ProduktywnoĞü i efektywnoĞü gospodarstw: - GOSPODARSTW Z WYBRANYCH KRAJÓW

GOSPODARSTW Z WYBRANYCH KRAJÓW

IV. ProduktywnoĞü i efektywnoĞü gospodarstw:

1) ProduktywnoĞü ziemi (produkcja tys. euro/ha),

2) ProduktywnoĞü aktywów (produkcja/aktywa - krotnoĞü),

3) ProduktywnoĞü Ğrodków obrotowych (produkcja/Ğrodki obrotowe - krotnoĞü), 4) WydajnoĞü pracy produkcja (tys. euro/AWU),

5) DochodowoĞü ziemi (dochód z gosp. tys. euro/ha), 6) DochodowoĞü aktywów (dochód z gosp./aktywa - %), 7) OpáacalnoĞü produkcji (produkcja/koszty - %),

8) DochodowoĞü pracy wáasnej (dochód z gosp. tys. euro/FWU), 9) RentownoĞü produkcji, (dochód z gospod./produkcja - %), 10) Zysk przedsiĊbiorcy (tys. euro/gospodarstwo),⁴⁴

11) Parytet dochodu z gospodarstwa (%),

11A) w stosunku do opáaty pracy najemnej w rolnictwie (%), 11B) w stosunku do opáaty w gospodarce narodowej (%), 12) Stopa inwestycji netto (%),

13) WskaĨnik konkurencyjnoĞci.

Tabela 4. Koszty uĪycia wáasnych czynników produkcji w badanych gospodarstwach w latach 2011-2013

Kraje WielkoĞü ekonomiczna gospodarstw (tys. euro SO)

<8 8 - 25 25 - 50 50 - 100 100 - 500 >500 Koszty ziemi euro/ha

Polska 168,2^a/- 78,6/115,2 78/129,4 110,1/184 -/176,9

-/-WĊgry -/- 40,7/106 95,4/330,7 85,9/273 105,6/642,1

-/-Rumunia 125/212 131,8/197,6 -/137,2 -/- 87/-

-/-Niemcy -/- -/- -/- 305,4/719,9 464,5/644,6 -/885,6

Holandia -/- -/- -/- -/2170,2 1493,2/2572,4 -/3600,4

Francja -/- -/- 313,2/2828,2 266,6/911,1 333,5/608,3 -/474,6 Wáochy 92,1/- 222,1/1703,8 342/755,8 327,1/448,8 300,9/604 733,7/790,4 Hiszpania 47,6/- 190,9/765,5 259,8/1441,9 337,2/924,3 294,7/346,6 -/481,3

Koszty pracy euro/rbh w rolnictwie

Polska 2,08/- 2,01/2,09 2,01/1,91 1,96/2,1 -/2,73

-/-WĊgry -/- 2,28/2,39 2,54/2,45 2,25/3,36 2,82/2,69

-/-Rumunia 1,55/1,3 1,55/1,46 -/1,62 -/- 1,95/-

-/-Niemcy -/- -/- -/- 6,65/9,59 7,65/8,86 -/8,63

Holandia -/- -/- -/- -/15,59 11,47/14,1 -/15,66

Francja -/- -/- 12,33/13,09 10,34/11,96 11,83/13,2 -/-14,13 Wáochy 7,61/- 7,47/6,58 7,51/8,67 8,11/8,78 8,7/9,02 8,43/9,52 Hiszpania 6,95/- 6,81/5,98 7,25/5,28 7,35/5,64 7,49/6,85 -/8,1

Koszt pracy w gospodarce narodowej^c Koszt kapitaáu wg obligacji 10-letnich (%)

Polska 4,8 5,01

a gospodarstwa sadownicze, ^b gospodarstwa ogrodnicze, ^c euro/godz.

ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie Gáównego UrzĊdu Statystycznego, Narodowego Banku Polskiego, Hungarian Central Statistical Office, National Institute of Statistik (Roma-nia), Statistisches Bundesamt, www.stats.oecd.org, Europejski Bank Centralny.

44 Zysk przedsiĊbiorcy – stanowi róĪnicĊ miĊdzy dochodem z gospodarstwa a kosztami uĪycia wáasnych czynników produkcji (pracy, ziemi i kapitaáu). RównowaĪną kategorią jest dochód z zarządzania, którą autorzy posáugiwali siĊ dotychczas.

W tabeli 4 podano koszty uĪycia wáasnych czynników produkcji: ziemi, pracy i kapitaáu. WielkoĞci te są niezbĊdne do obliczenia wskaĨnika parytetu dochodowego⁴⁵: A1 i A2 oraz zysku przedsiĊbiorcy i wskaĨnika konkurencyjno-Ğci. Koszty alternatywne wáasnej ziemi przyjĊto na poziomie czynszu dzierĪaw-nego w odpowiednich klasach wielkoĞci ekonomicznej. Koszty pracy wáasnej rolnika i czáonków jego rodziny przyjĊto na dwóch poziomach: a) na poziomie opáaty pracy najemnej w odpowiednich klasach wielkoĞci ekonomicznej gospo-darstw, jako podstawy do obliczenia parytetu dochodowego A1, i b) na podsta-wie Ğredniego poziomu wynagrodzeĔ w gospodarce narodowej, jako podstawy obliczenia parytetu dochodowego A2.

KonkurencyjnoĞü gospodarstw okreĞlono wskaĨnikiem konkurencyjnoĞci (Wk) za Wernerem Kleinhanssem⁴⁶. WskaĨnik konkurencyjnoĞci (krotnoĞü) ustalono jako iloraz dochodu z gospodarstwa rolnego oraz sumy szacunkowo okreĞlonych kosztów uĪycia wáasnych czynników produkcji: wáasnej pracy, ziemi i kapitaáu (równanie 1). WartoĞü wskaĨnika konkurencyjnoĞci Wk>=1 wskazuje na peáne pokrycie dochodem kosztów wáasnych czynników produkcji, natomiast Wk<1 wskazuje na niepeáne pokrycie dochodem tych kosztów. Przy-jĊto za Kleinhanssem dalszą klasyfikacjĊ Wk wyróĪniając nastĊpujące klasy:

Wk (-) – w przypadku ujemnego Dzgr (Wk1), 0<Wk<1 – czĊĞciowe pokrycie kosztów wáasnych czynników produkcji (Wk2), 1=Wk<2 – peáne pokrycie kosz-tów wáasnych czynników produkcji (Wk3), Wk>=2 – dwukrotne i wiĊksze po-krycie kosztów wáasnych czynników produkcji (Wk4). WskaĨnik konkurencyj-noĞci Wk4 wskazuje na peáną zdolnoĞü konkurencyjną gospodarstwa rolnego.

Stwierdzenie to jest zbieĪne z poglądem Hansa Ch. Binswangera, który stwier-dza, Īe przedsiĊbiorstwo zdolne to rozwoju powinno osiągaü stopĊ zysku dwu-krotnie wyĪszą od oprocentowania kredytów⁴⁷.

ܹ݇ ൌ୏୵୸ା୏୵୮ା୏୵୩^ୈ୸୥୰

gdzie:

Wk – wskaĨnik konkurencyjnoĞci, Dzgr – dochód z gospodarstwa rolnego,

45 Parytet dochodowy: stosunek dochodu z gospodarstwa w przeliczeniu na jednostkĊ pracy wáasne j (FWU – Family Work Unit = 2120 godzin pracy wáasnej w roku). Obliczany jest w stosunku do Ğredniego wynagrodzenia pracy najemnej w danej klasie wielkoĞci ekonomicznej gospodarstwa (A1) lub do Ğredniego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (A2).

46 Kleinhanss Werner 2015: KonkurencyjnoĞü gáównych typów gospodarstw rolniczych w Niemczech, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 1/2015.

47 Biswanger H.Ch.2011. Spirala wzrostu, pieniądz, energia i kreatywnoĞü w dynamice procesów rynkowych, ZYSK I S-KA, PoznaĔ.

(1)

Kwz – koszt alternatywny wáasnej ziemi, Kwp – koszt alternatywny wáasnej pracy,

Kwk – koszt alternatywny wáasnego kapitaáu (bez wáasnej ziemi).

W tym opracowaniu konkurencyjnoĞü zdefiniowano jako zdolnoĞü gospo-darstwa do rozwoju. Taką zdolnoĞü gospodarstwo uzyskuje, gdy dochód z gospodarstwa dwukrotnie pokryje koszty wáasnych czynników produkcji. Jest to podejĞcie odmienne od tradycyjnego definiowania konkurencyjnoĞci jako uzyskania przewagi (kosztowej, cenowej, w zakresie jakoĞci itp.) w stosunku do konkurentów. Autorzy wczeĞniej okreĞlali zdolnoĞci konkurencyjne gospo-darstw posáugując siĊ kategorią „zysku przedsiĊbiorcy”, dochodem parytetowym i stopą inwestycji netto [ZiĊtara, Sobierajewska 2012].

Wybrane cechy polskich gospodarstw ogrodniczych i ich znaczenie w produkcji i w handlu zagranicznym

Liczby charakteryzujące produkcjĊ ogrodniczą w Polsce przedstawiono w tabeli 5. Powierzchnia upraw trwaáych, która obejmuje powierzchniĊ sadów i krzewów owocowych w badanych latach 2010-2014 wynosiáa okoáo 416 tys.

ha, wykazując niewielką zmiennoĞü, która wynosiáa 8%. Udziaá tych upraw w powierzchni uĪytków rolnych wynosiá Ğrednio 2,87%, Zawarty byá w prze-dziale od 2,76% w 2014 r. do 2,97% w 2012 r. Natomiast udziaá produkcji towa-rowej owoców w towatowa-rowej produkcji rolniczej wynosiá 5,82% i byá dwukrotnie wyĪszy od udziaáu tych upraw w powierzchni UR.

Tabela 5. Powierzchnia uĪytków rolnych, powierzchnia upraw trwaáych i warzyw oraz produkcji towarowej w Polsce w latach 2010-2014

Wyszczególnienie Lata

2010 2012 2013 2014 UĪytki rolne (tys. ha)^a 14448,0 14529,0 14410,0 14424,0

Uprawy trwaáe (tys. ha)^b 410,0 431,8 424,7 398,2

Udziaá upraw trwaáych w UR (%) 2,83 2,97 2,94 2,76 Powierzchnia uprawy warzyw (tys. ha) 158,7 175,5 142,1 172,4 Udziaá warzyw w powierzchni zasiewów (%) 1,53 1,69 1,38 1,65 Towarowa produkcja roĞlinna (tys. zá/ha UR) 1,81 2,29 2,49 2,17

Towarowa produkcja owoców (tys. zá/ha) 7,59 10,47 12,95 10,10 Towarowa produkcja warzyw (tys. zá/ha) 31,15 35,14 53,49 43,65 Udziaá owoców w towarowej produkcji rolniczej(%) 5,2 6,0 6,9 5,2

Udziaá warzyw w towarowej produkcji rolniczej (%) 7,5 7,4 9,0 9,3 a – uĪytki rolne w dobrej kulturze, b – sady i krzewy owocowe

ħródáo: Rocznik Statystyczny Rolnictwa, GUS 2015.

WartoĞü towarowej produkcji owoców w przeliczeniu na 1 ha wynosiáa w tym okresie 10,20 tys. zá i byáa piĊciokrotnie wyĪsza niĪ wartoĞü towarowej produkcji roĞlinnej, która wynosiáa 2,19 tys. zá/ha. Powierzchnia uprawy wa-rzyw wynosiáa w tym okresie 162 tys. ha i byáa o 61% mniejsza od powierzchni upraw trwaáych. ZmiennoĞü powierzchni warzyw wynosiáa okoáo 10%. Udziaá powierzchni uprawy warzyw w powierzchni zasiewów wynosiá Ğrednio 1,56%, natomiast udziaá warzyw w towarowej produkcji rolniczej wynosiá w tym okre-sie 8,3% i byá ponad 5 razy wyĪszy niĪ udziaá warzyw w powierzchni zaokre-siewów.

Byá to efekt zdecydowanie wyĪszej wartoĞci produkcji towarowej warzyw w przeliczeniu na 1 ha, który w tym okresie wynosiá okoáo 38 tys. zá/ha.

W produkcji sadowniczej i warzywniczej wystĊpują silne procesy kon-centracji, których wyrazem jest spadek liczby gospodarstw, o czym Ğwiadczą da-ne w tabeli 6 dotyczące lat 2010 i 2013. Odnoszą siĊ oda-ne do typów rolniczych wedáug FADN. W tym stosunkowo krótkim okresie liczba gospodarstw sadow-niczych obniĪyáa siĊ 22%, w tym gáównie gospodarstw mniejszych, do 1 ha, gdyĪ o 86%. Wzrosáa natomiast liczba gospodarstw powyĪej 1 ha o 10%, a w tym gospodarstw powyĪej 5 ha o 20%. Efektem tym zmian byá wzrost Ğredniej po-wierzchni gopodarstwa sadowniczego o 24%, z 5,01 do 6,23 ha. W grupie gospo-darstw warzywniczych procesy koncentracji byáy silniejsze. Ich liczba w anali-zowanym okresie zmniejszyáa siĊ o 42%, z 45,8 tys. w 2010 r. do 26,6 tys.

w 2013 r. Zasadniczy spadek wystąpiá w gospodarstwach maáych, do 1 ha, gdyĪ o 74%. W gospodarstwach powyĪej 1 ha spadek wynosiá 28%, a najwiĊkszych o powierzchni powyĪej 5 ha wynosiá 14%. Skutkiem tych zmian byá wzrost Ğred-niej powierzchni gospodarstwa warzywniczego o 53%, z 3,46 ha, w 2010 r. do 5,30 ha w 2013 r. MoĪna przypuszczaü, Īe gáówną przyczyną zmniejszenia liczby gospodarstw ogrodniczych byáy przesáanki ekonomiczne, przejawiające siĊ spad-kiem jednostkowej opáacalnoĞci produkcji i rynkowe wynikające z rosnących wymagaĔ handlu w zakresie jakoĞci i skali produkcji.

Tabela 6. Liczba gospodarstw sadowniczych i warzywniczych w Polsce w latach 2010-2013

Wyszczegól nienie

Sadownicze Warzywnicze

2010 2013 2010 2013

Liczba tys. % Liczba

tys. % Liczba

tys. %

Ogóáem 81739 100 63868 100 45845 100 26584 100

Do 1 ha 27317 33,4 3938 6,2 14321 31,2 3746 14,1

>1 ha 54422 66,6 59930 93,8 31524 68,8 22802 85,9 W tym >5 ha 20198 24,7 24162 37,8 11393 24,8 9810 36,9

ĝr. pow.

gospod. 5,01 x 6,23 x 3,46 x 5,30 x

ħródáo: Charakterystyka gospodarstw rolniczych. PSR 2010, GUS, 2012.; Charakterystyka gospodarstw rolniczych w 2013 r. GUS, 2015.

Owoce i warzywa odgrywają równieĪ znaczącą rolĊ w handlu zagra-nicznym tymi produktami. Odpowiednie liczby podano w tabelach 7 i 8. Eksport owoców i ich przetwoworów w latach 2011-2015 zwiĊkszyá siĊ o 22%, z 1366,8 mln euro w 2011 r. do 1671,9 mln euro w 2015 r. Saldo handlowe tymi pro-duktami we wszystkich latach poza 2015 r. byáo dodatnie. Udziaá owoców ĞwieĪych w eksporcie wynosiá okoáo 34%, natomiast w imporcie okoáo 65%.

W efekcie saldo handlowe owoców ĞwieĪych byáo ujemne. Gáównym kierun-kiem (okoáo 70%) eksportu owoców i ich przetworów byáy kraje UE. Podobne tendencje wystąpiáy w handlu zagranicznym warzywami i ich przetworami.

WartoĞü eksportu tych produktów w analizowanym okresie wzrosáa o 35%, z 547,2 mln euro w 2011 r. do 736,7 mln euro w 2015 r. Na podkreĞlenie zasáuguje wysoka wartoĞü eksportu pieczarek, która w tym okresie wzrastaáa z 303,3 mln euro w 2011 r. do 419,7 mln euro w 2015 r. Wzrost wynosiá 38%.

Saldo handlowe byáo dodatnie i prawie równe eksportowi, gdyĪ import piecza-rek byá nieznaczny. Wynosiá zaledwie 1,5% eksportu.

Tabela 7. Handel zagraniczny owocami i ich przetworami w Polsce w latach 2011-2015 (mln euro)

Wyszczególnienie Lata

2011 2012 2013 2014 2015

Eksport 1366,8 1793,8 1907,0 1703,8 1671,9

Import 1352,1 1399,0 1574,7 1649,5 1876,9

Saldo 14,7 394,4 332,3 54,3 -205,0

Udziaá owoców ĞwieĪych

w eksporcie (%) 29,0 34,7 38,1 36,0 32,7

Udziaá owoców ĞwieĪych

w imporcie (%) 64,4 64,4 65,6 67,3 63,4

Saldo handlu zagranicznego

owocami ĞwieĪymi -473,8 -278,5 -305,0 -497,9 -643,4

Udziaá eksportu do UE (%) 70,0 63,8 65,3 68,2 78,2

ħródáo: Handel zagraniczny produktami rolno-spoĪywczymi – stan i perspektywy, Analizy rynkowe nr 39-43. IERiGĩ-PIB, Warszawa 2014-2016.

Tabela 8. Handel zagraniczny warzywami i ich przetworami w Polsce w latach 2011-2015 (mln euro)

Wyszczególnienie Lata

2011 2012 2013 2014 2015

Eksport 547,2 639,2 716,9 710,3 736,7

Import 550,5 548,3 628,2 669,2 734,9

Saldo -3,3 90,9 88,7 41,1 1,8

Udziaá eksportu do UE (%) 67,0 66,0 69,0 78,0 82,0

Eksport pieczarek 303,3 349,1 384,4 397,9 419,7

Saldo pieczarek 298,6 324,8 377,9 390,2 413,4

ħródáo: Handel zagraniczny produktami rolno-spoĪywczymi – stan i perspektywy, Analizy rynkowe nr 39-43. IERiGĩ- PIB, Warszawa 2014-2016.

Rolnictwo i polskie gospodarstwa ogrodnicze na tle badanych krajów Potencjaá produkcyjny polskiego rolnictwa jest znaczący. ĝwiadczą o tym liczby podane w tabeli 9. Powierzchnia uĪytków rolnych w Polsce w 2013 r. wyno-siáa 14,41 mln ha. WiĊkszą powierzchnią dysponowaáy jedynie: Hiszpania, Francja i Niemcy. W przeliczeniu na 1 mieszkaĔca, tylko Rumunia i WĊgry dysponowaáy wiĊkszą powierzchnią. Wynosiáa ona odpowiednio: 0,69 i 0,54 ha, zaĞ w Polsce wynosiáa 0,37 ha i byáa czterokrotnie wiĊksza niĪ w Holandii, Niemczech i Wáo-szech, gdzie wynosiáa 0,10 ha. Potencjaá pracy w rolnictwie polskim jest bardzo duĪy. Liczba peánozatrudnionych (AWU)⁴⁸ w rolnictwie polskim w 2013 r. wyno-siáa 1858 tys., a w przeliczeniu na 100 ha UR 12,9. WyĪsza byáa tylko w Rumunii, gdzie wynosiáa 19,8 AWU/100 ha UR. Wysokich zasobów pracy w rolnictwie nie moĪna jednoznacznie oceniaü pozytywnie. Ma to związek z poziomem inten-sywnoĞci produkcji rolniczej i wydajnoĞcią pracy w rolnictwie. Przykáadem są Polska i Holandia, w których poziom zatrudnienia w rolnictwie byá podobny i wy-nosiá odpowiednio 12,9 i 12,2 AWU/100 UR. Natomiast wydajnoĞü pracy okreĞlona wartoĞcią standardowej produkcji (SO) w przeliczeniu na 1 AWU w in-dywidualnych gospodarstwach holenderskich wynosiáa w 2010 r. 118,7 tys. euro SO/AWU i byáa okoáo 12 razy wiĊksza niĪ w gospodarstwach polskich.

Tabela 9. Wybrane cechy rolnictwa badanych krajów w 2013 roku Kraje Powierzchnia

UR tys. ha

ħródáo: Statistisches Jahrbuch über Ernährung, Landwirtschaft und Forsten, Landwirt-schaftsverlag 2015.

RóĪnice w wydajnoĞci pracy w gospodarstwach osób prawnych byáy zde-cydowanie mniejsze. WydajnoĞü pracy w gospodarstwach holendrskich byáa 2,5 razy wiĊksza niĪ w gospodarstwach polskich⁴⁹. Udziaá rolnictwa w PKB byá

48 AWU – Annual Work Unit – jednostka pracy w rolnictwie, której podstawą jest czas pracy osoby pracującej w roku wynoszący 2120 godzin.

49 Gospodarstwa rolne w Polsce na tle gospodarstw w Unii Europejskiej – wpáyw WPR. PSR 2010, Praca zbiorowa pod redakcją W. Poczty. Warszawa 2013 s. 59.

zróĪnicowany i ĞciĞle związany z poziomem gospodarczego rozwoju kraju.

W Polsce w 2013 r. wynosiá 2,4% i byá zbliĪony do WĊgier i Hiszpanii, gdzie wynosiá odpowiednio: 2,8 i 2,3%. NajwyĪszy byá w Rumunii, gdzie wynosiá 5,5%. NajniĪszy natomiast byá w Niemczech, gdzie wynosiá 0,5%, a nastĊpnie we Francji, Holandii i Wáoszech, gdzie wynosiá odpowiednio: 1,4, 1,5 i 1,7%.

Znaczenie gospodarstw sadowniczych i warzywniczych w analizowanych krajach byáo zróĪnicowane. Jako miary przyjĊto udziaá tych gospodarstw w caákowitej liczbie gospodarstw i udziaá w powierzchni UR danych krajów.

Odpowiednie dane przedstawiono w tabeli 10. Udziaá gospodarstw sadow-niczych w caákowitej liczbie gospodarstw byá bardzo zróĪnicowany, zawarty w przedziale od 2,5% (Holandia), do 55% (Wáochy). W Polsce wynosiá 3,8%

i byá zbliĪony do Rumunii (4,3%) i Hiszpanii (5,7%). Podobny poziom zróĪnicowania wystąpiá w udziale powierzchni sadów w UR. W Polsce i w Ru-munii ten udziaá wynosiá 2,3%. NawyĪszy byá we Wáoszech i Hiszpanii, gdzie wynosiá odpowiednio: 20,0 i 17,7%. W Niemczech i Holandii udziaá sadów w powierzchni UR byá niski i wynosiá odpowiednio: 1,3 i 1,2%.

Tabela 10. Udziaá gospodarstw sadowniczych i warzywniczych oraz ich powierzchni (UR) w badanych krajach w 2010 roku Kraje Udziaá w liczbie gospodarstw (%) Udziaá w powierzchni (%)

Sadowniczych Warzywniczych Sadowniczych Warzywniczych

Polska 3,8 2,4 2,3 1,4

WĊgry 14,8 1,7 3,1 0,6

Rumunia 4,3 0,6 2,3 0,3 Niemcy 7,8 2,8 1,3 0,4 Holandia 2,5 14,1 1,2 5,1

Francja 17,9 3,1 5,0 0,5

Wáochy 55,0 2,3 20,9 1,2 Hiszpania 48,7 3,6 17,7 1,1

UE-27 20,1 2,0 6,6 0,7

UE-15 39,3 2,7 8,4 0,7

UE-12 5,7 1,5 2,0 0,7

ħródáo: Gospodarstwa rolne w Polsce na tle gospodarstw w UE – wpáyw WPR. Powszechny Spis Rolny 2010. Praca zbiorowa pod redakcją W. Poczty, s. 129 i 131.

Odmienne znaczenie miaáy gospodarstwa warzywnicze. Zdecydowanie najwyĪszy udziaá gospodarstw warzywniczych wystąpiá w Holandii, gdzie wy-nosiá 14,1%. W pozostaáych krajach zawarty byá w przedziale od 0,6% (Rumu-nia) do 3,6% (Hiszpa(Rumu-nia). W Polsce udziaá gospodarstw warzywniczych wynosiá 2,4%. Podobna skala zróĪnicowania wystąpiáa w udziale powierzchni z uprawą warzyw. NajwyĪszy jej udziaá byá w Holandii, gdzie wynosiá 5,1%. Najmniejszy udziaá powierzchni z uprawą warzyw, wystąpiá w Rumunii (0,3%), Niemczech

(0,4%) i Francji (0,5%). W Polsce uprawa warzyw zajmowaáa 1,4% powierzchni UR i zajmowaáa drugie miejsce po Holandii.

Pozycja konkurencyjna polskich gospodarstw sadowniczych

Pozycja konkurencyjna polskich gospodarstw sadowniczych zostaáa okreĞlona przy posáuĪeniu siĊ wskaĨnikiem konkurencyjnoĞci Wk, który zostaá obliczony jako relacja miĊdzy dochodem z gospodarstwa rolnego a kosztami wáasnych czynników produkcji. Liczby charakteryzujące zdolnoĞci konku-rencyjne gospodarstw sadowniczych przedstawiono w tabeli 11.

Tabela 11. ZdolnoĞci konkurencyjne polskich gospodarstw sadowniczych na tle wybranych krajów

SO tys.euro Polska WĊgry Rumunia Niemcy Holandia Francja Wáochy Hiszpania WskaĨnik konkurencyjnoĞci Wk (krotnoĞü)

Wynika z nich, Īe zdolnoĞci konkurencyjnych byáy pobawione wszystkie gospodarstwa z klas: <8 i 8-25 tys. euro SO. Z kolejnej klasy 25-50 tys. euro SO tych zdolnoĞci nie posiadaáy gospodarstwa wĊgierskie, wáoskie i hiszpaĔskie.

Z klasy 50-100 tys. euro SO zdolnoĞci konkurencyjnych pozbawione byáy gospodarstwa francuskie, wáoskie i hiszpaĔskie, a z klasy 100-500 tys. euro SO gospodarstwa holenderskie i hiszpanskie. Wymienione grupy gospodarstw nie-konkurencyjnych zostaáy wyáączone z dalszych analiz. Z liczb podanych w

ta-100

beli 10 wynika, Īe zdolnoĞciami konkurencyjnymi w klasie wielkoĞci ekono-micznej 25-50 tys. euro SO wykazaáy siĊ polskie i francuskie gospodarstwa sa-downicze. W klasie 50-100 tys. euro SO, tymi zdolnoĞciami wykazaáy siĊ gospodarstwa polskie, wĊgierskie i niemieckie, natomiast w klasie 100-500 tys.

euro SO gospodarstwa wĊgierskie, niemieckie, francuskie, a takĪe gospodarstwa wáoskie w klasie =<500 tys. euro SO. W peáni konkurencyjne okazaáy siĊ gospodarstwa rumuĔskie w klasie 100-500 tys. euro SO. Gospodarstwa zdolne do konkurencji (Wk3) i gospodarstwa konkurencyjne (Wk4) osiągaáy dodatni zysk przedsiĊbiorcy, parytet dochodowy A2 powyĪej 100% i dodatnią stopĊ in-westycji netto. Wyjątek stanowiáy gospodarstwa niemieckie, które w klasie 50- -100 tys. euro SO nie w peáni speániáy te warunki. W tych gospodarstwach Wk3 wynosiá 0,99, potraktowano je jednak jako zdolne do konkurencji.

Powstaje pytanie, jakimi cechami organizacyjnymi i ekonomicznymi cha-rakteryzują siĊ gospodarstwa zdolne do konkurencji i konkurencyjne. Odpowie-dnie liczby przedstawiono w kolejnych tabelach. Ze wzglĊdu na fakt, Īe w peáni konkurencyjne okazaáy siĊ tylko gospodarstwa rumuĔskie w klasie 100-500 tys.

euro SO nie byáy odrĊbnie analizowane. W tabeli 12 przedstawiono liczby cha-rakteryzujące czynniki produkcji w badanych gospodarstwach sadowniczych o zdolnoĞciach konkurencyjnych i konkurencyjnych.

Powierzchnia zdolnych do konkurencji gospodarstw sadowniczych jest silnie zróĪnicowana miĊdzy badanymi krajami i wykazuje związek z wielkoĞcią ekonomiczną. Ponadto, powierzchnia gospodarstw sadowniczych w krajach Eu-ropy Zachodniej jest mniejsza niĪ gospodarstw z krajów EuEu-ropy Wschodniej.

W klasie wielkoĞciowej 25-50 tys. euro SO powierzchnia gospodarstw polskich wynosiáa 17,70 ha, natomiast francuskich tylko 8,10 ha UR. W klasie 50-100 tys. euro SO powierzchnia gospodarstw polskich i wĊgierskich byáa zbliĪona i wynosiáa odpowiednio: 38,80 i 40,70 ha UR, natomiast gospodarstw nie-mieckich tylko 9,10 ha UR. W klasie 100-500 tys. euro SO gospodarstwa wĊgierskie i rumuĔskie uĪytkowaáy po okoáo 100 ha UR, natomiast gospodarst-wa niemieckie, francuskie i hiszpaĔskie odpowiednio: 22,40; 38,80 i 32,40 ha UR. W klasie najwiĊkszej 500 i wiĊcej tys. euro SO wystĊpowaáy tylko gospo-darstwa wáoskie, które uĪytkowaáy 93,50 ha UR.

ZróĪnicowany byá takĪe udziaá gruntów dzierĪawionych i wykazywaá ten-dencjĊ wzrostową wraz ze zwiĊkszaniem wielkoĞci ekonomicznej gospodarstw.

W klasach wielkoĞci ekonomicznej 25-100 tys. euro SO udziaá gruntów dzierĪawionych zawarty byá w przedziale od 10,40 (Polska) do 54,60% (Francja).

W gospodarstwach wĊgierskich i niemieckich wynosiá odpowiednio: 14,50 i 25,10%. W klasie 100-500 tys. euro SO byá zdecydowanie wyĪszy, zawarty

101

w przedziale od 43,50 (Niemcy) do 88,20% (Francja). Wyjątek stanowiáy Wáochy i Francja, w których udziaá dzierĪawionych gruntów wynosiá okoáo 24%.

Nakáady pracy ogóáem wyraĪone w AWU/gospodarstwo, zwiĊkszaáy siĊ wraz ze wzrostem wielkoĞci ekonomicznej gospodarstw i byáy niĪsze w gospo-darstwach z krajów Europy Zachodniej. W gospogospo-darstwach polskich i wĊgiers-kich w klasach wielkoĞci ekonomicznej 25-100 tys. euro SO zawarte byáy w przedziale od 3 (WĊgry) do 4,4 AWU (Polska), natomiast w gospodarstwach francuskich i niemieckich odpowiednio: 1,89 i 1,9 AWU i byáy o okoáo 50%

niĪsze. W klasie 100-500 tys. euro SO nakáady pracy w gospodarstwach wĊgierskich i rumuĔskich wynosiáy okoáo 10 AWU/gospodarstwo, natomiast w gospodarstwach niemieckich, francuskich i hiszpaĔskich okoáo 4,5 AWU i byáy o 55% niĪsze niĪ w grupie pierwszej.

Tabela 12. Czynniki produkcji w polskich gospodarstwach sadowniczych zdolnych do rozwoju i konkurencyjnych na tle wybranych krajów

SO tys. euro Polska WĊgry Rumunia Niemcy Francja Wáochy Hiszpania Powierzchnia uĪytków rolnych (ha UR)

25 – 50 17,70 - - - 8,1- -

-WartoĞü aktywów (tys. euro/ha UR)

25 – 50 19,20 - - - 17,10 -

-50 – 100 11,80 7,30 - 49,50 - -

-100 – 500 - 8,10 4,60 36,20 10,50 - 16,10

>=500 - - - - - 51,10

-Udziaá Ğrodków trwaáych w aktywach (%)

25 – 50 87,60 - - - 71,10 -

-50 – 100 89,90 78,60 - 89,90 - -

-100 – 500 - 74,20 67,60 88,70 51,50 - 69,70

>=500 - - - - - 75,70

Udziaá Ğrodków wáasnych w pasywach (%)

25 – 50 94,10 - - - 81,40 -

-50 – 100 93,30 86,40 - 86,90 - -

-100 – 500 - 82,20 98,10 81,80 50,10 - 96,90

>=500 - - - - - 100,00

-ħródáo: Europejski FADN.

102

ZróĪnicowany byá równieĪ udziaá pracy wáasnej, który zmniejszaá siĊ wraz zwiĊkszaniem wielkoĞci ekonomicznej gospodarstw. Ponadto w gospodarstwach niemieckich i francuskich w klasach 25-100 tys. euro SO wynosiá okoáo 65%

i byá okoáo 22 p.p. wyĪszy niĪ w gospodarstwach polskich i wĊgierskich. W kla-sie 100-500 tys. euro SO udziaá pracy wáasnej w nakáadach ogóáem byá zdecydo-wanie niĪszy. W gospodarstwach wĊgierskich i rumuĔskich wynosiá odpowiednio 5,10 i 4,3%, natomiast w gospodarstwach niemieckich, francuskich i hiszpaĔskich zawarty byá w przedziale od 27,4 do 35,80%. W gospodarstwach wáoskich w najwyĪszej klasie udziaá pracy wáasnej wynosiá 11,40%.

WartoĞü aktywów w przeliczeniu na 1 ha UR byáa ujemnie skorelowana z wielkoĞcią ekonomiczną gospodarstw. W klasie 25-50 tys. euro SO w gospo-darstwach polskich i francuskich byáa zbliĪona i wynosiáa okoáo 18 tys. euro/ha UR. W pozostaáych klasach byáa niĪsza i zawarta w przedziale od 4,6 (Rumu-nia) do 16,10 tys. euro/ha UR (Hiszpa(Rumu-nia). Wyjątek stanowiáy gospodarstwa niemieckie, w których wartoĞü aktywów w klasach 25-50 i 50-100 tys. euro SO wynosiáa odpowiednio: 49,50 i 35,80 tys. euro/ha UR. W klasie najwyĪszej w gospodarstwach wáoskich wartoĞü aktywów byáa wyjątkowo wysoka i wyno-siáa 51,10 tys. euro/ha UR.

W aktywach dominujący byá udziaá Ğrodków trwaáych, zawarty w prze-dziale od 90% (Polska, Niemcy) do 51,50% (Francja). Wykazywaá tendencjĊ spadkową w miarĊ wzrostu wielkoĞci ekonomicznej gospodarstw. W pasywach dominowaá kapitaá wáasny, którego udziaá wynosiá ponad 80%, z wyjątkiem gospodarstw francuskich, w klasie 100-500 tys. euro SO, gdzie wynosiá 50,10%.

Charakterystyczną cechą gospodarstw sadowniczych zdolnych do ro-zwoju jest znaczacy udziaá powierzchni sadów w UR (tabela 13). We wszyst-kich badanych gospodarstwach przekraczaá 50%. NajczĊĞciej zawarty byá w przedziale od 60 do 80%. NajwyĪszy byá w gospodarstwach polskich w klasie 25-50 tys. euro SO i w gospodarstwach wáoskich w klasie 500 i wiĊcej tys. euro SO, w których wynosiá odpowiednio: 81,8 i 82,7%, najniĪszy natomiast w gospodarstwach francuskich w klasie 100-500 tys. euro SO, w których wyno-siá 51,7%. Wysoki udziaá sadów w powierzchni UR znajdowaá odzwierciedlenie w strukturze produkcji, w której dominowaáa produkcja roĞlinna. Jej udziaá we wszystkich gospodarstwach przekraczaá 90%, z wyjątkiem gospodarstw nie-mieckich, w których byá niĪszy i wynosiá odpowiednio: 84 i 88% w klasach 50- -500 tys. euro SO.

Wystąpiáy zdecydowane róĪnice w poziomie intensywnoĞci produkcji okreĞlonej wielkoĞcią kosztów ogóáem w przeliczeniu na 1 ha UR (tabela 13).

W gospodarstwach polskich, wĊgierskich i rumuĔskich koszty te byáy zbliĪone, zawarte w przedziale od 1,50 (Rumunia) do 2,85 tys. euro/ha (WĊgry), byáy

103

niĪsze od pozostaáych gospodarstw. W gospodarstwach wáoskich i hiszpaĔskich byáy wyĪsze zawarte w przedziale 3-4 tys. euro/ha UR. Zdecydowanie najwyĪ-szym poziomem intensywnoĞci produkcji charakteryzowaáy siĊ gospodarstwa sadownicze z Niemiec i Francji, w których koszty ogóáem na 1 ha UR byáy za-warte w przedziale 6,8-8,9 tys. euro/ha i byáy okoáo 3 razy wyĪsze niĪ w gospodarstwach polskich, wĊgierskich i rumuĔskich.

Tabela 13. Organizacja i poziom intensywnoĞci produkcji w polskich gospodarstwach sadowniczych zdolnych do rozwoju i konkurencyjnych na tle

wybranych krajów

SO tys.euro Polska WĊgry ^Rumunia Niemcy Francja Wáochy Hiszpania Udziaá sadów w powierzchni uĪytków rolnych (%)

25 – 50 81,80 - - - 71,00 -

-50 – 100 73,90 69,40 - 63,90 - -

-100 – 500 - 72,50 77,70 76,60 51,70 - 75,70

>=500 - - - - - 82,70

-Udziaá produkcji roĞlinnej w produkcji ogóáem (%)

25 – 50 98,50 - - - 97,40 -

-50 – 100 98,70 97,00 - 84,10 - -

-100 – 500 - 90,80 99,50 88,40 93,20 - 98,50

>=500 - - - - - 99,50

-Koszty ogóáem (tys. euro/ha UR)

25 – 50 2,44 - - - 7,61 -

-50 – 100 1,48 1,50 - 6,89 - -

-100 – 500 - 2,85 1,50 8,96 6,84 - 3,09

>=500 - - - - - 3,87

-Koszty bezpoĞrednie (tys. euro/ha UR)

25 – 50 0,61 - - - 1,05 -

-50 – 100 0,68 0,46 - 1,41 - -

-100 – 500 - 0,54 0,47 1,66 1,12 - 0,66

>=500 - - - - - 0,96

-Koszty Ğrodków ochrony roĞlin (tys.euro/ha UR)

25 – 50 0,32 - - - 0,29 -

-50 – 100 1,70 0,43 - 0,50 - -

-100 – 500 - 0,39 0,31 0,80 0,45

->=500 - - - - - 0,45 0,34

Koszty pracy najemnej (tys. euro/ha UR)

25 – 50 0,43 - - - 1,45 -

-50 – 100 0,31 0,24 - 1,22 - -

-100 – 500 - 0,63 0,40 2,12 2,15 - 1,08

>=500 - - - - - 1,97

-Koszty amortyzacji (tys. euro/ha UR)

25 – 50 0,79 - - - 1,54 -

-50 – 100 0,44 0,48 - 1,29 - -

-100 – 500 - 0,40 0,18 1,68 0,92 - 0,24

>=500 - - - - - 0,48

-ħródáo: Europejski FADN.

RóĪnice w kosztach bezpoĞrednich byáy mniejsze. W gospodarstwach polskich, wĊgierskich, rumuĔskich i hiszpaĔskich zawarte byáy w przedziale od 0,47 do 0,68 tys. euro/ha. NajwyĪsze byáy gospodarstwach niemieckich, w których wynosiáy 1,41 i 1,66 tys. euro/ha odpowiednio w klasach 50-100 i 100-500 tys.

euro SO. Byáy ponad dwukrotnie wyĪsze niĪ w gospodarstwach polskich.

Pod-104

kreĞliü naleĪy, Īe w gospodarstwach polskich, wĊgierskich i rumuĔskich udziaá kosztów bezpoĞrednich w kosztach ogólem wynosiá okoáo 32% i byá wyĪszy niĪ w gospodarstwach z krajów Europy Zachodniej, w których wynosiá okoáo 20%.

ĝwiadczy to, Īe w gospodarstwach pierwszej grupy byáo mniejsze obciąĪenie kosztami poĞrednimi, co naleĪy oceniü pozytywnie.

Koszty ochrony roĞlin byáy równieĪ zróĪnicowane. W wiĊkszoĞci gospo-darstw wynosiáy okoáo 0,40 tys. euro/ha. Wyjątek stanowiáy gospogospo-darstwa polskie w klasie 50-100 tys. euro SO, w których wynosiáy 1,70 tys. euro/ha i gospodarstwa niemieckie w klasie 100-500 tys. euro SO, w których wynosiá 0,80 tys. euro/ha.

Koszty pracy najemnej w gospodarstwach polskich, wĊgierskich i ru-muĔskich byáy podobne i zawarte w przedziale od 0,24 do 0,63 tys. euro/ha, bĊdąc zdecydowanie niĪszymi niĪ w gospodarstwach pozostaáych krajów, tj.

zawarte w przedziale od 1,08 do do 2,15 tys. euro/ha. NajwyĪsze wystąpiáy w gospodarstwach niemieckich i francuskich w klasie 100-500 tys. euro SO/ha, w których wynosiáy ponad 2 tys. euro/ha.

Wystąpiáy takĪe istotne róĪnice w kosztach amortyzacji. NajwyĪsze byáy w gospodarstwach niemieckich i francuskich, w których zawarte byáy w prze-dziale od 1 do 1,68 tys. euro/ha. W pozostaáych krajach mieĞciáy siĊ w przedzia-le od 0,18 do 0,79 tys. euro/ha.

Liczby charakteryzujące produktywnoĞü czynników produkcji badanych gospodarstw podano w tabeli 14. ProduktywnoĞü ziemi okreĞlona wartoĞcią produkcji w przeliczeniu na 1 ha UR w gospodarstwach polskich, wĊgierskich i rumuĔskich byáa zbliĪona, zawarta w przedziale od 1,88 (WĊgry) do 3,65 tys.

W dokumencie Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne wobec zmian klimatu i polityki rolnej (2) (Stron 91-117)