Z d o b y c i e m a t e r j a ł u , stosownie do pory roku i miejsco
wości, sprawia większe lub mniejsze trudności. Chodzi o to, że do ćwiczeń należy używać tylko świeżego materjału; okazy spirytusowe do tego się nie nadają. W miastach większych żywe raki można spotkać na rynku prawie przez całą ?imę najobficiej jednak na
wiosnę. W miastach mniejszych i po wsiach, nie posiadających w okolicy raków, zdobycie materjału, szczególniej w porze zimowej, jest dosyć trudne. Można je sprowadzić z miejsc pod tym względem szczęśliwszych.
P r z e c h o w y w a n i e m a t e r j a ł u . Raki można przechować w koszach z mchem wilgotnym w ciągu tygodnia, poczem
zwie-Ryc. 20. Rak od strony grzbietowej: I — dziobek, 2 — głowotułdw, 3 — odwłok, 4 — pokrywy skrzelowe, 5 — brdzda karkowa
rzątka giną. Nie należy robić zapasu na czas dłuższy, gdyż raki giną prędko nawet w najlepszych warunkach.
P r z y g o t o w a n i e m a t e r j a ł u . Na godzinę przed ćwiczer':
niem włożyć przeznaczone do ćwiczeń raki do słoja
szklą-Firewiczowie. Zbidr ćwiczeń zootomicznych 3
nego, włożyć kawałek waty, zmaczanej w chloroformie, i zamknąć
Silny chitynowy pancerz, ze złogami soli wapiennych, okrywa całe ciało. Na odwłoku pan
Rozpatrz liczne odnóża, na rozmaitych częściach ciała rozmaicie zmodyfikowane (ryc. 21).
Ryc. 21. Rak od strony brzusznej: 1 — rożki, 2 — nogi tułowiowe, 3, 4 — szczęki i szczękondźki, 5 — nogi odwł.,
6 — odbyt
Najpierw rzucą się w oczy odnóża chodowe (5 par), z któ
rych pierwsza para zakończona jest silnemi kleszczami, dwie na
stępne małemi kleszczykami, a dwie ostatnie pary kleszczy nie
Rozsuń nieco szczypczykami odnóża paszczowe; w środku zauważ dwie mocno ściśnięte żuwaczki w kształcie zębów. Rozchyl je ; pomiędzy niemi leży otwór ustny.
Na przednim końcu ciała są dwie pary przysadek, zwanych roż
kami: rożki pierwszej pary są krótkie, widełkowato rozdzielone; rożki drugiej pary — długie; długość ich równa się długości ciała raka. Rożki są narządami zmysłów. U nasady drugiej pary znaj
dują się dwie białe wypuklinki; na nich są ujścia narządów wydzielniczych (gruczołów zielonych).
Z obu stron dzióbka znajdują się oczy, osadzone na ruchomych słupkach.
Znajdź otwór odbytowy na ostatnim segmen cie odwłoku. pancerz płaski szpadel lub trzonek skalpela i oddzielaj ostrożnie mięśnie od pancerza, zeskrobując je z powierzchni wewnętrznej.
Następnie podnieś pancerz od tyłu ku przodowi. Boczne części pancerza niech pozostaną. W ten sam sposób zdejm pancerz z odwłoku. Razem z pancerzem zedrzyj część mięśni odwłoko
Ryc. 22. Linje cięcia przy preparowaniu
wych, które przykrywają jelito. Nalej na raka wody, usuń resztki mięśni i błony podpancerzowej i rozpatrz budowę wewnętrzną.
B a d a n i e . W otwartej jamie ciała zwierzęcia widać prawie wszystkie narządy wewnętrzne (ryc. 23). W przedniej części jamy
Ryc. 23. Rak, otworzony od strony grzbiet.: 1 — żołądek, 2 — nacz.
krwionośne, 3 — mięśnie, poruszające szczęki, 4 — wątroba, 5 — jelito, 6 — mięśnie odwłokowe, 7, 8 — narządy rozrodcze, 9 — serce, 10 — skrzele,
11 — naczynia krwionośne
leży duży żołądek; wychodzące zeń jelito leży w głębi i jest niewi
doczne, dopiero w części odwłokowej wychodzi na powierzchnię i ciągnie się po linji środkowej nakształt prostej rurki do odbytu.
Nieco za żołądkiem, z obu stron jego, leżą dwa wielkie spoiste gruczołowe utwory, barwy żółtawej; jest to wątroba.
Pod resztkami skorupy z prawej i lewej strony głowotułowia leżą skrzela, w postaci pierzastych blaszek, żółtobrudnego koloru.
Z prawej i lewej strony żołądka widać dwa grube mięśnie, które były przytwierdzone do usuniętego pancerza. Mięśnie te wpra
wiają w ruch żuwaczki.
W samym środku otwartej jamy ciała leży serce. Jest to płaski wielokątny woreczek, koloru jasno-żółtego, przezroczysty, prawie nie
widoczny. Unieś trochę serce pinsetkami, zauważ wychodzące zeń naczynia, w kształ
cie cienkich przezroczystych rurek.
Tuż koło serca leżą workowate na
rządy rozrodcze, które u samca widać i pod sercem, jako białe skręcone rureczki; u sa
micy w tern miejscu leżą jajniki.
Żeby zobaczyć resztę narządów, na
leży przeciąć mięsień, przytwierdzający żo
łądek z przodu do pancerza. Odchyl żołą
dek na bok i poszukaj na dnie jamy ciała w okolicy głowowej narządów wydzielni- czych. Są one koloru zielonego (stąd na
zwa — gruczoły zielone) i podobne są do spłaszczonych ziaren grochu; otwierają się one nazewnątrz u nasady drugiej pary roż
ków. Pomiędzy gruczołami zauważ biały zwój mózgowy — nadprzełykowy i wycho
dzące zeń spoidła, które tworzą obrączkę okołoprzełykową. Odciągnij żołądek ku ty
łowi, zobaczysz wówczas krótki przełyk i do
koła niego obrączkę okołoprzełykową.
N a r z ą d y t r a w i e n i a (ryc. 24).
Usuń zapomocą nożyczek i szczypczyków serce i narządy rozmnażania. Odciągnij nieco żołądek i przetnij przełyk. Unieś żo
[ cy, i tylnej części odźwiernikowej. Za żołądkiem ciągnie się . Weź w palce żołądek i rozetnij go wzdłuż nożyczkami. Na wewnętrznych ściankach żołądka znajdziesz trzy silne ząbki chitynowe, które służą do rozcierania pokarmu. Czasem jest rusztowaniem z płytek wapiennych, które należy ostro
żnie usunąć, pokruszyć pinsetkami i wyjąć po kawałku.
Usunąwszy płytkę, zobaczysz cały łańcuch, który w oko
licy głowowej zaczyna się dużym zwojem podprzełykowym, połączonym z mózgiem obrączką okołoprzełykową. Roz
patrz łańcuch przez lupę i policz zwoje: jest ich ra
Oddzielaj zapomocą nożyczek odnóża raka, zaczynając od ogona. Odcinaj je u samej nasady i kładź na bibule w porządku naturalnym (ryc. 2 6 ): najpierw nogi odwłokowe, później tułowiowe, dalej przysadki paszczowe, nakoniec rożki.
Wystarczy zdjąć odnóża z jednej strony, np. z prawej. Gdy nie sprawia trudności. Umieszczone wakwarjach żyją całą zimę; jeżeli w zi umieść na szkle przedmiotowem, przykryj szkłem nakrywkowem na nóżkach i rozpatrz przez mikroskop w słabem powiększeniu (ryc. 27).
Ciało rozwielitki jest zawarte w dwuklapowej przezroczystej skorupce, która umożliwia widzenie jej budowy wewnętrznej. Z jej
Rys. 26, Przysadki gębowe i odndża r a k a : I — rożki, II — żuwaczki, III — szczęki, IV — szczękondżki, Y — nogi tułowiowe, V I — nogi od
włokowe