JÓZEF WITKOWSKI
PROBLEMY POLSKIEGO NAZEWNICTWA ASTRONOMICZNEGO
A. O p o l s k i
Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego
Astronomia, jak każda nauka, musi posługiwać się nazwami dokładnie zdefiniowanymi i dostosowanymi do badanych problemów. Wraz z rozwojem nauki, powstawaniem nowych dziedzin badawczych lub rozsze rzaniem ich dotychczasowych zakresów, powstaje konieczność uzupełniania i modernizowania stosowanego nazewnictwa naukowego. Uznając wagę tych zagadnień w zakresie astronomii, Komitet Astronomii PAN po w o ła ł Zespół do Spraw Nazewnictwa Astronomicznego, którego celem ma być zajęcie się sprawą usta lenia i ujednolicenia polskiego nazewnictwa astronomicznego. A rtykuł niniejszy jest pierwszą próbą przedstawienia samego zagadnienia i projektu jego opracowania.
Polskie nazewnictwo astronomiczne korzysta z naukowej terminologii własnej oraz nauk pokrewnych: fizyki, matematyki i innych. Wydaje się rzeczą oczywistą, że nie powinniśmy zmieniać i wprowadzać na użytek astronomów specjalnych nazw w przypadkach istnienia nazw ustalonych przez specjalistów. Natomiast w przypadku nazw ściśle astronomicznych mamy zasadniczo pewną swobodę w ich ustalaniu. Należy jednak przy tym zwrócić uwagę na kilka okoliczności, które w tym zakresie wydają się istotne:
1) Polskie nazewnictwo astronomiczne powinno mieć charakter krajowy, chociaż obecnie występują tendencje stosowania „środowiskowych" nazw astronomicznych. Pewne tradycje ju ż powstały i trzeba przewidzieć, w jaki sposób można uzyskać praktyczne ujednolicenie nazw, szczególnie najczęściej stosowanych, jak wielkość gwiazdowa czy magnitudo, moc promieniowania czy luminosity. Przyjęty system nazw powinien być konsekwentnie stosowany, tak w czasie w ykładów i ćwiczeń, jak i we wszystkich polskich publikacjach astronomicznych. Ten ostatni dezyderat jest stosunkowo łatwo wprowadzić w życie, jeżeli redakcje polskich wydawnictw astronomicznych zaakceptują jednolite nazewnictwo i będą wymagały od autorów jego stosowania. To zagadnienie ma jeszcze dodatkowy aspekt. Przy obecnie wprowadzanych systemach klasyfikacji bibliograficznych prac naukowych oraz charakteryzowaniu ich treści za pomocą tzw. „key words” , konieczność stosowania ujednoliconej terminologii zyskuje dodatkowe uzasadnienie. Istniejąca „Uniwersalna klasyfikacja dziesiętna” zalecana przez Centralny Instytut Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej powstała chyba bardzo dawno i zupełnie nie odpowiada wymaganiom nowoczesnej astro nom ii. Wszelkie próby automatycznego katalogowania i informowania o wydawnictwach naukowych, jakie przewiduje się »' bliskiej przyszłości, będą musiały korzystać ze ściśle zdeterminowanego nazewnictwa.
2) Ustalenie nazewnictwa wymagać będzie pewnych decyzji w przypadkach konieczności dokonania wyboru jednego określenia z kilku możliwych Na przykład sama nazwa Zespołu może wywoływać wątpli wości. Czy jest to Zespół do spraw nazewnictwa, terminologii czy nomenklatury astronomicznej? To za gadnienie ma specjalny aspekt w przypadkach konieczności dokonania wyboru między słowem czysto polskim a słowem tylko spolszczonym - np. czy mają być natężenia czy intensywności? Równolegle z argumentami naukowymi należy w tych sprawach uwzględniać wymagania współczesnego języka polskiego.
Powyższe uwagi na pewno nie wyczerpują wszystkich problemów, jakie będą wymagać rozwiązania przy ustalaniu jednolitego polskiego słownika astronomicznego. Jako projekt rozpoczęcia i prowadzenia tej pracy proponuję następujący sposób postępowania. Ostatnim polskim encyklopedycznym zbiorem terminów' astronomicznych jest wydawnictwo pt.: K opernik. A stronom ia. A stronautyka opracowane pod redakcją Włodzimierza Z o n n a. Przyjmijmy to wydawnictwo jako podstawowe i starajmy się początkowo wpro wadzać tylko poprawki i uzupełnienia. Projekty tych zmian, przesyłane do Zespołu będą przedyskutowane i jako nazwy' zalecane, publikowane w „Postępach Astronomii” . Liczbę bowiem na umożliwienie prowadzenia tej akcji właśnie na łamach podanego czasopisma. W ten sposób powinien zostać zebrany materiał służący do wydania polskiego słownika astronomicznego.
Przedstawiając ten plan, proszę o zainteresowanie i o nadsyłanie uwag w tej sprawie na mój adres.
SPIS TREŚCI ZESZYTU 4
A R T Y K U Ł Y
O. W. K i j a j e w a, D. D. P o ł o ż e n c e w , R edukcja w rocław skich katalogów 1'KSZ n a system F K 4 ... Z. K 1 i m e k, K oincydencje dużych liczb kosm ologii i m ikrofizyki ... ’ i ... M. S. B o r c z u c h , 8. K u c h o w i c z , Ekstrem alne stany m aterii w astrofizyce. C zęść IV. Stan krystaliczny m aterii: k ry sz tały n eu tro n o w e ...
Z P R A C O W N I I O B S E R W A T O R I Ó W
N aukow e ośrodki astronom iczne w kraju ...
K R O N I K A
Jó z e f W itkow ski ...
D Y S K U S J E
A. O p o 1 s k i, Problem y polskiego nazew nictw a astronom icznego ...
COAEP)KAHME TETPAAM 4
C T A T b H
O. B. K k i e b a, Jl- A n o ji o >k e h u e b, Ilepepa6oTKa BpounaBCKHX K arajioroB <I>KC3 Ha ch- CTeMy F K 4 ... ... 3 . K JI H M e K , CoBnaneHHH CojIblUHX MHCejl K0CM0J10rHH H MHKPo4>H3HKH... M. C. B o p i y x , B. K y x o B H i , 3KCTpeManbHwe coctohhhh Marepim b acrpo(J)H3HKe. *łacTŁ IV
KpHCTanHuecKHe coctohhhc: neftTpoHHŁie K pw cTannw ...
M 3 J l A E O P A T O P I l f ł H O E C E P B A T O P M f i
HayMHbie acTpoHOMHiecKHe ywpe>raeHHH b cT paH e... ...
X P O H H K A
K)3e<J> Bh t k o b c k h...
f l H C K Y C C M H
A. O n o n b c kh, IIpo6jieMbi nojibCKoft acTpoHOMmecKofl TepMHHonornH...
215 223 235 265 267 269 215 223 235 265 267 269 [270]
Spis treści 271 CONTENTS
A R T I C L E S
O. W. K i j a j c w a, D. D. P o ł o ż e n c e w, Reduction o f the Wroclaw FK SZ Catalogues to the IK 4 S y s t e m ... 215 Z. K 1 i m e k, Coincidences o f Large Numbers in Cosmology and Microphysics ... 223 M. S. B o r c z u c h , B. K u c h o w i c z , Extrem al States o f Matter in Astrophysics. Part IV. The
Crystalline State o f Matter: Neutron C r y s t a l s ... 235 !•' R O M L A B O R A T O R I E S A N D O B S E R V A T O R I E SI
Scientific Astronomical Centres in Poland ... 265 C H R O N I C L E
Jó zef Witkowski ... 267 D I S C U S S I O N S
A. O p o l s k i , Problems o f Polish Astronomical Nomenclature ... 269
v
KOMUNIKAT
Jury K onkursu o N agrodę M ło d y c h Polskiego T ow arzystw a A stronom icznego ro z p a trz y ło na posie dzeniu w dniu 13 grudnia 1976 r. prace spełniające w arunki regulam inu Konkursu i p o d ję ło decyzję o przy znaniu nagród za rok 1976.
N agrodę I stopnia przyznano:
Jerzem u S i k o r s k i e m u za p racę S iu d y o f Turbulence in the A tm o sp h ere o j Procy on and A rcturus
b y the G oldberg-Unno M ethod.
N agrodę II stopnia przyznano:
Zbigniewowi K l i m k o w i za pracę D issipation in ta r ły Universe. U. Viscous Period in Bianchi Type
I Universe.
D ecyzja Jury z o s ta ła zatw ierdzona przez Z arząd G łó w n y Polskiego T ow arzystw a A stronom icznego.
Przew odniczący Jury
Doc. d r T. Ja rzęb o w ski
Cena z ł
10.-WARUNKI PRENUM ERATY CZASOPISMA „PO STĘPY A STRO NOM II”
Cena p renum eraty krajow ej:
rocznie z ł 4 0 .— p ó łro cz n ie z ł 20.—
P renum eratę na kraj przyjm ują O d działy RSW „Prasa-K siążka-R uch” o raz urzędy pocztow e i doręczyciele w term inach:
- do dnia 25 listopada na styczeń, I k w a rtał, I p ó łro cz e roku następnego i na cały ro k n a stęp n y , - d o dnia 10 miesiąca, poprzedzającego okres p renum eraty na p o z o stałe okresy roku bieżącego. Jednostki gospodarki u sp o łeczn io n ej, instytucje i organizacje sp o łeczno-polityczne sk ła d ają za m ów ienia w m iejscow ych O dd ziałach RSW „Prasa-K siążka-R uch” .
Z ak ład y pracy w m iejscow ościach, w k tó ry ch nic ma O dd ziałó w RSW oraz pren u m erato rzy in d y w idualni, zam aw iają pren u m eratę w u rzędach p o czto w y ch lub u doręczycieli.
P renum eratę ze zleceniem w ysy łk i za granicę, k tó ra je s t o 50% droższa od p renum eraty krajow ej, przyjm uje RSW „Prasa-K siążka-R uch” , C entrala K olportażu Prasy i W ydaw nictw , ul. Tow arow a 28, 0 0 - 9 5 8 Warszawa, k o n to PKO nr 1 5 3 1 -7 1 w term inach p o d an y ch dla prenum eraty krajow ej.
Bieżące i archiw alne num ery m ożna n a b y ć lub zam ów ić we W zorcowni W ydawnictw' N aukow ych PAN-Ossolineum-PWN, P ałac K ultury i N auki (w ysoki parter) 0 0 - 9 0 1 Warszawa oraz w księgarniach naukow ych „D om u Książki” .
A subscription o rd er stating th e period o f tim e, along w ith the subscriber’s nam e and address can be sent to y o u r subscription agent or directly to Foreign T rade Enterprise Ars Polona-R uch, 0 0 - 0 6 8 W arszawa, 7 Krakowskie P rz e d m ieście ,P.O. Box 1001, Poland. Please send p ay m en ts to th e acco u n t o f Ars Polona-R uch in Bank Handlow y S.A., 7 T rau g u tt S tre et, 0 0 - 0 6 7 Warszawa, Poland.
B iblioteka G łów na U M K