tys. euro SO i róĪniących siĊ typem rolniczym

OCENA FUNKCJONOWANIA GOSPODARSTW ROLNYCH Z TERENÓW ONW NA TLE GOSPODARSTW POZOSTAàYCH

do 25 tys. euro SO i róĪniących siĊ typem rolniczym

Lokowanie wolnych Ğrodków finansowych w dziaáalnoĞü gospodarstw z terenów ONW nizinnych I i pozostaáych o wielkoĞci ekonomicznej do 25 tys.

euro SO oraz typie rolniczym uprawy polowe, krowy mleczne i produkcja wie-lostronna byáo niekorzystne dla ich wáaĞcicieli (tabela 9). Zainwestowanie 100 zá wolnych Ğrodków finansowych w gospodarstwa z terenów ONW przyno-siáo bowiem w przypadku gospodarstw z uprawami polowymi, chowem krów mlecznych i produkcją wielostronną stratĊ odpowiednio 4,8, 8,2 i 9,6 zá. Pczas gdy w analogicznych gospodarstwach pozostaáych strata ta wyniosáa od-powiednio 3,1, 7,8 i 9,4 zá.

Tabela 9. Stopa rentownoĞci kapitaáu wáasnego i wspóáczynnik efektywnoĞci technicznej gospodarstw z terenów ONW nizinnych I i gospodarstw pozostaáych

o wielkoĞci ekonomicznej do 25 tys. euro SO i róĪniących siĊ typem rolniczym w latach 2006-2014

Zmienna j.m.

Gospodarstwa:

z terenów

ONW nizinnych I: pozostaáe:

z uprawami

W gospodarstwach z terenów ONW wspóáczynnik efektywnoĞci tech-nicznej mieĞciá siĊ w granicach od 80,5 do 86,2%, co oznacza, Īe gospodarstwa te przy danym poziomie nakáadów zrealizowaáy wartoĞü produkcji od 13,8 do 19,5% mniejszą od potencjalnej (tabela 9). W analogicznych gospodarstwach pozostaáych wspóáczynnik ten mieĞciá siĊ natomiast w granicach od 82,3 do 88,9%. NiezaleĪnie od poáoĪenia, pod wzglĊdem wykorzystania posiadanych

nakáadów w celu uzyskania potencjalnej wartoĞci produkcji najlepiej wypadáy gospodarstwa z uprawami polowymi, natomiast najbardziej niegospodarne oka-zaáy siĊ gospodarstwa z produkcją wielostronną.

Powierzchnia uĪytków rolnych w gospodarstwach z terenów ONW byáa wiĊksza w porównaniu z powierzchnią analogicznych gospodarstw pozostaáych (tabela 10). W gospodarstwach z chowem krów mlecznych róĪnica ta byáa naj-wiĊksza i wyniosáa 15,2%, natomiast najmniejsza byáa w gospodarstwach z uprawami polowymi (6,5%). Co do udziaáu gruntów dzierĪawionych w po-wierzchni UR, sytuacja byáa odwrotna. Gospodarstwa z terenów ONW posiada-áy bowiem mniejszy udziaá gruntów dzierĪawionych. Byá on mniejszy od 2 p.p.

w przypadku gospodarstw z chowem krów mlecznych do 9,4 p.p. w przypadku gospodarstw z uprawami polowymi.

Tabela 10. Potencjaá produkcyjny gospodarstw z terenów ONW nizinnych I i gospodarstw pozostaáych o wielkoĞci ekonomicznej do 25 tys. euro SO

i róĪniących siĊ typem rolniczym w latach 2006-2014

Zmienna j.m.

Gospodarstwa:

z terenów

ONW nizinnych I: pozostaáe:

z uprawami

Nakáady pracy na 1 ha UR w gospodarstwach z terenów ONW byáy mniejsze aniĪeli w analogicznych gospodarstwach pozostaáych (tabela 10). W gospodar-stwach z uprawami polowymi byáy mniejsze o 1,1%, z produkcją wielostronną o 15,9%, natomiast z chowem krów mlecznych o 22,8%. Gospodarstwa z terenów ONW bez wzglĊdu na analizowany typ rolniczy mniejszy miaáy równieĪ udziaá pra-cy najemnej w nakáadach prapra-cy ogóáem i udziaá kierowników z wyksztaáceniem rolniczym oraz dysponowaáy mniejszą Ğrednią wartoĞcią kapitaáu.

Z porównania organizacji produkcji wynika, Īe w gospodarstwach z tere-nów ONW, inaczej niĪ w analogicznych gospodarstwach pozostaáych, mniejszą

powierzchniĊ UR zajmowaáy GO, natomiast w strukturze GO wiĊksze znaczenie miaáa uprawa zbóĪ (tabela 11). Szczególnie duĪe znaczenie uprawa zbóĪ miaáa w gospodarstwach z uprawami polowymi i produkcją wielostronną z terenów ONW, gdzie ich udziaá w strukturze GO wyniósá odpowiednio 80,8 i 84,9%.

W gospodarstwach z chowem krów mlecznych i produkcją wielostronną, bez wzglĊdu na ich poáoĪenie, stosunkowo duĪa obsada zwierząt na 1 ha GO wnosiáa istotny wkáad do utrzymania dodatniego bilansu substancji organicznej w glebie. W odmiennej sytuacji pod tym wzglĊdem byáy natomiast gospodar-stwa z uprawami polowymi, w których obsada zwierząt byáa Ğladowa. Zrozu-miaáe jest zatem, Īe gospodarstwa z uprawami polowymi dla zwiĊkszenia za-wartoĞci substancji organicznej w glebie w wiĊkszym zakresie uprawiaáy nawo-zy zielone na prnawo-zyoranie (tabela 11).

Tabela 11. Organizacja produkcji w gospodarstwach z terenów ONW nizinnych I i pozostaáych o wielkoĞci ekonomicznej do 25 tys. euro SO i róĪniących siĊ

typem rolniczym w latach 2006-2014

Zmienna j.m.

Gospodarstwa:

z terenów ONW nizinnych I: pozostaáe:

Dla gospodarstw z terenów o niekorzystnych warunkach gospodarowania charakterystyczne byáo to, Īe w zestawieniu do gospodarstw funkcjonujących w lepszych warunkach miaáy wiĊkszy udziaá gospodarstw niestosujących nawo-zów wapniowych (tabela 11). WĞród gospodarstw z terenów ONW, w szczegól-nie szczegól-niekorzystnej sytuacji pod tym wzglĊdem byáy gospodarstwa z chowem krów mlecznych i produkcją wielostronną, gdzie ponad 50% gospodarstw nie stosowaáo nawozów wapniowych. W gospodarstwach tych moĪliwoĞci efektyw-nego stosowania nawozów naturalnych i mineralnych oraz dobrego plonowania roĞlin uprawnych byáy zatem najmniejsze.

Jak moĪna byáo oczekiwaü, gospodarstwa z terenów ONW miaáy mniej-sze plony pmniej-szenicy i wydajnoĞü mleczną krów, niĪ analogiczne gospodarstwa

pozostaáe (tabela 12). W przypadku plonów pszenicy róĪnica na ich niekorzyĞü byáa szczególnie wyraĨna w gospodarstwach z produkcją wielostronną (12,8%), nieco mniejsza w gospodarstwach z uprawami polowymi (12,0%), a najmniejsza w gospodarstwach z chowem bydáa mlecznego (5,6%). W przypadku wydajno-Ğci mlecznej krów wiĊksza róĪnica przypadaáa na gospodarstwa z produkcją wielostronną (17,7%), a mniejsza z chowem krów mlecznych (10,1%). W go-spodarstwach z uprawami polowymi chów krów mlecznych nie wystĊpowaá.

Gorsze wyniki produkcyjne w gospodarstwach z terenów ONW niĪ w tych, które funkcjonowaáy w korzystniejszych warunkach znalazáy wyraz w mniejszych produktywnoĞciach podstawowych czynników produkcji (tabela 12). NajwiĊksza róĪnica na niekorzyĞü gospodarstw z terenów ONW w produk-tywnoĞci ziemi wystąpiáa w gospodarstwach z chowem krów mlecznych (28,8%), w produktywnoĞci kapitaáu w gospodarstwach z produkcją wielostron-ną (1,1 p.p.), natomiast w produktywnoĞci pracy w gospodarstwach z uprawami polowymi (13,8%).

Tabela 12. Efekty produkcyjne, produktywnoĞü czynników produkcji, efektywnoĞü ekonomiczna i moĪliwoĞci rozwojowe gospodarstw z terenów

ONW nizinnych I i gospodarstw pozostaáych o wielkoĞci ekonomicznej do 25 tys. euro SO i róĪniących siĊ typem rolniczym w latach 2006-2014

Zmienna j.m.

Gospodarstwa:

z terenów ONW nizinnych I: pozostaáe:

Gospodarstwa z terenów ONW aniĪeli analogiczne gospodarstwa pozosta-áe miaáy mniejszy dochód na 1 ha UR (tabela 12). W gospodarstwach z upra-wami polowymi dochód na 1 ha UR byá mniejszy o 5,9%, aczkolwiek róĪnica ta nie byáa istotna statystycznie. W nastĊpnej kolejnoĞci byáy gospodarstwa z pro-dukcją wielostronną i chowem krów mlecznych, gdzie byá on istotnie mniejszy odpowiednio o 12,5 i 18,2%. Bez dopáat kompensacyjnych róĪnice te na nieko-rzyĞü gospodarstw z terenów ONW wzrosáyby odpowiednio o 11,7, 6,3 i 9,1 p.p.

Zarówno w gospodarstwach z terenów ONW, jak i analogicznych gospo-darstwach pozostaáych poziom inwestycji netto byá ujemny, o czym informuje ich ujemna stopa reprodukcji majątku trwaáego (tabela 12). W bardziej nieko-rzystnej sytuacji pod tym wzglĊdem byáy jednak gospodarstwa z terenów ONW, w których gorsza sytuacja ekonomiczna wpáynĊáa na wiĊkszą deprecjacjĊ mająt-ku trwaáego. W gospodarstwach tych stopa reprodukcji majątmająt-ku trwaáego mie-Ğciáa siĊ w granicach od -2,9 do -4,2%, natomiast w gospodarstwach pozostaáych od -2,0 do -2,7%.

Ocena funkcjonowania gospodarstw z terenów ONW nizinnych I na tle gospodarstw pozostaáych o wielkoĞci ekonomicznej powyĪej 25 tys. euro SO

i róĪniących siĊ typem rolniczym

Jak wynika z analizy liczb z tabeli 13, gospodarstwa z terenów ONW ni-zinnych I o wielkoĞci ekonomicznej powyĪej 25 tys. euro SO i typie rolniczym uprawy polowe, krowy mleczne i produkcja wielostronna osiągnĊáy wiĊkszą rentownoĞü aniĪeli analogiczne gospodarstwa pozostaáe. W gospodarstwach tych zainwestowanie 100 zá wolnych Ğrodków finansowych przynosiáo bowiem zysk odpowiednio 13,5; 8,1 i 6,2 zá, podczas gdy w analogicznych gospodar-stwach pozostaáych odpowiednio 9,0, 6,8 i 4,3 zá.

Liczby z tabeli 13 wskazują nadto, Īe w gospodarstwach z terenów ONW w porównaniu do analogicznych gospodarstw pozostaáych pod wzglĊdem wspóáczynnika efektywnoĞci technicznej lepiej wypadáy gospodarstwa z upra-wami polowymi i produkcją wielostronną (tabela 13). Gospodarstwa te zreali-zowaáy bowiem przeciĊtnie wartoĞü produkcji odpowiednio o 4,9 i 8,8% mniej-szą od moĪliwej do osiągniĊcia przy danym poziomie nakáadów, podczas gdy w analogicznych gospodarstwach pozostaáych byáa ona mniejsza odpowiednio o 5,3 i 9,3%. Odwrotna sytuacja pod tym wzglĊdem wystąpiáa w gospodar-stwach z chowem krów mlecznych. Gospodarstwa z chowem krów mlecznych z terenów ONW zrealizowaáy bowiem przeciĊtnie wartoĞü produkcji o 10,7%

mniejszą niĪ moĪliwa do osiągniĊcia, natomiast analogiczne gospodarstwa po-zostaáe o 6,4%.

Tabela 13. Stopa rentownoĞci kapitaáu wáasnego i wspóáczynnik efektywnoĞci technicznej w gospodarstwach z terenów ONW nizinnych I i gospodarstwach pozostaáych o wielkoĞci ekonomicznej powyĪej 25 tys. euro SO i róĪniących siĊ

typem rolniczym w latach 2006-2014

Zmienna j.m.

Gospodarstwa:

z terenów

ONW nizinne I: pozostaáe:

z uprawami

Gospodarstwa z terenów ONW w porównaniu do gospodarstw pozosta-áych o tym samym typie rolniczym wyróĪniaáa wiĊksza powierzchnia UR i wiĊkszy w niej udziaá gruntów dzierĪawionych (tabela 14). W gospodarstwach z uprawami polowymi powierzchnia UR i udziaá gruntów dzierĪawionych byáy wiĊksze odpowiednio o 59,3% i 4,4 p.p., w gospodarstwach z chowem krów mlecznych odpowiednio o 11,9% i 1,9 p.p., a w gospodarstwach z produkcją wielostronną odpowiednio o 40,2% i 3,4 p.p.

Tabela 14. Potencjaá produkcyjny gospodarstw z terenów ONW nizinnych I i gospodarstwach pozostaáych o wielkoĞci ekonomicznej powyĪej 25 tys. euro

SO i róĪniących siĊ typem rolniczym w latach 2006-2014

Zmienna j.m.

Gospodarstwa:

z terenów

ONW nizinnych I: pozostaáe:

JeĞli chodzi o nakáady pracy na 1 ha UR, to gospodarstwa z terenów ONW ponosiáy mniejsze jej nakáady (tabela 14). Byáy one mniejsze od 14,1%

w przypadku gospodarstw z chowem krów mlecznych do 25,5% w przypadku gospodarstw z uprawami polowymi. W gospodarstwach z terenów ONW nieza-leĪnie od analizowanego typu rolniczego na mniejsze nakáady pracy na 1 ha UR wpáyw miaáa wiĊksza Ğrednia wartoĞü kapitaáu, która umoĪliwiáa im w wiĊk-szym stopniu ograniczaü nakáady pracy. Gospodarstwa z terenów ONW i analo-giczne gospodarstwa pozostaáe niemal nie róĪniáy siĊ natomiast pod wzglĊdem udziaáu pracy najemnej w nakáadach pracy ogóáem oraz udziaáu kierowników z wyksztaáceniem rolniczym.

Gospodarstwa z terenów ONW posiadaáy niemal identyczny udziaá GO w UR, jak te sáuĪące do porównaĔ (tabela 15). WiĊksze róĪnice wystąpiáy nato-miast w udziale zbóĪ w GO. W gospodarstwach z uprawami polowymi, chowem krów mlecznych i produkcją wielostronną z terenów ONW zboĪa zajmowaáy bowiem odpowiednio o 3,4, 4,2 i 7,1 p.p. wiĊcej powierzchni UR aniĪeli w ana-logicznych gospodarstwach funkcjonujących w korzystniejszych warunkach.

W gospodarstwach z chowem krów mlecznych i produkcją wielostronną z terenów ONW obsada zwierząt na 1 ha GO byáa na poziomie zapewniającym utrzymanie dodatniego bilansu substancji organicznej w glebie (tabela 15). Na-tomiast w gospodarstwach z uprawami polowymi bez wzglĊdu na ich poáoĪenie, obsada zwierząt byáa znikoma. WáaĞciwe gospodarowanie substancją organiczną w glebie wymagaáo wiĊc w ich przypadku wiĊkszego stosowania nawozów zie-lonych (tabela 15).

Tabela 15. Organizacja produkcji gospodarstw z terenów ONW nizinnych I i gospodarstw pozostaáych o wielkoĞci ekonomicznej powyĪej 25 tys. euro SO

i róĪniących siĊ typem rolniczym w latach 2006-2014

Zmienna j.m.

Gospodarstwa:

z terenów

ONW nizinnych I: pozostaáe:

z uprawami

Na uwagĊ zasáuguje fakt, Īe gospodarstwa z terenów ONW miaáy mniej-szy udziaá gospodarstw niestosujących nawozów wapniowych. WĞród nich w zdecydowanie najlepszej sytuacji pod tym wzglĊdem byáy gospodarstwa z uprawami polowymi, gdzie 9 na 10 gospodarstw stosowaáo tego rodzaju na-wóz. Oznacza to, Īe ĞwiadomoĞü ich kierowników z zakresu pozytywnych skut-ków stosowania nawozów wapniowych dla wzrostu i rozwoju roĞlin uprawnych byáa najwiĊksza.

Do oceny efektów produkcyjnych gospodarstw z terenów ONW i analo-gicznych gospodarstw pozostaáych posáuĪono siĊ plonem pszenicy i wydajno-Ğcią mleczną krów (tabela 16). Z analizy tych wskaĨników wynika, Īe gospodar-stwa z terenów ONW uzyskaáy plony pszenicy mniejsze od 6,1 do 14,9%, nato-miast miaáy niemal identyczną wydajnoĞü mleczną krów. Co waĪne, w gospo-darstwach z chowem krów mlecznych z terenów ONW i pozostaáych wydajnoĞü mleczna krów byáa wiĊksza od Ğredniej krajowej (4768,8 kg/krowĊ/rok)⁴⁰.

Gospodarstwa z terenów ONW w porównaniu do analogicznych gospo-darstw pozostaáych miaáy od 10,4 do 15,7% mniejszą produktywnoĞü ziemi (ta-bela 16). W gospodarstwach z chowem krów mlecznych z terenów ONW ten sam kierunek róĪnic wystąpiá równieĪ w przypadku produktywnoĞci kapitaáu i pracy. Natomiast w odwrotnej sytuacji pod wzglĊdem produktywnoĞci kapitaáu i pracy byáy gospodarstwa z uprawami polowymi i produkcją wielostronną z terenów ONW, które w ramach tych wskaĨników miaáy przewagĊ nad analo-gicznymi gospodarstwami pozostaáymi.

Dochód na 1 ha UR w gospodarstwach z terenów ONW byá istotnie od 9,1 do 15,0% mniejszy niĪ w analogicznych gospodarstwach pozostaáych, mimo uzyskiwania dopáat kompensacyjnych (tabela 16). Bez dopáat kompensacyjnych dochód na 1 ha UR gospodarstw z terenów ONW byáby jednak istotnie mniejszy od 13,6 do 20,0%.

W gospodarstwach z terenów ONW mniejszy dochód na 1 ha UR nie ograniczyá ich moĪliwoĞci rozwojowych, o czym informuje ich rozszerzona re-produkcja majątku trwaáego (tabela 16). Co wiĊcej, w gospodarstwach z upra-wami polowymi i chowem krów mlecznych z terenów ONW jej stopa byáa wiĊksza niĪ w analogicznych gospodarstwach pozostaáych.

40 W latach 2006-2014 w Polsce przeciĊtna wydajnoĞü mleczna krów wyniosáa 4768,8 kg/krowĊ/rok [Rocznik statystyczny rolnictwa 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013 i 2014].

Tabela 16. Efekty produkcyjne, produktywnoĞü czynników produkcji, efektywnoĞü ekonomiczna i moĪliwoĞci rozwojowe gospodarstw z terenów

ONW i pozostaáych o wielkoĞci ekonomicznej powyĪej 25 tys. euro SO i róĪniących siĊ typem rolniczym w latach 2006-2014

Zmienna

Gospodarstwa:

z terenów

ONW nizinnych I: pozostaáe:

z uprawami

W niniejszym rozdziale dokonano oceny funkcjonowania gospodarstw z terenów ONW na tle gospodarstw pozostaáych. Wykorzystano w tym celu da-ne rachunkowe z 1817 gospodarstw rolnych z terenów ONW i 1770 gospo-darstw pozostaáych, które prowadziáy nieprzerwanie rachunkowoĞü dla Polskie-go FADN w latach 2006-2014. W pierwszej wynikowej czĊĞci rozdziaáu w ra-mach grupy gospodarstw z terenów ONW wydzielono piĊü podgrup gospo-darstw róĪniących siĊ kategorią terenów ONW i nastĊpnie dokonano oceny ich funkcjonowania na tle gospodarstw pozostaáych. W ramach grupy gospodarstw z terenów ONW wydzielono podgrupĊ gospodarstw z terenów ONW nizinnych I (1277 gospodarstw), nizinnych II (382), o specyficznych utrudnieniach (70), górskich (28) oraz szczególnie dotkniĊtych suszą rolniczą (60). Przesáanką do wydzielenia piątej podgrupy gospodarstw z terenów ONW byáo przekonanie autora, Īe zwáaszcza na glebach lekkich o maáej pojemnoĞci wodnej, dodatko-wym zagroĪeniem dla efektywnoĞci funkcjonowania gospodarstw rolnych są wystĊpujące coraz czĊĞciej w Polsce susze rolnicze. Natomiast w drugiej i

trze-81

ciej wynikowej czĊĞci rozdziaáu dokonano oceny funkcjonowania gospodarstw z terenów ONW nizinnych I na tle gospodarstw pozostaáych o wielkoĞci eko-nomicznej do 25 tys. euro i powyĪej 25 tys. euro SO oraz typie rolniczym upra-wy polowe, kroupra-wy mleczne oraz produkcja wielostronna. W analizie porów-nawczej w pierwszej kolejnoĞci wziĊto pod uwagĊ ich stopĊ rentownoĞci kapita-áu wáasnego oraz wspóáczynnik efektywnoĞci technicznej. Po czym w nastĊpnej kolejnoĞci ustalono ich potencjaá produkcyjny, organizacjĊ produkcji, wyniki produkcyjne, produktywnoĞci podstawowych czynników produkcji, dochód na 1 ha UR oraz moĪliwoĞci inwestycyjne.

Z ustaleĔ dokonanych na podstawie przeprowadzonej analizy wynikają nastĊpujące wnioski:

ƒ gospodarstwa z terenów ONW nizinnych I na tle gospodarstw pozostaáych ce-chują siĊ niewiele mniejszą stopą rentownoĞci kapitaáu wáasnego i mniejszym wspóáczynnikiem efektywnoĞci technicznej. Mają wiĊkszą powierzchniĊ UR i wiĊkszy w niej udziaá gruntów dzierĪawionych. Ponoszą mniejsze nakáady pracy ogóáem z mniejszym udziaáem pracy najemnej, a takĪe charakteryzują siĊ niemal identyczną Ğrednią wartoĞcią kapitaáu. Niemal jednakowy mają równieĪ udziaá gospodarstw niestosujących nawozów wapniowych w ogólnej liczbie go-spodarstw. Gospodarstwa te osiągają jednak gorsze wyniki produkcyjne, pro-duktywnoĞci podstawowych czynników produkcji oraz dochód na 1 ha UR.

W przypadku dochodu na 1 ha UR róĪnica ta jest jednak na tyle maáa, Īe jest nieistotna statystycznie. Ponadto gospodarstwa te cechuje rozszerzona repro-dukcja majątku trwaáego, a stopa tej reprodukcji jest wiĊksza niĪ w gospodar-stwach pozostaáych. Gospodarstwa z terenów ONW nizinnych I, mimo posiada-nia gorszych warunków gospodarowaposiada-nia, widzą zatem dla siebie moĪliwoĞci funkcjonowania w przyszáoĞci. Od tak zarysowanego ogólnego obrazu są jednak odstĊpstwa. Gospodarstwa z terenów ONW nizinnych I o wielkoĞci ekonomicz-nej do 25 tys. euro SO i typie rolniczym uprawy polowe, krowy mleczne i pro-dukcja wielostronna na tle analogicznych gospodarstw pozostaáych dysponują bowiem mniejszym udziaáem gruntów dzierĪawionych i mniejszą Ğrednią warto-Ğcią kapitaáu oraz wiĊkszym udziaáem gospodarstw niestosujących nawozów wapniowych. Z kolei ich gorsza sytuacja ekonomiczna wpáywa na ich wiĊkszą deprecjacjĊ majątku trwaáego. Natomiast gospodarstwa z terenów ONW nizin-nych I o wielkoĞci ekonomicznej powyĪej 25 tys. euro SO i typie rolniczym uprawy polowe, krowy mleczne i produkcja wielostronna na tle tych samych gospodarstw funkcjonujących w lepszych warunkach mają wiĊkszą stopĊ ren-townoĞci kapitaáu wáasnego, a w przypadku gospodarstw z uprawami polowymi i produkcją wielostronną wiĊkszy jest w nich równieĪ wspóáczynnik efektywno-Ğci technicznej. Cechuje je teĪ wiĊksza Ğrednia wartoĞü kapitaáu oraz mniejszy

udziaá gospodarstw niestosujących nawozów wapniowych. Co wiĊcej, gospo-darstwa z uprawami polowymi i produkcją wielostronną z terenów ONW osią-gają wiĊkszą produktywnoĞü kapitaáu i wydajnoĞü pracy.

ƒ gospodarstwa z terenów ONW nizinnych II, o specyficznych utrudnieniach, górskich i szczególnie dotkniĊtych suszą rolniczą na tle gospodarstw pozosta-áych cechuje zdecydowanie mniejsza stopa rentownoĞci kapitaáu wáasnego oraz niski wspóáczynnik efektywnoĞci technicznej. Mają mniejszą powierzchniĊ UR i mniejszy udziaá gruntów dzierĪawionych. Ponoszą wiĊksze nakáady pracy ogó-áem z mniejszym udziaogó-áem pracy najemnej oraz cechują siĊ mniejszą Ğrednią wartoĞcią kapitaáu. Ponadto mają zauwaĪalnie wiĊkszy udziaá gospodarstw nie-stosujących nawozów wapniowych, co zapewne wspóádecyduje o ich gorszych wynikach produkcyjnych i produktywnoĞciach podstawowych czynników pro-dukcji. Osiągają mniejsze dochody na 1 ha UR, a róĪnice te są na tyle duĪe, Īe są istotne statystycznie. Ich niekorzystna sytuacja ekonomiczna sprawia, Īe cha-rakteryzują siĊ stagnacją w zakresie inwestycji w majątek trwaáy, o czym infor-muje ich ujemna stopa reprodukcji majątku trwaáego.

Przeprowadzona analiza dowodzi, Īe gorsze warunki gospodarowania utrudniają gospodarstwom rolnym efektywne ekonomicznie i technicznie go-spodarowanie, aczkolwiek nie jest to reguáą. Na terenach ONW nizinne I są bo-wiem w stanie funkcjonowaü rentowne gospodarstwa rolne o relatywnie wyso-kiej efektywnoĞci technicznej i dodatniej stopie reprodukcji majątku trwaáego.

Niemniej jednak ta korzystna sytuacja dotyczy jedynie gospodarstw o wiĊkszej sile ekonomicznej. W záej sytuacji są natomiast gospodarstwa z terenów ONW nizinnych II, o specyficznych utrudnieniach, górskich i szczególnie dotkniĊtych suszą rolniczą. W ich przypadku inwestowanie wolnych Ğrodków finansowych we wáasne gospodarstwa nie jest opáacalne. Cechuje je niska efektywnoĞü tech-niczna oraz ujemna stopa reprodukcji majątku trwaáego.

Literatura

1. Abramczuk à., AugustyĔska-Grzymek I., Czuáowska M., JabáoĔski K., ĩekaáo M., Produkcja, koszty i dochody z wybranych produktów rolniczych w latach 2010-2011, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2012.

2. Abramczuk à., AugustyĔska-Grzymek I., Czuáowska M., JabáoĔski K., ĩekaáo M., Produkcja, koszty i dochody z wybranych produktów rolniczych w latach 2011-2012, IERiGĩ–PIB, Warszawa 2013.

3. Abramczuk à., AugustyĔska-Grzymek I., Czuáowska M., JabáoĔski K., ĩekaáo M., Produkcja, koszty i dochody z wybranych produktów rolniczych w latach 2012-2013, IERiGĩ–PIB, Warszawa 2014.

4. Abramczuk à., AugustyĔska-Grzymek I., Czuáowska M., JabáoĔski K., ĩekaáo M., Produkcja, koszty i dochody z wybranych produktów rolniczych w latach 2013-2014, IERiGĩ–PIB, Warszawa 2015.

5. AugustyĔska-Grzymek I., Cholewa M., SkarĪyĔska A., ZiĊtek I., Dziwulski M., Produkcja, koszty i dochody wybranych produktów rolniczych w latach 2006- -2007. IERiGĩ-PIB, Warszawa 2008.

6. AugustyĔska-Grzymek I., Cholewa M., Dziwulski M., ZiĊtek I., Produkcja, koszty i dochody wybranych produktów rolniczych w latach 2007-2008.

IERiGĩ-PIB, Warszawa 2009.

7. AugustyĔska-Grzymek I., Cholewa M., Dziwulski M., Produkcja, koszty i do-chody z wybranych produktów rolniczych w latach 2008-2009. IERiGĩ-PIB, Warszawa 2010.

8. AugustyĔska-Grzymek I., Cholewa M., JabáoĔski K., ĩekaáo M., Produkcja, koszty i dochody z wybranych produktów rolniczych w latach 2009-2010, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2011.

9. Coelli T.J., Prasada Rao, D.S., O’Donnell C.J., Battese G.E., An Introduction to Efficiency and Productivity Analysis, Springer, New York 2005.

10. Doroszewski A., Jadczyszyn J., Kozyra J., Pudeáko R., StuczyĔski T., Mizak K., àopatka A., Koza P., Górski T., Wróblewska E., Podstawy monitoringu suszy rolniczej, Woda – ĝrodowisko – Obszary Wiejskie, ITP w Falentach, t.12, z.2, Falenty 2012.

11. Duráo G.B., Klimatyczny Bilans Wodny okresów wegetacyjnych w Beskidach Zachodnich, Acta Agrophysica, nr.10, 2007.

12. Fine-tuning in areas facing significant natural and specific constraints, Discus-sion Paper, Komisja Europejska, 2014 r.

13. Harasim, A., Przewodnik ekonomiczno-rolniczy w zarysie, IUNG-PIB, Puáawy 2006.

14. Józwiak W., Sobierajewska J., Gospodarstwa rolne na terenach o niekorzyst-nych warunkach gospodarowania [w] Sytuacja ekonomiczna, efektywnoĞü funk-cjonowania i konkurencyjnoĞü polskich gospodarstw rolnych osób fizycznych, pod redakcją W. Józwiaka IERiGĩ-PIB, Program Wieloletni 2005-2009, nr 132, Warszawa 2009.

15. Józwiak W., Polskie gospodarstwa rolnicze w pierwszych latach czáonkostwa – kwestie efektywnoĞci i konkurencyjnoĞci, IERiGĩ-PIB, Program Wieloletni 2005-2009, nr.181, Warszawa 2010.

16. Józwiak W., ZieliĔski M., ZiĊtara W., Susze a sytuacja polskich gospodarstw rolnych osób fizycznych, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 1, Warszawa 2016.

17. JuĨwiak J., Gospodarstwa rolne na terenach ONW, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 3, Warszawa 2007.

18. Mizak K., Pudeáko R., Kozyra J., Nieróbca A., Doroszewski A., ĝwitaj à., àopatka A., Wyniki Monitoringu Suszy Rolniczej w uprawach pszenicy ozimej w Polsce w latach 2008-2010., Woda – ĝrodowisko – Obszary Wiejskie, ITP w Falentach, t.11, z.2, Falenty 2011.

19. NiewĊgáowska G., Stan obecny páatnoĞci kompensacyjnych ONW w Polsce [w]

Obszary o niekorzystnym gospodarowaniu w rolnictwie, pod red. G. NiewĊ-gáowskiej IERiGĩ-PIB, Program Wieloletni 2005-2009, nr 95, Warszawa 2008.

20. NiewĊgáowska, G., Kagan, A., ZieliĔski, M., Sobierajewska, J., Procedura zawĊĪenia (ang. fine tuning) obszarów z ograniczeniami naturalnymi w Polsce, ekspertyza wykonana przez IERiGĩ-PIB na zlecenie MRiRW, Warszawa 2014.

21. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Ministerstwo Rol-nictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2016.

22. Pomianek, B., Procedura zawĊĪenia wyboru ONW nizinnych - II etap delimitacji obszarów. Departament Strategii, Analiz i Rozwoju, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW), prezentacja MRiRW: 29.05.2015.

23. Rabiej M., Statystyka z programem Statistica, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2012.

24. Rocznik statystyczny rolnictwa, GUS, Warszawa 2008.

25. Rocznik statystyczny rolnictwa, GUS, Warszawa 2009.

26. Rocznik statystyczny rolnictwa, GUS, Warszawa 2010.

27. Rocznik statystyczny rolnictwa, GUS, Warszawa 2011.

28. Rocznik statystyczny rolnictwa, GUS, Warszawa 2012.

29. Rocznik statystyczny rolnictwa, GUS, Warszawa 2015.

30. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 11 marca 2009 r. w spwie szczegóáowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ra-mach dziaáania "Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)" objĊtego Pro-gramem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Dz. U. Nr 40, poz.

329.

31. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z 17 grudnia 2013 r. w spra-wie wsparcia rozwoju obszarów spra-wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i uchylających rozporządzenie

W dokumencie Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne wobec zmian klimatu i polityki rolnej (2) (Stron 72-86)