. Po usunięciu wątroby widoczny już będzie cały przewód pokarmowy. Dla dokładnego rozpatrzenia wyjm go z jamy ciała, przecinając nożycami przełyk i odbytnicę. Wyjęty przewód po
karmowy ułóż na dnie miski, przypnij szpilkami i rozpatrz jego części.
Zprzodu krótki i szeroki przełyk prowadzi do workowatego żo
łądka, z którego wychodzi krótkie i grube jełito, zaopatrzone w trzy ślepe wyrostki. Jelito środkowe zaczyna się za wyrostkami, tworzy pętlę i przechodzi w odbytnicę.
U k ł a d k r w i o n o ś n y . Tuż poza głową w jamie ciała mieści
dołnego jaśniejszego — komory, i górnego ciemnego — przed
sionka. Z komory w stronę gło
wy odchodzi naczynie, zaczy
nające się nabrzmieniem cebul- kowatem, zw. nabrzmieniem tęt- moczowód. Moczowody uchodzą do nader cienkiego pęcherza mo
czowego, z którego wybiega krótka cewka, mająca ujście tuż za odbytem.
Narządy rozrodcze. U samców dwa białawe wydłużone worki — jądra; u samic duże, wypełnione jajeczkami worki — jajniki. Roz
miary tych narządów są różne, zależnie od stopnia dojrzałości.
Rozpatrując narządy wydzielnicze, zauważyć można trzy na
czynia krwionośne, ciągnące się wzdłuż kręgosłupa. Na linji środko-
czaszki zauważysz w jamie czaszkowej szaro-białą masę, podoba? śródmóżdże, wyraźnie parzystą i najmocniej rozwi
niętą u r y b ; za nią następuje nieparzysty móżdżek czyli tyłomóżdżc, a dalej najpotężniej rozwinięty rdzeń przedłużony czyli zamóżdże. Rdzeń przedłu
żony stopniowo przechodzi w rdzeń pacierzowy, ukryty już wewnątrz kręgosłupa. Preparowanie móz
gu ryb większych jest trudniejsze; zaleca się przeto na dni kilka przed ćwiczeniem włożyć głowę ryby do formaliny (5 % ), zrobiwszy uprzednio kilka drobnych otworów w sklepieniu czaszki. Od formaliny mózg stwardnieje, wówczas nożyczkami można usunąć sklepienie czaszki i rozejrzeć budowę zmieniać o ile możności często. Jeżeli wśród nich znajdą się trupy, należy je usuwać natychmiast. Żeby zmienianie wody sprawiało jak najmniej zachodu, można w dnie naczynia zrobić otwór, zamykający się koł'
P r z y g o t o w a n i e do ć w i c z e n i a . Przeznaczone do ćwi
czenia żaby należy umieścić w słoju, wrzucić kawałek waty, umo
czonej w chloroformie, zamknąć szczelnie i zostawić na godzinę.
Żaby zabite wcześniej tężeją i trudniejsze są do preparowania. Przej
mować się biciem serca nie należy, bo trwa ono u żab jeszcze długo po śmierci, aż do zupełnego stężenia ciała. Przed rozdaniem należy żaby dobrze wypłókać w wodzie ze śluzu, który obficie wydzielają przed śmiercią.
D o ć w i c z e n i a p o t r z e b n e s ą : 1. Miska preparacyjna.
2. Komplet narzędzi preparacyjnych.
3. Szpilki.
4. Szczecinki.
P o s t a ć z e w n ę t r z n a . Ciało żaby jest krótkie, szerokie, głowa płaska, trójkątna; szyi brak. Odnóży żaba posiada dwie pary.
Skóra naga, śliska, łatwo przesuwalna.
K o ń c z y n y przednie znacznie są krótsze od tylnych. Na przednich odróżniamy ramię, przedramię i rękę, zakończoną czte
rema wolnemi palcami; na tylnych udo, goleń i stopę. Stopa za
kończona jest pięcioma palcami, spiętemi błoną pławną.
Samiec posiada na pierwszym palcu kończyny przedniej na
brzmienie, po którem łatwo go odróżnić od samicy. Po bokach głowy zauważ duże wyłupiaste oczy o złocistej tęczówce. Oko za
opatrzone jest dwiema powiekami: górną, grubszą i mało ruchomą, oraz dolną, cienką i przezroczystą. Zauważ z każdej strony głowy w tyle oka małe wpuklone krążki: są to błony bębenkowe, roz
pięte na pierścieniu kostnym. Koncha uszna u żab nie istnieje.
Zauważ na przodzie głowy, dwa otwory nosowe czyli nozdrza zewnętrzne. Jama nosowa i jama uszna u żab komunikują się z paszczą. Przekonaj się o tern, wsuwając szczecinki przez nozdrza zewnętrzne i przez przekłutą błonę bębenkową. Wejdą one do paszczy, pierwsze przez nozdrza wewnętrzne, a drugie przez trąbkę Eustachego. Otwórz paszczę żaby i wyciągnij szczypczykami język.
Zauważ, iż jest długi, mięsisty, na końcu rozdwojony i przy
twierdzony do szczęki przednią częścią. Żaba może go wyrzucać z paszczy niby klapkę i łowić nim owady.
Wsuń palce w paszczę i pociągnij nim po szczęce górnej i dolnej. Zauważ, iż liczne zęby pokrywają szczękę górną, nato
miast dolna zupełnie ich jest pozbawiona. Zęby są także i na podniebieniu.
P r e p a r o w a n i e . Umieść żabę w misce preparacyjnej grzbie
tem na dół i przymocuj ją do dna 3-ma szpileczkami (ryc. 50).
Następnie przetnij nożycami skórę najpierw wzdłuż linji środkowej od odbytu do szczęki, potem pomiędzy kończynami przedniemi oraz zprzodu kończyn tylnych, (Patrz ryc. 50). Cięcie należy robić ostroż
nie, podnosząc skórę do góry, żeby nie nadwerężyć części, leżących pod nią.
Odcięte płaty skóry od
ciągnij na boki i przy
twierdź szpilkami do wo
sku. Tkankę, przytwierdza
jącą skórę do mięśni, pod
cinaj przytem skalpelem.
Następnie przetnij ściankę mięśniową, pod którą leżą wnętrzności. W tym celu przekłuj ostrzem nożyc ściankę mięsną przy tyl
nych kończynach i pro
wadź cięcie wzdłuż cia
ła po linji środkowej do szczęki dolnej; przetnij przytem i mostek.
Rozciągnij mocno kończyny przednie i przy
twierdź je szpileczkami do
wosku. Odciągnij i przypnij do wosku również i płaty mięśniowe.
P o ł o ż e n i e o g ó l n e w n ę t r z n o ś c i (ryc. 51). Zprzodu w przezroczystym woreczku — osierdziu — leży różowe serce. Przetnij nożycami osierdzie i wydostań serce. Zauważ, że dolna część jego wydaje się bledszą. Jest to komora. Odgranicza się ona dosyć wy
raźnie od części przedniej — przedsionka prawego i lewego. Zprzodu serca wybiega z komory pień tętniczy, który zaraz się rozpada na dwie gałęzie. Jeżeli serce żaby jeszcze bije, spotęguj to bicie przez podrażnienie szczypcz) kami końca komory serca i zauważ kolejne kurczenie się komory i przedsionków.
Z obu stron serca leżą szare, gąbczaste worki — są to płuca.
Czasem bywają one napełnione powietrzem i są wydęte, najczęściej jednak bywają spłaszczone.
Cokolwiek niżej serca leżą irzy duże, ciemno-czerwone płaty
mic jajniki i jajowody. Następnie pinsetkami podnieś ostrożnie żo
łądek do góry, przetnij przełyk ile możności wyżej i usuwaj z jamy
ciała przewód pokarmowy, przecinając skalpelem przytrzymujące go fałdy otrzewnej. Wkońcu przetnij odbytnicę, przypnij do dna miski wyjęty z jamy ciała przewód pokarmowy i rozwikłaj pęlle. Zauważ przytem w fałdach otrzewnej, w t. zw. krezkach, naczynia krwionośne.
Wypreparowany przewód pokarmowy pozwala odróżnić
nastę-50....
" r
I ł J3
Ryc 52. Wnętrzności żaby: 1 do 5 - jak na ryc. 51, 6 - oskrzela, 7 i 8 jajowdd, 9 - nad- nercza, 10 nerka, 11 — jajniki, 12 — ujście pęcherza moczowego do kloaki, 1 3 — ujście moczowoddw, I4 ujście jajowoddw, 15 — pęcherz, 16 — jelito odbytowe, 17 —[jelito cienkie, 1 8 — śledziona, 19 — wątroba, 20 — pęcherz żdłciowy, 21 — trzustka, 22 — iołądek
pujące części: przełyk, żołądek, jelito z dwunastnicą oraz odbytnicą i gruczoł trzustkowy. (Patrz ryc. 52).
N a r z ą d y w y d z i c l n i c z e . Po usunięciu łrzewi w tylnej części jamy ciała po bokach kręgosłupa zauważ dwa wydłużone ciemno-czerwone ciała — są to nerki, narządy wydzielnicze.
Uważnie badając, można spostrzec biegnące z tylnej części nerek delikatne cewki: są to moczowody. W sąsiedztwie nerek i ja j
ników można zauważyć płatkowate ciała żółtawe, t. zw. ciała tłusz
czowe. Stanowią one zapas pokarmowy tłuszczu w ciele żaby.
U k ł a d n e r wo wy . Usuń z jamy ciała nerki, następnie prze
tnij nożycami ściankę mięśniową szczęki dolnej i usuń ją wraz z językiem i resztkami przełyku. Rozpatrz teraz nerwy. Zauważ, że z obu stron kręgosłupa wychodzą parzysto nerwy rdzeniowe. Z nich szczególnie dobrze uwydatniają się nerwy ramieniowe, unerwiające kończyny przednie. Nerwy te odchodzą od rdzenia pacierzowego w postaci białych sznurków. Od tylnej części kręgosłupa odchodzą trzy
wy rdzeniowe, 3 — splot lę- dźwio-krzyżowy
Ryc. 54. Mdzg: 1 — przodomdźdźc, 2 — międzymdźdźe, 3 — śrdd- mdźdże, 4 — mdżdżek, 5 — rdzeń przedłużony
pary grubych nerwów rdzeniowych, które po pewnym czasie łączą się, tworząc t. zw. splot lędźwio-krzyżowy. Z tego splotu wybiegają dwa grube pnie nerwowe, udające się do kończyn tylnych. (Patrz ryc. 53).
Mó z g. Połóż żabę grzbietem do góry, przypnij do wosku i zdejm skórę z przedniej części karku i głowy. Następnie zdejm
sklepienie czaszki. W tym celu wprowadź ostrze nożyczek małych w to miejsce, gdzie czaszka łączy się z kręgosłupem, i dwoma łuko
wałem! cięciami przetnij ostrożnie kość czaszki aż do nozdrzy. Za- pomocą pinsetek usuń ostrożnie odcięte sklepienie czaszki i rozej
rzyj mózg żaby (ryc. 54). Zauważ, idąc od przodu ku tyłowi, pierwszą największą część mózgu — t. zw. przodomóżdże. Składa się ono z dwóch wydłużonych mas, których przednie zwężone płaty stanowią t. zw. opuszki węchowe. Za tą częścią leży drugi oddział, zwany międzymóżdżem, za tym trzeci — śródmóżdże, dalej słabo rozwinięte tylomóżdże, wreszcie rdzeń przedłużony, który stopniowo przechodzi w rdzeń pacierzowy.
ĆWICZENIE Nr. 19
GOŁ^B (COLUMBfl DOMESTIC7\)
Celem zapoznania się z budową ptaka można rozpatrzyć ciało gołębia, kury, wrony łub innego ptaka, jeżeli będzie świeży i niezbyt drobny. Ponieważ zdobycie większej ilości ptaków jest dosyć trudne 1 kosztowne, wypadnie przeto nieraz ograniczyć się do preparowania jednego ptaka przez większą czy mniejszą grupę uczniów lub do demonstrowania preparowania przed całą klasą na lekcji o ptakach. Bodaj najmniej trudności i kosztów sprawi zdobycie, a nawet hodowla gołębi. W razie hodowli zamykamy gołębie do klatki, na którą nadaje się najzwyczajniejsze pudło drewniane. Klatkę umieszczamy gdziekolwiek na strychu w pobliżu komina, żeby nie było zbyt zimno, i dajemy gołębiom ten sam pokarm, co i kurom.
Na dno klatki należy nasypać grubą warstwę trocin, żeby się nie powalały pióra.
O ile posiadamy gołębie żywe, należy je na kilka godzin przed ćwiczeniem uśpić w chloroformie w jakiemkołwiek dużem naczyniu (słoju, wiadrze), szczelnie się zamykającem. Po 2 0 — 30 minutach ptaki zasypiają, należy jednak, ze względu na wrażliwość uczniów, po
czekać, aż ciało gołębi ostygnie zupełnie. W dniu ćwiczenia gołębi nie należy poić zupełnie, karmienie zaś zaleca się, bo ułatwia pre
parowanie wola. Jeżeli nogi łub pierze są powalane nawozem, należy je wymyć. Pierze osuszyć można prędko zapomocą mączki kar
toflanej.
D o ć w i c z e n i a p o t r z e b n e są:
1. Deska preparacyjna.
2. Komplet narzędzi preparacyjnych.
3. Miska preparacyjna.
4. Zlewka lub szklanka.
5. Rurka szklana ze zwężonym końcem.
6. Szpilki.
7. Sznurek cienki.
8. Wata.
9. Waga z ciężarkami. % P o s t a ć z e w n ę t r z n a .
T u ł ó w owalny, krępy, dzięki zrośnięciu kręgów piersiowych sztywny. Głowa ruchliwa, osadzona na długiej, cienkiej szyi. Skrzydła długie i ostre, przystosowane do rozcinania powietrza. Nogi krótkie, zakończone czterema palcami, z których jeden zwrócony w tył, a trzy naprzód.
Gł o wa . Sklepienie czaszki wypukłe (większe zdolności umy
słowe). Dziób krótki, słaby, na końcu rogowy, u nasady zaś posiada nabrzmienie, przykryte cienką skórką białawą, t. zw. woskówką. Wo- skówka, obficie zaopatrzona w nerwy, stanowi bardzo wrażliwe na dotyk miejsce.
Tuż za woskówką, z obu stron dzioba, widoczne są otwory nosowe czyli nozdrza zewnętrzne.
Otwórz szeroko dziób gołębia i obejrzyj jamę ustną. Jest ona duża i, zwężając się stopniowo, przechodzi w przełyk. (Zębów ptak nie posiada).
Chwyć pinsetkami za koniec języka i wyciągnij go, ile się da.
Zauważ, iż język u nasady pokryty jest małemi wyrostkami, a tuż za nasadą języka znajduje się szpara oddechowa.
Oczy duże, tęczówka jasna, źrenica okrągła, czarna. Oko po
siada powiekę górną, mocniej rozwiniętą dolną oraz trzecią, t, zw. mi
gawkę, która zamyka oko od wewnętrznego kąta. Spróbuj migawkę naciągnąć ostrożnie pinsetką na oko. Zauważ, iż jest to cienka, przezroczysta błona. Migawka służy do przykrycia oka od zbyt jaskrawego światła.
Wyskub pióra z boków głowy za oczyma i znajdź otwór słu
chowy. Prowadzi on do przewodu słuchowego. (Konchy usznej u pta
ków brak).
U p i e r z e n i e . Obejrzyj pióra tęgie czyli pokrywy oraz puch.
Wśród tęgich zauważ lotki skrzydeł i sterówki ogona. Przyjrzyj się, jak są ułożone pióra na skrzydłach.
Wyrwij lotkę lub sterówkę i przyjrzyj się budowie pióra.
Rozpoznaj części pióra: stosinę, dutkę i chorągiewkę.
Wyrwij z piersi puch i obejrzyj jego budowę.
Obejrzyj nogi ptaka. Zauważ łuski, przykrywające stopę.
Zginaj nogę przez przegub i uważaj, jak przytem będą się kurczyły palce. Jest to przystosowanie do utrzymywania się na ga
łęziach.
P r e p a r o w a n i e . Zanim przystąpisz do preparowania, zważ gołębia i zanotuj jego ciężar.
Następnie przetnij kość ramieniową ptaka, włóż w nią koniec rurki szklanej, a głowę ptaka zanurz w wodzie. Przez drugi koniec rurki dmuchnij parę razy. Powietrze wychodzące z dzioba wskazuje, że kość komunikuje się z drogami oddechowemi.
Potem połóż gołębia grzbietem na dół na desce preparacyjnej i przywiąż sznurkiem końce skrzydeł i nóg do haczyków, przytwier
dzonych do rogów deski. Następnie mokrą ręką wyskub pióra wzdłuż łinji środkowej ciała na stronie brzusznej od dzioba do ogona. Pióra zrzucaj do naczynia z wodą, pocierając ręką o rękę. Ostrożność ta jest niezbędna dla utrzymania pracowni w czystości. Następnie natnij delikatnie skalpelem skórę na piersiach i brzuchu ptaka wzdłuż łinji środkowej do odbytu. Ze szczególną ostrożnością wykonaj takież cięcie i wzdłuż szyi, gdyż tutaj skóra jest bardzo cienka, a do niej szczelnie przylega wole, które może być łatwo uszkodzone. Potem odpreparuj skórę, odsuwając ją rączką skalpela w prawo i lewo od łinji cięcia. Po usunięciu skóry z brzusznej powierzchni ciała roz
patrz mięśnie piersiowe, które wypełniają przestrzeń pomiędzy grze
bieniem a samym mostkiem. Mięśnie te są najpotężniej rozwinięte w ciele ptaków łatających, służą bowiem do poruszania skrzydeł.
Często ciężar ich stanowi ciężaru całego ptaka. Mają one kształt trójkątny. Podstawą są przytwierdzone do grzebienia, wierzchołkiem zaś do żeber. Zetnij te mięśnie, skalpelem. W tym celu oddziel je wprzód od grzebienia, a następnie od mostka i żeber. Zwykle przy
tem obficie występuje krew, którą należy natychmiast starannie ze
brać zapomocą waty. Odcięte mięśnie piersiowe zważ i oblicz sto
sunek ich ciężaru do ciężaru całego ciała. Po ścięciu mięśni od
słoni się mostek. Jest to duża, szeroka kość, przykrywająca zprzodu klatkę piersiową. Na łinji środkowej tej kości wznosi się grzebień.
Do bocznych krawędzi mostka przytwierdzone są żebra, do prze
dniej zaś po obu stronach nasady grzebienia dwie silne kości, zwane kruczcmi, które wchodzą w skład pasa barkowego. Z przodu mostka do końca grzebienia przytwierdzona jest zapomocą wiązadełka wi- dełkowata kostka — są to obojczyki, zrośnięte ze sobą.
Firewiczowic. Zbiór ćwiczeń zootomicznych ^
Żeby się zapoznać z wewnętrzną budową ptaka, należy usunąć mostek wraz z kośćmi kruczemi i obojczykami. W tym celu przetnij
Ryc. 55. Ciało gołąbią, otworzone ze strony b rz u s z n e j: 1 — nozdrza, 2 — migawka, 3 — powieka dolna, 4 — otwdr uszny, 5 — tchawica, 6 — przełyk, 7 — wole, 8 — łuk aorty, 9 — lewy przedsionek, 10 — komory, 11 — wątroba, 12 — worki powietrzne, 13 __ żołądek m iąsisty, 14 — dwunastnica, 15 ~ odbyt, 16 — trzustka, 17 — jelito
cienkie, 18 — żebra
nożycami żebra niedaleko zestawienia ich z mostkiem z obu stron
nożycami żebra niedaleko zestawienia ich z mostkiem z obu stron